Mazowiecko Świętokrzyskie. Towarzystwo Ornitologiczne. mgr. ZBIGNIEW KOŁUDZKI. Opracowanie:

Transkrypt

1 OCENA WPŁYWU USYTUOWANIA I UŻYTKOWANIA FARMY WIATROWEJ NA AWIFAUNĘ I ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE PTAKÓW w miejscowości Dobrodzień, gmina Dobrodzień, powiat oleski, województwo opolskie Opracowanie: Mazowiecko Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne mgr. ZBIGNIEW KOŁUDZKI

2 Spis treści 1.Cel opracowania 2. Metody 3. Obszar badań ornitologicznych 4.Wykorzystanie terenu inwestycji przez awifaunę: lęgową, polęgową, przelotną i zimującą. 5. Wykaz gatunków lęgowych w obszarze inwestycji -status ochrony. 6. Prognozowany wpływ farmy na awifaunę 7. Ocena oddziaływania inwestycji na obszary chronione Natura Minimalizacja wpływu farmy wiatrowej na awifaunę 9. Monitoring porealizacyjny 10. Podsumowanie 11.Literatura 2

3 1.Cel opracowania Celem opracowania jest wstępna analiza dotycząca charakterystyki przyrodniczej terenu pod planowaną farmę wiatrową i ocena oddziaływania na środowisko przyrodnicze i obszary chronione, na podstawie dotychczas zebranych wyników. Przedsięwzięcie polegające na budowie 6 turbin wiatrowych o wysokości około 190 m wraz z zasięgiem wirnika turbiny, zlokalizowane będzie w miejscowościach Dobrodzień, Szemrowice, gm. Dobrodzień, woj. opolskie (Ryc. 1). 2. Metody W pracach terenowych i kameralnych zastosowano metodykę proponowaną przez Polskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej (2008 Wytyczne w zakresie oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na ptaki. Szczecin). Przyjęto ścieżkę monitoringu przedrealizacyjnego trwającego 1 rok (obejmującego 30 kontroli). Niniejsze opracowanie dotyczy realizacji etapu obejmującego monitorowany okres:, przelot jesienny, wiosenny, zimowanie, lęgowy, polęgowy. A. Zakres monitoringu przedrealizacyjnego a. Długość trwania: 1 roku, z uwzględnieniem okresu fenologicznego (okres lęgowy, zimowanie przelot jesienny i wiosenny). b. Przedmiot obserwacji: skład gatunkowy i liczebność, a w odniesieniu do ptaków obserwowanych w locie również wysokość przelotu w rozbiciu na 3 pułapy (do wysokości dolnego zakresu pracy śmigła, w strefie pracy śmigła, powyżej śmigła c. Zakres badań: 4 moduły: A.1. Badania transektowe liczebności i składu gatunkowego a. Cel: uzyskanie podstawowej informacji o składzie gatunkowym awifauny użytkującej powierzchnię i sposobie wykorzystania terenu przez ptaki, b. Powierzchnie próbne: dwa transekty w miejscu inwestycji c. Kontrole transeptu 2-3razy w miesiącu d. Liczone wszystkie ptaki widziane i słyszane, zgodnie ze standardową metodyką (Buckland et al. 2001). A.2. Badania w protokole MPPL a. Cel: poznanie składu gatunkowego i zagęszczeń poszczególnych gatunków ptaków wykorzystujących teren w okresie lęgowym. Zastosowanie standardu 3

4 metodycznego stosowanego corocznie od 2000 roku na >400 powierzchniach reprezentatywnych dla obszaru całego kraju (program MPPL; Chylarecki i in. 2006) pozwala na proste i precyzyjne określenie walorów awifauny okresu lęgowego w relacji do danych referencyjnych reprezentatywnych dla sytuacji ogólnopolskiej. b. Powierzchnie próbne: kwadraty 1 x 1 km, w obrębie których wytyczane są 2 równoległe transekty o długości 1 km każdy, oddalone od siebie o ok. 500 m. c. 2 kontrole/kwadratu w trakcie sezonu lęgowego (kwiecień-czerwiec). d. Liczone wszystkie ptaki widziane i słyszane, zgodnie z ustalonym standardem metodycznym MPPL. A.3. Badania natężenia wykorzystania przestrzeni powietrznej przez ptaki a. Cel: oszacowanie natężenia przelotów (lokalnych i długodystansowych) ptaków w przestrzeni powietrznej, ze szczególnym uwzględnieniem gatunków o wysokiej kolizyjności (ptaki drapieżne, inne duże ptaki); poznanie zmienności tych parametrów w cyklu rocznym. b. Powierzchnie próbne punkt stacjonarnej obserwacji: punkt obserwacyjny PO (ryc.1). c. Kontrole punktu, minimum 1 h obserwacji/punkt; d. Liczone wszystkie ptaki widziane i słyszane w podziale na kategorie pułapu przelotu. A.4. Cenzus lęgowych gatunków rzadkich i średniolicznych Występowanie gatunków kluczowych. a. Cel: oszacowanie liczebności i rozmieszczenia lęgowych gatunków rzadkich i gatunków o dużych rozmiarach ciała (w szczególności: ptaki drapieżne, bociany, żuraw, łabędzie) na terenie planowanej farmy i w jej bezpośrednim sąsiedztwie. b. Powierzchnia próbna: Obszar farmy wraz z buforem 2km. c. Kontrole: 2 całodzienne kontrole całości obszaru w sezonie lęgowym (kwiecień połowa czerwca) plus obserwacje oportunistyczne przy okazji innych badań; Cenzus uzupełniono dodatkowym liczeniem nocnym (pierwsze dni czerwca) ukierunkowanym na wykrycie derkacza i innych chruścieli, przepiórki oraz sów. d. Liczone i kartowane wszystkie ptaki z predefiniowanej listy gatunków, wykazujące zachowania lęgowe (generalnie kategoria "gniazdowanie prawdopodobne" i "gniazdowanie pewne", wg standardów obserwacji atlasowych; Hagemeijer & Blair 4

5 1997, Bibby 2004, Sikora i in. 2007). Gatunki kluczowe ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, dla których tworzy się obszary Natura 2000, ptaków zagrożonych wyginięciem wymienionych w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt, gatunków w kategoriach 1-3 jako gatunki SPEC (Species of European Conservation Concern gatunków rzadkich objętych strefową ochroną miejsc występowania, gatunków o rozpowszechnieniu lęgowym < 10% zgodnie z danymi Polskiego Atlasu Ornitologicznego gatunków o liczebności krajowej populacji mniejszej niż 1000 par lęgowych. Prace terenowe w okresie lęgowym, migracji oraz zimowania prowadzone były w godzinach 5 12 (głównie między godzinami , w zależności od pory roku). Średni czas przeznaczony na liczenia ptaków w tych okresach wynosił około 4-5 godzin, w tym był 1 stały punkt badawczy przeznaczone na liczenia 1 godzinne. Ptaki notowano w notatniku, liczbę osobników poszczególnych stad, kierunek przelotu, zakres odległości od punktu bądź transektu w 3 przedziałach, wysokość przelotu w stosunku do pracujących śmigieł turbiny. Na każdej kontroli notowano czas i godziny prowadzenia obserwacji oraz warunki pogodowe. Obserwacje prowadzono przy pomocy lornetki 10x42 i lunety 16-40X50. W terenie posługiwano się mapą w skali 1: i 1: Okres prowadzenia monitoringu; Monitoring prowadzony był w roku 2010 i 2011 w czasie którego przeprowadzono 30 kontroli Daty kontroli:

6

7 3. Obszar badań ornitologicznych Obszar projektowanej farmy wiatrowej położony jest na Równinie Opolskiej stanowiący zachodnią część Niziny Śląskiej. Pod względem administracyjnym jest to teren gminy Dobrodzień w powiecie oleskim. Inwestycja będzie zlokalizowana w krajobrazie rolniczym, płaskim o wysokości m npm. Bezpośrednie otoczenie, obszar 500 m. wokół projektowanych turbin stanowią użytki rolne a w odległości od 1-2 km zlokalizowane są tereny leśne, zabudowa wiejska i miejska. Obszar w miejscu posadowienia turbin, tworzą duże działki ewidencyjne z monokulturą upraw użytkowane jest jako grunty orne. W skład upraw wchodzą głównie zboża, (pszenica, kukurydza) i ich mieszanki oraz, rośliny okopowe i rzepak. Na powierzchni opisywanej nie występują ugory, tereny wodno-błotne, śródpolne zadrzewienia. W promieniu do 2 km strefy buforowej, występują tereny: pól uprawnych, zabudowa wiejska i miejska, zmeliorowane łąki w dolinie Libawki, Myśliny, Myślinki, we wschodniej i zachodniej części strefy zwarte kompleksy leśne. Pojedyncze drzewa i zadrzewienia występują wzdłuż dróg i w zabudowie wsi (sady). Monitoring siedliskowo-florystycznyh gatunków zwierząt (bez ptaków i nietoperzy) Rozpoznanie siedliskowo-florystyczne i zwierząt gatunków chronionych, prowadzone były podczas trwania rocznego monitoringu. Objęto nim tereny, na których bezpośrednio posadowione będą elektrownie wiatrowe. Wielkość obserwowanej powierzchni wynosiła ok. 2 ha. Spośród 6 powierzchni przeznaczonych pod lokalizacje turbin elektrowni wiatrowych, wszystkie posadowione są na polach uprawnych, zbiorowiska segetalne. Ze względu na rolniczy sposób użytkowania obszaru, charakterystyka roślinności i siedlisk tego terenu jest stała, z wyjątkiem rodzaju upraw, które zmieniają się w poszczególnych latach. W miejscu inwestycji nie stwierdzono siedlisk ani gatunków roślin i zwierząt chronionych. Grunt co roku jest poddawany zabiegom agrotechnicznym którego celem jest zachowanie właściwej żyzności i struktury gleby (orka, bronowanie, 7

8 kultywatorowanie, siew, nawożenie, chemiczne zwalczanie chwastów). Tego typu prace nie sprzyjają powstawaniu i utrzymaniu siedlisk i gatunków chronionych. Siedliskami bogatszymi w gatunki są siedliska okrajkowe występujące w pobliżu posadowienia turbin, miedze i pobocza dróg. Miejsca te w przeciwieństwie do pól, nie są co roku przyorywane. W obszarach tych odnotowano, motyle (Bielinka rzepika, Latolistka cytrynka, Rusałkę pawika, Rusałkę pokrzywnika, Szlaczkonia sp.), gatunki chronione; Trzmiela ziemnego, Biegacza sp., Ropuchę szarą. Wykazane zwierzęta nie powinny być narażone na negatywne oddziaływanie z uwagi na lokalizacje poza bezpośrednim miejscem inwestycji. Fot.1. Widok pól koło m. Dobrodzień na których projektowana jest lokalizacja elektrowni wiatrowych. 8

9 Fot.2. Widok pól koło m. Szemrowice na których projektowana jest lokalizacja elektrowni wiatrowych. Fot.3. Widok pól koło m. Szemrowice na których projektowana jest lokalizacja elektrowni wiatrowych. 9

10 Rys.1. Lokalizacja planowanej 6 turbin wraz z obszarem strefy buforowej. 10

11 4. Wykorzystanie terenu inwestycji przez awifaunę: lęgową, polęgową, przelotną i zimującą. Wyniki rocznego monitoringu. Ptaki stwierdzone na transekcie i w punkcie obserwacyjnym. Na powierzchni badań w wyniku rocznego monitoringu wykazano 3134 ptaki należących do 91 gatunków. Frekwencja ptaków była zróżnicowana w zależności od okresu fenologicznego. Tabela. 1. Liczebność ptaków stwierdzone w czasie rocznego monitoringu na transektach i punkcie obserwacyjnym. Okres suma przelot wiosna lęgowy polęgowy przelot jesień zima suma

12 Okres lęgowy W okresie lęgowym w miesiącach maj - czerwiec wykonano siedem kontroli terenowych na dwu transektach i punkcie obserwacyjnym gdzie stwierdzono 437 ptaki, należące do 38 gatunków. Zgrupowanie ptaków składało się z gatunków wyprowadzających lęgi w obszarze inwestycji i przylatujące z okolicy obszaru (Tab. 2.) Gatunkami dominującymi w pierwszej piątce był; skowronek 35,2%, szpak 22,9%, dymówka 9,4%, oknówka 5,7%, gawron 5,7 %. Gatunki te stanowiły 78 % całego zgrupowania ptaków. Z ptaków szponiastych odnotowano: myszołowa (2os.), pustułkę (1 os.), kobuza (1os.). Gatunki te stanowiły 0,9 % całego zgrupowania ptaków. Z ptaków o dużej masie ciała stwierdzono łabędzia (1os.) 0,2 % udziału. Z gatunków o średniej masie ciała zanotowano: grzywacza (10 os.), wronę (4 os.), kruka (3 os.), srokę (2 os.), śmieszkę (3os.), kawkę (12 os.), sójkę (1 os.). Gatunki te stanowiły 8 % całego zgrupowania ptaków. Siewkowców nie odnotowano Tab.2 Gatunki ptaków odnotowane w czasie rocznego monitoringu na transektach i punkcie obserwacyjnym okres lęgowym. Lp Gatunek Skowronek ,2 2 Szpak ,9 3 Dymówka ,4 4 Oknówka ,7 5 Gawron ,8 6 Kawka ,7 7 Potrzeszcz ,5 8 Grzywacz , suma Dominacja % 12

13 9 Pliszka żółta ,1 10 Dzwoniec ,4 10 Wrona ,9 11 Jerzyk ,7 12 Kruk ,7 13 Makolągwa 3 3 0,7 14 Śmieszka ,7 15 Wróblaki n/n 3 3 0,7 16 Kuropatwa ,5 17 Modraszka 2 2 0,5 18 Myszołów ,5 19 Przepiórka ,5 20 Sroka ,5 21 Zięba 2 2 0,5 22 Bażant 1 1 0,2 23 Gąsiorek 1 1 0,2 24 Kapturka 1 1 0,2 25 Kobuz 1 1 0,2 26 Kos 1 1 0,2 27 Kukułka 1 1 0,2 28 Łabędź niemy 1 1 0,2 29 Ortolan 1 1 0,2 30 Piecuszek 1 1 0,2 31 Pliszka siwa 1 1 0,2 32 Pustułka 1 1 0,2 33 Rudzik 1 1 0,2 34 Sójka 1 1 0,2 35 Szczygieł 1 1 0,2 36 Śpiewak 1 1 0,2 37 Trznadel 1 1 0,2 38 Wilga 1 1 0, ,0 Wyniki liczeń w kwadracie 1x1 km, (MPPL) W okresie lęgowym w miesiącach maj- czerwiec ( i ) wykonano dwa liczenia ptaków w kwadracie 1x1 km. Gatunkiem dominującym charakterystycznym dla krajobrazu rolniczego był skowronek z 46,9% udziałem. Tab.3. Gatunki ptaków odnotowane w kwadracie 1x1 km. Dobrodzień. 13

14 LP Gatunek Liczebność Liczebność suma udział % 1 skowronek ,9 2 szpak ,8 3 dymówka ,0 4 pliszka żółta ,1 5 grzywacz ,7 6 gawron 5 5 3,9 7 potrzeszcz ,3 8 wrona siwa ,6 9 kruk ,1 10 sroka 1 1 0,8 11 przepiórka 1 1 0,8 12 kwiczoł ,1 13 czajka 1 1 0,8 14 wilga 1 1 0,8 15 dzwoniec 1 1 0,8 16 szczygieł 2 2 1,6 suma ,0 Wyniki liczeń pochodzące z kwadratów na terenie planowanej farmy wiatrowej porównano z danymi uzyskanymi w ramach Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych. Wykorzystano informacje z czterech kwadratów (LD02, LD04, LD14, LD32), na których dominował podobny typ krajobrazu rolniczego. Do porównania z wynikami referencyjnymi wybrano następujące parametry: liczba gatunków stwierdzonych w obrębie kwadratu, ogólne zagęszczenie ptaków (liczba osobników / kwadrat), udział skowronka, jako najliczniej występującego gatunku w zgrupowaniu ptaków. Tab. 5. Porównanie wybranych parametrów liczeń mppl z terenu farmy i pól referencyjnych. Nazwa kwadratu liczba liczba udział % gatunków osobników skowronka Dobrodzień ,9 LD ,79 LD ,57 14

15 LD ,5 LD ,08 Powyższe zestawienia pokazuje, że pod względem składu gatunkowego oraz ogólnego zagęszczenia ptaków powierzchnia wyznaczone na obszarze farmy wiatrowej są niższe co do liczby gatunków, liczby osobników, i zbliżona co do liczebności skowronka. Wyniki liczenia nocnego W dniu ( i ) przeprowadzono kontrole nocną, w wyniku której odnotowano: w strefie bezpośredniej przepiórkę (1 stanowisko), w strefie buforowej uszatkę (1stanowisko), derkacza (1 stanowisko), Okres polęgowy W okresie polęgowym w miesiącach lipiec i sierpień wykonano cztery kontrole terenowe na dwóch transektach i punkcie obserwacyjnym, gdzie stwierdzono 469 ptaki, należące do 39 gatunków. Zgrupowanie ptaków składa się z gatunków wyprowadzających lęgi w obszarze inwestycji i przylatujące z okolicy obszaru (Tab.6.) Gatunkami dominującymi w pierwszej piątce był; szpak 32,6%, skowronek 15,1%, gawron 14,7%, dymówka 4,9%, oknówka 4,7%. Gatunki te stanowiły 72% całego zgrupowania ptaków. Z ptaków szponiastych odnotowano: myszołowa (1os.), kobuza (1os.), jastrzębia (1os.), krogulca (2os.), błotniaka stawowego (1os.). Gatunki te stanowiły 1 % całego zgrupowania ptaków. Z gatunków o dużej masie ciała zanotowano: bociana białego (1os) 0,2%. Z gatunków o średniej masie ciała stwierdzono: grzywacza (14 os.), kawkę (10 os.), srokę (4 os), kruka (3 os.), śmieszkę (1 os), sójkę (1 os), wronę (1 os), turkawka (1 os) turkawka (1 os). Gatunki te stanowiły 7,4 % całego zgrupowania ptaków. Tab.6.Gatunki ptaków odnotowane w czasie rocznego monitoringu na transektach i punkcie obserwacyjnym okres polęgowy. 15

16 Lp. Gatunek Szpak ,6 2 Skowronek ,1 3 Gawron ,7 4 Dymówka ,9 5 Oknówka ,7 6 Grzywacz ,0 7 Kuropatwa ,8 8 Kwiczoł ,8 9 Kawka ,1 10 Mazurek 7 7 1,5 10 Pliszka żółta ,3 11 Potrzeszcz ,3 12 Szczygieł 6 6 1,3 13 Czajka 5 5 1,1 14 Wróblaki n/n 5 5 1,1 15. Dzwoniec ,9 16. Pliszka siwa ,9 17. Sroka 4 4 0,9 18. Świergotek łąkowy ,9 19 Kruk ,6 20 Makolągwa 3 3 0,6 21 Zięba 3 3 0,6 22 Jerzyk ,4 23 Kulczyk 2 2 0,4 24 Trznadel 2 2 0,4 25 Bażant 1 1 0,2 26 Błotniak stawowy 1 1 0,2 27 Bocian biały 1 1 0,2 28 Jastrząb 1 1 0,2 29 Kobuz 1 1 0, suma Dominacja % 16

17 30 Kopciuszek 1 1 0,2 31 Krogulec 1 1 0,2 32 Myszołów 1 1 0,2 33 Pokląskwa 1 1 0,2 34 Pokrzywnica 1 1 0,2 35 Sójka 1 1 0,2 36 Śmieszka 1 1 0,2 37 Turkawka 1 1 0,2 38 Wilga 1 1 0,2 39 Wrona 1 1 0, ,0 Okres zimowy W okresie zimowym wykonano sześć kontroli terenowych na dwóch transektach i punkcie obserwacyjnym, gdzie stwierdzono 275 ptaków, należące do 31 gatunków Tab.7. Gatunkami dominującymi w pierwszej piątce był: kwiczoł 16,7 %, zięba 12%, czeczotka7,6%, jemiołuszka 6,5%, modraszka 4,7%. Gatunki te stanowiły 47,5 % całego zgrupowania ptaków. Z ptaków szponiastych odnotowano: myszołowa (3 os.), krogulca (3os.), pustułkę (1os.), jastrzębia (1os.). Gatunki te stanowiły 8% całego zgrupowania ptaków. Z gatunków o średniej masie ciała zanotowano: kawkę (10 os), gawrona (9 os), kruka (7 os.), wronę (4 os.),srokę (2 os.). Gatunki te stanowiły 12% całego zgrupowania ptaków. Tab.7. Gatunki ptaków odnotowane w czasie rocznego monitoringu na transektach i punkcie obserwacyjnym okres zimowy. Lp. Gatunek Zima Kwiczoł ,7 2 Zięba ,0 3 Czeczotka ,6 4 Jemiołuszka , suma dominacja% 17

18 5 Modraszka ,7 6 Czubatka ,4 7 Kuropatwa ,4 8 Wróblaki n/n ,4 9 Gil ,0 10 Kawka ,6 10 Szczygieł ,6 11 Gawron ,3 12 Makolągwa ,3 13 Rzepołuch 8 8 2,9 14 Kruk ,5 15. Potrzeszcz ,2 16 Paszkot 5 5 1,8 17 Trznadel ,5 18 Wrona ,5 19 Dzwoniec 3 3 1,1 20 Krogulec ,1 21 Krzyżówka 3 3 1,1 22 Myszołów ,1 23 Srokosz ,1 24 Bogatka 2 2 0,7 25 Sroka ,7 26 Bażant 1 1 0,4 27 Dzięcioł duży 1 1 0,4 28 Grubodziób 1 1 0,4 29 Jastrząb 1 1 0,4 30 Pustułka 1 1 0,4 31 Sierpówka 1 1 0, ,0 Przelot wiosenny i jesienny W okresie migracji wiosennej wykonano pięć kontroli terenowych na na dwóch transektach i punkcie obserwacyjnym, gdzie stwierdzono 389 ptaki, należące do 51 gatunków Tab.8.. Gatunkami dominującymi, w pierwszej piątce był: szpak 10,0%, skowronek 18,0 %, 18

19 geśi n/n 8,7%, kwiczoł 8,7%, gawron 5,1%.Gatunki te stanowiły 50,5% całego zgrupowania ptaków. Z ptaków szponiastych odnotowano: myszołowa (5os.), pustułkę (1os.), jastrzębia (1os.), błotniaka stawowego (1os), krogulca (2os.), ptaki drapieżne n/n (1os.), Gatunki te stanowiły 3,0% całego zgrupowania ptaków. Ptaki o dużych rozmiarach ciała: bocian biały (1os.), żuraw (4 os.), gęsi (34os.), stanowiły 10,0 % całego zgrupowania ptaków. Z gatunków o średniej masie ciała zanotowano: grzywacza (13os.), wronę (3 os.), kruka (4 os.), krzyżówkę (3 os.), śmieszkę (6 os.), kawkę (11 os.), srokę (2 os.), mewę pospolitą (1 os.). Gatunki te stanowiły 11,0 % całego zgrupowania ptaków. Z siewkowych odnotowano siewki złote (12 os.), których udział wynosił 3,1%. Tab.8. Gatunki ptaków odnotowane w czasie rocznego monitoringu na transektach i punkcie obserwacyjnym okres przelotu wiosennego. Lp. Gatunek Wiosna Szpak ,0 2 Skowronek ,0 3 Gęsi n/n ,7 4 Kwiczoł ,7 5 Gawron ,1 6 Bogatka ,9 7 Grzywacz ,3 8 Czyż ,1 9 Potrzeszcz ,1 10 Siewka złota ,1 10 Wróblaki n/n ,1 11 Kawka ,8 12 Zięba ,8 13 Dzwoniec ,8 14 Szczygieł ,8 15 Śmieszka ,5 16 Makolągwa 5 5 1, suma dominacja 19

20 17 Modraszka 5 5 1,3 18 Myszołów ,3 19 Pliszka siwa 5 5 1,3 20 Droździk 4 4 1,0 21 Kruk ,0 22 Żuraw 4 4 1,0 23 Krzyżówka ,8 24 Trznadel ,8 25 Wrona ,8 26 Gil 2 2 0,5 27 Krogulec ,5 28 Kuropatwa ,5 29 Paszkot 2 2 0,5 30 Sroka ,5 31 Śpiewak ,5 32 Świergotek łąkowy 2 2 0,5 33 Bażant 1 1 0,3 34 Błotniak stawowy ,3 35 Bocian biały 1 1 0,3 36 Czubatka 1 1 0,3 37 Dzięcioł czarny 1 1 0,3 38 Dzięcioł zielony 1 1 0,3 39 Grubodziób 1 1 0,3 40 Jastrząb 1 1 0,3 41 Kos 1 1 0,3 42 Lerka 1 1 0,3 43 Łozówka 1 1 0,3 44 Mewa pospolita 1 1 0,3 45 Piecuszek 1 1 0,3 46 Pierwiosnek 1 1 0,3 47 Ptaki drapieżnen/n 1 1 0,3 48 Pustułka 1 1 0,3 49 Rudzik 1 1 0,3 50 Sójka 1 1 0,3 51 Srokosz 1 1 0, ,0 W okresie migracji jesiennej wykonano dziewięć kontroli terenowych na sześciu transektach i dwu punktach, gdzie stwierdzono 1564 ptaki, należące do 65 gatunków Tab.9. 20

21 Gatunkami dominującymi, w pierwszej piątce był: kwiczoł 12,3%, szpak 11,2%, zięba 7,7%, grzywacz 7,5%, gawron 7,2%. Gatunki te stanowiły 45,9% całego zgrupowania ptaków. Z ptaków szponiastych odnotowano: myszołowa (4os), kobuza (2os), pustułkę (3 os.), jastrzębia (2 os.), krogulca (5 os.), ptaki drapieżne n/n (1 os.), błotniaka stawowego (3 os), trzmielojada (1 os.). Gatunki te stanowiły 1,4 % całego zgrupowania ptaków. Ptaki o dużych rozmiarach ciała: bocian biały (2 os.), żuraw (13 os), łabędź niemy (4 os.), gęś n/n (57 os), gęś zbożowa (30 os), gęś białoczelna (80 os), Gatunki te stanowiły 12,1 % całego zgrupowania ptaków. Z gatunków o średniej masie ciała zanotowano: kawkę (89os), sójkę (12 os.), kruka (5 os.), wronę (5 os.), śmieszkę (5 os.), Gatunki te stanowiły 8,69 % całego 7,63% zgrupowania ptaków. Z siewkowych odnotowano czajkę (39 os.), i siewki n/n (6 os.), których udział wynosił 2,9%. Tab.9. Gatunki ptaków odnotowane w czasie rocznego monitoringu na transektach i punkcie obserwacyjnym okres przelotu jesiennego. Lp Gatunek Przelot jesień Kwiczoł ,3 2 Szpak ,2 3 Zięba ,7 4 Grzywacz ,5 5 Gawron ,2 6 Kawka ,7 7 Gęś białoczelna ,1 8 Makolągwa ,9 9 Gęsi n/n ,8 10 Skowronek ,6 10 Wróblaki n/n ,6 11 Dzwoniec ,8 12 Czyż ,6 13 Czajka , suma Dominacja 21

22 14 Dymówka ,1 15. Gęś zbożowa ,9 16. Oknówka ,5 17. Pliszka siwa ,2 18. Potrzeszcz ,0 19. Szczygieł ,0 20 Żuraw ,9 21 Sójka ,8 22 Modraszka ,7 23 Świergotek drzewny ,5 24 Bogatka ,4 25 Gil 6 6 0,4 26 Paszkot 6 6 0,4 27 Pokląskwa 6 6 0,4 28 Siewki n/n 6 6 0,4 29 Krogulec ,3 30 Kruk ,3 31 Raniuszek 5 5 0,3 32 Wrona ,3 33 Jer 4 4 0,3 34 Kuropatwa 4 4 0,3 35 Łabędź niemy 4 4 0,3 36 Myszołów ,3 37 Śmieszka ,3 38 Świergotek łąkowy ,3 39 Trznadel ,3 40 Błotniak stawowy ,2 41 Mysikrólik 3 3 0,2 42 Pustułka ,2 43 Bocian biały 2 2 0,1 44 Czubatka 2 2 0,1 45 Grubodziób 2 2 0,1 46 Jastrząb ,1 47 Kobuz ,1 48 Krzyżówka 2 2 0,1 49 Piecuszek 2 2 0,1 50 Piegża 2 2 0,1 51 Sierpówka 2 2 0,1 52 Świstunka leśna 2 2 0,1 53 Białorzytka 1 1 0,1 54 Dudek 1 1 0,1 22

23 55 Gąsiorek 1 1 0,1 56 Jerzyk 1 1 0,1 57 Kos 1 1 0,1 58 Lerka 1 1 0,1 59 Ortolan 1 1 0,1 60 Pliszka żółta 1 1 0,1 61 Ptaki drapieżne n/n 1 1 0,1 62 Sroka 1 1 0,1 63 Srokosz 1 1 0,1 64 Trzmielojad 1 1 0,1 65 Wilga 1 1 0, ,0 Na obszarze badań w okresie migracji jesiennej przeloty były wyższe w porównaniu do okresu wiosennego. Tab.10. Wielkość migracji wiosennej i jesiennej przelot wiosna przelot jesień Głównymi kierunkami migracji sezonowej (rocznej) i dalekodystansowej jest; jesienią zachód i południe, wiosną północ i wschód, jest on modyfikowany w przypadku niekorzystnej pogody, silnego wiatru, deszczu, zadymki śnieżnej. Ptaki w rejonie inwestycji przemieszczały się szerokim frontem. 23

24 Migracja lokalna związana jest z gatunkami lęgowymi (skowronek, potrzeszcz, kuropatwa,) gniazdującymi na powierzchni i w jej pobliżu, bądź przylatującymi w ten rejon żerować (kawka, gawron, dymówka, szpak). Kierunek lotu tej grupy jest losowy, przebiega w różne strony. Wykorzystanie przestrzeni powietrznej W ciągu roku obserwacji na transektach i punktach obserwacyjnych wykazano 3134 ptaki, należące do 91 gatunków. Z tego ugrupowania; 75,5% ptaków przemieszczało się do wysokości wirnika, 8,6% w zakresie pracy wirnika i 14,7% powyżej pracy wirnika. Tab.11. Wysokość przelotu ptaków odnotowana na transektach i punkcie obserwacyjnym podczas rocznego monitoringu. Lp. Gatunek pow. Dobrodzień Do wysokości pracy wirnik w zakresie pracy wirnika Powyżej pracy wirnika liczba stwierdzeń 1 Bażant 2 Białorzytka 3 Błotniak stawowy

25 4 Błotniak zbożowy Bocian biały Bogatka Czajka Czarnogłówka Czeczotka Czyż Droździk Dudek Dymówka Dzięcioł czarny Dzięcioł duży Dzięcioł zielony Dzwoniec Gawron Gąsiorek Gęsi n/n Gęś białoczelna Gęś zbożowa Gil Grubodziób Grzywacz Jastrząb Jer 4 28 Jemiołuszka Jerzyk Kapturka Kawka Kobuz Kopciuszek

26 34 Kos Krogulec Kruk Krzyżówka Kukułka Kulczyk Kuropatwa Kwiczoł Lerka Łabędź niemy Łozówka Makolągwa Mazurek Mewa pospolita Modraszka Mysikrólik Myszołów Oknówka Ortolan Paszkot Pełzacz leśny Piecuszek Piegża Pierwiosnek Pliszka siwa Pliszka żółta Pokląskwa Pokrzywnica Potrzeszcz Potrzos Przepiórka Ptaki drapieżne n/n Pustułka Raniuszek Rudzik Rzepołuch Sierpówka Siewka złota Siewki n/n Skowronek Sójka Sroka Srokosz

27 77 Szczygieł Szpak Śmieszka Śpiewak Świergotek drzewny Świergotek łąkowy Świstunka leśna Trzmielojad Trznadel Turkawka Wilga Wrona Wróblaki n/n Zięba Żuraw suma Na kolizję z turbinami narażone były 270 (8,6 %) ptaki, lecące w zakresie pracy wirnika. Były to ptaki o średnich i małych rozmiarach ciała; gawron, szpak, skowronek, oknówka. Ptaki o dużym rozmiarze ciała: bociany, żurawie, gęsi przemieszczały się poza zasięgiem wirnika. Ptaki drapieżne; krogulec, myszołów a szczególnie błotniaki, przemieszczały się głównie w locie patrolowym, poniżej zasięgu wirnika. 27

28 5. Wykaz gatunków lęgowych w obszarze inwestycji -status ochrony. W bezpośrednim obszarze turbin z gatunków kluczowych lęgi wyprowadza Skowronek SPEC, -najliczniejszy gatunek lęgowy w pobliżu turbiny, i w strefie buforowej, liczny na przelotach wiosennych i jesiennych- lot poniżej 50 m, najczęściej obserwowana wysokość 15 m., W czasie lęgów podczas okresu godowego wznosi się pionowo- wówczas może być narażony na kolizje z wirnikiem, Zagrożenie dotyczy tych ptaków które lęgi wyprowadzają w bliskości turbiny. Czajka SPEC, lęgowe 1 para w rejonie inwestycji. Przelotu, na niskiej wysokości. Potrzeszcz SPEC, lęgowe 4-5 par w rejonie inwestycji. Przelot, na niskiej wysokości. Przepiórka SPEC, lęgowe 1 par w rejonie inwestycji. Przelot poniżej pracy wirnika. Kuropatwa SPEC, lęgowe 1 par w rejonie inwestycji, grupy rodzinne zimą przebywają w pobliżu zabudowań. Tab. 12. Gatunki ptaków stwierdzone podczas rocznego monitoringu w strefie inwestycji, status ochronny Lp. Gatunek pow. Dobrodzień Nazwa łacińska Liczba stwierdzeń Status ochronny 1 Bażant Phasianus colchicus 4 B, 2 Białorzytka Oenanthe oenanthe 1 A,C, 3 Błotniak stawowy Circus aeruginosus 5 A,D, 4 Błotniak zbożowy Circus cyaneus 1 A,C,D,E,F,G,H, 5 Bocian biały Ciconia ciconia 4 A,C,D, 6 Bogatka Parus major 24 A 7 Czajka Vanellus vanellus 44 A,C, 8 Czarnogłówka Poecile montanus 1 A 9 Czeczotka Carduelis flammea 21 A 10 Czyż Carduelis spinus 53 A 11 Droździk Turdus iliacus 4 A,C, 12 Dudek Upupa epops 1 A,C, 13 Dymówka Hirundo rustica 97 A,C, 14 Dzięcioł czarny Dryocopus martius 1 A,D, 28

29 15. Dzięcioł duży Dendrocopos major 1 A, 16. Dzięcioł zielony Picus viridis 1 A, 17. Dzwoniec Carduelis chloris 64 A, 18. Gawron Corvus frugilegus 232 B, 19. Gąsiorek Lanius collurio 2 A,C,D, 20 Gęsi n/n Anserformes 93 B, 21 Gęś białoczelna Anser albifrons 80 B, 22 Gęś zbożowa Anser fabalis 30 B, 23 Gil Pyrrhula pyrrhula 19 A, 24 Grubodziób C.coccothraustes 4 A, 25 Grzywacz Columba palumbus 154 B, 26 Jastrząb Accipiter gentiles 5 A, 27 Jer Fringilla montifringilla 4 A, 28 Jemiołuszka Bombycilla garrulus 18 A 29 Jerzyk Apus apus 6 A, 30 Kapturka Sylvia atricapilla 1 A, 31 Kawka Corvus monedula 132 B, 32 Kobuz Falco subbuteo 4 A, 33 Kopciuszek Phoenicurus ochruros 1 A, 34 Kos Turdus merula 3 A, 35 Krogulec Accipiter nisus 11 A, 36 Kruk Corvus corax 22 B 37 Krzyżówka Anas platyrhynchos 8 B 38 Kukułka Cuculus canorus 1 A 39 Kulczyk Serinus serinus 2 A 40 Kuropatwa Perdix perdix 33 B,C, 41 Kwiczoł Turdus pilaris 285 A, 42 Lerka Lullula arborea 2 A,C,D, 43 Łabędź niemy Cygnus olor 5 A, 44 Łozówka Acrocephalus palustris 1 A 45 Makolągwa Carduelis cannabina 96 A,C, 46 Mazurek Passer montanus 7 A,C, 47 Mewa pospolita Larus canus 1 A, 29

30 48 Modraszka Cyanistes caeruleus 31 A, 49 Mysikrólik Regulus regulus 3 A 50 Myszołów Buteo buteo 15 A 51 Oknówka Delichon urbica 71 A,D, 52 Ortolan Emberiza hortulana 2 A,C,D, 53 Paszkot Turdus viscivorus 13 A 54 Pełzacz leśny Certhia familiaris 1 A 55 Piecuszek Phylloscopus trochilus 4 A 56 Piegża Sylvia curruca 2 A 57 Pierwiosnek Phylloscopus collybita 1 A 58 Pliszka siwa Motacilla alba 29 A 59 Pliszka żółta Motacilla flava 16 A 60 Pokląskwa Saxicola rubetra 7 A 61 Pokrzywnica Prunella modularis 1 A 62 Potrzeszcz Emberiza calandra 51 A,C, 63 Potrzos Emberiza schoeniclus 1 A 64 Przepiórka Coturnix coturnix 2 A,C, 65 Ptaki drapieżne n/n Accipitriformes 2 A 66 Pustułka Falco tinnunculus 6 A,C, 67 Raniuszek Aegithalos caudatus 5 A 68 Rudzik Erithacus rubecula 2 A 69 Rzepołuch Carduelsi flavirostris 8 A 70 Sierpówka Streptopelia decaocto 3 A 71 Siewka złota Pluvialis apricaria 12 A,E, 72 Siewki n/n Charadiformes 6 A, 73 Skowronek Alauda arvensis 321 A,C, 74 Sójka Garrulus glandarius 15 A, 75 Sroka Pica pica 11 B, 76 Srokosz Lanis excubitor 5 A 77 Szczygieł Carduelis carduelis 40 A 78 Szpak Sturnus vulgaris 498 A,C, 79 Śmieszka Larus ridibundus 14 A, 80 Śpiewak Turdus philomeos 3 81 Świergotek drzewny Anthus trivialis 8 A, 82 Świergotek łąkowy Anthus pratensis 10 A, 83 Świstunka leśna Phylloscopus sibilatrix 2 A,C, 84 Trzmielojad Pernis apivorus 1 A,D, 85 Trznadel Emberiza citrinella 14 A, 30

31 86 Turkawka Streptopelia turtur 1 A,C, 87 Wilga Oriolus oriolus 3 A, 88 Wrona Corvus cornix 17 B, 89 Wróblaki n/n Passerformes 89 A, 90 Zięba Fringilla coelebs 170 A, 91 Żuraw Grus grus 18 A,C,D, Suma 3134 Objaśnienia gatunki kluczowe pogrubiono A - gatunki pod ochroną zgodnie z listą z Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną B. - gatunki pod ochroną częściową z w/w Rozporządzenia i ochrona łowiecka C- gatunki SPEC (Species of European Conservation Concern) w kategorii 1-3 (BirdLife International2004) D - gatunki o znaczeniu unijnym z Załącznika I Dyrektywy Ptasie E - gatunki z Polskiej Czerwonej księgi Zwierząt (Głowaciński red 2001) F - gatunki objęte strefową ochroną miejsc występowania G - gatunki o rozpowszechnieniu lęgowym <10% (ocenianym w siatce kwadratów 10x10 km; Sikora i in., H - gatunki o liczebności krajowej populacji <1000 par lęgowych. Wybrane gatunki lęgowe kluczowe w strefie buforowej -gatunki naturowe i o dużych rozmiarach ciała; Błotniak stawowy, obserwowana w okresie lęgowym i podczas przelotu. Lęgowy 1 para w strefie buforowej w m. Bzionków, poza oddziaływaniem inwestycji, przeloty na niewielkiej wysokości m nad ziemią. Bocian biały, lęgowy w miejscowości Szemrowice (na wierzy), Warłów, Dobrodzień (ul. Lubliniecka na drzewie liściastym). Ptaki żerują na łąkach i w dolinie cieków: Libawka, Myślina, Myślinka. Możliwe kolizje z turbinami w czasie wylotu młodych ptaków z gniazd. Gąsiorek, lęgowe 12 par w strefie buforowej w ekotonach leśno- polnych, polnołąkowych, terytoria niewielkie wokół gniazda. Poza oddziaływaniem inwestycji. Jarzębatka, lęgowa 1 par, w dolinie Myślanki. Wpływ:- niewielkie terytorium lęgowe, poza oddziaływaniem inwestycji. 31

32 Lerka, lęgowa w strefie buforowej w ekotonie leśno- polnym, terytorium niewielkie wokół gniazda. Poza oddziaływaniem inwestycji. Myszołów, lęgowa 1 para w lesie strefy buforowej na wschód od inwestycji okolice m. Rzędowice. Ptaki dorosłe i młode żerują w lesie i terenach łąkowych. Możliwe pojedyncze kolizje młodych ptaków z turbinami. Kruk, lęgowe 1-2 pary w strefie buforowej w lesie m. Szemrowice i Fiwajda. Grupy rodzinne koczują na polach i w rejonie zabudowań strefy buforowej. Ptaki szybko się uczą unikania zagrożeń, dlatego należą do grupy mało wrażliwej na wpływ turbin. Dzięcioł czarny. lęgowa 1 para w lesie strefy buforowej na wschód od inwestycji okolice m. Rzędowice. Terytorium lęgowe i żerowiskowe w granicach lasu. Poza oddziaływaniem inwestycji, Derkacz. Odnotowano 1 stanowisko na terenach łąkowych w m. Mąkowszczyce. Terytoria lęgowe nie wykraczają poza tereny łąkowe. Poza oddziaływaniem inwestycji, Rys.2. Gatunki ptaków naturowe i o dużych rozmiarach ciała w strefie buforowej. 32

33 6. Prognozowany wpływ farmy na awifaunę Utrata siedlisk Lokalizacja turbin będzie usytuowana na gruntach ornych. Podczas budowy trwale zostanie zajęta przestrzeń kilkuset metrów kwadratowych pod stopę pojedynczej turbiny oraz pod drogi dojazdowe. Zajęcie terenu spowoduje przesunięcie, zmniejszenie lub utratę rewiru lęgowego: skowronka, pliszki żółtej, potrzeszcza, kuropatwy, czajki stwierdzonych w miejscu i w sąsiedztwie turbin. Biorąc pod uwagę dominację siedlisk rolniczych w otoczeniu planowanej lokalizacji turbin wiatrowych, utrata ich niewielkiej części na działkach ewidencyjnych wchodzących w skład obszaru planowanej inwestycji nie powinna wywołać negatywnych konsekwencji dla stabilności populacji ptaków krajobrazu rolniczego na tym obszarze. Może jedynie doprowadzić do przesunięcia rewirów lęgowych o metrów poza teren farmy wiatrowej. Utrata żerowisk Skład gatunkowy ptaków żerujących w obszarze inwestycji tworzyły gatunki pospolite i liczne: gawron, skowronek, szpak, kwiczoł. Większe stada tworzyły szpak i krukowate (gawron, kawka,) grzywacz, szczególnie w okresie dyspersji polęgowej i przelotu. Przebywanie tych gatunków związane było z prowadzonymi pracami rolnymi umożliwiającymi dostęp do pokarmu (orka, siew itp.), składowaniem kiszonki. W okresie letnim (czerwiec-sierpień) gdy na polach dominuje wysoka roślinność (pszenica, jęczmień) obserwowano większe koncentracje ptaków w miejscach z niską roślinnością (okopowe, wykoszone mieszanki pastewne). Odnotowanymi gatunkami były; skowronki, czajki, pliszki żółte, świergotki, gawrony, grzywacze. Ptaki w tego typu warunkach na działkach z niską roślinnością, mogą szybciej dostrzec zagrożenie ze strony drapieżników i znaleźć pokarm. Ze względu na zmianowanie pól na powierzchni farmy, nie można wyznaczyć stałych miejsc, tego rodzaju koncentracji ptaków. Obszar gruntów rolnych w otoczeniu planowanej inwestycji nie były w okresie prowadzonych badań miejscem koncentracji, żerujących bądź odpoczywających gęsi, ptaków siewkowatych, żurawi. Ilość zanotowanych ptaków drapieżnych nie wskazuje aby teren ten był dla nich szczególnie atrakcyjnym miejscem do żerowania. 33

34 W okresie zimowym ze względu na zalegającą pokrywę śniegu ptaki sporadycznie zatrzymywały się w rejonie inwestycji. Miejscem w którym obserwowano ptaki w tym okresie były drogi, która ze względu na odśnieżanie umożliwiała ptakom dostęp do pokarmu, gastrolitów i wody. Efekt bariery Reakcja ptaków na istniejące turbiny może być zróżnicowana od nieznacznej zmiany kierunku lotu, szybkości czy pułapu aż do szerokiego omijania farmy (Wuczyński 2009). Skutkiem tego oddziaływania jest zwiększenie wydatków energetycznych, co może prowadzić do pogorszenia się kondycji ptaków. Jednak ocena skali tego problemu jest bardzo trudna z uwagi na wiele zmiennych. Efekt bariery jest szczególnie silny dla gęsi, żurawi, kań i wielu drobnych ptaków. Z kolei do mniej wrażliwych zaliczane są np. myszołowy, pustułki czy szpaki (Hӧtker i in. 2006). Farmę wiatrową, stanowić będzie 6 turbin ustawionych w 2 zgrupowaniach oddalonych od siebie od -4 km. Odległość ta umożliwia swobodny przelot między turbinami Ilość przelatujących gatunków uznawanych za podatne na odstraszanie widokiem turbin, siewkowate, szponiaste, bociany, czy inne gatunki o dużych rozmiarach ciała, była nad obszarem planowanej inwestycji poniżej 10% całego ugrupowania ptaków. Szpak, skowronek, kwiczoł, gawron, zięba, jako dominanci w okresie całego roku na obszarze planowanej inwestycji są gatunkami, których zgrupowania w okresie dyspersji polęgowej i migracji wiosennej i jesiennej były znaczące liczebnie. Są to jednak gatunki uznawane jako mało wrażliwe na obecność turbin. W obszarze planowanej farmy nie występują przeszkody terenowe, wymuszające zawężenie strumienia przelotu (typu doliny, przełęcze). Nie ma też atrakcyjnych miejsc do odpoczynku czy żerowania zachęcające ptaki do zatrzymania się w tym rejonie. Zaistnienie na badanym terenie turbin o maksymalnej wysokości 150 m i oddalone od siebie o 4 km, nie powinno mieć istotnego wpływu na ptaki przelatujące przez teren planowanej farmy wiatrowej jak również żerujące na tym obszarze, gdyż mogą one wykorzystywać tereny o takim samym charakterze wokół turbin i poza farmą. Śmiertelność bezpośrednia Śmiertelność bezpośrednia będąca wynikiem kolizji ptaków z pracującymi śmigłami turbin wiatrowych stanowi najbardziej znany rodzaj negatywnego 34

35 oddziaływania farm wiatrowych na ptaki (Wuczyński 2009). Kluczowym czynnikiem wpływającym na śmiertelność w wyniku kolizji wydaje się być lokalizacja farmy wiatrowej. Prawidłowa lokalizacja często pozwala na ograniczenie do minimum szkodliwego efektu wywieranego przez farmę wiatrową (Marczewski 2008). Na kolizję z pracującymi turbinami w większym stopniu narażone są ptaki migrujące, które nie zetknęły się z tym zagrożeniem, niż osobniki lokalne. Do kolizji może dojść głównie w warunkach słabej widoczności i w czasie przelotu nocnego. Przy normalnych warunkach ptaki, reagują na przeszkodę zmieniając trasę lotu omijając turbinę. Poziom śmiertelności dla wszystkich grup ptaków na terenie przyszłej inwestycji przewiduje się na poziomie wynoszącym ok. 1-1,5 osobnika/turbinę/rok. Ilość przelatujących wszystkich ptaków w zakresie pracy wirnika oceniono na ok. 8,6% (270 osob.). W tej grupie dominantem był: gawron, szpak, dymówka, skowronek, oknówka, czajka, tabela poniżej. Lp. Gatunek pow. Dobrodzień w zakresie pracy wirnika 1 Gawron Szpak 60 3 Dymówka 27 4 Skowronek 23 5 Oknówka 20 6 Czajka 12 7 Kawka 10 8 Wrona 3 9 Jerzyk 2 11 Kruk 2 12 Myszołów 2 13 Bocian biały 1 14 Jastrząb Krzyżówka Mewa pospolita 1 35

36 17. Pustułka Sójka Śmieszka 1 suma 270 Wykres. Gatunki ptaków w strefie kolizyjnej wirnika. 36

37 7. Ocena oddziaływania planowanej inwestycji na najbliższy obszary sieci Natura 2000 oraz inne obszary objęte ochroną powierzchniową. Analizę wpływu planowanej inwestycji na obszary Natura 2000, dokonano na podstawie: SDF, map oraz prac i obserwacji terenowych. W rejonie planowanej inwestycji najbliżej położonym obszarami chronionymi są; obszar NATURA 2000 specjalny obszar ochrony siedlisk:,,jezioro Turawskie PLB160004,,,Dolina Małej Panwi PLH160008,,Łęgi w lasach nad Liswartą PLH240027, Park Krajobrazowy Lasy nad Górną Liswartą, Jezioro Turawskie (dawniej Zbiornik Turawski) PLB160004, obszar specjalnej ochrony ptaków, oddalony około 16 km, Przedmiot ochrony:, Utworzony dla ochrony migrujących i zimujących ptaków. Występują co najmniej 24 gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej. Teren jest ważny dla migrujących ptaków wodno-błotnych; liczebność kaczkowatych Anatidae na przelotach oraz zimujących może osiągać osobników. W okresie wędrówek występuje co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego krzyżówki; stosunkowo duże koncentracje osiąga cyraneczka, biegus malutki, biegus zmienny, kszyk. Obszar obejmuje zbiornik retencyjny o powierzchni 22 km² i pojemności ok. 90 mln m³, na rzece Mała Panew (wody zajmują 80% obszaru), w większości otoczony przez lasy ( 6% powierzchni). Zbiornik powstał w 1936 roku, wysokość zapory wynosi 13 m, głębokość dochodzi do 13 m. Zagrożenia: Do najpoważniejszych zagrożeń obszaru należą: duże wahania poziomu wody w okresie lęgowym, usuwanie krzewów i drzew z brzegów, wypalanie roślinności w okresie lęgowym ptaków, penetrowanie siedlisk przez ludzi i zwierzęta domowe, rozbudowa infrastruktury technicznej, ścieki, hałas, polowania, kłusownictwo. Dolina Małej Panwi PLH specjalny obszar ochrony siedlisk (Dyrektywa Siedliskowa). Powierzchnia : ha, oddalony około 11 km od inwestycji. Przedmiot ochrony, siedliska: starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion, nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis, zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion), niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe)*, górskie i nizinne torfowiska 37

38 zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk, grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum), bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-pinetum, Pino mugo- Sphagnetum, Sphagno girgensohnii-piceetum i brzozowo-sosnowe bagienne lasy borealne)*, łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy żródliskowe)*, Ważne dla Europy gatunki ptaków (Zał. I Dyr. Ptasiej,): bocian biały, bocian czarny, cietrzew, dzięcioł czarny, dzięcioł średni, dzięcioł zielonosiwy, gąsiorek, lerka, muchołówka białoszyja, muchołówka mała, zimorodek, żuraw, Obszar obejmuje jedną z najbardziej naturalnych rzek nizinnych w granicach województwa opolskiego wraz z przylegającą przewianą równiną morenową. Mała Panew silnie meandruje, licznie występują starorzecza i wyspy. Obszar cechuje unikalne zróżnicowanie siedliskowe. Występują tu 32 zespoły roślinne, zagrożone w skali regionalnej. Bardzo cenne są torfowiska. Zagrożenia : działalność gospodarcza, w tym przemysł w okolicach Zawadzkiego, Kolonowskiego i Ozimka. zamiana przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele budowlane, często w bezpośrednim sąsiedztwie koryta rzeki. zmiana stosunków wodnych (melioracje) na terenach rolnych i leśnych. Łęgi w lasach nad Liswartą PLH specjalny obszar ochrony siedlisk (Dyrektywa Siedliskowa) Powierzchnia: ha, oddalony około 14 km od inwestycji. Przedmiot ochrony, siedliska: łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy żródliskowe)*, Opis: Dolina rzeki Liswarty została w znacznej części wylesiona, jednak siedliska łęgowe zachowały się w wielu miejscach kompleksu leśnego, wzdłuż leśnych potoków, wśród których znajdują się także cieki o sporych rozmiarach, jak na przykład potok Jeżowski. Zagrożenie; dla zachowania siedliska łęgu może być niewłaściwie prowadzona gospodarka leśna. Szczególnie niekorzystne jest wykonywanie zrębów na dużej powierzchni. Negatywny wpływ może mieć także intensywna uprawa roli w 38

39 sąsiedztwie lasu. Nawożenie pól uprawnych powoduje dodatkowy wzrost zawartości związków mineralnych w glebie pobliskich lasów. "Łęgi w Lasach nad Liswartą" są częścią Parku Krajobrazowego "Lasy nad Górną Liswartą". Park Krajobrazowy Lasy nad Górną Liswartą, oddalony około 14 km od inwestycji. Rok utworzenia: 1998 Akt prawny: Rozporządzenie Wojewody Częstochowskiego Nr. 28/98 z dn r. w sprawie utworzenia Parku Krajobrazowego Lasy nad Górną Liswartą Położenie: Cały park leży na terenie Wyżyny Woźnicko Wieluńskiej, wchodzącej w skład Wyżyny Śląsko-Krakowskiej. Przeważająca część parku znajduje się na terenie Obniżenia Liswarty-Prosny, fragmenty w części południowo-zachodnim leżą na terenie Progu Woźnickiego, zaś w części północno-wschodniej park leży w obszarze Progu Herbskiego. Powierzchnia Parku: ha Powierzchnia otuliny Parku: ha, Łącznie ha. Położenie administracyjne: województwo śląskie, gminy Przystajń, Panki i Wręczyca Wielka w powiecie Kłobuck, gminy Blachownia, Konopiska i Starcza w powiecie Częstochowa oraz gminy Boronów, Woźniki, Koszęcin, Herby, Kochanowice i Ciasna w powiecie Lubliniec. Terytorialnie rejon Nadleśnictw Herby, Lubliniec, Koszęcin i Kłobuck. Celem ochrony jest zachowanie kompleksów leśnych oraz łąk śródleśnych wraz z szata roślinną, a szczególnie roślinami chronionymi i rzadkimi zbiorowiskami roślinnymi. Podejmowane są szczególnie działania na rzecz poprawienia stosunków wodnych na terenach leśnych i terenach podmokłych. Na terenie parku znajdują się liczne stawy hodowlane, stanowiące istotny składnik krajobrazu. Często spotykane są tu torfowiska oraz tereny źródliskowe. Poza krajobrazem stawów rybnych występują tu też krajobrazy: z dominacją siedlisk lasów mieszanych świeżych; lasów iglastych borów i lasów mieszanych zdominowanych przez monokultury sosnowe oraz krajobraz dolin rzecznych z fragmentami łęgów wierzbowo-topolowych i torfowisk Lasy zajmują tu 63% powierzchni Parku i jego otuliny, 31% zajęte jest przez użytki rolne, pozostałą część stanowią tereny zabudowane i stawy (ok.6 %). Lesistość samego parku to 66%. 39

40 Wykazano tu: 127 gatunków ptaków (min. lęgowy: bielik, rybołów, orlik krzykliwy, błotniaki, bocian czarny), 12 gatunków płazów, 39 gatunków ryb, 46 gatunków ssaków, liczne bezkręgowce. W granicach Parku znajdują się rezerwaty przyrody: leśno-florystyczne "Cisy nad Liswartą", "Cisy w Łebkach"- gm. Herby oraz leśne "Rajchowa Góra" - gm. Boronów i "Łęg nad Młynówką" - Gm. Ciasna. Rezerwat przyrody Kamieniec, oddalony około 13 km pow. 41,31 ha, utworzony w 2001 r., Cel ochrony: staw hutniczy i torfowisko w dolinie Budkowiczanki z przyległym lasem. Rezerwat przyrody Cisy k. Sierakowa, oddalony około 9 km, pow. 8,05 ha utworzono Cel ochrony: naturalne siedlisko cisa pospolitego, zespoły roślinne: przystrumykowy łęg jesionowo-olszowy Circaeo-Alnetum, środkowopolski sosnowo-dębowy bór mieszany Querco robiris-pinetum, grąd subkontynentalny Tilio-Carpinetum, kwaśn abuczyna niżowa Luzulo pilosae-fagetum. Planowana inwestycja nie będzie miała wpływu na przedmioty ochrony w obszarze; Natura 2000, Park Krajobrazowy, Rezerwaty z uwagi na dzielącą ją odległość i ochronę siedlisk. Gatunki ptaków stwierdzone na obszarach naturowych są związane głównie z terenami leśnymi i wodnymi. Tereny inwestycji, użytkowane rolniczo nie stanowią dla nich miejsc; lęgów i żerowania. 40

41 8. Minimalizacja wpływu farmy wiatrowej na awifaunę Właściwa lokalizacja farmy wiatrowej, jest pierwszym najważniejszym czynnikiem minimalizującym niekorzystny wpływ na awifaunę. W przypadku tej lokalizacji, co wykazał roczny monitoring, inwestycja będzie miała prawdopodobnie niewielki wpływ na awifaunę; lęgową zimującą i przelotną. W celu ograniczenia niekorzystnego wpływu farmy, podczas prac inwestycyjnych i w czasie eksploatacji należy przestrzegać następujących zaleceń: przeprowadzenie prac budowlanych i montażowych generatorów wiatrowych w okresie sierpień-marzec po okresie lęgowym, zwiększenie widoczności wirnika w ciągu dnia, poprzez odpowiednie malowanie, zwiększenie widoczności wirnika w ciągu nocy, poprzez odpowiednie oświetlenie obiektu zgodnie z przepisami lotniczymi (pewne typy oświetleń mogą wabić i dezorientować ptaki, zwiększając prawdopodobieństwo zderzeń), utrzymać dotychczasowy sposób wykorzystywania ziemi. Ubóstwo siedlisk nie będzie atrakcyjne dla ptaków, W przypadku gdy po wybudowaniu turbiny okaże się że zmienił się np. korytarz przelotu, lub w pobliżu lęgi wyprowadza rzadki gatunek ptaka, konieczne będzie okresowe wyłączanie siłowni. 41

42 9. Zakres monitoringu porealizacyjnego wg wytycznych PWSE. Cele i założenia monitoringu porealizacyjnego. 1. Celem badań porealizacyjnych jest weryfikacja prognoz odnośnie możliwego oddziaływania farmy na populacje ptaków, w szczególności: a. Ocena zmiany natężenia wykorzystania terenu przez ptaki w porównaniu z okresem przedrealizacyjnym; b. Oszacowanie śmiertelności ptaków w wyniku kolizji. 2. Analiza wpływu farmy wiatrowej na użytkowanie terenu przez ptaki powinna wykorzystywać dwa plany badawcze: a. BACI (before-after/control-impact) lub, w przypadku braku wiarygodnych danych z powierzchni lub układów kontrolnych, układ BA (before-after), porównujący dane z tych samych punktów i transektów z okresu przed i po realizacji inwestycji; b. analizę gradientu (impact gradient analysis) zastosowaną do danych porealizacyjnych i prowadzoną w gradiencie odległości od siłowni. 3. Monitoring porealizacyjny powinien obejmować cykl roczny, stanowiąc replikę badań przedrealizacyjnych i powinien być trzykrotnie powtarzany w ciągu 5 lat po oddaniu farmy do eksploatacji, w wybrane przez eksperta ornitologa lata (np. w latach 1, 2, 3 lub 1, 3, 5), z uwagi na występowanie efektów opóźnionych w czasie. Wskazane jest wykonywanie badań wpływu farmy na wykorzystanie przestrzeni przez ptaki równolegle z badaniami śmiertelności w wyniku kolizji. Pozwoli to na lepsze zrozumienie przyczyn zmienności czasowej w natężeniu kolizji. 4. Wyniki monitoringu porealizacyjnego powinny służyć właściwym organom administracji do uaktualniania decyzji dotyczących dalszego funkcjonowania farmy. W przypadku stwierdzenia oddziaływania przekraczającego rozmiarami prognozy sformułowane w raporcie OOŚ stanowiącym podstawę wydania decyzji środowiskowej organ powinien spowodować: a. wdrożenie stosownych działań minimalizujących stwierdzone wpływy (gatunkowo ukierunkowane działania zapobiegawcze np. zmiana systemu nocnego oświetlenia siłowni, zmiana struktury użytkowania terenu, okresowe wyłączenia turbin wiatrowych); b. zastosowanie działań kompensacyjnych; c. trwałe wyłączenie wybranych siłowni z eksploatacji. 5. Konieczność wdrożenia stosownego programu działań minimalizujących i kompensacyjnych powinna być wpisana warunkowo w decyzję środowiskową 42