CZYNNIKI RYZYKA WPŁYWAJĄCE NA KOSZT I TERMIN REALIZACJI OBIEKTÓW BUDOWLANYCH W ASPEKCIE OCHRONY PRZECIWPOŻAROWEJ

Transkrypt

1 ELŻBIETA ZIELIŃSKA-KAŁA CZYNNIKI RYZYKA WPŁYWAJĄCE NA KOSZT I TERMIN REALIZACJI OBIEKTÓW BUDOWLANYCH W ASPEKCIE OCHRONY PRZECIWPOŻAROWEJ THE ACTIVITIES OF RISK ACCORDING TO FINAL TOTAL COST AND DATE OF BUILDING PROCESS REALISATION AT FIRE PROTECTION ASPECT Streszczenie Abstract Artykuł jest kontynuacją prowadzonych przez autorkę rozważań na temat poprawnej realizacji inwestycji budowlanych w aspekcie ochrony przeciwpożarowej (artykuły prezentowane na poprzednich konferencjach). Celem artykułu jest zidentyfikowanie czynników ryzyka występujących w procesie realizacji inwestycji budowlanych, dotyczących ochrony przeciwpożarowej obiektu i mających wpływ na całkowity koszt inwestycji i końcowy termin ich realizacji. Dokonano identyfikacji miejsc wystąpienia czynników ryzyka w kolejnych fazach realizacji (na podstawie analizy zrealizowanych obiektów), przeprowadzono analizę pomiędzy czynników i ustalono hierarchię ich ważności. Słowa kluczowe: ryzyko pożarowe, czynniki ryzyka, system zabezpieczeń pożarowych This paper is a continuation of the author s contemplations of the issue of correct construction investment process realization in connection with building fire protection (articles presented at previous conferences). The following article presents various risk factors affecting the final total cost and the final date of a construction process realization. The author identifies the risk factors and establishes their hierarchy of importance. Keywords: fire risk, fire risk factors, building fire protection system Mgr inż. Elżbieta Zielińska-Kała, Katedra Inżynierii Materiałów i Procesów Budowlanych, Wydział Budownictwa, Politechnika Śląska w Gliwicach.

2 4. Wstęp Celem artykułu jest podjęcie problemu niewłaściwego traktowania w realizacji inwestycji budowlanej zagadnień bezpieczeństwa pożarowego obiektu i jego użytkowników. Statystyki i doświadczenia wykazują, że prowadzi to do negatywnych rezultatów działań inwestycyjnych wynikających z popełnionych błędów w zarządzaniu procesem i jego realizacji oraz w zaprojektowaniu i wykonaniu systemu zabezpieczenia przeciwpożarowego obiektu. Wynikiem tych błędów jest zwykle przekroczenie kosztów i terminu realizacji inwestycji, a przede wszystkim nie dopuszczenie obiektu do użytkowania przez Państwową Straż Pożarną. Podjęcie tego tematu ma za zadanie wskazanie czynników ryzyka związanego z zapewnieniem właściwego bezpieczeństwa pożarowego obiektów i ich użytkowników oraz określenie hierarchii tych czynników i możliwości zredukowania ich występowania. Każda inwestycja budowlana rozpoczyna się od określenia pomysłu na przyszłą inwestycję przez: inwestora, przyszłego użytkownika bądź władze samorządowe lub państwowe w celu spełnienia zapotrzebowania, spełnienia marzeń i wymagań osób fizycznych lub społeczeństwa []. Zgodnie z wymaganiami przepisów techniczno-budowlanych realizowana inwestycja powinna zapewnić bezpieczeństwo pożarowe obiektu i jego użytkowników przy założonych funkcjach użytkowych obiektu, zabezpieczonych środkach finansowych, zaplanowanym terminie realizacji. Jak wynika z doświadczenia, z praktycznej realizacji obiektów, z raportów wykonawczych, z bilansów i rozliczeń kosztów i terminów po zakończeniu realizacji, a także raportów dotyczących odbioru końcowego obiektu (dopuszczenia do użytkowania), wymieniony powyżej warunek zapewnienia bezpieczeństwa pożarowego inwestycji nie zawsze jest spełniony [, 4]. Według statystyki prowadzonej przez PSP, rejestrującej poprawność i skuteczność wykonania realizowanych obiektów pod względem ochrony przeciwpożarowej, dopuszcza się do użytkowania (bez uwag ze strony przedstawicieli PSP pod kątem kompletności wykonania i sprawnego działania systemu przeciwpożarowego obiektu) jedynie około % zrealizowanych inwestycji budowlanych []. Pozostała liczba zrealizowanych obiektów budzi zastrzeżenia i często dopiero po wielokrotnych uwagach ze strony PSP i poprawach (przeróbkach) systemu ochrony przeciwpożarowej przez realizatorów inwestycji zostaje dopuszczona do użytkowania. Skutki tego objawiają się dodatkowymi pracami budowlanymi i branżowymi, co ma znaczący wpływ na wydłużenie terminu realizacji i przekroczenie planowanych kosztów realizacji obiektów. Podsumowując ocenę założeń przyjętych przed rozpoczęciem realizacji inwestycji (pod kątem wypełnienia PFU, zrealizowania zadań w planowanych kosztach, dotrzymania planowanego terminu realizacji), rzadko zwraca się uwagę na istotny zdaniem autorki czynnik, jakim jest zapewnienie bezpieczeństwa pożarowego obiektu i jego użytkowników. Tego jak istotny wpływ ma ten czynnik na przebieg realizacji inwestycji budowlanych, a w szczególności na uzyskanie zaplanowanych działań inwestycyjnych, dowodzą badania przeprowadzone na kilkunastu zrealizowanych obiektach. Powyższa sytuacja spowodowana jest wieloma czynnikami ryzyka występującymi w kolejnych fazach realizacji procesu inwestycyjnego, negatywnie wpływającymi na bezpieczeństwo pożarowe obiektu i jego użytkowników.

3 . Identyfikacja miejsca wystąpienia możliwych czynników ryzyka w kolejnych fazach realizacji procesu inwestycyjnego 4 Aby przejść do identyfikacji czynników ryzyka należy wpierw określić definicję ryzyka, a także definicję czynników ryzyka [6]. Wg D. Skorupki [6]: ryzykiem jest dyspersja rezultatów rzeczywistych i oczekiwanych. W rozważanym temacie według autorki ryzykiem jest nieuzyskanie decyzji zezwalającej na użytkowanie zrealizowanego obiektu budowlanego z powodu braku zapewnienia bezpieczeństwa pożarowego obiektu i jego użytkowników oraz wynikające z tego konsekwencje. Czynnikami ryzyka są przyczyny występujące w realizacji inwestycyjnego procesu budowlanego, które negatywnie wpływają na końcowe koszty i termin realizacji obiektu oraz oddanie obiektu do użytkowania pod względem ochrony przeciwpożarowej. Identyfikację czynników ryzyka pożarowego oraz miejsc ich wystąpienia przeprowadzono na podstawie dwóch źródeł informacji: ) analiza realizacji pełnego procesu inwestycyjnego (zgodnie ze schematem przedstawionym na rys. ) wybranych przez autorkę obiektów użyteczności publicznej zrealizowanych w ostatnich latach w województwie śląskim, ) informacja rzeczoznawców ds. przeciwpożarowych i pracowników PSP uczestniczących w czynnościach odbiorowych obiektów budowlanych. Przygotowanie inwestycji Koncepcja projektowa Projekt budowlany Projekt wykonawczy 4 Wykonanie robót 5 Odbiór końcowy Faza projektowania Faza realizacji Rys.. Schemat realizacji inwestycji budowlanej z podziałem na fazy Fig.. Scheme of construction investment realization process with phase division Do analizy wybrane zostały zadania inwestycyjne stanowiące przedsięwzięcia znaczące pod względem: bezpieczeństwa pożarowego, złożoności funkcji użytkowania, technologii realizacji, wielkości kubatury, rozmiaru finansowego, wartości finansowej, kosztów realizacji. Są one charakterystyczne pod względem stopnia przekroczenia kosztów całkowitych oraz wydłużenia terminu końcowego ich realizacji []. Są to obiekty zarówno nowe, jak i adaptowane. Adaptacja zmienia funkcję użytkową, pociąga za sobą wiele zmian konstrukcyjnych i technologicznych, jak również stwarza problem w zaprojektowaniu systemu zabezpieczeń przeciwpożarowych przy jednoznacznym zastosowaniu obowiązujących przepisów i standardów.

4 4 System zabezpieczeń pożarowych obiektu (wg autorki) jest to uporządkowany zbiór sposobów czynnych i biernych zabezpieczeń przeciwpożarowych, których współdziałanie prowadzi do całkowitego bezpieczeństwa pożarowego obiektu i jego użytkowników. Spośród zrealizowanych zadań inwestycyjnych przyjęto do rozważań pod kątem wystąpienia czynników ryzyka w aspekcie ochrony przeciwpożarowych: obiekty nowozrealizowane: a szpital specjalistyczny na 6 łóżek, b obiekt wielofunkcyjny (biurowiec, hotel, multipleks, galeria handlowa, parking podziemny); c obiekt wielofunkcyjny multipleks, galeria handlowa, parking podziemny), obiekt o zmianie funkcji użytkowej: d adaptacja 4 budynków byłej kopalni węgla na Szkołę Wyższą. W celu wyjaśnienia złożonego poziomu działania systemów bezpieczeństwa pożarowego omawianych obiektów wymieniono zasadnicze, charakterystyczne elementy tych systemów. Dla obiektu a przegrody pionowe i poziome oddzielające strefy pożarowe, przejścia kanałów, szachtów, instalacji kablowych przez przegrody, wydzielenia stref pożarowych i klatek schodowych, drogi ewakuacyjne, zewnętrzne drogi akcji gaśniczych, hydranty wewnętrzne i zewnętrzne, zbiorniki wody pożarowej, oddymianie mechaniczne i okienne, system prądowy dwustronnego zasilania, agregat prądotwórczy, system UPS, sygnalizacja pożarowa, monitoring pożarowy wewnętrzny i zewnętrzny, dźwiękowy system ostrzegania (DSO), dźwigi osobowe pożarowe; Dla obiektu b przegrody pionowe i poziome oddzielające strefy pożarowe, przejścia kanałów, szachtów, instalacji kablowych przez przegrody, wydzielenie stref pożarowych i klatek schodowych, dodatkowe wzmocnienie odporności ogniowej elementów konstrukcji (wymóg ubezpieczyciela i złe założenia projektanta), kurtyny dymowe, instalacje tryskaczowe, drogi ewakuacyjne, zewnętrzne drogi akcji gaśniczych, oddymianie mechaniczne, system dwustronnego zasilania, system UPS, sygnalizacja pożarowa, monitoring wewnętrzny i zewnętrzny, dźwigi osobowe pożarowe, hydranty wewnętrzne i zewnętrzne; Dla obiektu c przegrody pionowe i poziome oddzielające strefy pożarowe, przejścia kanałów, szachtów, instalacji kablowych przez przegrody, wydzielenie stref pożarowych i klatek schodowych, kurtyny dymowe, instalacje tryskaczowe, drogi ewakuacyjne, zewnętrzne drogi akcji gaśniczych, oddymianie mechaniczne, system dwustronnego zasilania prądowego, sygnalizacja pożarowa, monitoring wewnętrzny i zewnętrzny, hydranty wewnętrzne i zewnętrzne. Dla obiektu d przegrody pionowe i poziome oddzielające strefy pożarowe, przejścia kanałów, szachtów i instalacji kablowych przez przegrody, wydzielenia stref pożarowych i klatek schodowych, kurtyny dymowe, oddymianie: system okienny i klapy dachowe, wzmocnienie odporności ogniowej elementów konstrukcji, hydranty wewnętrzne i zewnętrzne, system dwu-stronnego zasilania prądowego, drogi ewakuacyjne, zewnętrzne drogi akcji gaśniczych, system sygnalizacji pożarowej, monitoring wewnętrzny i zewnętrzny. Drugim źródłem informacji na temat miejsca wystąpienia czynników ryzyka w poszczególnych fazach realizacji procesu inwestycyjnego były doświadczenia rzeczoznawców ds. przeciwpożarowych oraz przedstawicieli PSP zdobyte podczas współpracy z uczestnikami procesu inwestycyjnego, a także wynikające z czynności odbiorowych zrealizowanych obiektów [5].

5 4 Wymienione powyżej dwa źródła informacji posłużyły do identyfikacji czynników ryzyka i wskazania możliwych miejsc ich wystąpienia. Na podstawie doświadczeń własnych i wypowiedzi rzeczoznawców ds. przeciwpożarowych autorka stwierdza występowanie zewnętrznych i wewnętrznych czynników ryzyka powtarzających się w omawianych, analizowanych, zrealizowanych inwestycjach budowlanych.. Identyfikacja czynników ryzyka i ich hierarchizacja Poniżej zidentyfikowano czynniki ryzyka, przypisując możliwość miejsc ich wystąpienia w kolejnych fazach realizacji budowlanego procesu inwestycyjnego (oznaczone liczbami od do 5 odpowiadającymi kolejnym etapom realizacji inwestycji budowlanej, zgodnie z rys. ). W definiowaniu czynników ryzyka wpływających na bezpieczeństwo pożarowe zrealizowanych obiektów posłużono się skrótowym określeniem pojęć z powodu ograniczeń objętościowych artykułu. Szczegółowe opisy czynników i wyjaśnienia będzie można znaleźć w pracy doktorskiej autorki. Czynniki ryzyka wewnętrzne i zewnętrzne: ) wydłużona droga formalno-prawna od projektu do realizacji,,,, 4, ) braki i luki prawne w przepisach i standardach, ) zmiany w przepisach krajowych i międzynarodowych,,,, 4) zmiany technologii elementów systemu ochrony przeciwpożarowej obiektu 4, 5, 5) nieświadomość inwestora wagi problemu bezpieczeństwa pożarowego obiektu,, 6) brak dostatecznej wiedzy z zakresu ochrony przeciwpożarowej projektanta,,,, 7) brak ubezpieczyciela w fazie PFU,,,, 4, 5, 8) nieprzemyślane, pozorne oszczędności finansowe uczestników budowlanego procesu inwestycyjnego,,,, 4, 9) błędne przyjęcie założeń wstępnych (klasyfikacja pożarowa obiektu),,,, ) brak konsultacji z rzeczoznawcą ds. przeciwpożarowych w każdej fazie realizacji procesu inwestycji budowlanej,,,, 4, 5, ) brak wzajemnych konsultacji pomiędzy uczestnikami procesu inwestycyjnego w zakresie bezpieczeństwa pożarowego obiektu,,,, 4, 5, ) wykonanie projektu systemu zabezpieczeń przeciwpożarowych obiektu wg błędnie przyjętych założeń, 4, ) niedostateczna znajomość przepisów pożarowych i warunków odbiorowych obiektu i niska świadomość znaczenia bezpieczeństwa pożarowego u uczestników procesu inwestycyjnego, 4, 5, 4) nieodpowiednie przygotowanie rzeczoznawcy ds. przeciwpożarowych, 5, 5) zmiany użytkownika,,, 4, 5, 6) błędne wyliczenie kosztów systemu zabezpieczenia przeciwpożarowego obiektu, 4, 7) brak koordynacji robót pomiędzy wykonawcami, projektantami i rzeczoznawcami ds. przeciwpożarowych 4. Postanowiono porównać czynniki ryzyka metodą par, przypisując czynnikowi ważniejszemu ocenę, a czynnikowi mniej istotnemu ocenę.

6 44 Hierarchia ważności III II III I I Tabela Porównanie czynników ryzyka

7 45 Czynniki ( 7) wyszczególnione w pierwszej kolumnie pionowej stanowią podstawę porównania do czynników ( 7) wyszczególnionych w pierwszym wierszu. Np.: czynnik w odniesieniu do czynnika ma ocenę, zatem czynnik w odniesieniu do czynnika ma ocenę. Na tym etapie identyfikacji czynników ryzyka trudno jest miarodajnie stwierdzić, czy są one dobrane prawidłowo i dają odpowiedź na pytanie: Które z czynników ryzyka w najbardziej istotny sposób wpływają na prawidłową realizację obiektu budowlanego pod względem bezpieczeństwa pożarowego i jego użytkowników bez przekroczenia kosztów i terminów realizacji i dopuszczenie obiektu do użytkowania przez PSP?. Z tabeli porównań czynników ryzyka (tab. ) wynika, że istotnymi czynnikami ryzyka wpływającymi na bezpieczeństwo pożarowe obiektu są czynniki:,, a w dalszej kolejności 9, 6 i. Są to: nieodpowiednio zaprojektowane systemy pożarowe obiektów budowlanych nieskonsultowane przez zespół specjalistów ds. przeciwpożarowych, brak pełnej świadomości i wiedzy uczestników realizacji procesu inwestycyjnego, dotyczącej elementów systemu, ich kosztów, kolejności i terminu wykonania w realizacji procesu. 4. Podsumowanie Na podstawie powyższej identyfikacji czynników ryzyka autorka proponuje (na tym etapie) możliwość ograniczenia czynników ryzyka poprzez: wprowadzenie zespołu specjalistów ds. ppoż. we wszystkich fazach realizacji budowlanego procesu inwestycyjnego, przygotowanie scenariusza pożarowego w fazie koncepcji projektu i na tej podstawie opracowanie koncepcji, a następnie projektu systemu zabezpieczeń przeciwpożarowych obiektu [7], uwzględnienie pełnych kosztów systemu zabezpieczeń przeciwpożarowych w planowanych kosztach realizowanej inwestycji, wydzielenie w projekcie budowlanym i wykonawczym branży dotyczącej przyjętych rozwiązań z zakresu ochrony pożarowej projektowanego obiektu budowlanego, wprowadzenie koordynatora ds. bezpieczeństwa pożarowego obiektu kierującego pracą projektantów branżowych, wykonawców i rzeczoznawców branżowych (przy dużych inwestycjach). W przypadku rozważania konkretnego procesu inwestycyjnego prawdopodobieństwo wystąpienia czynników ryzyka zależne będzie od sposobu zarządzania realizacją inwestycji budowlanej. Ocena skutków wystąpienia tych czynników z określonym prawdopodobieństwem może być obliczona z wykorzystaniem ogólnie stosowanych programów symulacyjnych, czym autorka zajmie się w dalszej swojej pracy naukowej. Literatura [] Prawo Budowlane, 6. wydanie, 6. [] Raporty odbiorów końcowych przez KW PSP-Katowice obiektów budowlanych zrealizowanych na terenie województwa śląskiego.

8 46 [] Z i e l i ń ska-kał a E., Zespół uczestników procesu inwestycyjnego, jego rola i udział w zapewnieniu bezpieczeństwa pożarowego obiektu budowlanego, Konferencja Naukowo-Techniczna, Inżynieria Procesów Budowlanych, Wisła 9, [4] Dokumentacja techniczna zrealizowanych obiektów. [5] Opinie i wypowiedzi rzeczoznawców ds. ppoż. i pracowników Wydziału Prewencji KW i KM PSP. [6] Skorupka D., Metoda identyfikacji i oceny ryzyka realizacji przedsięwzięć budowlanych, Warszawa 7. [7] Ochrona Przeciwpożarowa, Kwartalnik SITP.