RECENZJA ROZPRAWY DOKTORSKIEJ

Transkrypt

1 Wrocław r. RECENZJA ROZPRAWY DOKTORSKIEJ 1 Prof. dr hab. inż. arch. Barbara E. Gronostajska Wydział Architektury, Politechnika Wrocławska, RECEENZJA ROZPRAWY DOKRORSKIEJ pt. Rehabilitacja przestrzeni kieleckich osiedli mieszkaniowych z lat pod kątem współczesnych potrzeb Autor: mgr inż. Sylwia Mochocka Promotor: prof. dr hab. inż. arch. Wacław Seruga I. Podstawa opracowania recenzji: zlecenie Prodziekana Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej prof. dr hab. inż. arch. Kazimierza Kuśnierza, dokumentacja pracy doktorskiej, ustawa o stopniach i tytule naukowym oraz stopniach i tytule w zakresie sztuki z dnia 14 marca 2003, wraz z późniejszymi zmianami. adres do korespondencji: ul. Prusa 53/ Wrocław budynek E-1, pok. 237 T: (71) F: (71) barbara_gr@poczta.onet.pl regon: NIP: S t r o n a

2 Rozprawa doktorska Pani mgr Sylwi Mochockiej pt. Rehabilitacja przestrzeni kieleckich osiedli mieszkaniowych z lat pod kątem współczesnych potrzeb, stanowi głos w dyskusji nad jakością środowiska mieszkaniowego w osiedlach z wielkiej płyty. Tematyka pracy dotyka kwestii niezmiernie ważnych, takich jak rehabilitacja zespołów wielkopłytowych z lat , które są ważnym elementem struktury przestrzennej współczesnych miast. Tak więc wybór tematu rozprawy zasługuje na ocenę pozytywną, jest bardzo aktualny, choć badania związane z przedstawionym analizami nie są zagadnieniami nowymi, ponieważ zostały zbadane i opisane w wielu opracowaniach przez wielu badaczy, o czym świadczy obszernie zaprezentowany w pracy stan badań. Zaproponowane przez Autorkę zagadnienia związane z rehabilitacją zabudowy z wielkiej płyty są wciąż aktualne i pomimo olbrzymiej skali problemu dalej nierozwiązane. Liczne głosy naukowych gremiów, nawołujące do podjęcia szerokich działań modernizacyjnych tych osiedli są niezauważane, a prace na tych osiedlach sprowadzają się jedynie do drobnych działań naprawczych, związanych z termomodernizacją oraz zagospodarowywaniem terenów rekreacyjnych, głównie placów zabaw. A przecież budownictwo z wielkiej płyty stanowi znaczący procent substancji mieszkaniowej (13,7 mln. domów), gdzie mieszka około 10 mln. osób i nie zniknie nagle z krajobrazu naszych miast. Badania pokazują, że polskie blokowiska, z których najstarsze mają już ponad pół wieku, będą mogły funkcjonować dłużej niż 100 lat pod warunkiem poddania ich modernizacji. W obecnym czasie, okresie dużego zapotrzebowania na mieszkania i trudno dostępnych kredytów, gdy poszukiwane są na rynku lokale tańsze, mieszkania w blokach z wielkiej płyty mają coraz większą rzeszę zwolenników. Posiadają również niewątpliwe zalety jakimi jest: lokalizacja - najczęściej w wysoce zurbanizowanych rejonach miast, z dogodną komunikacją, rozbudowaną siecią usług osiedlowych, a nawet ogólnomiejskich, często w otoczeniu dorosłej już zieleni. Analizy rynku mieszkaniowego pokazują również, że funkcjonalny układ wewnętrzny mieszkań (głównie średnie mieszkania rozkładowe), przy ubogiej ofercie rozwiązań deweloperskich, jest obecnie najbardziej poszukiwany. Dlatego każdy głos w dyskusji nad problemami blokowisk jest niezmiernie ważny. Istotne jest aby problem ten zainteresował szerokie kręgi decydentów, prezesów spółdzielni, deweloperów. Coraz więcej inwestycji, często bezsensownych, wykorzystuje olbrzymie dotacje unijne. Rodzi się zatem pytanie dlaczego nie uratować polskich blokowisk, przy pomocy funduszy unijnych?. Osiedla te wpisały się w krajobraz polskich miast i często reprezentują wyższe wartości społeczne aniżeli deweloperska zabudowa ostatnich dwóch dekad. Tak więc kolejne opracowanie, które ukazuje możliwości przekształceń zabudowy z wielkiej płyty, zauważa jej wady i zalety oraz proponuje poprawę jakości zamieszkania jest bardzo ważnym głosem w dyskusji. Zebrane materiały, jak i przedstawione kierunki modernizacji z uwzględnieniem ograniczeń oraz szans dla osiedli z wielkiej płyty są bardzo wartościowe i posiadają wartość wdrożeniową. Należałoby tym opracowaniem zainteresować decydentów (urzędników i zarządców osiedli). W tym kontekście badania Doktorantki stanowią ważny element, który powinien być brany pod uwagę przy podejmowaniu decyzji projektowych w skali architektonicznej i urbanistycznej. Autorka skupiła się na problemach pojawiających się współcześnie na kieleckich osiedlach z wielkiej płyty. Do badań wytypowała trzy (4) osiedla znajdujące się w różnych lokalizacjach miasta i przeprowadziła 2 S t r o n a

3 Recenzowana praca jest zbiorem materiałów teoretycznych, obejmujących opisanie zjawisk architektoniczno-urbanistycznych zachodzących na kieleckich osiedlach z wielkiej płyty. I. Część formalna rozprawy Rozprawa doktorska Pani mgr Sylwi Mochockej jest jednotomowym opracowaniem w formacie A4. Prace rozpoczyna Wprowadzenie w problematykę (Rozdział 1), w którym zarysowany jest przedmiot badań, zakres czasowy, terytorialny i merytoryczny podjętych badań, przedmiot oraz główne cele pracy, teza pracy, metoda i układ pracy, stan badań i omówienie literatury przedmiotu oraz słownik pojęć. W rozdziale 2. zat. Uwarunkowania Autorka poprzez zwięzłą, niemal encyklopedyczną analizę budownictwa z II połowy XX w., stosowanych systemów wielkopłytowych w Polsce przechodzi do charakterystyki osiedli wielkopłytowych badanego obszaru Kielc, które podbudowała tabelami ilustrującymi te osiedla (plany, zdjęcia) Spośród 20 osiedli mieszkaniowych do badań wytypowała 3 osiedla, przy czym jedno z osiedli ze względu na położenie zostało podzielone na dwie części. W związku z czym w pracy Autorka pisze o 4 osiedlach. Rozdział 3. zat. Rozwój zrównoważony wyznacznikiem współczesnej przestrzeni miejskiej zawiera omówienie tendencji w kształtowaniu współczesnych zrównoważonych zespołów mieszkaniowych. Ważnym elementem jest charakterystyka wybranych współczesnych realizacji tworzonych w myśl zasad zrównoważonego rozwoju. Autorka wybrała siedem takich przykładów. Dodatkowo przedstawiła 6 przykładowych zagranicznych modernizacji osiedli oraz budynków wykonanych w technologii wielkopłytowej. Rozdział 4. Analiza architektoniczno-urbanistyczna poświęcony jest szczegółowej analizie stanu istniejącego wybranych kieleckich osiedli, tj.: Osiedle Barwinek, Osiedle Pod Dalnią oraz Osiedle Ślichowice I i II, według dwóch kryteriów: urbanistycznego - wzięto w nim pod uwagę rozwiązania komunikacyjne, funkcjonalno-przestrzenne, estetyczno-kompozycyjne, programowe, ekologiczne i energooszczędne architektonicznego - tu również analizy dokonano pod kątem rozwiązań funkcjonalno-przestrzennych, estetyczno-kompozycyjnych, programowych, ekologicznych, energooszczędnych i ekonomicznych. Każde z osiedli zostało dodatkowo scharakteryzowane za pomocą ilustrowanych tabel oraz tabel oceniających spełnienie poszczególnych kryteriów. W rozdziale 5. Kierunki rehabilitacji określone zostały kierunki rehabilitacji badanych osiedli mieszkaniowych sformułowane na podstawie przeprowadzonych badań na osiedlach zagranicznych oraz wybranych osiedlach kieleckich. Zostały one usystematyzowane według wcześniej przyjętych kryteriów: urbanistycznego oraz architektonicznego. Wnioski końcowe zostały zebrane i przedstawione w Rozdziale 6. Dysertację zamyka Wykaz ilustracji, schematów i tabel, Bibliografia, Streszczenie oraz Aneks, w którym Autorka zawarła podstawowe informacje dotyczące badanych osiedli, a więc rok powstania, ilości kondygnacji oraz technologię wykonania poszczególnych budynków. 3 S t r o n a

4 Praca doktorska zawiera w sumie 230 stron, w tym bibliografię liczącą; 124 pozycje w formie książek i artykułów oraz 38 źródeł internetowych bez odniesień dostępu strony. Praca zawiera 23 ilustracje, 22 tabele, 32 schematy, z których część to opracowania własne oraz autorskie fotografie. II. Część merytoryczna rozprawy Tytuł pracy doktorskiej Rehabilitacja przestrzeni kieleckich osiedli mieszkaniowych z lat pod kątem współczesnych potrzeb, odpowiada jej treści i w pełni informuje o zawartości. Równie pozytywnie należy ocenić tytuły podrozdziałów oraz czytelną strukturę tekstu. Prawidłowo została ustalona hierarchia omawianych zagadnień i ich pozycja w układzie dysertacji, w której rozdziały odpowiadają postawionym celom badawczym pracy oraz udowodnieniu postawionej tezy. W Rozdziale 1. Autorka wymienia następujący cel badawczy: 1. Wskazanie rehabilitacji przeprowadzonej w myśl zasad zrównoważonego rozwoju przy wykorzystaniu zasad 6E (brak wyjaśnienia) jako działania wpływającego na polepszenie stanu środowiska mieszkaniowego oraz poprawę warunków życia jak i realizację potrzeb jego użytkowników. 2. Podczas realizacji celu nadrzędnego zostały także wyznaczone cele pośrednie, tj.: usystematyzowanie wiedzy na temat współczesnego kształtowania środowiska mieszkaniowego zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, wskazanie przykładów modernizacji osiedli z wielkiej płyty w Europie oraz sformułowanie wniosków dotyczących możliwości przeprowadzonych w tego typu osiedlach działań, analiza stanu istniejącego kieleckich osiedli z wielkiej płyty w celu; próby odpowiedzi na pytanie, czy warunki życia w zespołach odpowiadają współczesnym wymogom oraz określenia rodzaju i skali problemów w badanych zespołach w celu jak najlepszego doboru konkretnych działań rehabilitacyjnych, wskazanie rehabilitacji jako działania wpływającego na poprawę stanu środowiska mieszkaniowego osiedli z wielkiej płyty, w tym przeciwdziałania zjawiskom kryzysowym. określenie konkretnych, strategicznych działań rehabilitacyjnych w zakresie osiedli mieszkaniowych z wielkiej płyty jako obszarów stanowiących nieaktywne miejsce na mapie wielu miast polskich, zwiększenie świadomości potrzeby przekształceń zespołów mieszkaniowych wśród władz - ewentualne uwzględnienie problemu w Strategii rozwoju miast Kielce, wyniki badań mogą być pomocne przy tworzeniu planów rehabilitacji badanych osiedli oraz mogą okazać się cennymi wskazówkami dla innych polskich miast, w których zlokalizowane są osiedla z wielkiej płyty. Zdaniem recenzentki tak sformułowane cele pozwalają na pełne rozpoznanie i opisanie zagadnienia będącego przedmiotem pracy doktorskiej i stanowią ambitny plan podjętych badań naukowych. Autorka przyjęła tezę, która brzmi: 4 S t r o n a

5 Przestrzeń kieleckich osiedli mieszkaniowych z wielkiej płyty powstałych w latach odbiega od współczesnych tendencji kształtowania środowiska mieszkaniowego oraz nie zaspakaja potrzeb jej mieszkańców. Przekształcenia rehabilitacyjne tych osiedli są niezbędne, a ich właściwym kierunkiem są działania przeprowadzone w myśl zasad zrównoważonego rozwoju. Teza ta, jest niewątpliwie słuszna, jednak wydaje się, że udowodnienie drugiej jej części, mówiącej że przestrzeń kieleckich osiedli nie zaspakaja potrzeb jej mieszkańców, należałoby przeprowadzić w oparciu o badania socjologiczne, określić jakie potrzeby mają mieszkańcy i które nie są zaspokojone. Autorka podeszła do udowodnienia tej tezy z pozycji architekta, który a priori zakłada, że zna potrzeby mieszkańców, co nie jest to końca prawdą. Rozdział 2. ma charakter wprowadzający do podejmowanych w dalszej części dysertacji rozważań. Autorka nakreśla tło historyczne rozwoju urbanistycznego Wrocławia. W swoich rozważaniach sięga do II połowy XX wieku i omawia stosowane w owym czasie systemy wielkopłytowe. W dalszej części charakteryzuje osiedla kieleckie zrealizowane z tym okresie. Narracja tej części dysertacji prowadzona jest w sposób spójny i interesujący. Rozdział 3. obejmujący ponad 50 stron ma charakter porządkująco-analityczny, składa się z trzech części. W pierwszej części omówiono tendencje w kształtowaniu współczesnych osiedl mieszkaniowych pod kątem architektoniczno-urbanistycznym. Podrozdziały ułożone zostały chronologicznie. Doktorantka rozpoczyna analizy od rozważań dotyczących rozwiązań funkcjonalno-przestrzennych w osiedlu, i poprzez aspekty estetyczno-kompozycyjne w osiedlu, program użytkowy współczesnych zespołów mieszkaniowych, rozwiązania funkcjonalno-przestrzenne w budynku, dochodzi do rozwiązań ekologicznych i ekonomicznych. W tej części da się jednak zauważyć pewien brak konsekwencji prowadzonego wywodu. Zagadnienia związane z wodą rozrzucone są po kilku podrozdziałach. Nieprzystający do całości, jest podrozdział Przestrzeń a estetyka, w którym zostały omówione dość pobieżnie materiały wykorzystywane przy modernizacji budynków. Pewne wątpliwości budzą również kolejne podrozdziały. W podrozdziale Program użytkowy współczesnego zespołu mieszkaniowego czytelnik oczekuje uzyskać szeroką informację dotycząca programu takich nowoczesnych współczesnych osiedli (przestrzenie aktywizujące, miejsca upraw, itp.), tymczasem dowiadujemy się, że do programu użytkowego współczesnego zespołu mieszkaniowego zaliczamy miejsca rekreacji, w tym te dostosowane dla osób starszych.. Dość ubogi jest program użytkowy zaproponowany przez Autorkę! Kolejny podrozdział Rozwiązana funkcjonalno-przestrzenne w budynku również niewiele wnosi, ograniczony jest tylko do podstawowych informacji związanych z rozwiązaniem mieszkań, i tak czytamy, że współczesne mieszkanie dzielimy na strefę nocną i dzienną. Na atrakcyjność konkretnych stref wpływa ich lokalizacja względem stron świata. Są to bardzo oczywiste stwierdzenia, które są już znane studentom kierunków architektonicznych. Kolejna część rozdziału zawiera charakterystykę wybranych realizacji współczesnych zespołów mieszkaniowych. Autorka wybrała bardzo interesujące rozwiązania, słynna ósemka biura BIG to już ikona architektury mieszkaniowej. Wśród omawianych przykładów znalazły się realizacje składające się z 5 S t r o n a

6 jednego budynku (Poznań) jak i olbrzymie założenia, na które składa się szereg części składowych (osiedle Bo01 w Malmo). Rodzi się zatem pytanie jakie były kryteria wyboru?. W trzecim fragmencie znalazły się przykłady ciekawych, zrealizowanych oraz w fazie projektowej modernizacji budynków z wielkiej płyty. Przykłady pokazują szerokie spektrum możliwości tworzenia nowej jakości zamieszkania wykorzystującej starą tkankę. Należy jednak zwrócić uwagę, że wszystkie te przykłady są pozbawione podstawowych dla architekta informacji, jakimi są rzuty, plany sytuacyjne. Braki te trochę rekompensuje duża ilość ilustracji. Recenzentka, pomimo powyższej uwagi, uważa materiał ilustracyjny za trafny i bardzo bogaty. Składa się z autorskich map, zdjęć oraz szeregu systematyzujących tabel, a także ilustracji zaczerpniętych z archiwum budowlanego oraz Internetu. Zasadnicze wartości poznawcze wnosi 80-stronicowy Rozdział 4. zawierający usystematyzowane badania wybranych kieleckich osiedli mieszkaniowych. Jest on interesujący i dobrze opracowany pod względem naukowym. Autorka na potrzeby pracy wyszczególniła 3 (4) duże osiedla mieszkaniowe, tj.: Osiedle Barwinek, Osiedle Pod Dalnią oraz Osiedle Ślichowice i i II i szczegółowo je omówiła. Swoje rozważania rozpoczęła od przedstawienia zarysu historycznego każdego z osiedli, a następnie zgodnie z wytypowanymi w poprzednim rozdziale kryteriami szczegółowo zbadała pod kątem ich spełnienia. Należy podkreślić, że szczególnie istotną, twórczą i oryginalną rolę w tym rozdziale stanowią tabele z autorskimi ilustracjami oraz opisem. Doskonale tłumaczą i syntetyzują przedmiot dociekań pracy doktorskiej. Rozdział ten napisany jest kompetentnie. Rozdział 5 stanowi syntetyczne przedstawienie badań. Autorka zaprezentowała w nim kierunki rehabilitacji, jakimi powinny podążać zarządcy badanych osiedli w celu poprawy jakości życia mieszkańców tych osiedli. Przedstawiła w formie schematów autorskie rozwiązania miejsc parkingowych, zbierania wody deszczowej, ogródków oraz przedogródków, a także dobudowywania wind. To ostatnie rozwiązanie, choć słuszne, pokazane tylko na przekroju, bez rzutów, może wiązać się z poważną przebudową komunikacji budynku, co nie zostało wyraźnie zaakcentowane. Bardzo cenne, niestety o zbyt małym formacie, są umieszczone na końcu schematy prezentujące przykładowe działania możliwe do przeprowadzenia na badanych osiedlach: Ostatnim fragmentem zasadniczej części rozprawy jest Rozdział 5 Podsumowanie i Wnioski, w którym Autorka podsumowuje osiągnięcia celów badawczych oraz udowodnienie przyjętych tez. Kończy narrację opracowania istotnym wnioskiem, że analiza przestrzeni polskich zespołów wielkopłytowych potwierdza, iż istnieje duża potrzeba zmian. Literatura i Przypisy: Bibliografia pracy jest bogata i istotna dla omawianych zagadnień. Zestaw pozycji bibliograficznych, na które Autorka powołuje się, jest wystarczający i zawiera 166 pozycji w formie książek i artykułów, oraz 38 źródeł internetowych, co świadczy o dogłębnej analizie badanego tematu dokonanej przez Doktorantkę. Zarówno terminologia, dobór literatury oraz omawianych przykładów świadczą o znajomości tematu, w kontekście aktualnych badań nad współczesną architekturą. Zestaw odniesień skierowanych do 6 S t r o n a

7 przypisów dolnych jest opracowany kompetentnie, zwięźle i czytelnie, choć nie pozbawiony jest mankamentów. Autorka w większości przypadków nie podaje strony pozycji, na którą się powołuje. Należy dodać, że przypisy stanowią bardzo ważny element pracy i są bardzo pomocne w przyswojeniu wiedzy z warstwy literaturowej. Ilustracje: Materiał ilustracyjny stanowi znaczną część opracowania. Jest opracowany bardzo starannie. Zamieszczone w pracy mapy, zdjęcia, schematy graficzne stanowią jedno z ważnych narzędzi poznawania, opisywania rzeczywistości oraz jej analizy. W większości przypadków są to autorskie opracowania. Zawartość merytoryczna Merytoryczną wartość rozprawy oceniam pozytywnie. Doktorantka zebrała obszerny materiał badawczy, związany z przemianami architektoniczno-urbanistycznymi osiedli wybudowanych w technologii wielkopłytowej, a w szczególności na terenie miasta Kielce. Wymienione w recenzji nieliczne uwagi i wątpliwości, nie obniżają istotnie końcowej oceny pracy, która jest mocno specjalistyczna i porusza szereg istotnych dla urbanistyki i mieszkalnictwa problemów. Podsumowując można powiedzieć, że Doktorantka płynnie porusza się pomiędzy głównymi nurtami architektury i urbanistyki oraz bardzo dokładnie, poprzez badania literaturowe, archiwalne oraz in situ, rozpoznała badany temat. Prezentowana praca świadczy o znajomości tematu, a zawarte w niej analizy, pomimo uwag, są bardzo ciekawe. Doktorantka samodzielnie sformułowała a następnie rozwiązała oryginalny problem badawczy i wyprowadziła właściwe wnioski, wykazując umiejętność posługiwania się stosowanymi metodami naukowymi zwłaszcza w zakresie analizy i interpretacji wyników badań. Do największych oryginalnych osiągnięć Doktorantki należy zaliczyć: zebranie informacji i opisanie wybranych aspektów technologicznych wielkiej płyty, analiza stanu istniejącego kieleckich osiedli z wielkiej płyty w celu; próby odpowiedzi na pytanie, czy warunki życia w zespołach odpowiadają współczesnym wymogom oraz określenia rodzaju i skali problemów w badanych zespołach w celu jak najlepszego doboru konkretnych działań rehabilitacyjnych, wskazanie rehabilitacji jako działania wpływającego na poprawę stanu środowiska mieszkaniowego osiedli z wielkiej płyty w tym przeciwdziałania zjawiskom kryzysowym. określenie konkretnych, strategicznych działań rehabilitacyjnych w zakresie osiedli mieszkaniowych z wielkiej płyty jako obszarów stanowiących nieaktywne miejsce na mapie wielu miast polskich, III. Wnioski końcowe Przedłożoną do opinii rozprawę doktorską Pani mgr Sylwi Mochockiej pt. Rehabilitacja przestrzeni kieleckich osiedli mieszkaniowych z lat pod kątem współczesnych potrzeb, wykonanej pod kierunkiem prof. dr hab. inż. arch. Wacława Serugi oceniam pozytywnie: za zadawalające rozwiązanie problemu o ważnym znaczeniu poznawczym, 7 S t r o n a

8 za podjęcie tematu aktualnego i ważnego z punktu widzenia pracy projektanta w kontekście ostatnio szybko zmieniających się uwarunkowań społecznych, architektonicznych jak i technologicznych, za niezbędną wiedzę z zakresu przedmiotu pracy i umiejętność twórczego prowadzenia badań oraz ich analizy, za umiejętne, syntetyczne przedstawienie wyników badań. Praca stanowi oryginalne rozwiązanie problemu naukowego, którym są badania architektonicznourbanistyczne nad kształtem kieleckich osiedli wielkopłytowych. Autorka dochodzi do interesujących wniosków w zakresie kreowania przyszłości architektonicznej badanego obszaru. W treści pracy Doktorantka wykazuje się ogólną wiedza teoretyczną w dyscyplinie architektura i urbanistyka. Stwierdzam zatem, że dysertacja Pani mgr Sylwi Mochockiej pt. Rehabilitacja przestrzeni kieleckich osiedli mieszkaniowych z lat pod kątem współczesnych potrzeb, spełnia wymagania wynikające z Ustawy o Stopniach i Tytule Naukowym oraz o Stopniach i Tytule Naukowym w Zakresie Sztuki. W związku z tym wnoszą o przyjęcie rozprawy i dopuszczenie jej Autorki do publicznej obrony. Barbara E. Gronostajska 8 S t r o n a