Wychowanie w duchu wartości. Jak rozwiązywać trudne sytuacje wychowawcze, ucząc dzieci odpowiedzialnej postawy?

Transkrypt

1 Wychowanie w duchu wartości Jak rozwiązywać trudne sytuacje wychowawcze, ucząc dzieci odpowiedzialnej postawy?

2 Jak działa kara? Czego oczekujemy? Doświadczenia dzieci Dziecko odczuwa skutki złego zachowania Dziecko dokonuje refleksji nad swoim zachowaniem- postawa skruchy Dziecko powstrzymuje się od złych zachowań Dziecko odróżnia dobro od zła i wybiera dobro Budowanie autorytetu dorosłego Poczucie upokorzenia, ból, opuszczenie i osamotnienie Poczucie krzywdy- to niesprawiedliwe Bunt, pragnienie odwetu, zrobienia na przekór- kiedyś mu pokażę, i tak zrobię swoje Złość, nawet nienawiść do dorosłego- on jest wredny

3 Czego uczy się dziecko? Chcemy, aby poddało refleksji swoje zachowanie, tymczasem większość z nich ocenia dorosłego, zarzucając mu niesprawiedliwość! Oczekujemy poczucia winy, skruchy, a okazuje się, że ukarane dzieci czują się skrzywdzone! Tak więc nie przyjmują odpowiedzialności za zło które uczyniły, przerzucają ją na karzącą osobę!

4 Czym jest kara? Teoria warunkowania instrumentalnego- bodziec ujemny (sprawienie przykrości lub odebranie przyjemności) bodziec ten może spowodować zmianę zachowania w pożądanym kierunku, na przykład unikanie zachowania niewłaściwego B (-) R Eksperymenty dokonywane na zwierzętach duża skuteczność metody Dlaczego w takim razie nie zadziałała w opisanych przypadkach w stosunku do dzieci?

5 Dlaczego kara nie działa? Dziecko jest osobą, wyposażoną w wolną wolę, przeżywająca uczucia, potrzeby, realizującą własne cele, zdolną do wybierania swoich reakcji Możemy powiedzieć, że u człowieka, pomiędzy bodźcem a reakcją, pośredniczy osobowość. Oznacza to, że kierując się własnymi przesłankami (np. pragnieniem niezależności od dorosłego, czy poczuciem własnej godności), może wybrać reakcję przeciwną do tej, jaką spodziewamy się uzyskać poprzez karę np. bunt, wzmocnienie złego zachowania R 1 B (-) O R 2 R 3

6 Zagrożenie dla rozwoju moralnego dziecka Zmierzenie się z odpowiedzialnością za uczynione zło jest trudne, wyrzuty sumienia, poczucie winy- bolesne Kara wywołuje silne emocje- ból, jakiego dziecko doznaje od dorosłego, odwraca jego uwagę od własnego czynu, a koncentruje na dorosłym, który wymierzył karę Pojawia się poczucie krzywdy, zamiast poczucia winy Zagrożenie: unikanie poczucia winy i zamienianie go w poczucie krzywdy, prowokowanie, szukanie osób, które ukarzą lub źle potraktują, aby doznać ulgi i zagłuszyć wyrzuty sumienia Ten proces prowadzi do demoralizacji

7 Dziecko złamało normę Dorosły karze dziecko Dziecko koncentruje się na własnych uczuciach i na dorosłym Spostrzega dorosłego jako niesprawiedliwego, krzywdzącego Czuje się skrzywdzone Czego nauczyło się dziecko? Czy rozumie, co zrobiło źle, jak ma się zachować w przyszłości? Czy naprawiło szkodę? Odzyskało zaufanie innych? Dziecko przyjmuje karę, rozumie że zrobiło źle Dziecko koncentruje się na unikaniu kar: manipulacje, kłamstwo, pozorna uległość Dziecko prowokuje dorosłego do wymierzania kar żeby uwolnić się od poczucia winy Dziecko obwinia dorosłego, unika refleksji nad sobą Dziecko walczy z dorosłym o swoją niezależność, łamiąc normy: bunt, odwet, odrzucenie wpływu dorosłego Działanie kar

8 Pobłażliwość Dorosły pobłażliwy nie reaguje na złe zachowanie, usprawiedliwia dziecko, okazuje uległość, nie pokazuje konsekwencji złych zachowań, nie stawia wymagań Dezorientuje dziecko, przyzwala na zło, co prowokuje je do kolejnego przekraczania norm, w poszukiwaniu granic Dziecko myśli, że granice są względne uzależnione od nastawienia osób, które ich strzegą Proces ten, podobnie jak karanie, utrudnia rozwój moralny dziecka, prowadzi do demoralizacji

9 Wychowanie w duchu wartości działania zasady wartości

10 Wartości w wychowaniu Miłość Szacunek Zaufanie Uczciwość Odpowiedzialność Samodzielność Solidność

11 Karol W szkole (1 klasa gimnazjum) jednemu z chłopców zginęła komórka. Klasa wraz z wychowawczynią szukali jej i próbowali znaleźć sprawcę kradzieży. Chłopcy z klasy zauważyli, jak Karol usiłował ją sprzedać i zgłosili to wychowawczyni. Okazało się, że Karol już jej nie ma i zdążył wydać część pieniędzy. Jest to pierwsza kradzież w jego życiu, ale wcześniej miał inne problemy z zachowaniem (udział w bójkach, wagary itp.).

12 Jak reaguje otoczenie? Wychowawczyni klasy Masz przyjść z rodzicami, będą musieli zapłacić za to, co ukradłeś. Dyrektor szkoły W naszej szkole nie potrzeba złodzieja. Zobaczysz, trafisz do poprawczaka. Zgłaszamy sprawę na policję i tam się będziesz tłumaczył. Mama Dlaczego mi to robisz? Przynosisz wstyd całej rodzinie. Ja już nie mam do ciebie siły Tata Sam tego chciałeś. Skoro musimy za ciebie płacić, już nic od nas nie dostaniesz!

13 Skutki naszego działania Czego nauczył się Karol? Wartości Dorośli nie chcą ze mną rozmawiać Rodzice są odpowiedzialni za moje zachowanie, oni załatwią sprawę Ważna jest kasa (gdybym ukradł coś mniej wartościowego, nie było by takiego problemu) Dorośli (nauczyciele, rodzice) nie radzą sobie ze mną Nie jestem dla nich ważny, skreślają mnie Nie mam już nic do stracenia Miłość Szacunek Zaufanie Uczciwość Odpowiedzialność Samodzielność Solidność

14 Komunikaty dorosłych Dyrektor: Karol, ukradłeś koledze komórkę. To jest bardzo poważna sprawa- złamałeś prawo a także zasady w naszej szkole. Będziesz musiał ponieść konsekwencje, Jednak mam nadzieję że naprawisz zło, które wyrządziłeś i znowu będziemy mogli ci zaufać. Wychowawczyni: Karol, chcę się spotkać z tobą i twoimi rodzicami. Michałowi trzeba odkupić komórkę, ale ważne jest też, żebyś pomyślał, jak możesz teraz odbudować zaufanie w oczach klasy. Jestem gotowa pomóc ci w tym. Rodzice: Karolu, jesteś naszym synem i bardzo cię kochamy. Staramy się wychować cię na uczciwego człowieka i jesteśmy bardzo zaskoczeni, że ukradłeś. Czy możesz nam powiedzieć, jak do tego doszło?

15 Od destrukcji do zadośćuczynienia DESTRUKCJA Dziecko łamie swoim zachowaniem społeczne normy KONFRONTACJA Dziecko konfrontuje własne postępowanie z normami społecznymi, ocenia jego skutki REFLEKSJA Dziecko dokonuje refleksji nad sobą: uświadamia sobie, że zrobiło źle, przeżywa poczucie winy, wstyd ZMIANA Dziecko deklaruje, że zmieni swoje zachowanie, przeprasza osoby, które skrzywdziło, naprawia szkody Dorosły ogranicza niewłaściwe zachowanie dziecka, przerywa je, stwarza warunki uniemożliwiające jego kontynuowanie Dorosły sprawdza czy dziecko zna i rozumie normę i czy jest świadome, że ją przekroczyło konfrontuje dziecko ze skutkami jego zachowania: sprawdza, czy dziecko je widzi, pokazuje co zrobiło źle, wyraża własne odczucia i oczekiwania w związku z zachowaniem dziecka pozwala dziecku doświadczyć konsekwencji Dorosły zostawia dziecku czas i przestrzeń do własnej refleksji, okazuje mu wsparcie i szacunek Dorosły wyraża oczekiwania dotyczące zmiany wspiera dziecko w znalezieniu dobrych rozwiązań, ustala zasady na przyszłość odnawia kredyt zaufania

16 Założenia modelu Modelowanie- spójność postawy dorosłego Budowanie relacji wychowawczej- wsparcie i wymagania Rozwijanie zdolności rozumowania moralnego- im wyższy jest poziom rozumienia sytuacji w odniesieniu do norm moralnych, tym bardziej zachowanie jest spójne z tymi normami (Kohlberg, Candee, 1984) Zasada pedagogiczna Marii Montessori: Skoncentrujmy wysiłek na wzmacnianiu tego, co dobre i w taki sposób, aby dobro pozostawiało coraz mniej miejsca na zło. Dążenie do wyprowadzenia dobra z każdej sytuacji niewłaściwego zachowania dziecka.

17 Destrukcja Zadanie dorosłego- powstrzymanie destrukcyjnego zachowania dziecka w sposób zdecydowany i skuteczny. Często nie wystarczą słowa- trzeba podjąć działania, przejąć inicjatywę, aby zapobiec dalszym szkodom np. zabrać dziecko z miejsca, gdzie się źle zachowuje, przerwać jego aktywność, odebrać rzecz, z której źle korzysta, ograniczyć przywileje, których nadużyło Dorosły używa tylko tyle siły, ile potrzeba aby powstrzymać dziecko i zapewnić warunki do dalszych działań wychowawczych Doraźne ograniczenie destrukcji jest tyko pierwszym etapem interwencji- praca nad zmianą wymaga dalszych działań

18 Konfrontacja Dorosły stwarza warunki, w których dziecko może ocenić swój czyn prosi o opisanie przebiegu zdarzenia, aby poznać jego intencje i sposób myślenia sprawdza czy dziecko zna i rozumie normę i czy jest świadome, że ją przekroczyło zachęca dziecko do własnej oceny: Czy wiesz jaką zasadę przekroczyłeś? Co myślałeś, kiedy to robiłeś? Co złego stało się w wyniku twojego zachowania? W jaki sposób zaszkodziłeś sobie, innym osobom? Dorosły mówi jak sam widzi zachowanie dziecka: przypomina normy, pokazuje skutki złego zachowania, wyraża zdecydowany sprzeciw: To jest złe, nie chcę, żebyś tak robił.

19 Wewnętrzna refleksja Dorosły towarzyszy dziecku w jego mierzeniu się z odpowiedzialnością za zło, które wyrządziło Stwarza przestrzeń, w której może przemówić sumienie" Daje czas na przemyślenie Organizuje miejsce Wspiera dziecko w przyjęciu trudnej prawdy, pokazuje, że może się zrehabilitować: Widzę, że zrozumiałeś swój błąd i żałujesz tego, co się stało. Pomyśl, jak możesz to naprawić

20 Zmiana Dorosły konsekwentnie trwa przy swoich oczekiwaniach: Twoje zachowanie musi się zmienić, Sprawa musi zostać rozwiązana z osobami, które skrzywdziłeś. Dorosły ustala wspólnie z dzieckiem zasady na przyszłość a także formę zadośćuczynienia: Co zrobi? Wobec kogo? W jaki sposób? Kiedy? Zadośćuczynienie powinno być adekwatne do wyrządzonego zła. Dorosły podsumowuje całą sytuację, pytając: Czego się nauczyłeś?, Jakie wyciągasz wnioski na przyszłość? Dorosły odnawia kredyt zaufania: Popełniłeś błąd, naprawiłeś go, teraz wiem, że mogę ci zaufać.

21 Kiedy dziecku nie zależy na zaufaniu Taka sytuacja oznacza, że zaufanie w jego relacjach z otoczeniem zostało zniszczone lub w ogóle nie zaistniało. Nie mając takich doświadczeń, nie może ono dążyć do czegoś, czego nie zna Tak więc inicjatywa należy tu do dorosłych, trzeba stworzyć warunki, w których dziecko doświadczy, że jest dorosły, który we mnie uwierzył Nie jest to łatwe. Musimy zainwestować w dziecko i podejmujemy ryzyko, że ono nas zawiedzie

22 Kiedy dziecko nie deklaruje poprawy, nie chce przeprosić, ani naprawić szkody Prawdopodobnie oznacza to, że nadal nie przyjmuje odpowiedzialności za swoje zachowanie Musimy się cofnąć do wcześniejszych etapów, sprawdzając, czy rozumie normę i jak ocenia dokonany czyn Dać dziecku doświadczyć realnych konsekwencji takiej postawy: Dopóki tego nie naprawisz, nie mogę mieć do ciebie zaufania, a to oznacza