PORÓWNANIE EGZYSTENCJALNYCH ORAZ RELIGIJNO-DUCHOWYCH ASPEKTÓW FUNKCJONOWANIA STUDENTÓW I OSÓB UZALENIONYCH OD ALKOHOLU

Transkrypt

1 ROCZNIKI PSYCHOLOGICZNE Tom XI, numer MARCIN WNUK PORÓWNANIE EGZYSTENCJALNYCH ORAZ RELIGIJNO-DUCHOWYCH ASPEKTÓW FUNKCJONOWANIA STUDENTÓW I OSÓB UZALENIONYCH OD ALKOHOLU Celem przeprowadzonego projektu badawczego było zbadanie, czy pomidzy studentami i anonimowymi alkoholikami istnieje rónica w poczuciu sensu ycia, w czstotliwoci dowiadcze duchowych oraz w rónych aspektach religijnoci (orientacji religijnej, sile przekona religijnych, czstotliwoci modlitwy oraz uczestniczenia we mszy witej, religijnych sposobach radzenia sobie ze stresem). Dodatkowym celem było sprawdzenie prawdziwoci załoenia, e pomidzy czstotliwoci przey duchowych i poczuciem sensu ycia, religijnoci i poczuciem sensu ycia oraz religijnoci i czstotliwoci przey duchowych istniej pozytywne zalenoci. Przebadano uczestników spotka grup Anonimowych Alkoholików oraz studentów Akademii Wychowania Fizycznego w Poznaniu. Zastosowano nastpujce narzdzia badawcze: Skal Siły Przekona Religijnych, Skal Orientacji Religijnej, Skal Religijnych Sposobów Radzenia Sobie ze Stresem, Skal Codziennych Dowiadcze Duchowych, Skal Poczucia Sensu ycia oraz jednopytaniowe skale dotyczce czstotliwoci modlitwy oraz udziału we mszy witej. W porównaniu ze studentami anonimowi maj wiksz sił przekona religijnych i wewntrzn oraz zewntrzn personaln motywacj religijn, czciej si modl i czciej korzystaj z religijnych, pozytywnych sposobów radzenia sobie ze stresem oraz czciej dowiadczaj przey duchowych. U studentów stwierdzono pozytywne zwizki pomidzy czstotliwoci przey duchowych i religijnoci, czstotliwoci przey duchowych i poczuciem sensu ycia, jak równie midzy czstotliwoci modlitwy oraz religijnoci zewntrzn motywowan społecznie a poczuciem sensu ycia. Słowa kluczowe: duchowo, religijno, poczucie sensu ycia, studenci, anonimowi. MGR MARCIN WNUK, Komputronik SA, ul. Wołczyska 37 m. 7, Pozna; marwnuk@wp.pl

2 76 MARCIN WNUK Osoby uzalenione od alkoholu, nie korzystajce z adnych form wsparcia i leczenia, maj mniejsze poczucie sensu ycia ni studenci oraz pacjenci psychiatryczni (Crumbaugh, Maholic, 964; Crumbaugh, 968). W badaniach przeprowadzonych w Polsce nietrze wiejcy uzyskali niszy wynik na Skali Poczucia Sensu ycia (PIL) w porównaniu z grup kontroln (Cekiera, 985). Z drugiej strony osoby uzalenione od alkoholu, bdce członkami ruchu samopomocy ( Alkoholicy), nie róni si poziomem poczucia sensu ycia w porównaniu z populacj osób nie naduywajcych alkoholu, które s w podobnym wieku (Wnuk, 2005), policjantów oraz zakonnic (Kairouz, Dube, 2000). U studentów mniejszemu poczuciu sensu ycia towarzyszy czstsze korzystanie z substancji psychoaktywnych (Harlow, Newcomb, 986a, 986b). Prawdopodobnie naduywanie alkoholu jest sposobem radzenia sobie z pustk egzystencjaln oraz trudnociami w odkrywaniu sensu ycia, powodujc zwrotnie dalszy jego spadek. Badania przeprowadzone na studentach potwierdziły poredniczc rol poczucia sensu ycia pomidzy niekontrolowanym stresem a zaywaniem narkotyków (Harlow, Newcomb, 986a). Na bazie wyników bada przeprowadzonych wród młodziey okazało si, i poczucie sensu ycia pełni rol zmiennej poredniczcej pomidzy objawami depresji a uywaniem substancji psychoaktywnych, w tym alkoholu, u kobiet oraz mylami samobójczymi u mczyzn (Harlow, Newcomb, 986b). Przytaczane wyniki bada s zgodne z załoeniami koncepcji logoteorii Frankla. Według tego autora głównym motywem ludzkiego postpowania jest odkrywanie sensu podejmowanych działa i aktywnoci (Frankl, 978, 998). Przedłu- ajce si trudnoci w odnajdywaniu sensu mog prowadzi do pojawienia si zjawiska pustki egzystencjalnej, której towarzyszy stan apatii, zniechcenia, anhedonii oraz bezsensu (Frankl, 973). Zdaniem Frankla wiele osób znajdujcych si w tym stanie stara si radzi sobie z zaistniał sytuacj, stosujc róne patologiczne rozwizania, takie jak naduywanie alkoholu (tame). Wyniki dotychczasowych bada potwierdzaj, i poczucie sensu ycia moe by czynnikiem wystarczajcym i koniecznym odczuwania szczcia i satysfakcji z ycia wród osób uzalenionych od alkoholu, korzystajcych ze wsparcia grup samopomocy (Wnuk, 2006). Zmienne, które towarzysz wikszemu poczuciu sensu ycia anonimowych alkoholików, to przede wszystkim długo abstynencji (Kairouz, Dube, 2000; Wnuk, 2005), długo pobytu w ruchu samopomocy, zaangaowanie w t form wsparcia (Wnuk, 2005) oraz religijno (Jacobson, Ritter, Mueller, 977).

3 ASPEKTY FUNKCJONOWANIA OSÓB UZALENIONYCH OD ALKOHOLU 77 Religijno jest pojciem wielowymiarowym. Wska nikami religijnoci prywatnej oraz zaangaowania religijnego stosowanymi w literaturze przedmiotu s modlitwa oraz czytanie Pisma witego. Pobyt w kociele jest traktowany jako przejaw religijnoci publicznej oraz zaangaowania religijnego. Innymi wska nikami religijnoci s przynaleno do danego wyznania religijnego, subiektywna ocena religijnoci, religijne sposoby radzenia sobie ze stresem oraz orientacja religijna (Wnuk, 2008). Religijne sposoby radzenia sobie ze stresem s definiowane jako złoony proces konfrontowania si z sytuacjami stresowymi poprzez pozytywne lub negatywne odniesienia do Boga oraz wspólnoty religijnej. Zawieraj one zarówno aktywne, jak i pasywne, skoncentrowane na problemie, ale i na emocjach, intrapsychiczne oraz interpersonalne strategie radzenia sobie ze stresem (Klaassen, McDodald, James, 2006). W literaturze przedmiotu wyrónia si zewntrzn i wewntrzn orientacj religijn. W obrbie religijnoci motywowanej zewntrznie mona wyróni religijno zewntrzn motywowan personalnie oraz motywowan społecznie. W obu przypadkach religijno jest traktowana jako warto instrumentalna, z t tylko rónic, i w odniesieniu do religijnoci zewntrznej motywowanej personalnie zamiarem podmiotu jest osignicie celów osobistych, natomiast w odniesieniu do religijnoci zewntrznej motywowanej społecznie realizowane przez niego cele maj charakter społeczny. Religijno wewntrzna przejawia si we wszystkich zachowaniach ukierunkowanych oraz skoncentrowanych na realizacj wartoci religijnych (Maltby, 999, 2002). Niezalenie od badanej populacji religijno wydaje si odgrywa istotn rol w odkrywaniu sensu ycia (Fletcher, 2004; Prager, 996; Pryna, 98; Stuckey, 2003). W jednym z bada 64% kobiet z nowotworem piersi deklarowało, e wiara religijna pomaga im w odnalezieniu sensu dowiadczanej choroby (Feher, Maly, 999). Dotychczas tylko w jednym projekcie badawczym nie odnotowano zwizków pomidzy religijnoci a poczuciem sensu ycia (Lewis i in., 997). Stwierdzono pozytywne zalenoci pomidzy czytaniem Biblii a poczuciem sensu ycia wród młodziey (Francis, Evans, 996; Francis, 2000), religijnymi sposobami radzenia sobie ze stresem i poczuciem sensu ycia wród pacjentek ze zdiagnozowanym nowotworem piersi (Jim i in., 2006), czstotliwoci modlitwy i chodzenia do kocioła wród młodziey a ich poczuciem sensu ycia (Francis, Burton, 994; Francis, Evans, 996; Francis, 2000; Steger, Frazier, 2005) oraz religijn inter-

4 78 MARCIN WNUK pretacj i religi monoteistyczn a poczuciem sensu ycia wród studentów (Byrd, Lear, Schwenka, 2000; Molcar, Stuempfig, 988). W innych badaniach poczucie sensu ycia korelowało dodatnio z subiektywn religijnoci (Frazier, Mintz, Mobley, 2005), sił przekona religijnych (Plante i in., 2000; Sherman i in., 999; Vilchinsky, Kravetz, 2005), dowiadczeniem obecnoci Boga (Głaz, 2002), postaw wobec chrzecijastwa (French, Joseph, 999) oraz religijnoci motywowan wewntrznie (Ardelt, 2005, 2003; Ardelt, Koenig, 2006; Chamberlain, Zika, 988; O Connor, Vallerand, 200; Soderstrom, Wright, 977; Steger i in., 2006). W literaturze przedmiotu dominuje rónorodno podej do relacji pomidzy duchowoci i religijnoci (Hill i in., 2000; Wnuk, 2007). Wydaje si, e duchowo jest pojciem znaczeniowo szerszym od religijnoci, poniewa w odrónieniu od niej zakłada realizacj celów pozasakralnych, takich jak tosamo, przynaleno, zdrowie czy dobrostan (Sawatzky, Ratner, Chiu, 2005). Oznacza to, e mona rozwija si duchowo, nie bdc jednoczenie osob religijn. Z drugiej strony elementem sine qua non rozwoju sfery religijnej jest obecno przey duchowych. Brak uporzdkowania w tym obszarze potguje wielo podej do zagadnienia duchowoci i jej wielowymiarowy charakter (Baumann, Englert, 2003; Hill i in., 2000). Przejawem duchowoci jest midzy innymi poszukiwanie sensu ycia (Hodges, 2002; Hill i in., 2000). W koncepcji Genii (200) jednym z dwóch elementów dobrostanu duchowego jest dobrostan egzystencjalny, rozumiany jako umiejtno odnajdywania sensu ycia. Osoby uzalenione od alkoholu, które trafiaj do wspólnoty Anonimowych Alkoholików, rozpoczynaj realizacj duchowego Programu 2 Kroków (Wnuk, 2007). W zalenoci od fazy choroby alkoholowej ycie tych osób było w znacznym stopniu skoncentrowane wokół picia alkoholu. Ze wzgldu na dominacj alkoholu ich aktywno w sferze duchowo-religijnej zaczynała schodzi na dalszy plan, sukcesywnie zanikajc, podobnie jak wartoci, które przywiecały ich yciu, zanim uzalenili si od alkoholu. Powrót do zdrowia członków ruchu samopomocy jest oparty na tworzeniu wizi z Bogiem, jakkolwiek jest on pojmowany oraz na zaangaowaniu w rzeczywisto transcendentn (tame).. Hipotezy. maj podobny poziom poczucia sensu ycia jak studenci.

5 ASPEKTY FUNKCJONOWANIA OSÓB UZALENIONYCH OD ALKOHOLU w porównaniu ze studentami czciej si modl i uczszczaj na msze wit, ich przekonania religijne s silniejsze podobnie jak wewntrzna motywacja religijna, czciej korzystaj z pozytywnych, religijnych sposobów radzenia sobie ze stresem oraz czciej dowiadczaj przey duchowych. 3. Poczucie sensu ycia studentów jest pozytywnie zwizane z sił przekona religijnych, religijnoci motywowan wewntrznie, czstotliwoci uczestniczenia we mszy witej, czstotliwoci modlitwy, korzystaniem z pozytywnych religijnych sposobów radzenia sobie ze stresem oraz czstotliwoci przey duchowych. 2. Materiał i metoda W badaniach wziło udział anonimowych alkoholików z Poznania, dobranych w sposób losowy, oraz studentów czwartego i pitego roku studiów z Akademii Wychowania Fizycznego w Poznaniu. Wszystkie badane osoby wyraziły zgod na uczestnictwo w projekcie badawczym. Wród studentów rednia wieku wynosiła 23,5 roku (SD = 0,8), kobiety stanowiły 5,9%, natomiast mczyzn było 47,%. rednie wykształcenie miało 73,% sporód nich, a wysze 26,9%. Wród anonimowych alkoholików mczy ni stanowili 73,9%, za kobiety 26,%. Wykształcenie podstawowe miało 5,8% badanych, zawodowe 29%, rednie 46,4%, wysze 8,8%. rednia wieku badanych wynosiła 46, roku (SD =,57), rednia długo abstynencji 76 miesicy (SD = 63,42), a rednia pobytu w ruchu samopomocy 02 miesice (SD = 7,38). Uyto nastpujcych narzdzi badawczych: Skala Codziennych Dowiadcze Duchowych (Daily Spiritual Experience Scale), Skala Poczucia Sensu ycia (Purpose in Life Test), Skala Siły Przekona Religijnych (Santa Clara Strength of Religious Faith Questionnaire), Skala Orientacji Religijnej (The Age Universal I-E Scale), Skala Religijnych Sposobów Radzenia Sobie ze Stresem (Religious Coping Scale), skala do mierzenia czstotliwoci modlitwy oraz czstotliwoci uczestniczenia we mszy witej. Skala Sensu ycia składa si z dwudziestu pozycji dotyczcych potrzeby sensu ycia. Na kade z pyta badany odpowiada, majc za zadanie zakrelenie pola mieszczcego si na kontinuum pomidzy a 7, gdzie 7 oznacza maksymalne nasilenie odczucia zwizanego z sensem ycia, natomiast najmniejsze. Wyniki oblicza si poprzez zsumowanie odpowiedzi na wszystkie pytania.

6 80 MARCIN WNUK Im wyszy wynik, tym silniejsze zaspokojenie potrzeby sensu ycia, im niszy, tym wiksza frustracja egzystencjalna. Zakres moliwych do uzyskania wyników mieci si pomidzy 20 a 40 punktami (Cekiera, 985). Rzetelno tego narzdzia, mierzona współczynnikiem korelacji r Pearsona, wynosi 0,82, z poprawk Spearmana-Browna 0,90 (Crumbaugh, Maholic, 964). Dla polskiej wersji skali, przy uyciu metody test-retest w odstpie pół roku, uzyskano rzetelno od 0,64 do 0,, w zalenoci od badanej populacji (Siek, 993). W przytaczanym projekcie religijno potraktowano jako pojcie wielowymiarowe, którego aspektami s: orientacja religijna, religijne sposoby radzenia sobie ze stresem, siła przekona religijnych oraz czstotliwo modlitwy i udziału we mszy witej. Wszystkie uyte metody maj uniwersalny charakter nie s one zwizane z adnymi elementami charakterystycznymi dla danego wyznania religijnego. Skala Orientacji Religijnej składa si z 2 pyta, wyodrbnionych z wczeniejszej, zawierajcej 20 stwierdze wersji tego narzdzia. Analiza czynnikowa przeprowadzona na duych próbach Amerykanów, Anglików, obywateli Irlandii Północnej i Południowej wykazała istnienie w obrbie skali trzech czynników. Wymiar nazwany religijnoci wewntrzn dotyczy szeciu stwierdze tej skali, natomiast po trzy stwierdzenia odnosz si do religijnoci zewntrznie motywowanej personalnie oraz religijnoci zewntrznej motywowanej społecznie (Maltby, 999, 2002). Na kade pytanie badani udzielaj odpowiedzi na 4-stopniowej skali Likerta. Współczynnik rzetelnoci ( Cronbacha) dla pierwotnej wersji skali, przed zredukowaniem iloci pyta z 20 do 2, wynosi 0,68 (dla pyta dotyczcych wymiaru religijnoci motywowanej wewntrznie) i 0,73 (dla pyta odnoszcych si do religijnoci motywowanej zewntrznie) (Gorsuch, Venable, 983). W zrealizowanym projekcie rzetelno skali Cronbacha wyniosła 0,90. Skala Religijnych Sposobów Radzenia Sobie ze Stresem składa si z 4 pyta. Połowa z nich odnosi si do korzystania z pozytywnych, religijnych sposobów radzenia sobie ze stresem, podczas gdy druga połowa pyta dotyczy negatywnych, religijnych form zmagania si z sytuacjami stresowymi. Na kade z nich osoba badana odpowiada na 4-stopniowej skali, w zalenoci od tego, w jakim stopniu zgadza si lub nie z danym stwierdzeniem. Rzetelno skali w zalenoci od badanej populacji wynosi 0,78-0,94 (Pargament, Koenig, Perez, 2000). W realizowanym projekcie badawczym rzetelno była równa 0,83. Skala do mierzenia Siły Przekona Religijnych składa si z 0 pyta dotyczcych przekona religijnych, które s niezalene od prezentowanego przez badanych wyznania religijnego. Analiza czynnikowa potwierdziła, i uyte w nim

7 ASPEKTY FUNKCJONOWANIA OSÓB UZALENIONYCH OD ALKOHOLU 8 pytania wchodz w skład jednego wymiaru, który mona okreli jako siła przekona religijnych (Lewis i in., 200). Rzetelno skali wynosi 0,94-0,96 (Plante, Boccaccini, 997a, 997b). W przeprowadzonym projekcie rzetelno skali wyniosła 0,95. Dowiadczenia duchowe w relacjonowanym projekcie były rozumiane jako przeycia kontaktu z rzeczywistoci transcendentn i zaangaowanie w ni (Underwood, Teresi, 2002). Skala Codziennych Dowiadcze Duchowych składa si z 6 pyta. Osoba badana udziela odpowiedzi na 6-stopniowej skali (od nigdy lub prawie nigdy do 6 wiele razy w cigu dnia). Im wiksz liczb punktów uzyskuje, z tym wikszym stopniem duchowoci mamy do czynienia. Narzdzie to prezentuje zadowalajce właciwoci psychometryczne. Jego rzetelno, w zalenoci od populacji, mieci si w granicach 0,86-0,95 (Loustalot i in., 2006). W zrealizowanym projekcie badawczym rzetelno wyniosła 0,94. Na skali czstotliwoci udziału we mszy witej badani zaznaczali, jak czsto uczestnicz we mszy witej, majc do wyboru pi moliwoci: nigdy z wyjtkiem chrztów, lubów i pogrzebów, kilka razy w roku, raz w cigu miesica lub dwóch, dwa lub trzy razy w miesicu, raz w tygodniu lub czciej. Skala czstotliwoci modlitwy zawierała nastpujce odpowiedzi: nigdy, czasami, raz w miesicu, raz w tygodniu, codziennie. 3. Wyniki Rezultaty porówna obu badanych grup pod wzgldem wyrónionych zmiennych znajduj si w tabeli, natomiast wartoci współczynników korelacji zostały umieszczone w tabeli 2. Stwierdzono statystycznie istotne rónice pomidzy studentami i anonimowymi alkoholikami w czstotliwoci modlitwy, sile przekona religijnych, religijnoci motywowanej wewntrznie, religijnoci zewntrznej motywowanej personalnie, czstotliwoci przey duchowych oraz w korzystaniu z pozytywnych religijnych sposobów radzenia sobie ze stresem. Nie odnotowano istotnych statystycznie rónic w odniesieniu do religijnoci zewntrznej motywowanej społecznie, czstotliwoci udziału we mszy witej, czstotliwoci korzystania z negatywnych religijnych sposobów radzenia sobie ze stresem oraz poczuciu sensu ycia. Wród studentów stwierdzono pozytywne słabe zwizki pomidzy czstotliwoci modlitwy i religijnoci zewntrzn motywowan społecznie a poczuciem sensu ycia oraz umiarkowan zaleno pomidzy czsto-

8 82 MARCIN WNUK tliwoci dowiadcze duchowych i poczuciem sensu ycia. Inne wska niki religijnoci okazały si nie zwizane z poczuciem sensu ycia. Tab.. Wartoci statystyki t Studenta w odniesieniu do porówna midzygrupowych Poczucie sensu ycia Zmienne Grupa N Statystyka rednia Siła przekona religijnych Religijno wewntrzna Religijno zewntrzna personalna Religijno zewntrzna społeczna Czstotliwo modlitwy Czstotliwo udziału we mszy witej Negatywne religijne sposoby radzenie sobie ze stresem Pozytywne religijne sposoby radzenie sobie ze stresem Duchowo t = -,93 t = 3,59* t = 2,55* t = 3,05* t = 0,78 08,4 3,2 0 39,84 033,29 0 4,55 02,65 0 5,4 03, ,20 007,75 t = 3,75* 004,8 003,23 t = 0,64 t = -,63 t = 3,97* t = 4,26* 0 04,4 003, ,44 00,60 09,72 06,08 059,33 047,62 Odchylenie standardowe 4,83 2,68 0,29 09,42 04,39 03,5 03,67 03,49 03,62 02,45 0,36 0,38 0,6 0,39 04,3 03,39 05,06 04,87 5,00 4,9 *p0,05 Wystpiły pozytywne korelacje o duej sile pomidzy czstotliwoci prze- y duchowych a sił przekona religijnych, religijnoci motywowan we-

9 ASPEKTY FUNKCJONOWANIA OSÓB UZALENIONYCH OD ALKOHOLU 83 wntrznie, religijnoci zewntrzn motywowan personalnie oraz korzystaniem z pozytywnych religijnych sposobów radzenia sobie ze stresem. Zalenoci pomidzy czstotliwoci przey duchowych, religijnoci zewntrzn motywowan społecznie, czstotliwoci modlitwy oraz czstotliwoci udziału we mszy witej miały umiarkowan sił. Nie stwierdzono zwizku pomidzy czstotliwo- ci przey duchowych a korzystaniem z religijnych, negatywnych sposobów radzenia sobie ze stresem. Tab. 2. Wartoci współczynników korelacji (n=) Zmienne Sens ycia 2. Siła przekona religijnych 3. Religijno wewntrzna 4. Religijno zewntrzna, osobista 5. Religijno zewntrzna, społeczna 6. Czstotliwo modlitwy 7. Czstotliwo udziału we mszy witej 8. RCOPE negatywne sposoby 9. RCOPE pozytywne sposoby 0,24 0,22 0,87** 0,7 0,86** 0,73** 0,29* 0,30* 0,2 0,22 0,30* 0,** 0,65** 0,57** 0,20 0,2 0,82** 0,79** 0,72** 0,26 0,66** 0,0 0,28* 0,27 0,35** 0,4 0,33* 0,46** 0,24 0,79** 0,7** 0,73** 0,25 0,5** 0,63** 0,4** 0. Duchowo 0,37** 0,88** 0,76** 0,75** 0,3* 0,65** 0,63** 0,22 0,79** *p0,05; **p0,0 4. Dyskusja Hipoteza pierwsza została potwierdzona. Zgodnie z dotychczasowymi rezultatami bada poczucie sensu ycia anonimowych alkoholików nie róniło si od poczucia sensu ycia studentów (por. Wnuk, 2005; Kairouz, Dube, 2000). Hipoteza druga została w znacznej mierze potwierdzona. W stosunku do studentów anonimowi maj wiksz sił przekona religijnych, czciej korzystaj z pozytywnych, religijnych sposobów radzenia sobie ze stresem, cz-

10 84 MARCIN WNUK ciej praktykuj modlitw, ich wewntrzna motywacja religijna jest silniejsza, podobnie jak motywacja zewntrzna majca charakter personalny. Hipoteza trzecia uzyskała w wietle otrzymanych wyników czciowe potwierdzenie. Sporód wska ników religijnoci tylko czstotliwo modlitwy oraz religijno zewntrzna motywowana społecznie okazała si zwizana z poczuciem sensu ycia studentów. Równie ci z nich, którzy czciej dowiadczaj przey duchowych, maj wiksze poczucie sensu ycia. W przeciwiestwie do wczeniejszych bada nie stwierdzono pozytywnych zalenoci pomidzy poczuciem sensu ycia a religijnoci motywowan wewntrznie (Steger i in., 2006; Soderstrom, Wright, 977; Chamberlain, Zika, 988; O Connor, Vallerand, 200; Ardelt, 2005, 2003; Ardelt, Koenig, 2006), sił przekona religijnych (Vilchinsky, Kravetz, 2005; Plante i in., 2000; Sherman i in., 999), korzystaniem z pozytywnych religijnych sposobów radzenia sobie ze stresem (Jim i in., 2006). Potwierdzono natomiast istotn rol czstotliwoci modlitwy dla kształtowania poczucia sensu ycia ludzi młodych (Francis, Evans, 996; Francis, 994). Wiksza aktywno sfery religijno-duchowej anonimowych alkoholików w porównaniu ze studentami jest prawdopodobnie spowodowana konsekwencjami udziału w spotkaniach grup samopomocy, utrzymywaniem abstynencji oraz zaangaowaniem w realizacj Programu 2 Kroków. Według dotychczasowych bada wartoci religijne i duchowe odgrywaj bardzo istotn rol w powrocie do zdrowia osób uzalenionych od alkoholu (Gorsuch, 995; Morjaria, Orford, 2002; Zylstra, 2006; Harris i in., 999). Korzystaniu ze wsparcia grup samopomocy towarzyszy rozwój sfery religijno-duchowej (Polcin, Zamore, 2004; Magura i in., 2003). Według dotychczasowych bada religijno koreluje pozytywnie z wiekiem (Ellison, 99). Mona wysun przypuszczenie, i wiksza siła przekona religijnych anonimowych alkoholików w porównaniu ze studentami, czstsze korzystanie przez nich z pozytywnych religijnych sposobów radzenia sobie ze stresem, czstsze praktykowanie modlitwy, ich wiksza wewntrzna motywacja religijna oraz wiksza motywacja zewntrzna majca charakter personalny mogły by w pewnej mierze spowodowane równie rónicami w wieku członków obu grup. Take mniejsza czstotliwo przey duchowych studentów prawdopodobnie mogła by odzwierciedleniem ich młodego wieku (por. Landrum, Underood, 2000). Przeprowadzone badania dowiodły, e osoby uzalenione od alkoholu, które korzystaj ze wsparcia grup samopomocy, nie róni si poziomem poczucia sensu ycia w porównaniu ze studentami. Prawdopodobnie dziki autotranscendencji i aktywnoci sfery duchowej potrafi oni wychodzi poza przeycia zwizane z dowiadczaniem choroby alkoholowej. Moe to by wynik zwikszonej

11 ASPEKTY FUNKCJONOWANIA OSÓB UZALENIONYCH OD ALKOHOLU 85 aktywnoci sfery religijno-duchowej tej grupy badawczej oraz działania zmiennych zwizanych z uczestnictwem w ruchu samopomocy. Udział w mityngach Anonimowych Alkoholików, utrzymywanie abstynencji oraz realizacja Programu 2 Kroków sprzyjaj odnajdywaniu poczucia sensu ycia anonimowych alkoholików (Wnuk, 2006, 2007; Kairouz, Dube, 2000). Brak poczucia sensu ycia i pustka egzystencjalna mog by motorem do poszukiwania wyjcia z zaistniałej sytuacji za pomoc alkoholu, który zwrotnie wpływa negatywnie na dalszy jego spadek. Leczenie oparte na uczestnictwie w spotkaniach Anonimowych Alkoholików oraz realizacji duchowego Programu 2 Kroków moe zwikszy poczucie sensu ycia nawet do poziomu poczucia sensu ycia studentów, osób nieuzalenionych o podobnym rozkładzie zmiennych wieku i płci, zakonnic i policjantów (Wnuk, 2005; Kairouz, Dube, 2000). Chocia trudno jednoznacznie twierdzi, e poczucie sensu ycia jest konsekwencj a nie ródłem religijnoci, to opierajc si na rezultatach dotychczasowych bada mona załoy, e religijno nie jest czynnikiem koniecznym, ale zarazem wystarczajcym dla kształtowania umiejtnoci odkrywania sensu ycia. Według Pryny (98) ateici potrafi odnajdywa sens ycia na bazie wartoci pozareligijnych. Poczucie sensu ycia moe by na przykład wynikiem opieki nad innymi lub przyja ni (Stuckey, 2003). Sporód badanych aspektów religijnoci tylko praktykowanie modlitwy oraz zewntrzna motywacja religijna skierowana na osiganie celów społecznych pozwala studentom odnajdywa sens ycia. Zwizki te miały niewielk sił, co wiadczy o tym, e prawdopodobnie nie s one głównym ródłem sensu ycia studentów. Zaprojektowanie bada w celu identyfikacji innych przyczyn ułatwiajcych odkrywanie poczucia sensu ycia tej populacji mogłoby da interesujce rezultaty. Zgodnie z dotychczasowymi rezultatami bada potwierdzono równie istotn rol umiejtnoci odnajdywania sensu ycia dla kształtowania przey duchowych studentów (por. Ardelt, Koenig, 2006). Gradient generalizacji wyników bada jest ograniczony. Jest to spowodowane niereprezentatywn prób studentów i przejawia si w zbyt małej liczbie badanych osób, które dodatkowo studiowały na tej samej uczelni oraz na tym samym kierunku studiów. Inn wad tych bada jest brak okrelenia przynalenoci do danego wyznania religijnego badanych. Jednak ze wzgldu na uniwersalny charakter uytych narzdzi badawczych jest raczej mało prawdopodobne, aby obraz otrzymanych wyników mógł zosta zmodyfikowany przez przynaleno do danego wyznania religijnego i posiadanego wiatopogldu.

12 86 MARCIN WNUK BIBLIOGRAFIA Ardelt, M. (2003). Effects of religion and purpose in life and death on elders subjective well-being and attitudes toward death. Journal of Religious Gerontology, 4, 4, Ardelt, M. (2005). The power of purpose in aging and dying well. American Sociological Association 2005, Annual Meeting, Philadelphia, -2. Ardelt, M., Koenig, C. S. (2006). The role of religion for hospice patients and relatively healthy older adults. Research on Aging, 28, 2, Baumann, S. L., Englert, R. (2003). A comparison of three views of spirituality in oncology nursing. Nursing Science Quarterly, 6,, Byrd, K. R., Lear, D., Schwenka, S. (2000). Mysticism as a predictor of subjective wellbeing. The International Journal for the Psychology of Religion, 0, 4, Cekiera, Cz. (985). Toksykomania. Narkomania. Lekomania. Alkoholizm. Nikotynizm. Warszawa: Pastwowe Wydawnictwo Naukowe. Chamberlain, K., Zika, S. (988). Religiosity, life meaning and well-being: Some relationships in a sample of women. Journal for the Scientific Study of Religion, 27, 3, Crumbaugh, J. C. (968). Cross-validation of purpose in life test based on Frankl s concept. Journal of Clinical Psychology, 24, Crumbaugh, J. C., Maholic, L. T. (964). An experimental study an existentialism, the psychometric approach to Frank s concept of noogenic neurosis. Journal of Clinical Psychology, 20, Ellison, Ch. G. (99). Religious involvement and subjective wellbeing. Journal of Health and Social Behavior, 32, Feher, S., Maly, R. C. (999). Coping with breast cancer in later life: The role of religious faith. Psycho-Oncology, 8, Fletcher, S. K. (2004). Religion and life meaning: Differentiating between religious beliefs and religious community in constructing life meaning. Journal of Aging Studies, 8, 2, Francis, L. J. (2000). The relationship between bible reading and purpose in life among. 3-5 year olds. Mental Health, Religion and Culture, 3,, Francis, L. J., Burton, L. (994). The influence of personal prayer on purpose in life among catholic adolescents. Journal of Beliefs and Values, 5, 6-9. Francis, L. J., Evans, T. E. (996). The relationship between personal prayer and purpose in life among churchgoing and non-churchgoing twelve-to-fifteen-year-olds in the UK. Religious Education, 99,, 9-2. Frankl, V. (973). Pustka egzystencjalna. ycie i Myl, 5, Frankl, V. (977). Paradoksy szczcia. ycie i Myl,, Frankl, V. (978). Psychoterapia dla kadego. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX. Frankl, V. (998). Homo patiens. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX. Frazier, Ch., Mintz, L. B., Mobley, M. (2005). A multidimensional look at religious involvement and psychological well-being among urban elderly African Americans. Journal of Counseling Psychology, 52, 4, French, S., Joseph, S. (999). Religiosity and its association with happiness, purpose in life and self- -actualisation. Mental Health, Religion, and Culture, 2, 2, Genia, V. (200). Evaluation of the Spiritual Well-Being Scale in a Sample of College Students. International Journal for the Psychology of Religion,,,

13 ASPEKTY FUNKCJONOWANIA OSÓB UZALENIONYCH OD ALKOHOLU 87 Głaz, S. (2002). Dowiadczenie obecnoci Boga a sens ycia. Kraków: Wydawnictwo WAM. Gorsuch, R. L. (995). Religious aspects of substance abuse and recovery. Journal of Social Issue, 5, 2, Gorsuch, R. L., Venable, G. D. (983). Development of an Age Universal I-E Scale. Journal for the Scientific Study of Religion, 22, 2, Harlow, L. L., Newcomb, M. D. (986a). Life events and substance use among adolescents: Mediating effects of perceived loss of control and meaninglessness in life. Journal of Personality and Social Psychology, 5, 3, Harlow, L. L., Newcomb, M. D., Bentler, P. M. (986b). Depression, self-derogation, substance use, and suicide ideation: Lack of purpose in life as a mediational factor. Journal of Clinical Psychology, 42, 5-2. Harris, A. H. S., Thoresen, C. E., McCullough, M. E., Larson, D. B. (999). Spiritually and religiously oriented health interventions. Journal of Health Psychology, 4, 3, Hill, P. C., Pargament, P. I., Hood, R. W., McCullough, M. E., Swyers, J. P., Larson, D. B., Zinnebauer, B. J. (2000). Conceptualizing religion and spirituality: Points of communality and points of departure. Journal of Theory of Social Behaviour, 30, Hodges, S. (2002). Mental health, depression, and dimensions of spirituality and religion. Journal of Adult Development, 9, 2, Jim, H. S., Richardson, S. A., Golden-Kreutz, D. M., Andersen, B. L. (2006). Strategies used in coping with cancer diagnosis predict meaning of life for survivors. Health Psychology, 25, 6, Klaassen, D. W., McDodald, M. J., James, S. (2006). Advance in study of religious and spirituals coping. W: P. T. P. Wong, L. C. J. Wong (red.), Handbook of multicultural perspectives on stress and coping (s ). New York: London: Springer. Landrum, C. J., Underood, J. R. (2000). Spirituality of older adults: Expanding the norms of an existing instrument. Paper presented at the Annual Conference of the American Counseling Association, Washington, March Lewis, Ch. A., Lanigan, C., Joseph, S., Fockert, J. (997). Religiosity and happiness: No evidence for an association among undergraduates. Personality and Individual Differences, 22,, 9-2. Lewis, Ch. A., Shevlin, M., McGuckin, C., Navratil, M. (200). The Santa Clara Strength of Religious Faith Questionnaire: Confirmatory factor analysis. Pastoral Psychology, 49, 5, Loustalot, F., Wyatt, S. B., Boss, B., May, W., McDyess, T. (2006). Psychometric Examination of the Daily Spiritual Experiences Scale. Journal of Cultural Diversity, 3, 3, Maltby, J. (999). The internal structure of derived, revised, and amended measure of the religion orientation scale: The Age-Universal I-E Scale, Social Behavior and Personality: An International Journal, 27, 4, Maltby, J. (2002). The Age Universal I-E Scale-2 and orientation toward religion: Confirmatory factor analysis. Journal of Psychology, 36, 5, Molcar, C. C., Stuempfig, D. W. (988). Effects of world view on purpose in life. The Journal of Psychology, 22, 4, Morjaria, A., Orford, J. (2002). The role of religion and spirituality in recovery from drink problem: A qualitative study of Alcoholics Anonymous members and South Asian men. Addiction Research and Theory, 0, 3,

14 88 MARCIN WNUK Nam, J. S., Heritage, J. G., Kim, J. K. (994). Predictors of drug/alcohol abuse and sexual promiscuity of college student. Paper presented at the Annual Meeting of the Tenessee Counseling Assocciation, November, O Connor, B. P., Vallerand, R. J. (200). Religious motivation in elderly: A French-Canadian replication and an extension. The Journal of Social Psychology, 30,, -59. Pargament, K. I., Koenig, H. G., Perez, L. M. (2000). The many methods of religious coping: Development and initial validation of Religious Coping Scale. Journal of Clinical Psychology, 56, 4, Plante, T. G., Boccaccini, M. T. (997a). Reliability and Validity of the Santa Clara Strength of Religious Faith Questionnaire. Pastoral Psychology, 45, 6, Plante, T. G., Boccaccini, M. T. (997b). The Santa Clara Strength of Religious Faith Questionnaire. Pastoral Psychology, 45, 6, Plante, T. G., Yancey, S., Sherman, A. C., Guertin, M. (2000). The association between strength of religious faith and psychological functioning. Pastoral Psychology, 48, 5, Prager, E. (996). Exploring personal meaning in an age-differentiated Australian sample: Another look at the Sources of Meaning Profile (SOMP). Journal of Aging Studies, 0, 2, Pryna, W. (98). Funkcja postawy religijnej w osobowoci człowieka. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL. Sawatzky, R., Ratner, P. A., Chiu, L. (2005). A meta-analysis of the relationships between spirituality and quality of life. Social Indicators Research, 72, -88. Sherman, A. C., Plante, T. G., Simonton, S., Adams, D. C., Burris, K., Harbison, C. (999). Assessing religious faith in medical patients: Cross-validation of the Santa Clara Strength of Religious Faith Questionnaire. Pastoral Psychology, 48, 2, Siek, S. (993). Wybrane metody badania osobowoci. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej. Soderstrom, D., Wright, E. W. (977). Religious orientation and meaning in life. Journal of Clinical Psychology, 33,, Steger, M. F., Frazier, P. (2005). Meaning in life: One link in the chain from religiousness to wellbeing. Journal of Counseling Psychology, 52, 4, Steger, M. F., Frazier, P., Oishi, S., Kaler, M. (2006). The Meaning in Life Questionnaire: Assessing the presence of and search for meaning in life. Journal of Counseling Psychology,,, Stuckey, J. (2003). Faith, aging, and dementia. Experiences of Christian, Jewish, and non-religious spousal caregivers and older adults. Dementia, 2, 3, Underwood, L. G., Teresi, J. A. (2002). Daily Spiritual Experience Scale: Development, theoretical description, reliability, exploratory factor analysis, preliminary constuct validity using health -related data. Annals of Behavioral Medicine, 24,, Vilchinsky, N., Kravetz, S. (2005). How are religious belief and behavior good for you? An investigation of mediators relating religion to mental health in sample of Israeli Jewish students. Journal of Scientific Study of Religion, 44, 4, Wnuk, M. (2005). Poczucie jakoci ycia członków wspólnoty Anonimowych Alkoholików (mps pracy magisterskiej, UAM w Poznaniu). Wnuk, M. (2006). Zaangaowanie w ruch samopomocy a poczucie jakoci ycia osób uzalenionych od alkoholu. Mediacyjna rola poczucia sensu ycia. Alkoholizm i Narkomania, 9, 4,

15 ASPEKTY FUNKCJONOWANIA OSÓB UZALENIONYCH OD ALKOHOLU 89 Wnuk, M. (2007). Duchowy charakter Programu 2 Kroków. Alkoholizm i Narkomania, 20, 3, Wnuk, M. (2008). Rola religijnoci dla nadziei Anonimowych Alkoholików. Polskie Forum Psychologiczne, 3,, Zylstra, R. E. (2006). The use of spirituality in alcohol recovery. Southern Medical Journal, 99, 6, 643. COMPARISON OF EXISTENTIAL AND RELIGIOUS-SPIRITUAL ASPECTS OF STUDENTS AND ALCOHOL ADDICTS FUNCTIONING S u m m a r y The aim of this study was to examine whether students and alcoholics anonymous differ in several aspects of religiosity (religious orientation, strength of religious faith, frequency of prayer and frequency of church attendance, religious coping), frequency of spiritual experiences and meaning of life. An additional aim was to verify if there a relationship exists between religiosity, frequency of spiritual experiences and meaning of life. The sample consisted of participants of Alcoholics Anonymous from Pozna and students from Eugeniusz Piasecki University School of Physical Education in Pozna. The following tools were used: Santa Clara Strength of Religious Faith Questionnaire, The Age-Universal I-E Scale, Religious Coping Scale, Daily Spiritual Experiences Scale, Purpose in Life Test, one-item scales regarding frequency of prayer and frequency of church attendance. In comparison to students, alcoholics anonymous had stronger religious faith, stronger intrinsic and personal extrinsic motivation, prayed and went to church more frequently. They were also characterized by more frequent using positive religious coping and reported more frequent contact with the transcendent reality. Among students, positive relationships between spiritual experiences and meaning of life, spiritual experiences and religiosity as well as frequency of prayer, extrinsic-social motivation and meaning of life were found. Key words: spirituality, religiosity, meaning of life, students, alcoholics anonymous.