Stałość i ciągłość opieki nad dzieckiem umieszczonym w pieczy zastępczej. dr Ewa Marat Instytut Psychologii UŁ ROD-K w Łodzi

Transkrypt

1 Stałość i ciągłość opieki nad dzieckiem umieszczonym w pieczy zastępczej dr Ewa Marat Instytut Psychologii UŁ ROD-K w Łodzi

2 Współczesna rodzina napotyka na swej drodze różne utrudnienia, które powodują zagrożenie jej prawidłowego funkcjonowania Czynniki powodujące dysfunkcjonalność polskiej rodziny: Społeczno-demograficzne Społeczno-ekonomiczne Dysfunkcje i patologie w rodzinie

3 Czynniki te mogą powodować zagrożenie dla prawidłowego rozwoju dzieci i młodzieży i prowadzić do sieroctwa społecznego. Sieroctwo społeczne termin odnosi się do dzieci wychowujących się poza rodziną własną i pozbawionych wystarczającego, czyli częstego, systematycznego i intensywnego kontaktu z rodzicami. Są to dzieci, dla których organizuje się różne formy opieki zastępczej, mające zwykle charakter rodzinny bądź instytucjonalny. Opieka zastępcza jest to opieka podejmowana wobec dzieci pozbawionych rodziny naturalnej, mająca charakter opieki całkowitej, charakteryzująca się wzięciem pełnej odpowiedzialności opiekunów za podopiecznych oraz ciągłością zaspokajania potrzeb, przebiegająca zarówno w nieinstytucjonalnych, jak i instytucjonalnych formach.

4 KONSEKWENCJE SIEROCTWA SPOŁECZNEGO Choroba sieroca Lepkość uczuciowa Imbecylizm uczuciowy Poczucie tymczasowości Kompleks Kopciuszka

5 CHOROBA SIEROCA TRZY FAZY I FAZA dziecko, które zostało pozbawione rodziny, na rozłąkę reaguje przede wszystkim protestem, nie rozumie całej sytuacji, czuje się skrzywdzone. Ta faza ma różny przebieg, zależny od wieku dziecka. Dzieci starsze czasem reagują agresją, a czasem oporem. U maluchów pojawiają się: * zaburzenia snu, * nadpobudliwość, * utrata łaknienia, * krzyk, * płacz, * niepokój.

6 CHOROBA SIEROCA TRZY FAZY II FAZA gdy rozłąka trawa dłuższy czas, pojawia się rozpacz, objawiająca się: * częstym płaczem * smutkiem * apatią * zaburzeniami snu * autystycznymi formami zaspokajania kontaktów społecznych (kiwanie się, ssanie palca) III FAZA określania mianem ZOBOJĘTNIENIA. Wychowanek czuje się odrzucony, wyobcowany, już nie płacze, nie protestuje, nie szuka bliskiej osoby.

7 LEPKOŚĆ UCZUCIOWA Każde dziecko odczuwa ogromną potrzebę miłości ze strony osób dorosłych. Pozbawiony rodziny potrzebuje kogoś tylko dla siebie, w kim czułby oparcie i z kogo mógłby czerpać wzorce postępowania. Dlatego u małych dzieci często pojawia się tzw. LEPKOŚĆ UCZUCIOWA. Przytulają się niemalże do każdego dorosłego, a także do zabawek, poduszek, czy miękkiego dywanu.

8 NIEDOSTATEK UCZUCIOWY dzieci osierocone wykazują często niedojrzałość szkolną i przedszkolną, zdarza się, że nie potrafią samodzielnie jeść, mają bardzo ubogi zasób słów, nie rozróżniają kolorów itp. problemem, z którym borykają się wychowawcy to selektywna postawa emocjonalna wychowanków w stosunku do ludzi dorosłych, która zyskała kliniczną nazwę UCZUCIOWEGO IMBECYLIZMU dzieci te z nikim nie nawiązują kontaktu, są zamknięte w sobie, obojętne.

9 POCZUCIE TYMCZASOWOŚCI W zasadach, na których opiera się pozarodzinna opieka, nie ma trwałości i to stanowi kolejny problem. Praktycznie nic nie jest tam na zawsze, dlatego u wychowanków tworzy się POCZUCIE TYMCZASOWOŚCI. Źródła tymczasowości tkwią w zmianie opiekunów oraz zmian samych wychowanków (ciągle pojawiają się nowi, inni odchodzą, wracają do domów, są przenoszeni do innych placówek).

10 KOMPLEKS KOPCIUSZKA U dzieci przebywających w domach dziecka występuje również tzw. KOMPLEKS KOPCIUSZKA tj. zahamowania wewnętrzne, spaczone postawy, które są wynikiem utrudnień napotkanych w normalnym zaspokajaniu potrzeb kontaktu emocjonalnego. Kompleks kopciuszka stanowi jedną z odmian kompleksu różnicy. Dziecko wie, że jest w gorszej sytuacji, ale też tkwi w przekonaniu, że pewnego dnia wszystko się zmieni.

11 Definicja prawidłowego środowiska wychowawczego Prawidłowe środowisko wychowawcze to takie które: 1. sprzyja wielokierunkowemu rozwojowi jednostki i dobremu przystosowaniu społecznemu. 2. gwarantuje realizację, i to z powodzeniem, swoich podstawowych zadań we wszystkich obszarach tj. w obszarze kształcenia, wychowania i opieki. 3. potrafi samo skutecznie radzić sobie z trudnymi sytuacjami, korzystając ze swych wewnętrznych zasobów.

12 Kompetencje profesjonalnego wychowawcy KOMPETENCJE WYCHOWAWCZE PROFESJONALNE KOMPETENCJE WIEDZA UMIEJĘTNOŚCI WARTOŚCI ZDOLNOŚCI OSOBOWOŚĆ

13 WIEDZA dotycząca potrzeb dzieci A. Maslow, twórca psychologii humanistycznej, za główny motor naszego działania uważał wewnętrzny program potrzeb, a nie nagrodę, czy karę. Dwa mechanizmy motywacyjne opisywane w ramach teorii treści to: potrzeby niedoboru niezaspokojenie ich może wywołać dyskomfort fizyczny lub/i psychiczny potrzeby wzrostu związane z chęcią wzbogacania życia i poszerzania doświadczeń

14 W literaturze psychologicznej prezentuje się trzy style przywiązania w relacji dziecko-opiekun: styl bezpieczny cechuje się zaufaniem dziecka do obiektu przywiązania; oparty jest na doświadczaniu jego dostępności, ujawnianiu wrażliwości w sytuacjach zagrażających poczuciu komfortu; styl lękowo-ambiwalentny kształtuje się podczas doświadczania niepewności co do dostępności obiektu przywiązania; kształtuje on wzmożoną czujność, obniżone poczucie bezpieczeństwa, silny lęk przed rozstaniem; styl unikający kształtuje się pod wpływem doświadczania niedostępności obiektu przywiązania, w sytuacjach zagrożenia, wzbudzonej potrzeby lub jego braku wrażliwości na nie. Konsekwencją może być unikanie bliskiego kontaktu jak forma obrony przed zranieniem (Brzezińska, 2005; Plopa, 2008).

15 Obszary konsekwencji wzorców przywiązania w niemowlęctwie (Brzezińska, 2005) Poczucie własnej wartości Osobowość Wzorzec przywiązania w niemowlęctwie Relacje rówieśnicze Empatia Zależność od dorosłych

16 Podstawowe źródło zagrożeń rozwoju dziecka w 2-3 roku życia DĄŻENIA I CHĘCI DZIECKA Do działania samodzielnego i niezależnego od dorosłych WYMAGANIA DOROSŁEGO Dotyczące zachowania dziecka, zgodnego ze społecznymi normami KONFLIKT TENDENCJI DOROSŁEGO DO OGRANICZANIA DZIECKA I TENDENCJI DZIECKA DO SWOBODNEGO DZIAŁANIA - dominacja woli dorosłego - restrykcyjna kontrola - brak przyzwolenia na samodzielność i zaradność dziecka - hamowanie zamiast stymulowania - wycofanie dorosłego - niekonsekwentna i niestabilna kontrola - brak wsparcia w zdobywaniu samodzielności i zaradności dziecka - wycofanie zamiast stymulowania Kontekst rozwoju nieadaptacyjnych form samoregulacji dziecka

17 Wyznaczniki podmiotowego traktowania dziecka (poszanowania autonomii, niezależności i godności) (za: Brzezińska, 2005) Przyznawanie dziecku prawa do podejmowania decyzji dotyczących jego samego i jeśli to tylko możliwe do współuczestniczenia w podejmowaniu decyzji dotyczących rodziny. Pozwalanie na samodzielne realizowanie własnych potrzeb i własnych pomysłów, unikanie kontrolowania wszystkich poczynań dziecka. Przyzwolenie na próby i błędy, unikanie nadmiernego zawstydzania w przypadku porażek, stosowanie kar, które nie naruszają godności dziecka.

18 Wyznaczniki podmiotowego traktowania dziecka (poszanowania autonomii, niezależności i godności) (za: Brzezińska, 2005) Poszanowanie własności i prywatności dziecka, pozwolenie mu na bycie samemu, gdy tego potrzebuje. Uwzględnianie aktualnych potrzeb dziecka, jego kondycji, samopoczucia przy planowaniu dnia, weekendu, wakacji. Udzielanie prawdziwych odpowiedzi na pytania dziecka, nieoszukiwanie go, niemanipulowanie dzieckiem. Słuchanie dziecka, poważne traktowanie problemów, których doświadcza.

19 UMIEJĘTNOŚCI dobrego wychowawcy za:banach, 1995 otwartość i umiejętność kontaktu z dzieckiem, empatia kompetencyjność merytoryczna poszanowanie godności ludzkiej, podmiotowość sprawiedliwość i obiektywizm dialogowość, negocjacyjność dyscyplina i wymagania, konsekwencja w działaniu, pomoc w kłopotach tolerancja i ogólna kultura umiejętność planowania motywacja i umiejętność samokształcenia oraz doskonalenia swojego warsztatu poczucie humoru

20 ZASADY POZYTYWNEGO WYCHOWANIA: 1. Akceptacja 2. Docenianie 3. Okazywanie uczuć 4. Dostępność i przewidywalność 5. Obliczalność i stałość 6. Autorytet

21 ZASADY POZYTYWNEGO WYCHOWANIA Akceptacja buduje poczucie bezpieczeństwa i przeświadczenie, że jest się kochanym takim jakim się właściwie jest. Docenianie opiekunowie powinni doceniać nawet najmniejsze sukcesy dzieci i sami uczyć swe pociechy doceniania czynów innych. Docenianie dzieci i ich czynów buduje postawę wdzięczności i umiejętnego odczytywania wartości.

22 ZASADY POZYTYWNEGO WYCHOWANIA Okazywanie uczuć przykład opiekunów okazujących sobie pozytywne uczucia uczy dzieci okazywania swoich uczuć względem innych; niweluje niepotrzebną atmosferę niezrozumienia, napięcia i stresu. Dostępność bycie otwartym na wspólne spędzanie czasu, na zabawy, pomoc w lekcjach, czyli przebywanie z dziećmi rodzi poczucie bezpieczeństwa i bycia kochanym; eliminuje przekonanie, że dziecko jest pozostawione same sobie, niekochane, czy niepotrzebne.

23 ZASADY POZYTYWNEGO WYCHOWANIA Obliczalność panowanie nad sobą, zachowania adekwatne do sytuacji, a także prawidłowe reakcje rodziców uczą dzieci; buduje prawidłowe postawy i zachowania dzieci, chroniąc przed brakiem kontroli i nieobliczalnymi poczynaniami. AUTORYTET wzajemny szacunek, zrozumiałe postępowanie i konsekwentne działania budują autorytet opiekuna w oczach dziecka.

24 Dziękuję za uwagę!