Grodziska Pomorza Wschodniego

Transkrypt

1 Jerzy Sikora Zakład Archeologii Pomorza Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego Grodziska Pomorza Wschodniego Syllabus Opis przedmiotu Pomorze Wschodnie we wczesnym średniowieczu stanowi obszar stosunkowo słabo przebadany w porównaniu np. Z Wielkopolską, Mazowszem, czy choćby sąsiednim Pomorzem Zachodnim. Jednym z kluczowych elementów wczesnośredniowiecznego krajobrazu kulturowego i osadniczego były grody, zachowane często po dzień dzisiejszy w postaci charakterystycznej formy terenowej, jaką są ich destrukty grodziska. Grody były obiektami o znaczeniu specjalnym, zwykle wiązały się z funkcjonowaniem elit ekonomicznych, społecznych i politycznych, zdolnych organizować społeczności do znaczącego wysiłku, jakim było ich wzniesienie. Ich badania mają więc istotne znaczenie dla rekonstrukcji sieci osadniczej, charakteru osadnictwa, a także chronologii jego przemian. Zajęcia skupią się na dwóch zasadniczych zagadnieniach: problemach związanych z historią, organizacją, zakresem i metodyką oraz metodologią podejmowanych na wczesnośredniowiecznych grodziskach pomorskich działań badawczych oraz na kwestiach wyników tych badań i ich przydatności w rekonstrukcji wczesnośredniowiecznego krajobrazu osadniczego i kulturowego. Zajęcia mają charakter konwersatoryjny istotnym elementem będą więc przygotowane przez prowadzącego wykłady i prezentacje oraz dyskusja podejmowana przez uczestników na podstawie przeczytanej wcześniej literatury oraz wiedzy ogólnej. 1

2 Kryteria oceny studenta: 1. Uczestnictwo w zajęciach Uczestnictwo jest obowiązkowe. Możliwe są 2 nieobecności w semestrze. Ewentualne kolejne nieobecności powinny zostać usprawiedliwione przez przedłożenie stosownego zaświadczenia, lub odrobione poprzez zaliczenie ustne partii materiału prezentowanej na zajęciach. Obecność na wszystkich zajęciach daje 10 pkt bonusu, każda usprawiedliwiona nieobecność odejmuje od tej puli 1 pkt. Nieusprawiedliwiona nieobecność powoduje nieprzyznanie punktów bonusowych 2. Referat pisemny na zadany temat, związany z tematyką zajęć. Ocena maksymalnie 30 pkt. Referat powinien zawierać 4 6 stron maszynopisu (czcionka Times New Roman, Calibri lub zbliżona, o rozmiarze 12, z odstępami 1,5 wiersza, wyjustowana, z numeracją stron), wyposażonego w bibliografię i przypisy w systemie tradycyjnym lub oksfordzkim. Ocenie podlegają zarówno kwestie merytoryczne (argumentacja, poprawność, faktografia, jakość bibliografii), jak i techniczne (sposób formatowania tekstu i bibliografii) 3. Aktywność podczas zajęć. Ocena maksymalnie 2 pkt na każdych zajęciach. Aktywność to liczba sensownych wypowiedzi, wynikających z przeczytanej lektury, dotyczących tematu zajęć. 4. Test. Ocena maksymalnie 20 pkt. Oceny: Dostateczny Powyżej 40 pkt Dostateczny + Powyżej 49 Dobry Powyżej 54 Dobry + Powyżej 59 Bardzo dobry Powyżej 64 pkt 2

3 Plan zajęć: Grodziska Pomorza Wschodniego wstęp problematyki Gród grodzisko terminologia, funkcja, podstawy klasyfikacji. Historia badań archeologicznych grodzisk Pomorza Wschodniego Podstawy chronologii grodzisk wczesnośredniowiecznych na Pomorzu Wschodnim Grody w strukturach osadniczych Pomorza Wschodniego Metody badań wczesnośredniowiecznych obiektów grodowych przykłady pomorskie Urządzenia obronne i zabudowa grodów Pomorza Wschodniego Gdańsk gród i zespół osadniczy Kałdus gród i zespół osadniczy Zespół osadniczy w Bydgoszczy Osadnictwo grodowe Pomorza Nadwiślańskiego stan badań Osadnictwo grodowe Pojezierza Krajeńskiego i Borów Tucholskich stan badań Gród czy zamek? Obiekt w Raciążu na tle budownictwa obronnego XIII wieku Kres świata pomorskich grodów test, wystawienie ocen Bibliografia (proponowana): Gród grodzisko terminologia, funkcja, podstawy klasyfikacji. Historia badań archeologicznych grodzisk Pomorza Wschodniego. J. Chudziakowa (red.) Wczesnośredniowieczne grodziska ziemi chełmińskiej. Katalog źródeł, Toruń 1994 Podstawy chronologii grodzisk wczesnośredniowiecznych na Pomorzu Wschodnim. W. Chudziak, Periodyzacja rozwoju wczesnośredniowiecznej ceramiki naczyniowej z dorzecza dolnej Drwęcy (VII XI/XII w.). Podstawy chronologii procesów zasiedlenia, Toruń K. Grążawski, Przemiany w wytwórczości garncarskiej w rejonie środkowej Drwęcy we wczesnym średniowieczu (2. poł. VII -1. poł. XIII w.), Włocławek B. Kościński, H. Paner, Nowe wyniki datowania grodu gdańskiego stanowisko 1 (wyk. I V), [w:] XIV Sesja Pomorzoznawcza, vol. 2, red. H. Paner, M. Fudziński, s B. Lepówna, Garncarstwo gdańskie w X XIII wieku, [w:] Gdańsk wczesnośredniowieczny, t. 7, red. J. Kamińska, Gdańsk D. Poliński, Przemiany w wytwórczości garncarskiej na ziemi chełmińskiej u schyłku wczesnego i na początku późnego średniowiecza, Archaeologia Historica Polona, t. 4, Toruń A. Trzeciecka, M. Trzeciecki, Ceramika wczesnośredniowieczna z badań na terenie posesji Szklary 1 Szklary 5, [w:] Dominikańskie Centrum św. Jacka w Gdańsku. Badania archeologiczne, t. 2, red. A. Gołembnik, Warszawa 2002, s Porównawczo: W. Łosiński, R. Rogosz, Zasady klasyfikacji i schemat taksonomiczny ceramiki, [w:] Szczecin we wczesnym średniowieczu. Wzgórze Zamkowe, E. Cnotliwy, L. Leciejewicz, W. Łosiński (red. 3

4 ),Wrocław Warszawa - Kraków 1983, s W. Łosiński, R. Rogosz, Próba periodyzacji ceramiki wczesnośredniowiecznej ze Szczecina, [w:] Problemy chronologii ceramiki wczesnośredniowiecznej na Pomorzu Zachodnim, Warszawa 1986, s Grody w strukturach osadniczych Pomorza Wschodniego. W. Chudziak, Zasiedlenie strefy chełmińsko dobrzyńskiej we wczesnym średniowieczu (VII XI wiek), Toruń. K. Grążawski, Ziemia lubawska na pograniczu słowiańsko-pruskim w VIII-XIII w. Studium na rozwojem osadnictwa, Olsztyn M. Kowalczyk, Raciąż średniowieczny gród i kasztelania na Pomorzu w świetle źródeł archeologicznych i pisanych, Archaeologia Baltica, vol. VI, Łódź 1986 M. Kowalczyk, Wczesnośredniowieczny mikroregion osadniczy nad jeziorem Mochel, Archaeologia Baltica, t. IX, Łódź 1990, s Metody badań wczesnośredniowiecznych obiektów grodowych przykłady pomorskie. A. Ostasz, J. Jarosińska, D. Makowiecki, T. Goslar, Wyniki interdyscyplinarnych badań grodziska w Tyłowie (gmina Krokowa, powiat Puck), Acta Archaeologica Pomoranica, t. III, 2009, XVI Sesja Pomorzoznawcza, cz. 1, s Urządzenia obronne i zabudowa grodów Pomorza Wschodniego. R. Barnycz Gupieniec, Drewniane budownictwo mieszkalne w Gdańsku w X XIII wieku, [w:] Gdańsk Wczesnośredniowieczny, t. VIII, Gdańsk R. Barnycz Gupieniec, Mieszkalne budownictwo drewniane w strefie nadbałtyckiej we wczesnym średniowieczu, Łódź R. Barnycz Gupieniec, Studia nad drewnianym budownictwem w średniowiecznej Polsce na tle porównawczym, Łowicz J. Kmieciński, Umocnienia grodu gdańskiego we wczesnym średniowieczu, Studia Wczesnośredniowieczne, t. 3, s Gdańsk gród i zespół osadniczy. R. Barnycz Gupieniec, Badania nad wczesnośredniowiecznym Gdańskiem. Historia rezultaty, [w:] Gdańsk średniowieczny w świetle najnowszych badań archeologicznych i historycznych, red. H. Paner, Gdańsk 1998, s B. Kościński, H. Paner, Nowe wyniki datowania grodu gdańskiego stanowisko 1 (wyk. I V), [w:] XIV Sesja Pomorzoznawcza, vol. 2, red. H. Paner, M. Fudziński, s B. Lepówna, Urbs Gyddanyzc w świetle badań archeologicznych dawnej placówki IHKM PAN w Gdańsku, [w:] Gdańsk średniowieczny w świetle najnowszych badań archeologicznych i historycznych, red. H. Paner, Gdańsk 1998, s W. Łosiński, Początki wczesnośredniowiecznego Gdańska problem widziany z oddalenia, Slavia Antiqua, t. 42, 2001, s R. Wiloch Kozłowska, B. Kościński, Wstępne wyniki badań ratowniczych prowadzonych w Gdańsku przy ulicy Grodzkiej, Acta Archaeologica Pomoranica, t. III, 2009, XVI Sesja Pomorzoznawcza, cz. 1, s A. Zbierski, Rozwój przestrzenny Gdańska w IX XIII w., [w:] Historia Gdańska, t. 1, red. E. Cieślak, Gdańsk 1978, s Kałdus gród i zespół osadniczy. W. Chudziak, Wczesnośredniowieczna przestrzeń sakralna in Culmine na Pomorzu Nadwiślańskim, Mons Sancti Laurentii, t. 1, Toruń. (+ kolejne tomy serii Mons Sancti Laurentii) 4

5 Zespół osadniczy w Bydgoszczy. W. Chudziak, wczesnośredniowieczny ośrodek bydgoski w świetle źródeł archeologicznych [w:] Kraje słowiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum, red. H. Kocka Krenz, W. Łosiński, Poznań 1998, s W. Chudziak, E. Dygaszewicz, Wczesnośredniowieczny ośrodek osadniczy w Bydgoszczy. Stanowiska 1 i 2, s Rauhut, Rauhutowa, Potemski Osadnictwo grodowe Pomorza Nadwiślańskiego. W. Chudziak, Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem Pomorza Nadwiślańskiego, [w: ] Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce 15 lat później, red. W. Chudzik, S. Moździoch, Toruń Wrocław Warszawa 2006,, s J. Chudziakowa (red.) Wczesnośredniowieczne grodziska ziemi chełmińskiej. Katalog źródeł, Toruń 1994 Osadnictwo grodowe Pojezierza Krajeńskiego i Borów Tucholskich. M. Kowalczyk, Raciąż średniowieczny gród i kasztelania na Pomorzu w świetle źródeł archeologicznych i pisanych, Archaeologia Baltica, vol. VI, Łódź 1986 M. Kowalczyk, Wczesnośredniowieczny mikroregion osadniczy nad jeziorem Mochel, Archaeologia Baltica, t. IX, Łódź 1990, s G. Wilke, Źródła archeologiczne do studiów nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym z terenu powiatu chojnickiego (część I), Zeszyty naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Nauki Humanistyczno Społeczne. Archeologia 1996, t. 2, s G. Wilke, Źródła archeologiczne do studiów nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym z terenu powiatu tucholskiego (Część I), Zeszyty naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Nauki Humanistyczno Społeczne. Archeologia 1972, t. 3, s Gród czy zamek? Obiekt w Raciążu na tle budownictwa obronnego XIII wieku. M. Kowalczyk, Raciąż średniowieczny gród i kasztelania na Pomorzu w świetle źródeł archeologicznych i pisanych, Archaeologia Baltica, vol. VI, Łódź 1986 Kres świata pomorskich grodów. Krzyżackie zamki i opuszczone grodziska. Gdańsk A. Gołębiewski, Zamczysko w Gdańsku. Historia i wyniki nowych badań archeologicznych, Pomorania Antiqua, t. 20, 2005, s A. Gołębiewski, Zamczysko w Gdańsku nowe fakty i ustalenia w świetle badań archeologicznych , [w:] XIV Sesja Pomorzoznawcza, t. 2, red. H. Paner, M. Fudziński, Gdańsk 2005, s H. Paner, The Teutonic Castle in Gdańsk, Castrum Bene, t. 5, 1996 s Z. Polak, Badania archeologiczne prowadzone przy ulicy Grodzkiej 17 w Gdańsku, na terenie dawnego grodu książęcego i zamku krzyżackiego, Acta Archaeologica Pomoranica, t. III, 2009, XVI Sesja Pomorzoznawcza, cz. 1, s Pień A. Drozd, A. Janowski, Osada wczesnośredniowieczna i grodzisko późnośredniowieczne w Pniu, gm. Dąbrowa Chełmińska, Archaeologia Historica Polona, t. 14, 2004, s A. Drozd, A. Janowski, A. Poliński, Badania wykopaliskowe średniowieczno nowozytnego zespołu osadniczego w Pniu, gm. Dąbrowa Chłmińska (2006 rok), Archaeologia Historica Polona, t. 17, s A. Janowski, D. Poliński, Wczesnośredniowieczne grodzisko w Pniu koło Bydgoszczy. Wyniki badań 5

6 w latach , Acta Archaeologica Pomoranica, t. III, 2009, XVI Sesja Pomorzoznawcza, cz. 1, s D. Poliński, Badania wykopaliskowe średniowiecznej warowni w Pniu w ziemi chełmińskiej w latach , Archaeologia Historica Polona, t. 16, s D. Poliński, Krzyżacka warownia w Pniu koło Bydgoszczy w świetle badań wykopaliskowych w latach , Acta Archaeologica Pomoranica, t. III, 2009, XVI Sesja Pomorzoznawcza, cz. 2, s Inne obiekty według literatury wcześniej podanej. 6