TRANSCOMP XIV INTERNATIONAL CONFERENCE COMPUTER SYSTEMS AIDED SCIENCE, INDUSTRY AND TRANSPORT

Transkrypt

1 TRANSCOMP XIV INTERNATIONAL CONFERENCE COMPUTER SYSTEMS AIDED SCIENCE, INDUSTRY AND TRANSPORT Karolina STASZEWSKA 1 Kalkulator ładunkowy, bezpieczeństwo statecznościowe WYMAGANIA DOTYCZĄCE STOSOWANIA KALKULATORÓW ŁADUNKOWYCH NA STATKACH MORSKICH Artykuł przedstawia wymagania jakie powinien spełniać kalkulator ładunkowy, aby mógł zostać zatwierdzony do wykonywania obliczeń statecznościowych na konkretnym statku. Kalkulatorem jest tu system komputerowy składający się z oprogramowania i sprzętu, na którym dane oprogramowanie jest instalowane. W artykule zaprezentowano równieŝ publikacje zawierające wymagania odnośnie działania, zatwierdzania oraz instalowania kalkulatorów ładunkowych. REQUIREMENTS FOR THE ON-BOARD USE OF LOADING INSTRUMENTS The paper presents requirements for the ship specific approval of on-board Loading Instruments. The Loading Instrument consists of software (calculation program) and the computer on which it runs. It also presents publications concerning Loading Instruments. 1. WSTĘP Stateczność statku kształtowana jest po raz pierwszy na etapie projektowania i związana jest wówczas z jego konstrukcją. W trakcie eksploatacji na stateczność statku moŝna wpłynąć poprzez jego odpowiednie załadowanie. To załoga uŝytkuje statek, dlatego od załogi w duŝej mierze zaleŝy to, czy statek będzie prawidłowo, w odniesieniu do stateczności i wytrzymałości, załadowany a ładunek odpowiednio zamocowany. Odpowiedzialność za bezpieczeństwo statku i załogi ponosi zawsze Kapitan, choć w rzeczywistości sprawami ładunkowym na statku zajmuje się starszy oficer. Wielkości związane z połoŝeniem równowagi i ze statecznością statku muszą być określane i oceniane zarówno na etapie projektowania statku jak i przed jego wyjściem w morze. Ocena polega na stwierdzeniu, Ŝe wielkości te mieszczą się w akceptowalnych granicach. Obowiązek oceny stateczności statku wynika np. z zapisu konwencji SOLAS [12] - rozdział II-1 prawidło 8 paragraf 7.4, który brzmi: Po zakończeniu załadunku, lecz przed jego wyjściem w morze, kapitan powinien określić przegłębienie i stateczność statku, a takŝe stwierdzić i odnotować, Ŝe statek spełnia kryteria stateczności określone 1 Akademia Morska w Szczecinie, Wydział Nawigacji Morskiej; Szczecin; ul. Wały Chrobrego 1-2. tel: , k.staszewska@am.szczecin.pl

2 3170 Karolina STASZEWSKA w odpowiednich przepisach. Administracja moŝe zaakceptować zastosowanie komputera w celu kontroli obciąŝenia i stateczności jak równieŝ innego równowaŝnego środka. Ocena stateczności, w rozumieniu bezpieczeństwa statecznościowego jednostki, dokonywana jest takŝe w trakcie podróŝy morskiej a wszystkie kryteria statecznościowe obowiązujące statek zawarte są w dokumentacji statkowej zwanej Informacją o stateczności dla kapitana. W dzisiejszych czasach najczęściej uŝywanym przyrządem do oceny stateczności statku jest komputer klasy PC, wyposaŝony w odpowiednie oprogramowanie. Taki zestaw nazywany jest kalkulatorem załadunku [16] tzw. Loading Instrument. Kalkulator ładunkowy, aby mógł być uŝytkowany na statku musi posiadać certyfikaty dopuszczające go do uŝytkowania na konkretnej jednostce. Certyfikaty wydawane są przez administrację państwa bandery lub przez organizację do tego upowaŝnioną, którą najczęściej jest instytucja klasyfikacyjna nadzorująca budowę i eksploatację danego statku. KaŜdy kalkulator ładunkowy powinien posiadać dwa certyfikaty, poniewaŝ sprzęt komputerowy (hardware) oraz oprogramowanie (software) certyfikowane są oddzielnie. Opracowany przez Międzynarodową Organizację Morską (IMO) Kodeks stateczności statków w stanie nieuszkodzonym [11] zawiera obowiązkowe i zalecane kryteria stateczności oraz inne środki słuŝące zapewnieniu bezpiecznej eksploatacji oraz zminimalizowaniu ryzyka dla statków, ich załóg oraz dla środowiska. W części B Kodeksu znajdują się zapisy dotyczące obliczeń statecznościowych wykonywanych przez kalkulatory ładunkowe. Międzynarodowa Organizacja Morska wydała równieŝ w formie okólników następujące wytyczne dotyczące uŝytkowania i zatwierdzania kalkulatorów ładunkowych: - Guidelines for the approval of stability instruments - MSC.1/Circ.1229 [7]; - Guidelines for the on-board use and application of computers - MSC/Circ.891 [8]; - Guidelines for shipboard loading and stability computer programs - MSC/Circ.854 [9]. Wymagania oraz wytyczne odnoście stosowania i zatwierdzania kalkulatorów ładunkowych znaleźć moŝna równieŝ w następujących dokumentach Międzynarodowego Stowarzyszenia Instytucji Klasyfikacyjnych (IACS). - Requirements for Loading Conditions, Loading Manuals and Loading Instruments [6]; - Onboard Computers for Stability Calculations [4]; - Recommendations on Loading Instruments [5]. IACS tworzy zalecenia jako podstawę do szczegółowych wymagań opracowywanych przez zrzeszone towarzystwa klasyfikacyjne. 2. KALKULATOR ZAŁADUNKU STATKU Kalkulatorem ładunkowym [7] jest urządzenie zainstalowane na konkretnym statku, przy pomocy którego moŝna w kaŝdym stanie załadowania sprawdzić, czy statek spełnia obowiązujące go wymagania statecznościowe wyszczególnione w Informacji o stateczności dla kapitana. Taka definicja obejmuje system komputerowy wyposaŝony w oprogramowanie statecznościowe, który jest najprostszą formą kalkulatora ładunkowego. Według Det Norske Veritas [2] kalkulator ładunkowy to system komputerowy do obliczania i kontroli zgodności stanów załadowania z obowiązującymi wymaganiami dotyczącymi stateczności oraz wytrzymałości statku.

3 WYMAGANIA DOTYCZĄCE STOSOWANIA KALKULATORÓW 3171 NiezaleŜnie od przyjętej definicji, kalkulator ładunkowy składa się ze sprzętu komputerowego (hardware) i oprogramowania (software). Niniejszy artykuł obejmuje swoim zakresem kalkulatory wykonujące jedynie obliczenia statecznościowe. Jeśli do komputera nie jest podłączone Ŝadne urządzenie pomiarowe lub system komputerowy pracuje w trybie off line, wówczas mamy do czynienia z kalkulatorem biernym, do którego wszystkie dane dotyczące stanu załadowania statku trzeba wprowadzać ręcznie. Istnieją równieŝ bardziej zaawansowane technologicznie systemy (aktywne), w których dokonuje się zdalny pomiar poziomu cieczy w zbiornikach lub systemy zintegrowane, w których istnieje moŝliwość zdalnego operowania zaworami w instalacjach zbiorników oraz sterowania pompami. Kodeks Stateczności (IS Code) wyróŝnia trzy rodzaje kalkulatorów ładunkowych, ze względu na rodzaj obliczeń, które wykonują: oprogramowanie umoŝliwiające wykonywanie obliczeń w zakresie stateczności statku w stanie nieuszkodzonym (dla statków, które nie są objęte wymaganiami stateczności awaryjnej); oprogramowanie umoŝliwiające wykonywanie obliczeń w zakresie stateczności statku w stanie nieuszkodzonym oraz pozwalające sprawdzić stateczność awaryjną na podstawie krzywej dopuszczanych wzniesień środka cięŝkości, lub na podstawie wcześniej zatwierdzonych stanów załadowania; program wykonujący obliczenia statecznościowe dla statku w stanie nieuszkodzonym oraz statku uszkodzonego poprzez bezpośrednie zastosowanie zaprogramowanych przypadków uszkodzenia dla kaŝdego stanu załadowania. Wyniki tak uzyskane mogą zostać zaakceptowane przez Administrację, nawet jeśli róŝnią się od wymaganych wartości minimalnej początkowej wysokości metacentrycznej lub maksymalnej wzniesienia środka cięŝkości, określonych w zatwierdzonej Informacji o stateczności. Takie odchylenia mogą zostać zaakceptowane pod warunkiem, Ŝe wszystkie stosowne wymagania statecznościowe zostaną sprawdzone jako wynik niezaleŝnych obliczeń Praca z kalkulatorem ładunkowym polega na wprowadzeniu do komputera, za pomocą klawiatury i myszki, danych o stanie załadowania.. Następnie kalkulator ładunkowy dokonuje obliczeń. Najczęściej poza obliczeniami statecznościowymi są to równieŝ obliczenia dotyczące wytrzymałości ogólnej kadłuba. Wyniki obliczeń przedstawiane są na ekranie monitora lub drukowane na drukarce. Do uŝytkownika kalkulatora ładunkowego naleŝy interpretacja otrzymanych wyników i ostateczne wnioskowanie o poprawności stanu załadowania. Schemat działania kalkulatora ładunkowego przedstawiono na rys. nr 1. W przypadku statków, na których wprowadzanie danych o stanie załadowania do komputera jest bardzo czasochłonne (np. na kontenerowcach) praktykuje się tzw. preplaning, który polega na wprowadzaniu danych o stanie załadowania i sprawdzaniu jego poprawności poza statkiem a następnie dostarczaniu na statek gotowych danych w formie elektronicznej. Uznany program słuŝący do kontroli stateczności nie zastępuje zatwierdzonej Informacji o stateczności dla kapitana, jest za to wykorzystywany jako jej uzupełnienie, mające ułatwić wykonywanie obliczeń statecznościowych.

4 3172 Karolina STASZEWSKA Rys.1. Schemat działania kalkulatora ładunkowego. 3. WYMAGANIA KODEKSU STATECZNOŚCI DOTYCZĄCE PROGRAMÓW STATECZNOŚCIOWYCH STOSOWANYCH NA STATKACH [11] Przedstawione w tej części artykułu wytyczne zawarte są w rozdziale 4. części B Kodeksu Stateczności Statków. Część B Kodeksu nosi tytuł: Zalecenia dla wszystkich statków oraz dodatkowe wytyczne, natomiast Rozdział 4 zatytułowany jest: Obliczenia statecznościowe wykonywane przy uŝyciu kalkulatorów ładunkowych. Zalecenia i kryteria zawarte w części B Kodeksu zawierają wskazówki dla administracji państw, które nie posiadają własnych wymagań w danym zakresie, lub ich wymagania są niewystarczające. Wymagania zawarte w kodeksie obejmują systemy bierne oraz czynne działające w trybie off-line. Kalkulatory ładunkowe instalowane na statku powinny obejmować swoim zakresem działania wszystkie zagadnienia zawarte w Informacji o stateczności dla kapitana. Program powinien zawierać wszystkie dane niezbędne do wykonania obliczeń i upewnienia się, Ŝe wszelkie obowiązujące dany statek kryteria statecznościowe są spełnione. Oprogramowanie podlega zatwierdzeniu przez Administrację. Dane wejściowe/wyjściowe powinny być łatwe do porównania z zatwierdzoną Informacją o stateczności, tak aby uniknąć pomyłek i błędnej interpretacji ze strony uŝytkownika programu. Do programu powinna być sporządzona instrukcja obsługi, która powinna zawierać odpowiednie opisy przynajmniej dla: sposobu przeprowadzania instalacji programu, wyświetlanego na ekranie menu, klawiszy funkcyjnych, danych wejściowych i wyjściowych, minimalnych wymagań sprzętowych dla danego oprogramowania,

5 WYMAGANIA DOTYCZĄCE STOSOWANIA KALKULATORÓW 3173 wykorzystania testowych stanów załadowania, instrukcji uruchamiania programu na komputerze, listy ostrzeŝeń. Instrukcja obsługi sporządzona w wersji elektronicznej moŝe być dołączona do wersji drukowanej. Język uŝywany w programie oraz w instrukcji obsługi powinien być zgodny z językiem, w jakim sporządzono zatwierdzoną Informację o stateczności dla kapitana. W przypadku, gdy na statku zajdą jakiekolwiek zmiany skutkujące zmianami w Informacji o stateczności, oprogramowanie powinno zostać odpowiednio zmodyfikowane i ponownie poddane procesowi certyfikacji. Wszelkie zmiany wprowadzane do zatwierdzonej wersji oprogramowania wymagają zgłoszenia do organu certyfikującego celem ponownego zatwierdzenia. Programy statecznościowe powinny prezentować istotne parametry kaŝdego stanu załadowania, po to aby pomóc kapitanowi ocenić, czy statek jest załadowany zgodnie z wymaganiami. Następujące parametry powinny zostać przedstawione dla danego stanu załadowania: nośność przegłębienie, przechył, zanurzenie na znakach zanurzenia i na pionach, podsumowanie stanu załadowania: wyporność, współrzędne środka cięŝkości i wyporu, połoŝenie środka cięŝkości wodnicy, początkowa wysokość metacentryczna, tabelę zawierającą ramiona prostujące statek w funkcji kąta przechyłu z uwzględnieniem zanurzenia i przegłębienia statku, kąt zalewania statku, oraz wyszczególnienie wszystkich kryteriów statecznościowych, podanie wartości dopuszczalnych, otrzymane wyniki obliczeń oraz wnioski (stwierdzenie, czy kryteria są spełnione, czy teŝ nie). Jeśli wykonywane są bezpośrednie obliczenia stateczności awaryjnej, stosowne przypadki uszkodzenia, zgodnie z odpowiednimi zasadami, powinny być wcześniej zdefiniowane w celu automatycznego sprawdzenia danego stanu załadowania. Wyraźne ostrzeŝenie powinno zostać pokazane na ekranie komputera i na wydruku komputerowym, jeśli którekolwiek ze sprawdzanych przez program wymagań nie zostanie spełnione. Dane na ekranie komputera oraz na wydruku komputerowym powinny być przedstawiane w czytelny sposób. Data i czas zapisania obliczeń powinny być wyświetlane na ekranie oraz podane na wydruku z komputera. KaŜdy wydruk z komputera powinien zawierać dane identyfikujące program obliczeniowy w tym równieŝ oznaczenie wersji programu. Wykorzystywane w obliczeniach jednostki powinny być jasno określone i konsekwentnie stosowane we wszystkich obliczeniach. Dane statkowe zapisane w programie jak i sam program powinny być zabezpieczone przed niezamierzonym lub nieuprawnionym wprowadzeniem zmian. Program powinien uruchamiać alarm w sytuacji błędnego lub nieprawidłowego uŝytkowania.

6 3174 Karolina STASZEWSKA Zarówno oprogramowanie jak i wszelkie dane przechowywane w systemie powinny być chronione przed uszkodzeniem spowodowanym zanikiem zasilania. W przypadku zapełnienia przedziału powyŝej jego pojemności, przekroczenia wyznaczonej linii ładunkowej lub przekroczenia innych ograniczeń, program powinien informować uŝytkownika o popełnionych błędach. Wyniki obliczeń powinny być prezentowane w formie numerycznej a tam gdzie to zasadne równieŝ w formie graficznej Wszelkie dane wejściowe pochodzące z automatycznych czujników, takich jak urządzenia mierzące zapełnienie zbiorników, czy urządzenia do odczytu zanurzeń powinny być przedstawione uŝytkownikowi do weryfikacji. UŜytkownik powinien mieć moŝliwość wprowadzenia poprawnych danych w miejsce ewentualnych błędnych odczytów z urządzeń. Kodeks stateczności zawiera równieŝ wymogi w zakresie testowania oprogramowania. Aby upewnić się, Ŝe kalkulator ładunkowy działa poprawnie, po tym jak nastąpiła instalacja lub aktualizacja oprogramowania, kapitan statku jest odpowiedzialny za wykonanie, w obecności przedstawiciela administracji, obliczeń testowych. W takim przypadku przynajmniej jeden z zatwierdzonych testowych stanów załadowania (najczęściej są one zapisane w pamięci komputera) powinien zostać przeliczony. Aby wykonać test instalacyjny naleŝy: otworzyć testowy stan załadownia i uruchomić obliczenia, porównać wyniki obliczeń stateczności z tymi zawartymi w dokumentacji; zmienić kilka elementów stanu załadowania (cięŝary w zbiornikach oraz cięŝar ładunku), tak aby nastąpiła zmiana zanurzenia lub wyporności przynajmniej o 10%. Otrzymane wyniki naleŝy ocenić, aby upewnić się, Ŝe róŝnią się w logiczny sposób od zatwierdzonego stanu; poprawić wcześniej zmodyfikowany stan załadownia tak, aby przywrócić początkowy stan testowy i porównać wyniki. Alternatywnie, jeden lub więcej stanów testowych powinien zostać wybrany a obliczenia wykonuje się poprzez wprowadzenie do programu wszystkich elementów załadowanych na statek tak, jakby to był proponowany stan załadowania. Wyniki powinny zostać zweryfikowane jako identyczne z wynikami z zatwierdzonej kopii stanu testowego. Kapitan statku jest odpowiedzialny za sprawdzenie prawidłowości działania kalkulatora ładunkowego przy kaŝdej dorocznej inspekcji, wykonując obliczenia dla jednego zatwierdzonego stanu testowego. Jeśli przedstawiciel Administracji nie jest obecny przy sprawdzaniu poprawności działania programu statecznościowego kopia uzyskanych w trakcie testowania wyników powinna zostać zachowana na statku w celu weryfikacji przez przedstawiciela administracji. Podczas kaŝdej inspekcji w celu odnowienia klasy statku powinny zostać sprawdzone, w obecności przedstawiciela administracji, wszystkie zatwierdzone testowe stany załadowania. Kodeks zawiera równieŝ wymagania związane z dokładnością obliczeń wykonywanych przez program komputerowy (patrz pkt 4) oraz wymagania dotyczące zatwierdzania programów komputerowych przez administracje(patrz pkt 5). Zaznacza się jednocześnie, Ŝe kontrola dokonana przez administrację nie zwalnia właściciela statku z odpowiedzialności za zgodność informacji zaprogramowanych w kalkulatorze z bieŝącym stanem statku i zatwierdzoną informacją o stateczności.

7 WYMAGANIA DOTYCZĄCE STOSOWANIA KALKULATORÓW GRANICE TOLERANCJI DOKŁADNOŚCI OBLICZENIOWEJ [4, 7, 11, 15] Dokładność obliczeń wykonywanych przez program statecznościowy powinna zostać określona z wykorzystaniem niezaleŝnego programu lub na podstawie zatwierdzonej Informacji o stateczności zawierającej identyczne dane wejściowe. Odchylenia od wymaganych tolerancji nie powinny być akceptowane, chyba Ŝe Administracja uzna, iŝ jest to uzasadnione i nie będzie miało niekorzystnego wpływu na bezpieczeństwo statku. W zaleŝności od rodzaju programu oraz zakresu wykonywanych programem obliczeń dopuszczalną tolerancję dokładności obliczeń ustala się odpowiednio: programy wykorzystujące jako podstawę do wykonywania obliczeń jedynie zaprogramowane dane przyjęte z zatwierdzonej Informacji o stateczności powinny zapewniać zerową tolerancję dla danych wejściowych. Tolerancja rozbieŝności w odniesieniu do uzyskiwanych wyników końcowych powinna być równieŝ zbliŝona do zera, dopuszcza się jednak niewielkie róŝnice wynikające z dokonanych zaokrągleń danych wejściowych lub wyników. programy wykorzystujące jako podstawę do obliczeń statecznościowych model kształtu kadłuba statku powinny zapewniać tolerancję dla wyników końcowych, w stosunku do wartości zamieszczonych w zatwierdzonej Informacji o stateczności lub w stosunku do wyników uzyskanych z zatwierdzonych stanów testowych, zgodnie z tabelą 1. ZaleŜny od kształtu kadłuba ZaleŜny od przedziału Tab. 1. Granice tolerancji dla porównania dokładności obliczeniowej Wynik obliczeń Dopuszczalne odchylenie Wyporność 2% WzdłuŜna współrzędna środka wyporu liczona od pionu rufowego 1% /max 50 cm Wzniesienie środka wyporu 1% / max 5 cm Poprzeczna współrzędna środka wyporu 0,5% szerokości statku / max 5 cm WzdłuŜna współrzędna środka cięŝkości wodnicy liczona od pionu rufowego 1% / max 50 cm Jednostkowy moment przegłębiający 2% Poprzeczna wysokość metacentryczna 1% / max 5 cm WzdłuŜna wysokość metacentryczna 1% / max 50 cm Pantokareny 5 cm Objętość lub nośność 2% WzdłuŜna współrzędna środka cięŝkości liczona od pionu rufowego 1% / max 50 cm Wzniesienie środka cięŝkości 1% / max 5 cm Poprzeczna współrzędna środka cięŝkości 0,5% szerokości statku / max 5 cm Moment od swobodnych powierzchni cieczy 2% Moment przechylający 5% Poziom zapełnienia 2%

8 3176 Karolina STASZEWSKA Dotyczący przegłębienia i stateczności Zanurzenia (dziobu, rufy i śródokręcia) 1% / max 5 cm Ramiona prostujące 5% / max 5 cm Poprawka na swobodne powierzchnie cieczy 2% Kąt zalewania 2 Kąt równowagi 1 Odległość od wodnicy do niechronionego otworu lub linii granicznej ±5%/ max 5 cm Pola powierzchni pod krzywą ramion prostujących 5% lub 0,0012 mrad Bibliografia [4,7,15] Odchylenie, dla poszczególnych wyników obliczeń, w celu porównania z wartością dopuszczalną, wyznaczono na podstawie wzoru: [%] ( wartość bazowa wartość oceniana ) odchylenie = 100 (1) wartość bazowa gdzie: wartość bazowa - moŝe być przyjęta z zatwierdzonej Informacji o stateczności, wartość oceniana jest to wartość obliczona z programu. 5. ZATWIERDZANIE KALKULATORÓW ŁADUNKOWYCH W przypadku kalkulatorów ładunkowych zatwierdzeniu podlega zarówno oprogramowanie jak i sprzęt komputerowy, na którym będzie ono instalowane. Podstawą wydania certyfikatu dla sprzętu komputerowego są tzw. próby środowiskowe. Sprawdza się wytrzymałość sprzętu m.in. na skoki temperatury oraz napięcia elektrycznego, na pracę w warunkach podwyŝszonej wilgotności powietrza czy teŝ na wibracje. Szczegółowe wymagania poszczególnych instytucji klasyfikacyjnych róŝnią się między sobą w tym zakresie. Ze względu na ograniczoną objętość artykułu autor skoncentrował się wyłącznie na wymaganiach dotyczących oprogramowania Podstawą wydania certyfikatu dla oprogramowania są testy programu. Według Kodeksu stateczności statku [11] procedura zatwierdzania oprogramowania statecznościowego wygląda następująco: kontrola wniosku o zatwierdzenie oprogramowania (jeśli taki jest wymagany); kontrola poprawności wprowadzonych do programu danych charakterystycznych statku; kontrola poprawności uzyskanych przy uŝyciu programu wyników obliczeń (na podstawie testowych stanów załadowania); kontrola poprawności uŝytych algorytmów (w odniesieniu do obliczeń statecznościowych i danego typu statku). Po zainstalowaniu oprogramowania na statku sprawdza się niezawodność działania programu. Kopia, wykorzystywanych do testowania zatwierdzonych stanów załadowania, powinna być dołączona do instrukcji obsługi programu dostępnej na burcie statku. Przy składaniu wniosku o certyfikację minimum 4 stany załadowania z zatwierdzonej Informacji o stateczności powinny zostać wybrane i wykorzystane jako testowe stany

9 WYMAGANIA DOTYCZĄCE STOSOWANIA KALKULATORÓW 3177 załadowania. Dla statków przewoŝących masowe ładunki płynne, przynajmniej jeden ze stanów załadowania powinien zawierać częściowo zapełnione zbiorniki ładunkowe. Dla statków przewoŝących ziarno luzem, jeden ze stanów załadowania z ziarnem powinien uwzględniać częściowo zapełnioną ładownię. Wśród tych stanów załadowania kaŝda przestrzeń ładunkowa powinna być zapełniona przynajmniej raz. Testowe stany załadowania zwykle powinny obejmować zakres zanurzeń od statku maksymalnie załadowanego aŝ do statku pod balastem i powinny obejmować przynajmniej po jednym stanie załadowania na wyjście i na przyjście do portu. Kodeks przywołuje cyrkularz IMO MSC.1/Circ.1229 [7],w którym znajdują się wytyczne do zatwierdzania kalkulatorów statecznościowych. Szczegółowe wymagania, dotyczące procedury zatwierdzania, wymaganych dokumentów i warunków, jakie musi spełniać program obliczeniowy róŝnią się w zaleŝności od instytucji klasyfikacyjnej, która dokonuje certyfikacji. Analiza wymagań zawartych w następujących dokumentach: Approval and certification of the software of loading computer systems (DNV) [2], Guidelines for Loading Computer Systems (GL) [3], Zastosowanie na statkach programów komputerowych do obliczeń stateczności(prs)[15] Zasady uznawania programów komputerowych (PRS) [14], Środki kontroli obciąŝenia statku (PRS) [13]. pozwala stwierdzić, Ŝe producent oprogramowania moŝe się starać o zatwierdzenie programu do wykorzystania na konkretnym statku (certyfikat instalacyjny), lub o ogólne zatwierdzenie programu (świadectwo uznania programu). Świadectwo uznania jest waŝne tylko dla konkretnej wersji programu obliczeniowego i szczegółowo określa, jakiego rodzaju obliczenia mogą być wykonywane tym programem, podaje równieŝ istotne ograniczenia. Warto zaznaczyć, Ŝe Towarzystwa klasyfikacyjne włączyły do swoich przepisów związanych z uznawaniem programów ładunkowych wymagania Kodeksu stateczności uzupełniając je odpowiednio o warunki szczegółowe oraz dodatkowe wymagania dotyczące np. programów do kontroli wytrzymałości wzdłuŝnej kadłuba. 6. WNIOSKI Jedną z moŝliwych metod poprawy bezpieczeństwa Ŝycia na morzu jest ustalenie, za wspólną zgodą państw członkowskich IMO, jednolitych zasad i przepisów obowiązujących w ogólnoświatowej Ŝegludze. Ustalenie wspólnych -wysokich standardów, które muszą spełniać uznane kalkulatory ładunkowe, daje kierownictwu statku narzędzie do łatwej i szybkiej kontroli bezpieczeństwa statecznościowego statku oraz co równie waŝne do optymalizacji stanu załadowania statku. Kalkulatory ładunkowe instalowane (zgodnie z wymogami Konwencji SOLAS [12]) na masowcach w duŝej mierze przyczyniają się do utrzymywania obciąŝeń kadłuba, sił tnących i momentów gnących w trakcie eksploatacji, w dopuszczalnych granicach. Jednocześnie naleŝy zwrócić uwagę na fakt, Ŝe to do uŝytkownika kalkulatora ładunkowego naleŝy interpretacja otrzymanych wyników i ostateczne wnioskowanie o poprawności stanu załadowania. Pomimo wprowadzanych rozwiązań redukujących moŝliwość popełniania błędów przez uŝytkowanika, ocena stateczności statku dokonywana na podstawie wyników z programu komputerowego nadal naraŝona jest na występowanie

10 3178 Karolina STASZEWSKA błędów ludzkich. Jak wynika z danych statystycznych [1] 80% wypadków na morzu, w tym statecznościowych spowodowanych jest błędem ludzkim. Jednocześnie kierownictwo statku musi mieć świadomość, Ŝe spełnienie kryteriów oceny stateczności nie zabezpiecza całkowicie jednostki przed niepoŝądanymi z punktu widzenia stateczności (równieŝ wytrzymałości) zdarzeniami, które mogą mieć miejsce w trakcie podróŝy morskiej. Niewątpliwie pojawienie się kalkulatorów ładunkowych wpływa znacząco na precyzję obliczeń oraz komfort pracy oficera ładunkowego, co w efekcie wpływa na poprawę bezpieczeństwa statecznościowego statku. Dodatkowo warto podkreślić, Ŝe kalkulator ładunkowy moŝe być znakomitym narzędziem umoŝliwiającym szkolenie przyszłych i obecnych załóg, zarówno na lądzie jak i na statku. Jednocześnie istnieje moŝliwość rozbudowy funkcjonalności kalkulatorów ładunkowych o dodatkowe funkcje związane np. z dokowaniem, oceną moŝliwości zejścia statku z mielizny czy teŝ z oceną właściwości morskich statku. 7. BIBLIOGRAFIA [1] Baker C.C.: Kuan Seah A., Maritime Accidents and Human Performance: the Statistical Trail, Martech 2004, Singapore [2] DNV: Approval and certification of the software of loading computer systems, Classification Notes No.21.1, [3] GL: Guidelines for Loading Computer Systems, Rules for Classification and Construction, CH.VI-11-7, [4] IACS: L5 - Onboard Computers for Stability Calculations, Requirements concerning LOAD LINE, [5] IACS: Recommendations on Loading Instruments, Rec. No.48, 1997 [6] IACS: Requirements for Loading Conditions, Loading Manuals and Loading Instruments, Resolution UR S1, [7] IMO:Guidelines for the approval of stability instruments, MSC.1/Circ.1229, London [8] IMO: Guidelines for the on-board use and application of computers, MSC/Circ.891, London [9] IMO: Guidelines for shipboard loading and stability computer programs, MSC/Circ.854, London 1998 [10] IMO: Recommendation on loading instruments, Resolution 5 of the 1997 SOLAS Conference, London 1997 [11] IMO: The International Code on Intact Stability, 2008 (2008 IS Code), Resolution MSC.267(85), London [12] IMO: The International Convention for the Safety of Life at Sea (SOLAS 1974), London [13] PRS: Środki kontroli obciąŝenia statku, Publikacja nr 16P, Gdańsk, [14] PRS:Zasady uznawania programów komputerowych, Publikacja nr14/p, Gdańsk, [15] PRS: Zastosowanie na statkach programów komputerowych do obliczeń stateczności, Publikacja nr 66/P, Gdańsk, 2005 [16] Szozda Z.: Stateczność statku morskiego, Wydawnictwo Naukowe Akademii Morskiej, Szczecin, 2004.