Uniwersytet Gdański - Wydział Ekonomiczny. Konsekwencje wejścia do strefy euro dla polskich przedsiębiorstw.

Transkrypt

1 Uniwersytet Gdański - Wydział Ekonomiczny Międzywydziałowe Studia Podyplomowe: Mechanizmy funkcjonowania strefy euro Anna Smyk Konsekwencje wejścia do strefy euro dla polskich przedsiębiorstw. Praca napisana pod kierunkiem dr Błażeja Lepczyńskiego Sopot 2015

2 Spis treści Wprowadzenie Kryteria Konwergencji Kryteria, jakie musi spełnić państwo członkowskie UE aby przystąpić do strefy euro Konsekwencje wejścia do strefy euro Opinia społeczna na temat wejścia do euro Efekty cenowe po wejściu do strefy euro Konsekwencje wprowadzenia euro dla polskich przedsiębiorstw Zakończenie

3 Wprowadzenie. 01 maja 2004 Polska stała się pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej, wiąże się to w dalszej perspektywie z przyjęciem wspólnej europejskiej waluty. Od momentu przystąpienia, zgodnie z traktatem akcesyjnym, Polska bierze udział w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej i posiada status kraju z derogacją, oznacza to, że Polska może zachować narodową walutę, niemniej jednak jest zobowiązana do działań zmierzających do wypełnienia kryteriów konwergencji i ostatecznego przystąpienia do unii walutowej. Wprowadzenie nowej waluty jest niezwykle złożoną operacją, wymagającą wprowadzenia zmian we wszystkich sektorach gospodarki oraz dotyczy każdego pomiotu, który posługuje się pieniędzmi. Stosunek polaków do wprowadzenia w naszym kraju euro jest ambiwalentny, obecnie więcej jest przeciwników jak zwolenników wspólnej waluty. Dla wielu instytucji i jednostek operacja ta, oznacza konieczność poniesienia określonych wydatków. W związku z powyższym, celem niniejszej pracy jest omówienie obaw społecznych związanych z przejściem na euro oraz omówienie konsekwencji decyzji przystąpienia do unii walutowej dla polskich przedsiębiorstw. Niniejsza praca składa się z dwóch rozdziałów. W rozdziale pierwszym w dużym skrócie zostały omówione kryteria traktatowe jakie musi wypełnić państwo członkowskie Unii Europejskiej, aby przystąpić do Unii walutowej oraz zawiera podsumowanie kryteriów jakie wypełniła Polska do tej pory. Rozdział drugi koncentruje się na konsekwencjach wejścia do strefy euro zawiera opinię społeczną na temat wprowadzenia euro. Największą z obaw społeczeństwa jest podniesienie cen, dlatego omówiono efekty cenowe takie jak: cena atrakcyjna oraz zjawisko iluzji euro, omówiono również konsekwencje wprowadzenie euro dla polskich przedsiębiorców. 3

4 1. Kryteria Konwergencji Kryteria, jakie musi spełnić państwo członkowskie UE aby przystąpić do strefy euro. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej określa warunki przyjęcia euro, polegające na osiągnięciu trwałej konwergencji nominalnej i prawnej. Ze strony Unii europejskiej nie ma żadnych formalnych wymogów warunkujących kolejności wypełniania poszczególnych kryteriów. Warunki konwergencji i wymogi formalne muszą zostać spełnione dopiero w momencie dokonywania oceny państwa ubiegającego się o członkostwo w strefie euro. Art. 126 traktatu ustala kryterium fiskalne, które mówi, iż państwo członkowskie w momencie dokonywania oceny nie może być objęte procedurą nadmiernego deficytu. Procedurę tą nakłada Rada Ecofin w sytuacji gdy faktyczny lub planowany deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych w relacji do PKB przekracza wartość 3% lub dług sektora instytucji rządowych i samorządowych wartość 60% PKB. Dodatkowo oceniana jest również trwałość wypełnienia kryterium, to znaczy w przypadku deficytu, czy ewentualne przekroczenie wartości referencyjnej ma charakter wyjątkowy i tymczasowy, a w przypadku długu czy tempo zbliżania się do tego progu jest zadowalające. Kolejnym kryterium do spełnienia jest stabilność cen, oznacza że średnia stopa inflacji w danym państwie odnotowana w ciągu jednego roku, poprzedzającego badanie nie przekracza o więcej niż 1,5 punktu procentowego inflacji trzech państw członkowskich Unii Europejskiej o najbardziej stabilnych cenach. Inflacja mierzona jest za pomocą dwunastomiesięcznej średniej wartości zharmonizowanego indeksu cen konsumpcyjnych w stosunku do średniej wartości tego indeksu w bezpośrednio poprzedzającym okresie 12 miesięcy. Kryterium stóp procentowych, stanowi, iż w okresie jednego roku przed badaniem średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa nie może przekraczać o więcej niż o 2 punkty procentowe średniej z analogicznych stóp procentowych w trzech państwach członkowskich o najbardziej stabilnych cenach. Kryterium kursu walutowego wymaga uczestnictwa krajowej waluty w Europejskim Mechanizmie Kursowym ERM II przez co najmniej 2 lata. Mechanizm ERM II polega na utrzymywaniu wahań kursu waluty względem euro w określonych granicach +/-15% wokół parytetu centralnego. W tym okresie nie może być dokonywana dewaluacja parytetu 4

5 centralnego w stosunku do euro na własny wniosek państwa członkowskiego. W okresie tym nie mogą również wystąpić poważne napięcia na rynku walutowym. Aby włączyć walutę narodową do ERM II należ przejść odpowiednie procedury, zapoczątkowane poprzez wysłanie w trybie poufnym przez Ministra Finansów i Prezesa Narodowego Banku Centralnego wspólnego wniosku do przewodniczącego Rady Ecofin o przystąpienie do ERM II, zawierającego proponowany kurs centralny oraz dopuszczalny zakres odchyleń kursu rynkowego od parytetu cenowego. Wniosek ten jest poddany dyskusji podczas posiedzenia Komitetu ERM II, a następnie jest podejmowana decyzja o osiągnięciu porozumienia lub w przypadku braku porozumienia o zwołaniu posiedzenia w sprawie ERM II. Posiedzenie obraduje pod przewodnictwem Przewodniczącego Rady Ecofin w składzie ministrów finansów krajów strefy euro, ministrów finansów i prezesów banków centralnych krajów członkowski spoza strefy euro, Prezesa EBC, dwóch członków Komisji Europejskiej oraz Przewodniczącego i Sekretarza EFC. W przypadku osiągnięcia porozumienia poprzez uczestników Posiedzenia publikowany jest komunikat zawierający informację na temat strony inicjującej procedurę, stron podejmujących decyzję, ustalonego kursu centralnego w formacie liczba jednostek waluty narodowej za jedno euro, dokładnością do sześciu cyfr znaczących, oraz o szerokości dopuszczalnych odchyleń od kursu centralnego i oświadczenie dotyczące polityki gospodarczej. Wszystkie etapy procedury wejścia do ERM II poczynając od wysłania wniosku do momentu wydania komunikatu są objęte klauzulą niejawności. Wejście do ERM II procedura decyzyjna w instytucjach europejskich 1 1 Źródło: Ministerstwo Finansów 5

6 Kryterium konwergencji prawnej, obejmuje analizę zgodności ustawodawstwa krajowego z w art. 130 i 131 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz w Statutem Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego Wypełnienie kryteriów konwergencji przez Polskę. Obecnie Polska spełnia kryterium stabilności cen, w marcu 2015 średnie 12-miesięczne tempo wzrostu indeksu HICP wyniosło 0,3% i było niższe o 1,4 pkt. proc. od wartości referencyjnej. Również pozostaje wypełnione kryterium stóp procentowych, w marcu 2015 średnia długoterminowa stopa procentowa za ostatnie 12 miesięcy wynosiła i 3%, to jest o 2,1 pkt. proc. poniżej wartości preferencyjnej. 2 Obecnie nie jest wypełnione kryterium fiskalne z powodu nałożonej na Polskę procedury nadmiernego deficytu, Komisja Europejska zarekomendowała już zdjęcie z Polski tej procedury, rekomendację tą musi zatwierdzić jeszcze Rada Unii Europejskiej co stanie się prawdopodobnie 19 czerwca 2015 roku w Luksemburgu. Polska jest objęta procedurą nadmiernego deficytu od 2009 r., a w czerwcu 2014 r. procedura została zawieszona przez Komisję Europejską. Nie jest spełnione kryterium kursu walutowego, ponieważ Polska nie uczestniczy w mechanizmie ERM II. Nie zostały również wypełnione kryteria konwergencji prawnej, w tym celu konieczna jest zmiana ustawy o Narodowym Banku Polskim oraz Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z Art. 235 ust. 4 Konstytucji, ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. 2 Monitor Konwergencji Nominalnej, nr 5/2015, Ministerstwo Finansów 6

7 2. Konsekwencje wejścia do strefy euro Opinia społeczna na temat wejścia do euro. Centrum Badania Opinii Społecznej prowadzi badania na temat wejścia Polski do strefy euro od 2002 roku. W listopadzie 2014 roku CBOS opublikowało najnowsze badanie, które przebiegało w formie wywiadów bezpośrednich przeprowadzonych na reprezentatywnej grupie losowej 919 dorosłych osób mieszkających w Polsce. Według CBOS 68% dorosłych Polaków jest przeciwna wejścia Polski do strefy euro, wprowadzenie euro popiera 24% ankietowanych. W historii badań CBOS, obecnie jest najniższy odsetek zwolenników wejścia do strefy euro wynosi zaledwie 24%, w 2002 roku przed akcesją Polski do Unii Europejskiej wprowadzenie euro popierało 64% ankietowanych. 3 3 Centrum Badań Opinii Społecznej, Narastanie obaw związanych z wprowadzenie euro, nr 151/2014 7

8 Zwolenników wejścia Polski do strefy euro poproszono o odpowiedź na pytanie o termin wejścia Polski do strefy euro, 73% respondentów odpowiedziało, że z decyzją tą nie należy się spieszyć, 25% że trzeba wprowadzić euro jak najszybciej. 4 Zaledwie 30% osób jest zdania, że wprowadzenie w Polsce euro będzie korzystne dla polskiej gospodarki. Blisko połowa (49%) respondentów uważa, że Polska gospodarka straci wchodząc do unii monetarnej, 21% osób nie ma zdania w tej sprawie. 33% ankietowanych, uważa że wprowadzenie euro będzie korzystne dla polskich przedsiębiorców, 46% uważa że będzie niekorzystne, ponownie jest wysoka liczba osób nie mających zadania na ten temat, co piąty pytany odpowiada "trudno powiedzieć", może to świadczyć o niedostatecznym informowaniu obywateli przez organy państwowe o korzyściach oraz o ograniczeniach związanych z wejściem Polski do strefy euro, może dlatego jest tak wysoka liczba obywateli przeciwnych wejścia Polski do strefy euro. 63% osób jest zdania, że euro będzie korzystne dla osób podróżujących za granicę, 20% uważa, że będzie to sytuacja niekorzystna. 4 Centrum Badań Opinii Społecznej, Narastanie obaw związanych z wprowadzenie euro, nr 151/2014 8

9 5 Ponad 80% respondentów uważa, że po wprowadzeniu w Polsce euro ceny większości podstawowych towarów i usług wzrosną ( o 4 punkty mniej jak w lutym 2013), według 11% ceny nie zmienią się, 3 % ankietowanych odpowiedziało, że ceny się zmniejszą. Nastawienie obywateli do wzrostu cen, które utrzymuje się przynajmniej od 2008 roku na poziomie 80-84% sugeruje, że prawdopodobnie w Polsce będzie problem z efektem "iluzji euro". 5 Centrum Badań Opinii Społecznej, Narastanie obaw związanych z wprowadzenie euro, nr 151/2014 9

10 6 Wśród najważniejszych skutków wprowadzenia euro ankietowani wskazywali przede wszystkim na wzrost cen 64%, niekorzystny kurs wymiany złotego na euro 42%, ułatwienia dla podróżujących 35% oraz utratę przez Polskę możliwości prowadzenia samodzielnej polityki pieniężnej 27%, likwidacja ryzyka walutowego 16%, koszty finansów w związku z wprowadzeniem euro 15%, wzrost inwestycji zagranicznych w Polsce 14%, Ułatwienia dla przedsiębiorców i wzrost gospodarczy 13%,spadek stóp procentowych 8%. 6 Centrum Badań Opinii Społecznej, Narastanie obaw związanych z wprowadzenie euro, nr 151/

11 7 Opinię na temat wejścia do strefy euro we wrześniu 2013 wydała największa organizacja zrzeszająca blisko 800 firm o różnym profilu działalności, działających na obszarze województwa pomorskiego "Pracodawcy Pomorza". Ponad 60% pomorskich przedsiębiorców uważa, że do strefy euro powinniśmy wejść, natomiast zapytani o termin wejścia do strefy euro podzielili się, z przewagą głosów o wstrzymaniu się z tą decyzją. Przedsiębiorcy uważają, że termin wprowadzenia euro, powinien być poprzedzony odpowiednio przygotowań debatą publiczną, oraz po publikacji badań oceniających możliwe konsekwencje przyjęcia euro dla polskiej gospodarki. 7 Centrum Badań Opinii Społecznej, Narastanie obaw związanych z wprowadzenie euro, nr 151/

12 2.2. Efekty cenowe po wejściu do strefy euro. Wejście do strefy euro wiąże się z poważnymi zmianami ekonomicznymi oraz społecznymi, rzeczą naturalna jest że tak dużym zimną towarzyszą wielki obawy społeczne. Jedną z największych obaw jest wzrost cen. Analizując przyczyny zmian cen towarzyszących zmiany waluty narodowej na euro jest zaokrąglanie cen do tzw. cen atrakcyjnych. Ceny atrakcyjne, stanowiące zdecydowana większość wszystkich cen w gospodarce charakteryzują się tym, że to ceny są okrągłe zakończone na 0 lub ułamkowe zakończone główne na 5,co pozwala na szybsze przeprowadzanie transakcji gotówkowych dzięki mniejszej liczbie monet potrzebnych do wydawania reszty. Innym rodzajem cen atrakcyjnych są ceny zakończone na 9, często 99. Jest to gra psychologiczna dzięki której ceny za towary i usługi wydają się konsumentom tańsze. Analizując cenę atrakcyjną 69,99PLN, przyjmując przykładowy kurs konwersji 1EUR=4,15879PLN, cena ta powinna wynieść 16,83 EUR. Analizowana cena przestała być tzw, ceną atrakcyjną co rodzi pokusę jej zaokrąglenia albo na korzyść konsumenta do ceny 16,79 EUR, co odpowiadałoby cenie 69,83PLN albo na niekorzyść konsumenta do ceny 16,89EUR, co odpowiadałoby cenie 70,24PLN. Reasumując ceny za towary i usługi zmienią się poprzez zmiany cen na tzw. atrakcyjne. Innym czynnikiem wpływającym na opinie że wraz z wprowadzeniem euro ceny są wyższe jest tzw. zjawisko iluzji euro. Jest to zjawisko znaczącego odchylenia inflacji postrzeganej od inflacji rzeczywistej. Moment wymiany waluty jest dobrą okazja do podniesienia cen w związku z dodatkowymi kosztami, jakie ponoszą sprzedawcy dóbr i usług. Dodatkowo firmy podnoszą w sposób nieuzasadniony ceny w związku z wymiana cenników. Iluzja euro to również przypisanie wzrostu cen towarów i usług najczęściej kupowanych produktów, poprzez zaokrąglenie ceny w górę. Nałożenie się w czasie ww. procesów cenowych z momentem wprowadzenia euro do obrotu gotówkowego sprawia, że społeczeństwo w sposób podświadomy odbiera wzrost cen za dobra i usługi, a co za tym idzie wzrost inflacji, jako bezpośredni skutek wprowadzenia euro. 12

13 Iluzja euro ma tez podłoże psychologiczne, silnym czynnikiem jest wolna adaptacja społeczeństwa do nowej waluty. Przeliczanie cen do wartości w walucie narodowej jest odniesieniem przy codziennych zakupach nawet przez kilka lat, stanowi to zniekształcenie wskaźnika inflacji Zgodnie z teorią ekonomii wymiana waluty jest wydarzeniem neutralnym dla kształtowania się cen. Zadam władz jest stworzenie odpowiedniego sytemu bodźców, w celu osłabienia pokus ociągnięcia dodatkowych zysków przedsiębiorców z nieuzasadnionego podniesienia cen. Sposobów jest wiele, w przypadku wejścia Polski do strefy euro, możemy korzystać rozwiązań krajów które już wprowadziły euro. Najbardziej efektywnym środkiem ochrony konsumentów jest publikowanie cen w walucie narodowej i euro. Ważne jest jednak to, by praktyka ta była stosowana jeszcze przed wprowadzeniem euro do obiegu gotówkowego. Okres podwójnej publikacji nie powinien jednak być zbyt długi. Zgodnie z zaleceniem Komisji Europejskiej (2008a, art. 2), prawo krajowe powinno nakładać obowiązek podawania cen oraz innych kwot pieniężnych, będących przedmiotem płatności, kredytowania lub obciążenia, w dwóch walutach, tj. w walucie narodowej i w euro. Podwójna ekspozycja cen powinna się rozpocząć jak najszybciej po oficjalnym przyjęciu przez Radę nieodwołalnie ustalonego kursu wymiany między walutą krajową a euro i trwać obowiązkowo przez okres minimum sześciu miesięcy oraz maksimum jednego roku po wprowadzeniu euro. Po tym terminie Nalepy zaprzestać podawania cen w dwóch walutach, aby umożliwić obywatelom pełne przyzwyczajenie się do nowej waluty. Innymi Inicjatywami są na przykład monitoring zachowania firm prowadzony przez władze i organizacje konsumenckie, czarne listy przedsiębiorców stosujących nieuczciwe praktyki cenowe. Umożliwianie zgłaszania nadużyć cenowych na specjalne infolinie dla konsumentów, porozumienia cenowe przedsiębiorców z rządem zniechęcające firmy do wykorzystywania zmiany waluty jako pretekstu do podnoszenia cen, ustawowy zakaz nieuzasadnionego podnoszenia cen oraz kary pieniężne dla nieuczciwych przedsiębiorców. Ważnym elementem są kampanie informacyjne prowadzone przez organy państwa podnoszące świadomość społeczeństwa oraz dostarczające praktycznych informacji na temat procesu wymiany waluty. Dodatkowym narzędziem mogą być specjalne eurokalkulatory, pozwalające obywatelom, w szybki sposób. Wejście Polski do strefy euro będzie wymagało ustalenia przez Radę Ecofin kursu konwersji. Jest to nieodwołalny kurs wymiany, którego wysokość określana jest w momencie 13

14 podejmowania decyzji o uchyleniu derogacji względem danego państwa członkowskiego i według którego Polska będzie dokonywać przeliczeń pomiędzy walutą narodową a euro. Kurs wymiany jest przyjmowany przez Radę jako jedno euro wyrażone w krajowych jednostkach pieniężnych. W przypadku Polski, kurs ten najprawdopodobniej przyjmie formę 1EUR=X,XXXXXPLN. Kurs konwersji musi być ustalony na poziomie kursu walutowego spójnego ze stanem gospodarki. Przyjęcie kursu wymiany na zbyt słabym poziomie (np. 5 PLN za 1 EUR) byłyby niższe wynagrodzenia niż przeliczone po kursie równowagi, wysokie ceny importu, wzrost popytu na dobra krajowe, co mogłoby doprowadzić do nadmiernie wysokiej inflacji. Efektem przyjęcia zbyt silnego kursu (np. 2 PLN za 1 EUR) mógłby doprowadzić do obniżenia konkurencyjności cenowej produkcji w Polsce, co skutkowałoby spadkiem eksportu i zniechęciłoby do inwestycji w Polsce, dodatkowym efektem m.in. byłby wzrost bezrobocia. Jednolite reguły przeliczania waluty określa rozporządzenie Rady: Kursy wymiany nie mogą być zaokrąglane ani skracane w trakcie wymiany (Rada, 1997,art. 4 ust. 2); Kursy odwrotne ustalone na podstawie kursów wymiany nie mogą być stosowane (Rada, 1997, art. 4 ust. 3), ponieważ wymagają one zaokrąglania kursów, co prowadzić może do poważnych niedokładności, zwłaszcza w przypadku dużych kwot (Rada, 1997, motyw 10 preambuły); Przeliczenie wszystkich kwot wyrażonych w walucie narodowej na kwotę w walucie innej niż euro następuje poprzez wymianę danej kwoty pieniężnej w walucie narodowej na kwotę wyrażoną w euro która to kwota może zostać zaokrąglona do nie mniej niż trzech miejsc po przecinku a następnie wymianę otrzymanej kwoty wyrażonej w euro na docelową jednostkę walutową. Powyższy algorytm jest obowiązującą zasadą, zaś inne metody obliczania nie mogą być stosowane, chyba że dają one takie same wyniki (Rada, 1997, art. 4 ust. 4); Kwoty wyrażone w walucie narodowej są przeliczane na euro za pomocą nieodwołalnego kursu wymiany, a następnie zaokrąglane w gorę lub w dół do najbliższego eurocenta. Jeżeli zastosowanie kursu wymiany daje wynik połowiczny, suma zostaje zaokrąglona w gorę (Rada, 1997, art. 5). Rada określiła również w Rozporządzeniu zasady ciągłości umów: 14

15 Wraz z wymianą waluty przeliczenie wszelkich wartości zgodnie z oficjalnymi zasadami następuje w sposób automatyczny i z zasady nie ma wpływu na ciągłość umów i innych instrumentów prawnych. Ponadto wprowadzenie euro nie skutkuje zmianą żadnego warunku aktu prawnego ani zwolnieniem z wykonania lub usprawiedliwieniem niewykonania jakiegokolwiek aktu prawnego i nie daje żadnej ze stron prawa do jednostronnej zmiany lub rozwiązania takiego aktu (Rada, 1997, art. 3). Jednocześnie nie jest wykluczone dokonanie ewentualnych ustaleń zgodnie z wolą stron umowy. Zasada ciągłości umów w związku z przejściem na euro powinna zostać zagwarantowana w ustawodawstwie krajowym. Potwierdzenie zasady ciągłości powinno także prowadzić do uznania ciągłości umów i innych instrumentów prawnych w jurysdykcji państw trzecich (Rada, 1997, motyw 8 preambuły). Zasada ciągłości umów oznacza w szczególności, że w wypadku instrumentów o stałej stopie procentowej wprowadzenie euro nie zmienia nominalnej stopy procentowej płatnej przez dłużnika (Rada, 1997, motyw 7 preambuły) Konsekwencje wprowadzenia euro dla polskich przedsiębiorstw. Precyzyjne oszacowanie kosztów wprowadzenia euro w Polsce nie jest obecnie możliwe, gdyż zależą one od tego, jak zostanie zorganizowany proces wymiany waluty i jak będzie przebiegał. Koszty wprowadzenia euro zależą przede wszystkim od wyboru scenariusza wprowadzenia euro, czyli rozstrzygnięcia, czy euro zostanie jednocześnie wprowadzone w formie bezgotówkowej i gotówkowej, czy te dwie operacje zostaną rozdzielone. Scenariusz z okresem przejściowym. Scenariusz ten przewiduje, że w okresie przejściowym następuje rozdzielenie momentu wprowadzenia euro w formie bezgotówkowej, i gotówkowej. W pierwszym okresie w euro są dokonywane jedynie transakcje bezgotówkowe, natomiast w obiegu znajdują się narodowe banknoty i monety. Transakcji bezgotówkowych w okresie przejściowym można dokonywać w obu walutach. Uznania na kontach bankowych są natomiast dokonywane w jednostce walutowej, w której prowadzony jest rachunek. Okres przejściowy może trwać nie dłużej jak trzy lata. Po okresie przejściowym następuje faza stopniowego wycofywania z obiegu narodowych banknotów i monet, w czasie której obie jednostki walutowe są prawnym środkiem 15

16 płatniczym. Pozwala na płynne przejście z waluty narodowej na euro. Po zakończeniu okresu podwójnego obiegu, który trwa do sześciu miesięcy jedynym prawnym środkiem płatniczym staje się euro. Drugim scenariuszem określanym jako scenariusz big bang jest jednoczesne wprowadzenie euro w formie gotówkowej i bezgotówkowej w miejsce waluty narodowej. Scenariusz big bang, podobnie jak scenariusz madrycki, przewiduje okres podwójnego obiegu. Po jego zakończeniu jedynym prawnym środkiem płatniczym pozostaje euro. W przypadku wyboru scenariusza big bang możliwe jest jednak zastosowanie wariantu, z okresem stopniowego wycofywania. Wariant ten umożliwia stosowanie odniesień do waluty narodowej maksymalnie do jednego roku po dacie wprowadzenia euro w niektórych instrumentach prawnych (np. przy wystawianiu faktur, sporządzaniu sprawozdań finansowych). 8 Przejście na euro w polskich przedsiębiorstwach powinno zostać poprzedzone oceną wpływu zamiany złotego na euro na funkcjonowanie firmy konieczne jest również sprecyzowanie skali koniecznych dostosowań. Im szybciej i dokładniej zostanie dokonana identyfikacja działań przez poszczególne przedsiębiorstwa, tym płynniej przedsiębiorstwo przejdzie przez proces wprowadzenia europejskiej waluty. W pierwszej kolejności przedsiębiorstwo powinno dokonać analizy niezbędnych zmian oraz oszacować wpływ zmiany waluty na koszty przedsiębiorstwa wraz z zabezpieczeniem środków finansowych na ten cel. Niezbędne jest opracowania strategii przejścia na euro w przedsiębiorstwie oraz sporządzenia planu działań, które muszą zostać podjęte przez pracowników przedsiębiorstwa, z uwzględnieniem jasnego podziału obowiązków. Wskazanym byłoby wyznaczenie osoby koordynującej proces przejścia na euro w przedsiębiorstwie. Podstawowym środowiskiem funkcjonowania waluty euro będą przedsiębiorstwa finansowe i z tego też względu w poniosą największe koszty wprowadzenia swojej działalności poprzez wprowadzenie euro do systemu rozliczeń płatniczych i finansowania przedsiębiorstw. Ze wszystkich kategorii przedsiębiorstw tego sektora najwyższy udział w kosztach przypada na banki. Istotne koszty związane z wprowadzeniem euro do obrotu gotówkowego banki poniosą na przezbrojenie sprzętu liczącego i sortującego banknoty i monety, a także na transport i przechowywanie nowej waluty oraz wycofanie z obiegu dotychczasowej 8 Elżbieta Bednarek Sekunda, Dariusz Witkowski, Przygotowanie sektora przedsiębiorstw niefinansowych do wprowadzenia euro, Euroopracownia nr 3/2010, Ministerstwo Finansów 16

17 krajowej waluty. Dodatkowym obciążeniem będzie konieczność okresowego zwiększenia obsady kasjerów oraz wydłużenia ich czasu pracy. Modernizacji muszą również być poddane urządzenia obsługujących obrót gotówkowy takie jak. Kolejnym poważnym obciążeniem dla banków jest prawne zabezpieczania banknotów i monet euro pobranych z banku centralnego w ramach zaopatrzenia pierwotnego przed dniem oficjalnego wprowadzenia euro do obiegu, ponieważ banknoty i monety euro pozostają własnością banku centralnego. Banki pobierając nową walutę, zobowiązane są do przekazania zabezpieczenia finansowego w formie papierów wartościowych lub innych kwalifikowanych aktywów, zamrażając okresowo część funduszy przeznaczonych na bardziej dochodową działalność kredytową. Wprowadzenie euro do obiegu bezgotówkowego ma zbliżony charakter w bankach i nie bankowych instytucjach finansowych. Istotnym kosztem operacyjnym jest przygotowanie systemów rozliczania płatności, obsługi produktów finansowych oraz rejestru operacji do funkcjonowania w wersji dwuwalutowej. Wszystkie instytucje sektora finansowego zobligowane są w trakcie wprowadzania euro do wykonania w systemach informatycznych następujących prac: modernizacji systemów rejestracji oferowanych produktów finansowych, przeszacowania papierów wartościowych własnego portfela inwestycyjnego i zarejestrowanych na rachunkach inwestycyjnych klientów, modernizacji systemu internetowej i telefonicznej obsługi klientów, generowania dwuwalutowych wyciągów i informacji o stanie kont klientów, modernizacji systemu rachunkowości i rozliczeń wewnętrznych. Istotny wpływ na wielkość kosztów wprowadzania euro do obiegu ma długość okresów, w których istnieje obligatoryjny wymóg stosowania dwóch walut, ponieważ rozliczenia prowadzone zarówno w walucie narodowej i w euro znacznie komplikuje funkcjonowanie systemów informatycznych. Kolejnym czynnikiem przysparzającym istotnych kosztów jest wymóg podwójnego prezentowania cen i wszelkich kwot pieniężnych. Niezwłocznie po ustaleniu nieodwołalnego kursu wymiany waluty krajowej wobec euro i do roku po dacie wprowadzenia euro. banki i inne instytucje finansowe zobowiązane są do przeprowadzenia konwersji na euro kwot znajdujących się na rachunkach i kontach klientów. Przez cały okres podwójnej prezentacji cen system informatyczny musi generować wyciągi w dwuwalutowo. Przed dniem przyjęcia euro kwoty podawane są w walucie krajowej i dodatkowo w euro, a po przyjęciu euro w odwrotnej kolejności. W sektorze publicznym największym kosztem będzie przeprowadzenie publicznej kampanii informacyjnej, w celu zapoznania się obywateli z praktyczną stroną wymiany walut, m.in. 17

18 rozpoznawaniem nowych banknotów i monet, metodami przeliczania kwot z i na euro oraz zasadami zaokrąglania kwot powstałych po przeliczeniu. Działania te koordynowane są najczęściej na szczeblu centralnym i finansowane bezpośrednio z budżetu krajowego. Istotnym czynnikiem kosztotwórczym procesu wprowadzania euro jest modernizacja systemów informatycznych. Wiąże się to z przekształceniem systemów księgowych i płacowych do rejestracji operacji w euro. W związku z wymogiem podwójnej ekspozycji cen i innych wartości pieniężnych powoduje, że administracja publiczna jest zobowiązana do przedstawiania kwot wynikowych osobom indywidualnym, przedsiębiorstwom i innym instytucjom w euro i walucie narodowej. Szczególnie ważnym obszarem modyfikacji systemów informatycznych jest system naliczania podatków, ubezpieczeń społecznych, ceł i innych zobowiązań budżetowych. Dodatkowym kosztem będzie na pewno wydłużona praca służb finansowych, obsługi kasowej i informacyjnej. Ponadto zastosowanie nowej waluty powoduje również konieczność wymiany formularzy i blankietów dotychczas stosowanych w urzędach państwowych. W ramach sektora przedsiębiorstw wprowadzenie euro do obiegu gotówkowego i bezgotówkowe w największym stopniu wpływa na działalność handlu detalicznego. Przedsiębiorstwa muszą dostosować do euro systemy informatyczne, a także systemy ewidencji księgowej i płac. Wymóg podwójnej ekspozycji cen powoduje, że wszystkie oznaczenia cen muszą być wyrażone w euro i walucie krajowej. Wiąże się to ze zmianą grafiki opakowań, katalogów reklamowych, ulotek informacyjnych i zestawień ofertowych, cenników. Istotnym problemem dla przedsiębiorstw handlowych jest zapewnienie sprawnej i przeszkolonej wcześniej obsługi kasowej. W dalszej kolejności przedsiębiorstwa muszą zgromadzić w ramach gotówkowego zaopatrzenia wtórnego banknoty i monety niezbędne do wydawania reszty klientom. Istnieje bowiem zasada, że w okresie podwójnego obiegu klienci mogą płacić walutą krajową, natomiast reszta wydawana im jest wyłącznie w euro. Zasilenie się firm handlowych w gotówkę w euro w bankach komercyjnych wymaga zablokowania depozytów na rachunkach bankowych. Dodatkowymi kosztami jaki ponoszą firmy są koszty transportu i ubezpieczenia gotówki oraz jej przechowywania i zapewnienia odpowiedniej ochrony we własnych placówkach. Wprowadzenie euro do obiegu gotówkowego wymaga również zakupienia nowych urządzeń do liczenia i przechowywania banknotów i monet. Firma Deloitte przeprowadziła badania, na podstawie których stwierdzono, iż koszty handlu detalicznego podczas wejścia do strefy euro wynoszą co najmniej 0,75% rocznych obrotów. 18

19 Mocno zostaną dotknięte wymianą walut to firmy utrzymujące sieci automatów sprzedających żywność oraz inne dobra i usługi. Postępująca automatyzacja sprzedaży sprawia, że jest to istotny czynnik kosztowy dla całego sektora przedsiębiorstw. Deloitte w 2007 roku opublikowała Raport dotyczący wprowadzenia euro przez Słowenię, z raportu wynika np. że firma administrująca parkometry zanotowała koszty w wysokości 43,75% obrotów, przedsiębiorstwo wykorzystujące automaty do sprzedaży produktów 10% obrotów, operator stacji benzynowej 0,07%. 9 Jednym z największych zagrożeń dla krajowych przedsiębiorstw związanych z przyjęciem przez Polskę wspólnej waluty europejskiej będzie wzrost konkurencji ze strony firm strefy euro. Może to doprowadzić do wyeliminowania mało konkurencyjnych na przykład drożej produkujących, krajowych przedsiębiorstw. Aby sprostać spodziewanej konkurencji, polscy przedsiębiorcy będą zmuszeni do większej innowacyjności, poszukiwania nowych rozwiązań technologicznych, obniżania kosztów, dostosowywania asortymentu do nowych warunków konkurencyjnych, podnoszenia jakości oferowanych usług i produktów. Skala kosztów do poniesienia przez Polskie przedsiębiorstwa jest duża, ale są to w większości koszty krótkookresowe i jednorazowe, dużo większa jest skala korzyści szczególnie w długim okresie. Najbardziej widoczną korzyścią po wejściu euro będzie zniesienia ryzyka kursowego. Ryzyko walutowe dotyka przedsiębiorstwa, które działają bezpośrednio na rynka międzynarodowych lub gdy ich źródła finansowania obejmują transakcje i kredyty w walutach obcych. Bezpośrednią konsekwencją wejścia do strefy euro będzie też towarzyszące zniesieniu kursu wymiany złotego na euro, zmieszenie kosztów transakcyjnych. Operacje wymiany walut dokonywane są według różniących się kursów kupna i sprzedaży zostaną wyeliminowane. Wejście do unii monetarnej ograniczy tez ryzyko handlowe, ponieważ prowadzenie transakcji w tej samej walucie co większość firm europejskich poszerza kręg potencjalnych partnerów handlowych oraz dostawców surowców, dla których dotychczas współpraca z firmami posługujących się złotówką, a więc walutą niebędącą w powszechnym obrocie międzynarodowym stanowiło przeszkodę w nawiązywaniu współpracy. Ograniczeniu ulegnie ryzyko konkurencji, ponieważ ceny wyrażone w tej samej walucie będą przejrzyste. Przedsiębiorcą łatwiej będzie porównywać oferty dostawców i odbiorców oraz wybierać najkorzystniejsze. Przedsiębiorstwa, które do tej pory nie prowadziły działalności eksportowej na terenie krajów strefy euro, po wprowadzeniu 9 Renata Wolanin, Koszty operacji wprowadzenia euro do obiegu 19

20 wspólnej waluty mogą być bardziej skłonne ją podjąć. Wejście do strefy euro spowoduje również wzrost konkurencyjności baków działających w Polsce, opłacalne będzie pozyskiwanie kapitału w krajach strefy euro, ze względu na brak różnic kursowych, a kredyty ulegną obniżeniu z uwagi na niedoliczanie opłat za ryzyko kursowe. Zakończenie. Pełne uczestnictwo Polski w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej i wejście do unii walutowej stwarza nowe możliwości rozwoju gospodarczego. Wymaga jednak spełnienia państwo polskie określonych kryteriów ekonomicznych i legislacyjnych. Z kolei przedsiębiorstwa zobligowane są przystosować swoją organizację działania do wprowadzenia nowej waluty do wszystkich systemów ewidencjonujących operacje gospodarcze, rozliczenia podatkowe i rozliczenia wewnętrzne. Zidentyfikowanie działań z odpowiednim wyprzedzeniem, pozwoli na zminimalizowanie tych kosztów. W sektorze finansowym największe koszty wprowadzenia euro ponoszą banki. Ważnym źródłem kosztów jest kampania publiczna aby odpowiednio przygotować do wymiany waluty narodowej na euro całe społeczeństwo. Kampania informacyjna na temat euro i jego wprowadzenia w Polsce powinna mieć charakter edukacyjny oraz powinna zostać rozpoczęta jak najwcześniej i być realizowana na przestrzeni kilku lat, uspokoiłoby to społeczne dotyczące potencjalnych podwyżek cen w wyniku przyjęcia wspólnej waluty. 20

21 Literatura Ostaszewski Janusz red., Polska w Strefie Euro. Szanse i zagrożenia., Szkoła Główna Handlowa w Warszawie 2008 Renata Wolanin, Koszty operacji wprowadzenia euro do obiegu, pobrano ze strony Kozak Sylwester, Prawne i kosztowe aspekty wprowadzenia euro do systemu płatniczego w nowych krajach członkowskich, pobrano ze strony Osińska Joanna, Ochrona konsumentów w procesie wprowadzenia euro, Euroopracownia nr 5/2011, Ministerstwo Finansów Elżbieta Bednarek Sekunda, Dariusz Witkowski, Przygotowanie sektora przedsiębiorstw niefinansowych do wprowadzenia euro, Euroopracownia nr 3/2010, Ministerstwo Finansów Osińska Joanna, Strategia komunikacyjna w procesie wprowadzania euro wnioski dla Polski, Euroopracownia nr 1/2009, Ministerstwo Finansów Zespół Roboczy ds. Wprowadzenia Banknotów i Monet Euro, Analiza doświadczeń państw w zakresie wymiany pieniądza gotówkowego na euro, Euroopracownia nr 11/2011, Ministerstwo Finansów Monitor Konwergencji Nominalnej, nr 5/2015, Ministerstwo Finansów Centrum Badań Opinii Społecznej, Narastanie obaw związanych z wprowadzenie euro, nr 151/2014 Pracodawcy Pomorza, Stanowisko Pracodawców Pomorza w zakresie przystąpienia do strefy euro, wrzesień