Makroekonomiczne czynniki stymulowania eksportu technologii

Transkrypt

1 26 Doktorant Nataliya І. Cherkas Katedra Międzynarodowych Stosunków Ekonomicznych (asystent) Lwowska Akademia Komercyjna we Lwowie Makroekonomiczne czynniki stymulowania eksportu technologii Przewaga rozwoju na rynku wewnętrznym dotyczy nie wysokich obrotów w handlu, a pozytywnych zmian struktury towarowej eksportu. W miarę upływu czasu osiągnięty wzrost ekonomiczny oraz zdobyta wiedza zmieniają strukturę rynku narodowego w kierunku eksportu zaawansowanej technologicznie produkcji. Jeśli popyt na rynku wewnętrznym spada, wzrost gospodarczy odbywa się dzięki eksportowi technologicznemu [Управління 26, s. 198]. Często w pracach naukowców z państw rozwiniętych [Алимов, Ємченко 23, s ; Борейко 25, s. 2 24; Кіфтсіоглу, Карааслан 25, s. 14 2; Мельник, Куринська, 24, s ; Сухоруков, 22, s ; Шевчук, Платіжний 21, s ; Шевчук, Чинники 21, s. 5 59; Awarez, López 25, s ; Collington 1999, s ] pojawia się stwierdzenie o niecelowości duŝego uzaleŝnienia rynku gospodarczego od eksportu zasobów surowcowych, który ogranicza długookresowy wzrost gospodarczy. Jednak w stopniu niewystarczającym pozostają wyjaśnione zagadnienia dotyczące wpływu czynników makroekonomicznych na strukturę eksportu w całości oraz na rozwój sektora technologicznego. Celem artykułu jest określenie wpływu deprecjacji waluty oraz indeksu cen produktów spoŝywczych na dynamikę eksportu technologicznego oraz zasobów surowcowych. Analiza porównawcza państw Ameryki Łacińskiej oraz Azji południowo- -wschodniej wykazuje, Ŝe odpowiednie warunki dla rozwoju branŝ technologicznych stwarza właśnie ich eksport [Кіфтсіоглу, Карааслан 25, s. 16]. MoŜliwość eksportu jest wskaźnikiem rozwoju gospodarczego we właściwym kierunku. Według Borejko [Борейко 25, s. 2], szybki wzrost poziomu Ŝycia obywateli na Ukrainie oraz osiągnięcie poziomu państw rozwiniętych jest moŝliwe poprzez produkcję współczesnej technologii oraz eksport wyrobów zaawansowanych technologicznie. Wśród potencjalnych przedsiębiorstw eksportowych przeprowadzania jest selekcja polegająca na uświadomieniu, Ŝe rynek zewnętrzny jest otwarty jedynie dla firm produkujących towary wysokiej jakości [Awarez, López 25, s ]. Istotnym elementem dla wzrostu eksportu są równieŝ zmiany strukturalne w gospodarce, które umoŝliwiają podział zasobów w sektorze eksportu gospodarczego [Collington 1999, s. 142]. Struktura towarowa ukraińskiego handlu wewnętrznego pokazuje, Ŝe wzrost eksportu dotyczy głównie branŝ surowcowych, co równieŝ akcentują analizy

2 Makroekonomiczne czynniki stymulowania eksportu technologii 261 porównawcze państw Europy Środkowej i Wschodniej. Wskaźnik krajowego eksportu zasobów surowcowych oraz towarów o niskiej wartości dodanej czterolub sześciokrotnie przewyŝsza analogiczne wskaźniki w Czechach, na Węgrzech i w Polsce (rysunek 1) Czechy Słowenia Węgry Słowacja Polska Estonia Białoruś Litwa Łotwa Ukraina Rosja Rysunek 1. Eksport produktów surowcowych, stosunek procentowy do eksportu ogólnego Źródło: [World Development Indicators 27]. Zwiększenie efektywności eksportu ukraińskiego związane jest z wielostronnym odnowieniem funduszy głównych, technologii oraz produkcji [Сухоруков 22, s ], wykorzystaniem środków pochodzących z eksportu dla lepszego wyposaŝenia technologicznego przede wszystkim branŝy budowy maszyn [Алимов, Ємченко, 23 s ]. W związku z tym, dyskusji podlega stwierdzenie o zaleŝności w całości eksportu ukraińskiego oraz jego komponentów technologicznych od kursu walut. Niska wartość hrywny według wielu ukraińskich naukowców jest czynnikiem zwiększającym produkcję oraz poprawiającym bilans handlowy [Геск єр 21, s. 5 6; Шумська 25, s ]. Sprzymierzeńcy słabej hrywny nie wliczali zaleŝności eksportu od zmniejszenia wartości importu krytycznego przede wszystkim maszyn i wyposaŝenia, co ma istotny wpływ na technologiczne przeobraŝenia produkcji [Шевчук, Чинники..., 21, s ]. Problemy konkurencyjności eksporterów zwiększają następujące czynniki: niedoskonałość działających schematów finansowania eksportu; niewydolność instytucji państwowych oraz systemu ubezpieczeń; niedopracowanie w stopniu zadowalającym mechanizmu zwrotu podatku VAT; niestabilność oraz nieprzewidywalność zmian kursu walut; brak mechanizmu ochrony praw autorskich oraz nieodpowiednie warunki do realizacji projektów innowacyjnych. Wiele państw odchodzi od polityki bezpośredniego dofinansowania dostaw eksporto-

3 262 wych, natomiast sprzyja finansowaniu rozwoju badań naukowych oraz wykorzystaniu ich w branŝach przemysłowych w celu stymulacji strefy produkcyjnej skierowanej na eksport. Ponadto państwo pokrywa bezpośrednio wydatki związane ze stymulacją zbytu produkcji eksportowej poza granicami państwa poprzez reklamy wyrobu oraz udzielanie informacji na temat koniunktury rynku eksportowego [Мельник, Куринська 24, s ]. Badania naukowe czynników eksportu technologicznego zostały przeprowadzone przy pomocy wektorowego autoregresyjnego modelu z korekcją błędu (VEC vector error correction model) z dwoma odchyleniami. Charakter relacji kointegrujących pomiędzy wskaźnikami eksportu technologicznego, surowcowego, kursem walut oraz produkcją przemysłową w państwach partnerskich w handlu identyfikowany jest za pomocą testu Johansena (tabela 1). W pierwszej specyfikacji między zmiennymi zaleŝnymi z odchyleniem trzy wykazano moŝliwość utworzenia czterech równań kointegrujących na poziomie wartości statystycznej 5 i 1%. W drugiej specyfikacji dostrzega się istnienie trzech równań z odchyleniem 2 (5 i 1%). Wyniki testu potwierdzają trwałe długoterminowe relacje między zmiennymi, co pozwala wykorzystać je w wektorowym autoregresyjnym modelu. Ilość równań Tabela 1. Test Johansena dla zmiennych zaleŝnych tech_exp t, cpi t, e t met_exp t, cpi t, e t Znaczenia oraz indword t oraz indword t krytyczne Odchylenia Odchylenia % 1% * * Uwaga: przypuszczenie testowe tendencji liniowej (3), ( -1%, * -5%,) Źródło: obliczenia własne na podstawie danych IFS Base [ Do badań ekonometrycznych zostały wykorzystane następujące wskaźniki: indt produkcja przemysłowa na Ukrainie (indeks, 1994 = 1); et nominalny kurs walut (hrywna względem dolara USA); tech_expt eksport technologiczny (w mln dolarów); met_expt eksport metali (w mln dolarów); cpit indeks cen produktów spoŝywczych na Ukrainie (1994 = 1); indworldt indeks produk-

4 Makroekonomiczne czynniki stymulowania eksportu technologii 263 cji przemysłowej państw partnerów handlowych 1 ; metalt indeks cen światowych metali (1994 = 1). W opracowaniu wykorzystano dwa modele VEC: 1. zmienne zaleŝne: tech_exp t, cpi t, e t, oraz indword t niezaleŝne: ind t ; 2. zmienne zaleŝne: met_exp t, cpi t, e t, oraz indword t, niezaleŝne: metal t-1. Na rysunkach 2 3 dla kaŝdej zmiennej zaleŝnej przedstawiono impulsowe funkcje odpowiedzi modeli zmiennych na zmianę innych zmiennych zaleŝnych, a takŝe dekompozycję pozostałości, która charakteryzuje wagę kaŝdego czynnika w zmianach zmiennej zaleŝnej.,16,11,6,1 -,4 -, eksport technologiczny prod. przem. partnerów handl. indeks cen wyr. spoŝywczych kurs walut Rysunek 2. Czynniki oraz dekompozycja odchyleń eksportu technologicznego Źródło: obliczenia własne na podstawie danych IFS Base [http// 1 Wskaźnik ten zawiera dane PKB (lub produkcji przemysłowej) Rosji, Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Włoch, Holandii, Niemiec, USA, Turcji oraz większości państw Europy Wschodniej (razem 15 państw, na które przypada ponad dwie trzecie ukraińskiego eksportu/importu).

5 264 Spadek kursu hrywny wpływa negatywnie na dynamikę eksportu technologicznego, a w dekompozycji pozostałości jego wartość osiąga 2% (rysunek 2). Inflacja na początku nieznacznie przyczynia się do stymulacji wzrostu eksportu technologicznego, natomiast w trzecim kwartale przeszkadza temu wzrostowi. Na dynamikę eksportu technologicznego pozytywnie wpływa wzrost produkcji przemysłowej państw partnerów handlowych. W dekompozycji odchyleń wagowa część indeksu cen wyrobów spoŝywczych waha się na poziomie 1 15%, a część produkcji przemysłowej w państwach partnerów handlowych na poziomie 6 8%.,1,8,6,4,2 -, eksport przem. metalurgicznego prod.przem. partnerów handl. indeks cen wyr. spoŝywczych kurs walut Rysunek 3. Czynniki oraz dekompozycja odchyleń eksportu przemysłu metalurgicznego Źródło: obliczenia własne na podstawie danych IFS Base [ Deprecjacja hrywny przyczynia się do wzrostu eksportu przemysłu metalurgicznego na Ukrainie (rysunek 3), przy czym notowany jest wpływ pozytywny.

6 Makroekonomiczne czynniki stymulowania eksportu technologii 265 Pozytywnie równieŝ na eksport wpływa wzrost dobrobytu w państwach partnerów handlowych. Wpływ inflacji jest negatywny. W dekompozycji odchyleń indeks cen wyrobów spoŝywczych oraz produkcja państw partnerów handlowych są na poziomie 1%. Wpływ kursu walut waha się na poziomie 2 25%. Badania czynników eksportu technologicznego przedstawiły niecelowość spadku kursu walut oraz wzrostu inflacji dla optymalizacji struktury eksportu. Wzmocnienie waluty pozwala na zmniejszenie oczekiwań inflacyjnych i tym samym przyczynia się do wzrostu produkcji technologicznej poprzez zwiększenie realnej masy finansowej; przede wszystkim dotyczy to gospodarki rynkowej z inflacją zaleŝną od kursu walut [Шевчук, Платіжний..., 21, s ]. Rewaluacja wymusi na producentach wprowadzenie efektywnych zmian w celu poprawy jakości wyrobów, co z kolei zmieni zasady konkurencji eksporterów ukraińskich od obniŝenia cen do udoskonalenia zarówno jakości wyrobów spoŝywczych, jak i polityki marketingowej oraz strategii na rynkach zewnętrznych. Dodatkowymi pozytywnymi aspektami tych zmian będzie zmniejszenie liczby antydumpingowych rozpraw prowadzonych przeciwko ukraińskim firmom, zlikwidowanie niezdrowej jawnej oraz ukrytej dolaryzacji rynku wewnętrznego. Literatura Алимов О., Ємченко В. (23), Промисловий потенціал України: напрями ефективного розвитку, Економічний часопис ХХІ, 6. Awarez R,. López R. (25), Exporting and Performance: Evidence from Chilean Plants, Canadian Journal of Economics, Vol. 38, No. 4. Борейко В. (25), Про забезпечення прискореного розвитку економіки України, Економіка України, 4. Геск єр А. (21), Загальний огляд макроекономічної ситуації в Україні, Вісник НБУ. Кіфтсіоглу Ш., Карааслан К. (25), Порівняння макроекономічних показників Туреччини та східно-азіатських країн, Проблеми і перспективи управління в економіці, 2. Мельник Т., Куринська О. (24), Шляхи удосконалення нетарифного регулювання зовнішньої торгівлі України за умов вступу до СОТ, Економіст, 6. Collington S. (1999), From Stabilization to Growth: Reconsidering Trade and Foreign Investment [in:] Macroeconomic Problems of Transformation, H. Herr, A. Westphal (eds.), Berlin. Сухоруков А.І. (22), Проблеми та шляхи забезпечення конкурентної спроможності економіки України, Стратегічна панорама. Управління міжнародною конкурентоспроможністю в умовах глобалізації економічного розвитку, Монографія: У 2 т. Т. І, за ред. Д.Г. Лук яненка, А.М. Поручника. К., КНЕУ 26.

7 266 Шевчук В. (21), Платіжний баланс і макроекономічна рівновага в трансформаційних економіках: досвід України, Львів: Каменяр. Шевчук В. (21), Чинники українського експорту-імпорту в рр., [в:] Вісник ЛКА. Вип. 1. Збірник наукових праць за матеріалами другої Міжн. eконом. конф. Економетричні методи і моделі в економіці: теорія і практика, Львів, Коопосвіта. Шумська С. (25), Інфляція чи ревальвація: яке з двох лих менше? (Емпіричний аналіз впливу на економіку), Економіка і прогнозування, 3. (International financial statistics). Streszczenie W opracowaniu przeanalizowano celowość optymalizacji struktury eksportu, a w szczególności zwiększania składnika technologicznego i ograniczania zasobów surowcowych. Oszacowano wpływ kursu wymiany i stopy inflacji na dynamikę eksportu technologii i eksportu przemysłu metalurgicznego. Potwierdzona została nieefektywność deprecjacji waluty dla stymulowania eksportu. Summary Macroeconomic Determinants of Technologiсal Export Stimulation The export structure optimization expediency especially the technological component increasing and raw stock constraint were analyzed in the paper. The influence of exchange rate and inflation on the dynamics of technological and metallurgy export was estimated. The inefficiency of currency depreciation for export promotion was confirmed.