Ocena wpływu usytuowania farmy wiatrowej w okolicach miejscowości Damasławek, Dąbrowa i Gruntowice na miejscową awifaunę

Transkrypt

1 dr Mariusz Glubowski mgr Marcin Podlaszczuk Ocena wpływu usytuowania farmy wiatrowej w okolicach miejscowości Damasławek, Dąbrowa i Gruntowice na miejscową awifaunę

2 Spis treści 1. Wstęp Opis terenu badań Metodyka zbierania danych Wyniki monitoringu przedrealizacyjnego Obserwacje ptaków na powierzchniach i z punktów Okres wędrówki wiosennej Okres polęgowy Okres wędrówek jesiennych Okres zimowania Liczenia na transektach zgodnie z metodyką MPPL Analiza materiału i wnioski Szczegółowy opis awifauny notowanej w okresie przelotów wiosennych Skład awifauny lęgowej i polęgowej Szczegółowy opis awifauny notowanej w okresie przelotów jesiennych Podsumowanie okresów wędrówek Okres zimowania Wykorzystywanie przestrzeni powietrznej przez ptaki Koncentracje ptaków, rozmieszczenie najcenniejszych gatunków i ich żerowisk Podsumowanie liczebności/występowania gatunków szponiastych i dużych Podsumowanie Bibliografia

3 1. Wstęp Elektrownie wiatrowe mogą stanowić znakomite uzupełnienie i chociaż częściową alternatywę dla energetyki konwencjonalnej. Nie emitują żadnych zanieczyszczeń przyczyniając się do ochrony środowiska naturalnego. Lecz nawet one nie są pozbawione zagrożeń dla przyrody. Do najważniejszych z nich należy możliwość kolizji obracających się skrzydeł wiatraka z przelatującymi ptakami. Dlatego, przed decyzją o budowie zespołów elektrowni wiatrowych konieczne są roczne monitoringi ptaków. Pozwalają one zminimalizować ryzyko śmierci ptaków spowodowane pracą turbin wiatrowych poprzez wyeliminowanie lokalizacji charakteryzujących się większym zagęszczeniem ptaków i związanym z nim natężeniem ich lotów. Szczególne znaczenie mają przy tym gatunki duże, latające wysoko, w strefie pracy rotora i o niewielkich możliwościach manewrowania w powietrzu a także ptaki wędrujące w grupach. Jakkolwiek nigdzie nie ma miejsc, w których ptaki nie mogłyby się zderzać z wiatrakami, to monitoringi pozwalają zmniejszyć prawdopodobieństwo takiego zdarzenia. Poniższe opracowanie zawiera wyniki rocznego monitoringu ptaków w pobliżu miejscowości Damasławek, Dąbrowa i Gruntowice. 2. Opis terenu badań Planowany zespół siłowni wiatrowych leży na Pojezierzu Gnieźnieńskim, należącym do mezoregionu Pojezierza Wielkopolskiego, będącego częścią Pojezierzy Południowobałtyckich (Kondracki 2002). Powierzchnia farmy wiatrowej składa się z trzech, ułożonych równoleżnikowo, części: A położonej najbardziej na zachód, B w środku i C na wschodzie. Część A jest najmniej urozmaicona. Stanowi ona wierzchowinę bezleśnego wzgórza o łagodnych stokach, zajętego przez wielkopowierzchniowe uprawy rolne. W 2009 roku dominującą część upraw stanowił wysoki na 2 m oset, najprawdopodobniej ostropest, który został zasiany dopiero w maju (wcześniej cały obszar stanowiła odkryta gleba) i zebrany już pod koniec lipca. Monotonną i dość suchą powierzchnię części A urozmaicało kilka zagłębień terenu o średnicy kilkunastu m, które znajdowały się na północnym i północno-wschodnim stoku wzniesienia. Były to jedyne miejsca z roślinnością naturalną, z racji wysokiej wilgotności były to szuwary i fragmentami krzewy wierzb. 3

4 Część B, również zajęta w ogromnej przewadze przez pola uprawne była nieco bardziej urozmaicona. W jej środkowej części znajduje się kilka drzew i przebiega linia energetyczna, co sprzyjało występowaniu niektórych gatunków ptaków. Dodatkowo znajdują się tu rowy melioracyjne z bardzo wąskim pasem roślinności naturalnej wzdłuż ich brzegów, w tym także z kępami krzewów. Niewielką część całej powierzchni zajmują intensywnie użytkowane łąki. W części C zaznaczała się kulminacja terenu położona w południowej części obszaru. Rośnie tam kilka drzew i krzewów. Poza tym miejscem drzewa rosły tylko wzdłuż niewielkiego i okresowo wysychającego cieku płynącego w poprzek północnej części powierzchni. Wzdłuż tego cieku znajdują się dość nieduże powierzchnie łąk. Pozostały obszar był zajęty przez uprawy rolne, zwłaszcza zbóż, rzepaku i ziemniaków. 3. Metodyka zbierania danych W okresie polęgowym wszystkie obserwacje prowadzone były w ciągu dnia i za każdym razem obejmowały m.in. okres świtu lub zmierzchu, w którym następuje wzmożona aktywność wielu gatunków ptaków. Podczas każdorazowej kontroli prowadzono obserwacje ze stałych punktów, z których widoczny był duży obszar badanej farmy wiatrowej. Ponadto, dokonywane były każdorazowe przejścia po stałych trasach transektów (ryc. 1 1 ). Notowano wszystkie ptaki obserwowane i słyszane. Oznaczano je do gatunku na podstawie cech opisywanych w powszechnie używanych kluczach jak np. Jonsona (1998), a w przypadku głosów m.in. z czteropłytowego wydania Roche (1997). W przypadku ptaków lecących notowano szacunkową wysokość przelotu i jego kierunek. Obserwacjami objęto cały obszar planowanej elektrowni wiatrowej. Dodatkowo, w celu ogólnej orientacji w składzie awifauny najbliższej okolicy dokonano też pobieżnych obserwacji najbliższej okolicy zwracając szczególną uwagę na miejsca potencjalnie atrakcyjne dla ptaków. W celu zlokalizowania ewentualnych gniazd ptaków szponiastych przeprowadzono kontrole pobliskich kompleksów leśnych. W okresie lęgowym zastosowano standard metodyczny MPPL (wg PSEW 2008). Trasa liczenia składała się z dwóch, równoległych, 1-kilometrowych transektów, biegnących w odległości ok. 500 m od siebie. W praktyce, wybrana trasa mogła w pewnym stopniu odbiegać od oryginalnie zaplanowanej, przede wszystkim ze względu na trudności związane z dostępem do niektórych miejsc (rys. 2). 1 Mapy zamieszczone w niniejszym raporcie ornitologicznym wykonane zostały na podkładzie aktualnym na dzień przygotowania opracowania. Z uwagi na wyniki przeprowadzonego monitoringu ornitologicznego przesunięto/ skorygowano lokalizację niektórych turbin. 4

5 Ryc 1. Mapa terenu badań z zaznaczonymi stałymi punktami obserwacyjnymi i trasą transektu. 5

6 Ryc 2. Transekty wyznaczone zgodnie ze standardem MPPL Zgodnie z wytycznymi, zapisywano wszystkie widziane lub słyszane ptaki, w podziale na 200-metrowe odcinki transektu. Taka odległość umożliwiała oznaczenie obserwowanych ptaków do gatunku i wykazujących zachowanie terytorialne lub lęgowe (np. śpiew, budowa gniazda, karmienie piskląt itp.). Ptaki notowane były w podziale na kategorie, wyznaczone przez 3 pasy prostopadłej odległości od linii transektu: <25 m, m, >100 m; obserwacje ptaków w locie tworzyły czwartą kategorię (Chylarecki i Jawińska 2007). Dodatkowo 6

7 zbierane były informacje o siedliskach oraz o zmianach tych siedlisk w stosunku do wcześniejszych wizyt. 4. Wyniki monitoringu przedrealizacyjnego Monitoring ornitologiczny obejmował łącznie 31 kontroli: Tabela 1. Daty przeprowadzonych kontroli. nazwa polska okres wędrówki wiosennej (połowa marca-koniec kwietnia) okres lęgowy (koniec kwietnia-koniec czerwca) okres polęgowy (do końca sierpnia) okres wędrówki jesiennej (początek września-połowa listopada) okres zimowy (połowa listopada-początek marca) Ilość Data kontroli kontroli , 21.03, 28.03, 4.04, 10.04, 19.04, , 17.05, 31.05, 13.06, , 15.07, 28.07, 13.08, , 30.09, 16.10, 1.11, , 12.12, 29.12, 10.01, 20.01, 29.01, 08.02, 19.02, Obserwacje ptaków na powierzchniach i z punktów Okres wędrówki wiosennej Podczas 7 wizyt terenowych w analizowanym okresie odnotowano 27 gatunków ptaków, w tym 21 gatunków objętych ścisłą ochroną gatunkową, 3 gatunki częściowo chronione oraz 3 gatunki łowne. 5 gatunków ptaków (batalion, błotniak stawowy, bocian biały, siewka złota oraz żuraw) występujących na tym terenie w badanym czasie, wymienionych jest w Załączniku I Dyrektywy Rady Europy 79/409/EWG. Pełną listę tych gatunków przedstawiono w tabeli 1. 7

8 Tabela 1. Skład gatunkowy awifauny obserwowanej podczas kontroli planowanej elektrowni wiatrowej Damasławek w okresie wędrówek wiosennych (połowa marca kwiecień 2009). gat.ści. ścisła ochrona gatunkowa, gat.cz. częściowa ochrona gatunkowa (na podstawie Rozporządzenia Min. Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną); gat.ł. gatunek łowny; DP gatunek wymieniony w Załączniku I Dyrektywy Rady Europy 79/409/EWG. Lp. nazwa polska nazwa łacińska Forma ochrony 1. Batalion Philomachus pugnax Gat.ści., DP. 2. Błotniak stawowy Circus aeroginosus Gat.ści., DP 3. Bocian biały Ciconia ciconia Gat.ści., DP 4. Czajka Vanellus vanellus Gat.ści. 5. Dymówka Hirundo rustica Gat.ści. 6. Gawron Corvus frugilegus Gat.cz. 7. Gęgawa Anser anser Gat.ł. 8. Grzywacz Columba palumbus Gat.ł. 9. Kormoran Phalacrocorax carbo Gat.cz. 10. Kruk Corvus corax Gat.cz. 11. Krzyżówka Anas platyrynchos Gat.ł. 12. Łabędź niemy Cygnus olor Gat.ści. 13. Mazurek Passer montanus Gat.ści. 14. Myszołów Buteo buteo Gat.ści. 15. Oknówka Delichon urbica Gat.ści. 16. Pliszka siwa Motacilla alba Gat.ści. 17. Pliszka żółta Motacilla flava Gat.ści. 18. Pokląskwa Saxicola rubetra Gat.ści. 19. Potrzeszcz Emberiza calandra Gat.ści. 20. Przepiórka Perdix perdix Gat.ści. 21. Siewka złota Pluvialis apricaria Gat.ści., DP 22. Skowronek Aluda arvensis Gat.ści. 23. Szczygieł Cardeulis cardeulis Gat.ści. 24. Szpak Sturnus vulgaris Gat.ści. 25. Śmieszka Larus ridibundus Gat.ści. 26. Trznadel Eberiza citrinella Gat.ści. 27. Żuraw Grus grus Gat.ści., DP 8

9 Liczebności poszczególnych gatunków ptaków podczas kolejnych kontroli przedstawia tabela 2. Tabela 2. Liczebność ptaków podczas kolejnych kontroli planowanej farmy wiatrowej Damasławek w okresie wędrówek wiosennych (połowa marca - kwiecień). Nazwa gatunkowa 1. Batalion Błotniak stawowy Bocian biały Czajka Dymówka Gawron Gęgawa Grzywacz Kormoran Kruk Krzyżówka Kuropatwa Łabędź niemy Mazurek Mewa śmieszka Myszołów Oknówka Pliszka siwa Pliszka żółta Pokląskwa Potrzeszcz Siewka złota Skowronek Szczygieł Szpak Trznadel Żuraw Okres polęgowy Podczas 5 obserwacji terenowych w okresie polęgowym odnotowano 24 gatunki ptaków, w tym 21 gatunków objętych ścisłą ochroną gatunkową, 2 gatunki częściowo chronione oraz 1 gatunek łowny. 3 gatunki ptaków (błotniak stawowy, bocian biały oraz 9

10 żuraw) występujących na tym terenie w badanym czasie, wymienione są w Załączniku I Dyrektywy Rady Europy 79/409/EWG. Pełną listę tych gatunków przedstawiono w tabeli 3. Tabela 3. Skład gatunkowy awifauny obserwowanej podczas kontroli planowanej elektrowni wiatrowej Damasławek w okresie lipiec - sierpień gat.ści. ścisła ochrona gatunkowa, gat.cz. częściowa ochrona gatunkowa (na podstawie Rozporządzenia Min. Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną); gat.ł. gatunek łowny; DP gatunek wymieniony w Załączniku I Dyrektywy Rady Europy 79/409/EWG. Lp. nazwa polska nazwa łacińska forma ochrony 28. Błotniak stawowy Circus aeroginosus Gat.ści., DP 29. Bocian biały Ciconia ciconia Gat.ści., DP 30. Brzegówka Riparia riparia Gat.ści. 31. Cierniówka Sylwia communis Gat.ści. 32. Czajka Vanellus vanellus Gat.ści. 33. Dymówka Hirundo rustica Gat.ści. 34. Grzywacz Columba palumbus Gat.ł. 35. Krogulec Accipiter nisus Gat.ści. 36. Kruk Corvus corax Gat.cz. 37. Makolągwa Carduelis cannabina Gat.ści. 38. Myszołów zwyczajny Buteo buteo Gat.ści. 39. Pliszka siwa Motacilla alba Gat.ści. 40. Pliszka żółta Motacilla flava Gat.ści. 41. Potrzeszcz Miliaria calandra Gat.ści. 42. Przepiórka Coturnix coturnix Gat.ści. 43. Pustułka Falco tinnuculus Gat.ści. 44. Skowronek Aluda arvensis Gat.ści. 45. Sroka Pica pica Gat.cz. 46. Srokosz Lanius excubitor Gat.ści. 47. Szczygieł Cardeulis cardeulis Gat.ści. 48. Szpak Sturnus vulgaris Gat.ści. 49. Śmieszka Larus ridibundus Gat.ści. 50. Trznadel Eberiza citronella Gat.ści. 51. Żuraw Grus grus Gat.ści., DP 10

11 Pełną listę zaobserwowanych gatunków ptaków, wraz z liczebnością podczas kolejnych kontroli przedstawia tabela 4. Tabela 4. Liczebność ptaków podczas kolejnych kontroli planowanej farmy wiatrowej Damasławek w okresie polęgowym (lipiec sierpień) Lp. nazwa gatunkowa Błotniak stawowy Bocian biały Brzegówka Cierniówka Czajka Dymówka Grzywacz Krogulec 1 9. Kruk Makolągwa Myszołów zwyczajny Pliszka siwa Pliszka żółta Potrzeszcz Przepiórka Pustułka Skowronek Sroka Srokosz Szczygieł Szpak Śmieszka Trznadel Żuraw Okres wędrówek jesiennych Podczas 5 obserwacji terenowych w okresie wędrówek jesiennych odnotowano 27 gatunków ptaków, w tym 23 gatunki objętych ścisłą ochroną gatunkową, 2 gatunki częściowo chronione oraz 2 gatunek łowny. Cztery gatunki (błotniak stawowy, kulik wielki, siewka złota oraz żuraw) występujących na tym terenie w badanym czasie, wymienione są w Załączniku I Dyrektywy Rady Europy 79/409/EWG. Pełną listę tych gatunków przedstawiono w tabeli 5. 11

12 Tabela 5. Skład gatunkowy awifauny obserwowanej podczas kontroli planowanej elektrowni wiatrowej Damasławek w okresie wędrówek jesiennych (wrzesień - połowa listopada 2009). gat.ści. ścisła ochrona gatunkowa, gat.cz. częściowa ochrona gatunkowa (na podstawie Rozporządzenia Min. Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną); gat.ł. gatunek łowny; DP gatunek wymieniony w Załączniku I Dyrektywy Rady Europy 79/409/EWG. Lp. nazwa polska nazwa łacińska Forma ochrony 1. Błotniak stawowy Circus aeroginosus Gat.ści., DP 2. Czajka Vanellus vanellus Gat.ści. 3. Czapla siwa Ardea cinerea Gat.cz. 4. Czeczotka Cardeulis flammea Gat.ści. 5. Czyż Cardeulis spinus Gat.ści. 6. Dymówka Hirundo rustica Gat.ści. 7. Dzwoniec Cardeulis chloris Gat.ści. 8. Gęś zbożowa Anser fabialis Gat.ł. 9. Grzywacz Columba palumbus Gat.ł. 10. Kruk Corvus corax Gat.cz. 11. Kulik wielki Numenius arquata Gat.ści., DP 12. Makolągwa Cardeulis canabina Gat.ści. 13. Mazurek Passer montanus Gat.ści. 14. Mewa srebrzysta Larus argentatus Gat.ści. 15. Myszołów zwyczajny Buteo buteo Gat.ści. 16. Pliszka siwa Motacilla alba Gat.ści. 17. Pliszka żółta Motacilla flava Gat.ści. 18. Potrzeszcz Emberiza calandra Gat.ści. 19. Siewka złota Pluvialis apricaria Gat.ści., DP 20. Skowronek Aluda arvensis Gat.ści. 21. Srokosz Lanius excubitor Gat.ści. 22. Szczygieł Cardeulis cardeulis Gat.ści. 23. Szpak Sturnus vulgaris Gat.ści. 24. Śmieszka Larus ridibundus Gat.ści. 25. Trznadel Emberiza citrinella Gat.ści. 26. Zięba Fringilla coelebs Gat.ści. 27. Żuraw Grus grus Gat.ści., DP 12

13 Pełną listę zaobserwowanych gatunków ptaków, wraz z liczebnością podczas kolejnych kontroli przedstawia tabela 6. Tabela 6. Liczebność ptaków podczas kolejnych kontroli planowanej farmy wiatrowej Damasławek w okresie wędrówek jesiennych (wrzesień połowa listopada). L.p. Nazwa gatunkowa błotniak stawowy 3 2. Czajka czapla siwa 3 4. Czeczotka Czyż 4 6. Dymówka Dzwoniec gęś zbożowa Grzywacz Kruk kulik wielki mazurek+ wróbel Mewa srebrzysta Myszołów pliszka siwa pliszka żółta potrzeszcz Pustułka siewka złota Skowronek Srokosz Szczygieł Szpak Śmieszka Trznadel Zięba Żuraw 18 13

14 Okres zimowania Podczas 9 kontroli terenowych w analizowanym okresie zimowania (połowa listopada-początek marca) odnotowano łącznie 21 gatunków, w tym 18 gatunków objętych ścisłą ochroną gatunkową, 2 gatunki częściowo chronione oraz 1 gatunek łowny. Pełną listę tych gatunków przedstawiono w tabeli 7. Tabela 7. Skład gatunkowy awifauny obserwowanej podczas kontroli planowanej elektrowni wiatrowej Damaslawek w okresie połowa listopada początek marca gat.ści. ścisła ochrona gatunkowa, gat.cz. częściowa ochrona gatunkowa (na podstawie Rozporządzenia Min. Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną); gat.ł gatunek łowny; DP gatunek wymieniony w Załączniku I Dyrektywy Rady Europy 79/409/EWG. L.p. nazwa polska nazwa łacińska forma ochrony 1. Bogatka Parus major Gat.ści. 2. Czeczotka Carduelis flammea Gat.ści. 3. Czyż Carduelis spinus Gat.ści. 4. Dzwoniec Cardeulis chloris Gat.ści. 5. Gęgawa Anser anser Gat.ł. 6. Jastrząb Accipiter gentilis Gat.ści. 7. Krogulec Accipiter nisus Gat.ści. 8. Kruk Corvus corax Gat.cz. 9. Kwiczoł Turdus pilaris Gat.ści. 10. Makolągwa Carduelis cannabina Gat.ści. 11. Mazurek Parus caeruleus Gat.ści. 12. Mewa srebrzysta Larus argentatus Gat.ści. 13. Myszołów Buteo buteo Gat.ści. zwyczajny 14. Myszołów Buteo lagopus Gat.ści. włochaty 15. Potrzeszcz Emberiza calandra Gat.ści. 16. Skowronek Alauda arvensis Gat.ści. 17. Sójka Garrulus glandarius Gat.ści. 18. Sroka Pica pica Gat.cz. 19. Srokosz Lanius excubitor Gat.ści. 20. Szczygieł Cardeulis cardeulis Gat.ści. 21. Trznadel Eberiza citrinella Gat.ści. 14

15 Pełną listę zaobserwowanych gatunków ptaków, wraz z liczebnością podczas kolejnych kontroli przedstawia tabela 8. Tabela 8. Liczebność ptaków podczas kolejnych kontroli planowanej farmy wiatrowej Nowe Miasteczko w okresie zimowania (połowa listopada-początek marca) L.p Nazwa gatunkowa 1. Bogatka 2 2. Czeczotka Czyż Dzwoniec Gęgawa 4 6. Jastrząb 1 7. Krogulec 1 8. Kruk 2 9. Kwiczoł Makolągwa Mazurek Mewa 1 srebrzysta 13. Myszołów włochaty 14. Myszołów zwyczajny 15. Potrzeszcz Skowronek Sójka Sroka Srokosz Szczygieł 21. Trznadel Liczenia na transektach zgodnie z metodyką MPPL Podczas 5 obserwacji terenowych w analizowanym okresie lęgowym łącznie na wszystkich trzech powierzchniach odnotowano 31 gatunków ptaków, w tym 24 gatunków objętych ścisłą ochroną gatunkową, 2 gatunki częściowo chronione oraz 4 gatunki łowne. 5 gatunków ptaków (błotniak stawowy, bocian biały, ortolan, siewka złota oraz żuraw) występujących na tym terenie w badanym czasie, wymienione są w Załączniku I Dyrektywy Rady Europy 79/409/EWG. Pełną listę tych gatunków przedstawiono w tabeli 9. 15

16 Tabela 9. Skład gatunkowy awifauny obserwowanej podczas kontroli planowanej elektrowni wiatrowej Damasławek w okresie koniec kwietnia koniec czerwca gat.ści. ścisła ochrona gatunkowa, gat.cz. częściowa ochrona gatunkowa (na podstawie Rozporządzenia Min. Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną); gat.ł. gatunek łowny; DP gatunek wymieniony w Załączniku I Dyrektywy Rady Europy 79/409/EWG.; Lp. nazwa polska nazwa łacińska forma ochrony 1. Błotniak stawowy Circus aeroginosus Gat.ści., DP 2. Bocian biały Ciconia ciconia Gat.ści., DP 3. Cierniówka Sylwia communis Gat.ści. 4. Czajka Vanellus vanellus Gat.ści. 5. Dymówka Hirundo rustica Gat.ści. 6. Dzwoniec Carduelis chloris Gat.ści. 7. Gęgawa Anser anser Gat.ł. 8. Gołąb hodowlany Columba sp Grzywacz Columba palumbus Gat.ł. 10. Kobuz Falco subbuteo Gat.ści. 11. Kormoran Phalacrocorax carbo Gat.cz. 12. Kruk Corvus corax Gat.cz. 13. Krzyżówka Anas platyrhynchos Gat.ł. 14. Kukułka Cuculus canorus Gat.ści. 15. Kuropatwa Perdix perdix Gat.ł 16. Łozówka Acrocephalus palustris Gat.ści. 17. Myszołów zwyczajny Buteo buteo Gat.ści. 18. Oknówka Delichon urbica Gat.ści. 19. Ortolan Emberiza hortulana Gat.ści., DP 20. Pliszka żółta Motacilla flava Gat.ści. 21. Pokląskwa Saxicola rubetra Gat.ści. 22. Potrzeszcz Miliaria calandra Gat.ści. 23. Przepiórka Coturnix coturnix Gat.ści. 24. Sierpówka Streptopelia decaocto Gat.ści. 25. Siewka złota Pluvialis apricaria Gat.ści., DP 26. Skowronek Aluda arvensis Gat.ści. 27. Szpak Sturnus vulgaris Gat.ści. 28. Śmieszka Larus ridibundus Gat.ści. 29. Trznadel Eberiza citronella Gat.ści. 30. Zaganiacz Hippolais icterina Gat.ści. 31. Żuraw Grus grus Gat.ści., DP Dwie kontrole wieczorne (3.05 i 13.06) nie wykazały obecności sów i chruścieli. Miejsca gniazdowania naturowych gatunków lęgowych ptaków na terenie planowanej elektrowni wiatrowej oraz w jej pobliżu, zaznaczono na mapie (ryc. 3). 16

17 Ryc 3. Miejsca gniazdowania ważnych gatunków ptaków na terenie planowanej elektrowni wiatrowej Damasławek i w jej bezpośrednim sąsiedztwie 17

18 Pełną listę zaobserwowanych gatunków ptaków, wraz z liczebnością podczas kolejnych kontroli na trzech powierzchniach A, B i C przedstawiają tabele 10A, 10B i 10C. Tabela 10A. Liczebność ptaków podczas kolejnych kontroli planowanej farmy wiatrowej Damasławek (powierzchnia A ) w okresie lęgowym (koniec kwietnia koniec czerwca) Lp. nazwa gatunkowa Gatunek lęgowy 1. błotniak stawowy 1 2. bocian biały 1 3. czajka dymówka dzwoniec 4 6. gęgawa 7 7. gołąb hodowlany grzywacz 2 9. kormoran krzyżówka kukułka łozówka 1 L 13. myszołów zwyczajny pliszka żółta L 15. pokląskwa 1 1 L 16. potrzeszcz L 17. przepiórka 2 L 18. skowronek L 19. śmieszka żuraw 2 Tabela 10B. Liczebność ptaków podczas kolejnych kontroli planowanej farmy wiatrowej Damasławek (powierzchnia B ) w okresie lęgowym (koniec kwietnia koniec czerwca) Lp. nazwa gatunkowa Gatunek lęgowy 1. błotniak stawowy bocian biały 1 3. cierniówka 1 L 4. dymówka grzywacz 8 6. kormoran 1 7. krzyżówka 1 8. kuropatwa 1 L 9. łozówka 2 1 L 10. myszołów zwyczajny oknówka pliszka żółta L 13. potrzeszcz L 14. przepiórka 1 L 15. siewka złota skowronek L 18

19 Lp. nazwa gatunkowa Gatunek lęgowy 17. Szpak śmieszka trznadel zaganiacz żuraw 2 Tabela 10C. Liczebność ptaków podczas kolejnych kontroli planowanej farmy wiatrowej Damasławek (powierzchnia C ) w okresie lęgowym (koniec kwietnia koniec czerwca) Lp. nazwa gatunkowa Gatunek lęgowy 1. błotniak stawowy bocian biały cierniówka 2 3 L 4. dymówka grzywacz 3 6. kobuz 1 7. kormoran 7 8. kruk 1 9. krzyżówka kukułka łozówka 1 L 12. myszołów zwyczajny ortolan 1 L 14. pliszka żółta L 15. pokląskwa 1 L 16. potrzeszcz L 17. przepiórka L 18. sierpówka skowronek L 20. szpak trznadel 2 L 22. żuraw Analiza materiału i wnioski 5.1. Szczegółowy opis awifauny notowanej w okresie przelotów wiosennych Część z wymienionych gatunków obserwowanych podczas wiosennych wędrówek była stałymi rezydentami badanego terenu, część spotykana była tylko podczas niektórych kontroli a część widziana była tylko sporadycznie. Do pierwszej grupy należą z pewnością skowronek Aluda arvensis i potrzeszcz Emberiza calandra spotykane podczas każdej kontroli 19

20 analizowanej farmy wiatrowej. Oba są gatunkami typowymi dla otwartych terenów, zajętych przez uprawy. Typowym i właściwie optymalnym środowiskiem skowronka są duże powierzchnie pól i suchych łąk, jakkolwiek urozmaicone co do składu gatunkowego upraw ale całkowicie pozbawione wyższej roślinności. Potrzeszcz wymaga natomiast obecności choćby pojedynczych drzew lub krzewów, na których często przesiaduje. Z tego względu potrzeszcze były znacznie mniej liczne od skowronków, i w przeciwieństwie do nich nie były rozmieszczone równomiernie na całym obszarze lecz wyraźnie skupiały się wokół lokalnych kęp drzew i krzewów. Praktycznie brak było innych gatunków związanych z kępami krzewów. Do stałych rezydentów tego terenu zaliczyć można jeszcze tylko pliszkę żółtą. Na badanym terenie spotykane były też ptaki o stosunkowo dużych areałach osobniczych, które regularnie żerowały na obszarze planowanej elektrowni wiatrowej, podczas gdy ich miejsca lęgowe znajdowały się poza nim. Należą tu z pewnością dwa gatunki drapieżne: myszołów Buteo buteo i kruk Corvus corax. Oba były stwierdzane kilkakrotnie w niewielkiej liczbie osobników. Do gatunków związanych troficznie z terenem farmy wiatrowej a występującymi na stałe w jej okolicy zaliczyć też trzeba szpaka Sturnus vulgaris, a także 2 gatunki naturowe : bociana białego mającego swe gniazdo we wsi Gruntowice oraz żurawia, którego regularnie obserwowano na polach samej farmy jak i (częściej) przyległych. Co ciekawe na uprawach rzepaku żerowały także pojedyncze pary łabędzi niemych. W okresie przelotów wiosennych obserwowane były stada wędrujących ptaków należących do 5 gatunków. Były to: gęgawy Anser anser, żurawie Grus grus, bataliony Philomachus pugnax, siewki złote Pluvialis apricaria oraz czajki Vanellus vanellus. Licznie przelatujące gęgawy nigdy nie zatrzymywały się na obszarze planowanej elektrowni wiatrowej, na której zresztą brak jest terenów o charakterze preferowanych przez nie żerowisk. Liczące wiele setek ptaków stada gęgaw odpoczywających i żerujących na ziemi były natomiast widziane kilka km dalej na północ, w obniżeniu między miejscowościami Margonin i Wapno. Tam też obserwowano masowo ciągnące na wschód gęgawy, co świadczy o tym, że teren przyszłej elektrowni leży na uboczu ważnego szlaku wędrówek gęsi, lecz bezpośrednio z nim nie koliduje. Dość złożona sytuacja dotyczy żurawi. Jakkolwiek nigdy nie obserwowano lecących nad farmą kluczy żurawi to ptaki te, w liczbie co najmniej dziesiątek były słyszane z niżej położonych terenów przyległych od południa. Żurawie zatrzymywały się licznie zwłaszcza w dolinie Wełny, płynącej kilka km od obszaru farmy wiatrowej. Pojedyncze żurawie były wielokrotnie obserwowane żerujące na polach bezpośrednio sąsiadujących z badanym terenem. Widywane były także loty pojedynczych ptaków nad farmą wiatrową w osi północpołudnie. Loty te były odbywane na niewielkich wysokościach, zwykle nie przekraczających 20

21 20 m nad ziemią. Charakter środowiska samej farmy i jej najbliższej okolicy oraz brak dogodnych miejsc gniazdowania pozwala przypuszczać, że były to osobniki nielęgowe. Chociaż utrzymywały się w okolicy do końca omawianego okresu, co pokrywa się z okresem składania i wysiadywania jaj u tego gatunku, trudno byłoby wskazać stałe miejsca ich występowania.. Spotkania czajek żerujących na terenie farmy były dość rzadkie i dotyczyły stosunkowo niewielkiej liczby osobników. Koncentracje czajek żerujących i odpoczywających podczas wędrówki odnotowano na terenach bezpośrednio przylegających od północy i od południa do planowanej elektrowni wiatrowej, zwłaszcza jej części najbardziej wysuniętej na zachód. Towarzyszyły im stada szpaków i, co ciekawe, siewek złotych Pluvialis apricaria, których najbliższe lęgowiska położone są w odległości ok. tysiąca kilometrów. Siewki złote wyraźnie preferowały miejsca o odsłoniętej glebie. W marcu stwierdzane były ich zgrupowania przekraczające 300 osobników, które stopniowo malały lecz utrzymywały się na omawianym terenie aż do maja Skład awifauny lęgowej i polęgowej Monitorowany teren planowanej inwestycji w okresie lęgowym i polęgowym charakteryzował się małą liczbą stwierdzonych gatunków: w okresie lęgowym zanotowano 31 gatunków ptaków, a polęgowym Gatunków wyprowadzających lęgi na tym obszarze jest stosunkowo niewiele. Dominującymi gatunkami lęgowymi na trzech powierzchniach był skowronek Aluda arvensis i pliszka żółta Motacilla flava. Skowronek Aluda arvensis jest gatunkiem pospolitym w całym kraju, rzadszym w zachodniej Polsce niż we wschodniej (Chylarecki i Jawińska 2007; Tryjanowski i in. 2009). Związany jest z krajobrazem otwartym: polami, łąkami i nieużytkami porośniętymi niską roślinnością zielną. Na obszarze planowanej inwestycji znajduje on dogodne miejsca lęgowe. Inwentaryzacja prowadzona w okresie lęgowym, metodyką stosowaną w monitoringu pospolitych ptaków lęgowych (MPPL) pozwoliła wykazać łącznie 148 par (29,6 pary/ km 2 ) na powierzchni A, 147par (29,4 pary/km 2 ) na powierzchni B i 182 par (36,4 pary/km 2 ) na powierzchni C. Pliszka żółta Motacilla flava jest ptakiem szeroko rozpowszechnionym. Gniazduje na obszarze łąk, pastwisk i pól uprawnych w otwartym krajobrazie rolnym. Na monitorowanym fragmencie terenu znajdują się dogodne warunki lęgowe dla tego gatunku ptaka. Łącznie kontrole w badanym okresie wykazały 23 pary (4,6 pary/ km 2 ) na powierzchni A, 26 pary (5,2 pary/ km 2 ) na powierzchni B i 23 pary (4,6 pary/ km 2 ) na powierzchni C. Pozostałe gatunki były rzadziej notowane. Zwraca uwagę duża liczba potrzeszczy Emberiza calandra w 21

22 okresie lęgowym i polęgowym na powierzchni B. Spośród gatunków lęgowych rzadko notowanych, jeden objęty jest szczególnym rodzajem ochrony. Ortolan Emberiza hortulana chroniony jest prawem międzynarodowym na mocy ratyfikowanej przez Polskę Dyrektywy Ptasiej (Załącznik I Dyrektywy Rady Europy 79/409/EWG). Inwentaryzacja w okresie lęgowym wykazała 1 parę lęgową ortolana na powierzchni C. Należy zauważyć, że we wsi Gruntowice, położonej obok powierzchni A i B jest lęgowa para bociana białego Ciconia ciconia - ptaka chronionego na mocy Dyrektywy Ptasiej. W badanym roku, para wyprowadziła 3 młode. Gniazda bociana białego znajdują się ponadto w miejscowościach Dąbrowa i Międzylesie. Podczas kontroli notowano także ptaki nielęgowe, korzystające z bazy pokarmowej, znajdującej się na monitorowanym terenie, m.in. bociana białego Ciconia ciconia, siewki złote Pluvialis apricaria, żurawia Grus grus, błotniaka stawowego Circus aeroginosus, myszołowa zwyczajnego Buteo buteo i kruka Corvus corax. Spośród tych ptaków, siewki złote Pluvialis apricaria, błotniak stawowy Circus aeroginosus i żuraw Grus grus poza krajową ochroną gatunkową, chronione są na mocy Dyrektywy Ptasiej. W okresie polęgowym zwracają uwagę duże liczebności czajek, które wcześnie rozpoczynają wędrówkę jesienną. Duże stada tych ptaków przemieszczały się, wykorzystując zaorane pola jako dogodny teren żerowiskowy. Z tej samej możliwości zdobycia pokarmu korzystały stada kruków i nielęgowych bocianów. W dużych liczbach notowane były także szpaki, żerujące na terenie planowanej inwestycji Szczegółowy opis awifauny notowanej w okresie przelotów jesiennych Skład gatunkowy ptaków obserwowanych podczas wędrówki jesiennej różnił się nieco od tego, który był stwierdzony w trakcie przelotów wiosennych. Nie zaobserwowano migrujących gęgaw, natomiast odnotowana została niewielka grupa gęsi zbożowych. Dość wyraźnie zaznaczył się wrześniowy przelot małych wróblaków. W pierwszej połowie miesiąca odnotowano znacznie podwyższone liczebności dymówek zaś pod koniec września skowronka. Ptaki te, lecąc w kierunku zimowisk, często zatrzymują się i żerują dymówki latając nisko nad ziemią zaś skowronki zbierając pokarm z powierzchni gleby. Stąd nie tworzą one wyraźnych zgrupowań migracyjnych lecz lecą szeroką ławą, w rozproszeniu i nisko nad ziemią. Bardzo niewiele było przelatujących ptaków leśnych, co za pewne ma związek ze zdecydowanie otwartym charakterem wszystkich powierzchni. 22

23 Do najważniejszych wydarzeń okresu wędrówek jesiennych należy zaliczyć zatrzymujące się tutaj liczne stada czajek, pojawiające się tutaj już od późnego lata. Czajki żerowały w tych samych miejscach, gdzie wiosną były stwierdzane zgrupowania siewek złotych, które jesienią zostały stwierdzone tylko jeden raz. Ptakom tym towarzyszyły liczące nawet setki osobników stada szpaków. Podczas całego okresu wędrówek jesiennych obserwowanych było zaledwie kilka grup ptaków, które wykazywały typowe zachowania migracyjne, lecąc wysoko, prostoliniowo i w określonym kierunku Podsumowanie okresów wędrówek Okres wędrówek bardzo wyraźnie wzbogaca awifaunę planowanej farmy wiatrowej. Przy bardzo niskiej różnorodności ptaków lęgowych (tab. 9A, 9B, 9C) i niewiele większej grupie gatunków, która odwiedza ten teren jako miejsce żerowania, a gniazduje poza obszarem farmy kilkanaście gatunków ptaków spotykanych tu podczas migracji można uznać za znaczną liczbę. Grupa gatunków przelatujących nad farmą i zatrzymujących się okresowo na jej terenie jest przy tym dość specyficzna. Niemal zupełnie nie było wśród nich ptaków leśnych a najciekawszą a najliczniejszą część awifauny przelotnej stanowiły ptaki siewkowe. Na szczególną uwagę zasługują bardzo duże zgrupowania czajek i siewek złotych, które były stwierdzane podczas wielu kolejnych kontroli, co wskazuje na możliwość dość długiego pozostawania na polach w otoczeniu planowanych lokalizacji wiatraków. Ptaki te żerują na ziemi, preferując powierzchnie z odkrytą glebą. Liczące setki osobników stada tych dwu gatunków utrzymywały się tutaj przez okres wielu tygodni, podczas których ich liczebność ulegała znacznym zmianom. W czasie takiego postoju zarówno czajki jak i siewki złote dość często podrywały się do lotu, lecz ich przeloty były krótkotrwałe i odbywały się na niewielkich wysokościach, ograniczając się w dużej mierze do stałego obszaru przebywania stad. Co ciekawe stada tych dwu gatunków spotykane były w tych samych miejscach, choć częściowo w różnych okresach. Wiosną szczególnie długo pozostawały tu siewki złote, które po raz pierwszy zostały stwierdzone w połowie marca a po raz ostatni na początku maja. Znacznie krócej przebywały tu natomiast stada czajek, które przystępują do lęgu znacznie wcześniej niż gniazdujące na dalekiej północy siewki złote. Z kolei podczas jesiennej migracji czajki pojawiły się liczniej już późnym latem i pozostawały aż do jesieni. Siewki złote były w tym okresie mniej liczne a dodatkowym elementem były żerujące na polach kuliki wielkie. Bardzo ważnym wydaje się fakt nierównomiernego wykorzystywania przez siewkowce terenu 23

24 planowanej farmy wiatrowej. Zdecydowana większość obserwowanych ptaków siewkowych, przekraczająca 90% wszystkich widzianych ptaków była spotykana na powierzchni położonej najbardziej na zachód. W części środkowej było ich znacznie mniej a we wschodniej niemal wcale. Wspomnianym powyżej siewkom towarzyszyły często stada szpaków, liczące kilkaset osobników. Ptaki te zachowywały się podobnie do ich większych towarzyszy żerowały na ziemi i przelatywały całymi grupami na niewielkie odległości. Podobnie jak w przypadku siewek, dominująca większość szpaków obserwowana była w otoczeniu zachodniej części farmy, w pobliżu miejscowości Gruntowice. Kolejnym ważnym gatunkiem, spotykanym podczas wędrówek był na badanym terenie żuraw. Żurawie dość licznie zatrzymywały się w sąsiedztwie farmy wiatrowej, zwłaszcza w niewielkiej (ok. 1 km) odległości na południe od niej. W okresie polęgowym, kiedy żurawie zbierają się w grupy i zaczynają powoli przemieszczać się w kierunku zimowisk grupa kilkunastu ptaków była obserwowana w północnej części powierzchni wschodniej w dolince niewielkiego cieku z fragmentami łąk. Żurawie przebywały generalnie w peryferyjnych strefach farmy wiatrowej i nie zaobserwowano podwyższonego natężenia lotów nad jej obszarem. Stosunkowo najczęściej widywano żurawie lecące nad zachodnią powierzchnią, szczególnie wiosną. Jednak loty te dotyczyły kilku ptaków i odbywały się nisko, na wysokości nie przekraczającej 20 m nad ziemią. Gatunkiem ważnym o którym należy wspomnieć jest gęś gęgawa. Klucze gęgaw notowane były kilkakrotnie podczas prowadzonych kontroli. Liczba gęgaw notowana podczas wiosennych kontroli była największa spośród gatunków migrujących szczególnie narażonych na kolizje z siłowniami wiatrowymi. Jednak nie były to liczebności ptaków pozwalające określić badany teren jako intensywnie wykorzystywany przez gęsi podczas wędrówek. Na szczególną uwagę zasługuje synchroniczna obserwacja setek gęgaw, które w lutym leciały na niżej położonym obszarze położonym w pasie terenu między Margoninem a Wapnem, oddalonym o kilka kilometrów na północ od farmy wiatrowej. Wiele z nich było obserwowanych także podczas żerowania na tym terenie. Kontrast między liczebnościami gęgaw lecących nad tymi dwoma blisko położonymi terenami pozwala sądzić, że obszar planowanej inwestycji leży na uboczu tras migracyjnych gęsi. Na samym obszarze planowanej inwestycji nie stwierdzano też gęsi przebywających na ziemi. Jedynym wyjątkiem były 4 gęgawy widziane w lutym na północnych obrzeżach środkowej powierzchni farmy. Poza wymienionymi powyżej gatunkami przez obszar planowanej inwestycji przelatywały nieliczne ptaki. Część z nich, jak np. bataliony była spotykana sporadycznie, 24

25 inne należały do stałych rezydentów badanego obszaru a ich przelot zaznaczył się jedynie zwiększonymi liczebnościami podczas niektórych kontroli. Najlepszymi tego przykładami mogą być dymówka, mająca wyraźny pik liczebności we wrześniu i skowronek, którego 30 września stwierdzono ponad 300 osobników w ciągu 1 godziny. Ptaki te przemieszczały się w dość luźnych grupach w kierunku zachodnim, lecąc na niewielkich wysokościach nad ziemią. Podsumowując, teren planowanej farmy wiatrowej leży poza ważniejszymi trasami przelotów ptaków. Najliczniej spotykane były siewki, zwłaszcza czajka i siewka złota, która jest wymieniona w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej. Ptaki te wędrują w dość luźnych grupach poszukując po drodze dogodnych miejsc żerowania. Wydaje się, że miejsca takie mogą być zależne od zmieniającej się w czasie lokalnej struktury upraw, lecz powtarzające się obserwacje na tych samych terenach, zarówno wiosną jak i jesienią sugerują rozważenie jednej lokalizacji wiatraka, położonego skrajnie na zachód, jakkolwiek nie wydaje się to konieczne ze względu na jego położenie na wzniesieniu rozdzielającym niżej położone obszary preferowane przez ptaki. Ponadto, jak już było wspomniane loty ptaków, które przebywały tu dłużej odbywały się na niewielkich wysokościach Okres zimowania Czynnikiem decydującym o tym, jaka jest liczebność i skład gatunkowy ptaków zimujących na polach uprawnych jest dostępność pokarmu. Pola w okresie zimowym, nie stanowią cennej bazy pokarmowej, toteż istotne znaczenie mają siedliska marginalne, takie jak miedze czy remizy śródpolne. Dowodzą tego liczne badania naukowe (Dombrowski 2001; Goławski i Kasprzykowski 2008). Monitorowany obszar należy do wielkopowierzchniowych upraw rolnych, toteż zimująca tu awifauna jest uboga. Z danych uzyskanych podczas zimowych kontroli wynika, że zimowały tu ptaki łącznie należące do 19 gatunków. Nie zanotowano koncentracji zimujących gatunków ptaków kluczowych. Do gatunków kluczowych zaliczamy gatunki znajdujące się w I Załączniku Dyrektywy Ptasiej, w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt (Głowaciński 2001), objętych strefową ochroną miejsc gniazdowania, posiadających mniejsze rozpowszechnienie niż 10% w skali kraju zgodnie z danymi Atlasu rozmieszczenia ptaków lęgowych Polski (Sikora i in. 2007), ogólnokrajowej liczebności mniejszej niż 1000 par oraz należące do kategorii 1-3 z SPEC (Species of European Conservation Concern) (BirdLife International 2004). 25

26 Na badanej powierzchni najwięcej zimowało ptaków w okresie od do 10.01, natomiast najmniejszą liczbę gatunków ptaków zanotowano w okresie od do Takie czasowe zmiany w liczebności gatunków zimujących związane były głównie z warunkami pogodowymi. Szczególnie istotne znaczenie miała gruba pokrywa śniegu, zalegającego na badanym obszarze w drugim wymienionym okresie kontroli. Skład awifauny zimującej jest ubogi. Licznie reprezentowane były tylko ptaki pospolite w skali kraju Wykorzystywanie przestrzeni powietrznej przez ptaki Intensywność użytkowania przez ptaki przestrzeni powietrznej nad planowaną farmą wiatrową można określić jako niską. Większość gatunków stanowiących trzon awifauny lęgowej i obecnych na badanym obszarze przez większą część roku stanowią małe ptaki wróblowe, które latają na ogół nisko nad ziemią, nie przekraczając pułapu 50 m. Do gatunków stale obecnych w powietrzu należy z pewnością skowronek, który był tutaj dominantem. Samce tych ptaków przez większą część doby odbywają dość wysokie loty godowe, podczas których intensywnie śpiewają. Skowronki należą do najpospolitszych i najpowszechniej występujących ptaków na obszarze całego kraju, zwłaszcza na dużych otwartych terenach rolnych. Obszar farmy charakteryzował się także niską intensywnością lotów patrolowych dużych ptaków, w tym drapieżnych i bocianów, które zostały omówione w specjalnym rozdziale. Nieco większy ruch w powietrzu można było zaobserwować w okresie wędrówek ptaków. Dość liczne w okolicy farmy klucze gęsi i żurawi na ogół omijały planowane lokalizacje wiatraków, natomiast licznie zatrzymujące się tutaj siewkowe latały zazwyczaj nisko nad ziemią. Dokładne omówienie okresu wędrówek znalazło się w specjalnym rozdziale. Nad powierzchnią zachodnią i środkową obserwowane były sporadyczne przeloty ptaków wodnych, w tym kormorana, czapli czy krzyżówek, które przemieszczały się w osi zbliżonej do północ-południe, zapewne pomiędzy doliną Wełny a Jeziorem Stępuchowskim. Intensywność takich przelotów była jednak bardzo niewielka. Wybrane zgrupowania ptaków przelatujące nad terenem planowanej inwestycji w okresie monitoringu ornitologicznego przedstawiono w poszczególnych tabelach 11, 12 i 13 26

27 Tabela 11. Ptaki zaobserwowane na terenie farmy podczas wiosennego przelotu Gatunek liczebność grupy kierunek lotu szacunkowa wysokość przelotu [m] Gęgawa E S > Batalion 20 SE 50 Czajka 20 SE 100 Siewka złota zmienny N zmienny Tabela 12. Wybrane zgrupowania ptaków przelatujące nad terenem planowanej inwestycji w okresie monitoringu lęgowego i polęgowego gatunek liczebność grupy kierunek lotu szacunkowa wysokość Czajka przelotu [m] zmienny od 100 do 300 Gęgawa 7 N 150 Siewka złota 10 W 80 Żuraw 19 N 200 Szpak zmienny Tabela 13. Ptaki wykazujące wyraźne zachowania migracyjne podczas wędrówek jesiennych. gatunek liczebność grupy kierunek lotu Błotniak 1 SW 50 stawowy Czajka W W N Gęś zbożowa 27 S 100 Żuraw 4, 6 W 20 szacunkowa wysokość przelotu [m]

28 5.7. Koncentracje ptaków, rozmieszczenie najcenniejszych gatunków i ich żerowisk Teren planowanej inwestycji jest bardzo jednorodny pod względem przyrodniczym. Zdecydowaną większość całego obszaru zajmują wielkopowierzchniowe pola uprawne a jego lokalne zróżnicowanie zależy głównie od trudnej do przewidzenia struktury upraw w danym roku. Na całym obszarze znajdują się tylko niewielkie grupy drzew i krzewów, które determinowały obecność niektórych gatunków ptaków, jak np. potrzeszcza czy ortolana. Do nielicznych wyjątków w monotonnym krajobrazie badanego terenu należały wilgotne obniżenia terenu. Kilka z nich znajdowało się w zachodniej części farmy i miało postać dołów o kształcie zbliżonym do koła, na których dnie stagnowała woda i rosła roślinność szuwarowa. Miejsca te, mimo niewielkiej powierzchni były decydujące dla obecności na badanym obszarze niektórych gatunków ptaków, jednak były to tylko małe wróblaki jak np. łozówka. Łozówki spotykane były także wzdłuż rowów melioracyjnych, płynących przez północne części powierzchni środkowej i zachodniej. Dolina tego ostatniego cieku była częściowo zajęta przez łąki, które były okresowo użytkowane przez bociana białego, w tym także niewielkie zgrupowanie potęgowe oraz kilkanaście żurawi, także w okresie polęgowym. Najważniejsze żerowiska ptaków trudno byłoby wyłonić z samej fizjografii terenu. Były to niżej położone pola uprawne w sąsiedztwie skrajnie zachodniej turbiny, na których obserwowane były liczne siewki, głównie siewki złote i czajki. Ptaki te były obserwowane zarówno podczas przelotów wiosennych jak i jesiennych co sugeruje szczególną i nieprzypadkową atrakcyjność tych miejsc jako przystanków dla wędrujących siewek. Zagadnienie to zostało omówione w rozdziale poświęconym wędrówkom. Teren użytkowany przez siewki został zaznaczony na poniższej mapie. 28

29 Ryc 4. Miejsca wyróżniające się częstością spotkań i zagęszczeniami żerujących ptaków przelotnych ptaków na terenie planowanej elektrowni wiatrowej Damasławek i w jej bezpośrednim sąsiedztwie 29

30 5.8. Podsumowanie liczebności/występowania gatunków szponiastych i dużych Gatunkami szczególnie narażonymi na kolizję z siłowniami wiatrowymi są duże ptaki szponiaste, duże sowy, bociany, żurawie, czaple, łabędzie itp. Pośród ptaków regularnie notowanych na obszarze planowanej inwestycji do tej grupy należą: błotniak stawowy Circus aeroginosus, myszołów zwyczajny Buteo buteo, kruk Corvus corax, żuraw Grus grus, bocian biały Ciconia ciconia. Liczebność wymienionych gatunków na terenie kraju nie jest jednakowa, zatem status ich nie jest równy (tab. 1): Tabela 16. Liczebności wybranych gatunków ptaków w Polsce nazwa polska Nazwa łacińska liczebność w Polsce bocian biały Ciconia ciconia błotniak stawowy Circus aeroginosus myszołów zwyczajny Buteo buteo Kruk Corvus corax Żuraw Grus grus Źródło: Sikora A., Rohde Z., Gromadzki M., Neubauer G., Chylarecki P. (red.) Atlas rozmieszczenia ptaków lęgowych Polski Bogucki Wyd. Nauk., Poznań. W pobliżu badanych obszarów znajdują się trzy lokalizacje lęgowe bociana białego. Gatunek ten jest chroniony nie tylko prawem polskim ale także na mocy prawa międzynarodowego (załącznik I Dyrektywy Ptasiej). Należy także do gatunków kluczowych, szczególnie ważnych przy monitoringu oceniającym oddziaływanie siłowni wiatrowych na awifaunę. Bocian biały jest w Polsce gatunkiem szeroko rozpowszechnionym. Występuje niemal w całym kraju, z wyraźnie zmniejszającym się gradientem zagęszczenia z północnego wschodu na południowy zachód. To gatunek za który jesteśmy szczególne odpowiedzialni. Populacja tego ptaka gnieżdżąca się w Polsce to znacząca część światowej liczebności. Polska populacja bocianów stanowi niemal 25% liczebności światowej. Tak znaczna koncentracja tego gatunku w naszym kraju nadaje jego ochronie szczególnie istotnego znaczenia. Sposób ochrony bocianów w Polsce może mieć duży wpływ na ogólnoświatową populację. Bocian biały jest ptakiem narażonym na kolizję z siłowniami wiatrowymi, ze względu na znaczne rozmiary ciała i mało zwinny (zwrotny) lot. Za szczególnie niebezpieczne, zwłaszcza dla ptaków młodych, uważa się przesyłowe linie napowietrzne. Młode ptaki uczące się lotu łatwo ulegają kolizją z taką infrastrukturą. Ich lot nie jest na 30

31 początku sterowny, a do pierwszych prób wybierają dni z silnym wiatrem, co dodatkowo zwiększa niebezpieczeństwo. Obecnie zaleca się, aby wszystkie linie przesyłowe łączące generatory z zewnętrzną siecią elektryczną znajdowały się pod powierzchnią ziemi. Natomiast minimalna odległość siłowni wiatrowej od gniazda musi wynosić 500m, o czym należy pamiętać przy ewentualnych korektach rozmieszczenia turbin. Obszar planowanej inwestycji, pomimo bliskiej lokalizacji gniazd, należy uznać za sporadycznie wykorzystywany przez bociany. Jest to związane ze strukturą krajobrazu - położone w niedużej odległości tereny wilgotne są znacznie lepszym miejscem żerowiskowym niż badany teren. W czasie intensywnych prac rolnych (żniwa) notowano dwukrotnie stada bocianów liczące 18 i 11 osobników. Takie efemeryczne obserwacje związane są z gospodarką rolną. Podczas niektórych prac, takich jak koszenie czy oranie, na polach okresowo pojawia się łatwo dostępny pokarm. Takie periodycznie żerujące stada bocianów mogą się pojawiać wszędzie w tym terenie, nie można więc założyć, że na pewno podobne obserwacje będą się powtarzały w przyszłych latach. Błotniak stawowy notowany był niemal podczas każdej kontroli, zarówno w okresie lęgowym jak i nielęgowym, dlatego w promieniu 5-10 km możliwe jest występowanie pary lęgowej. Planowana inwestycja jest potencjalnym zagrożeniem dla tego gatunku, jednak ze względu na stosowaną technikę łowiecką, polujące dorosłe ptaki wydają się być mniej narażone na kolizję z turbiną wiatrową niż pozostałe ptaki szponiaste. Błotniaki były obserwowane wyłącznie podczas charakterystycznych lotów patrolowych w poszukiwaniu zdobyczy. Loty te odbywają się na niewielkich wysokościach nad ziemią, poniżej strefy pracy turbin wiatrowych. Myszołów zwyczajny i kruk były notowane we wszystkich badanych okresach. Trudno przypuszczać, aby lokalna populacja tych ptaków była silnie zagrożona przez planowaną inwestycję, ale nie można tego wykluczyć. Jednakże są to ptaki liczne w skali polskiej i europejskiej, więc znalezienie stanowiska odpowiedniego dla farmy wiatrowej bez lęgowego myszołowa czy kruka byłoby trudne. Nie odnotowano dużych koncentracji tych ptaków podczas przeprowadzonych kontroli w okresach zimowania i wędrówek. Podczas wiosennych kontroli kilkakrotnie widywane były łabędzie nieme i żurawie. Przebywanie wyżej wymienionych ptaków na tym terenie związane było z okresową dobrą bazą żerowiskową na wybranych polach. Czynnik ten wpływający na pojawy tych ptaków jest niemożliwy do oszacowania w kolejnych latach 31

32 Obserwacje pozostałych ptaków szponiastych i dużych nie były regularne na terenie planowanej inwestycji. Z wyżej wymienionego powodu nie można ich uważać za szczególnie narażone na negatywne oddziaływanie elektrowni wiatrowych. Dwa najliczniejsze gatunki lęgowe (kruk i myszołów) są pospolite i szeroko rozpowszechnione w całej Polsce. Planowana inwestycja nie stanowi dla nich zagrożenia. 6. Podsumowanie Planowana inwestycja nie rodzi poważniejszych zagrożeń dla ptaków. Teren farmy wiatrowej leży poza głównymi korytarzami przelotów ptaków a awifauna lęgowa jest tutaj bardzo uboga. Największe zastrzeżenia budzą duże zgrupowania ptaków siewkowych, w tym wymienionej w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej siewki złotej Pluvialis apricaria. Ptaki te przebywały jednak głównie w peryferyjnych strefach zachodniej części farmy wiatrowej, tak że dyskusyjna jest tylko lokalizacja jednej turbiny. Mimo istnienia w sąsiedztwie trzech gniazd bociana białego, penetracja terenu farmy przez ten gatunek jest niewielka i odległości planowanych lokalizacji wiatraków od istniejących gniazd wydają się bezpieczne 7. Bibliografia 1. BirdLife International Birds in Europe: population estimates, trends and conservation status. BirdLife International, Cambridge, UK. 2. Chylarecki P., Jawińska D Monitoring Pospolitych Ptaków Lęgowych Raport z lat Warszawa: OTOP. 3. Dombrowski A Zimowanie ptaków na polach Wysoczyzny Siedleckiej. Kulon 6: Głowaciński Z. (red.) Polska czerwona księga zwierząt - kręgowce. PWRiL, Warszawa. 5. Goławski A., Kasprzykowski Z Ptaki zimujące w otwartym krajobrazie rolniczym wschodniej Polski. Notatki ornitologiczne 49: Kondracki J., 2002: Geografia regionalna Polski. PWN. Warszawa 32