SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU

Transkrypt

1 C 703 c [1. litera oznaczająca spółgłoskę c; 2. spółgłoska przedniojęzykowo-zębowa, bezdźwięczna, twarda; 3. litera oznaczająca w numeracji porządkowej: trzeci; 4. pierwszy dźwięk podstawowej skali diatonicznej] (kemény zöngétlen mássalhangzó és jele); (zene) c, a dúr alapskála első hangja C 1 [symbol pierwiastka chemicznego węgiel] (vegyt.) C (szén) C 2 [symbol jednostki ładunku elektrycznego kulomb] (fiz.) C (coulomb) C 3 [cyfra rzymska oznaczająca liczbę 100] 100 (római számmal; C [centrum]); a Celsius rövidítése ( 0 C); a szén vegyjele (Carbonium); (villamosság) Coulomb rövidítése C 4 [jeden z języków programowania] (programnyelv) [C programozási nyelvet Dennis Ritchie az 1970-es évek elején fejlesztette ki (Ken Thompson segítségével), a UNIX operációs rendszereken való használat céljából] C2A skrót Consumer-to-Administration [Kontakty między petentem a urzędami administracji rządowej i samorządowej z wykorzystaniem rozwiązań teleinformatycznych, które wspomagają łączność w sposób automatyczny.] C2A, C2A üzlet: (ang.) Consumer to Administration (a lakosság és a közigazgaztás közötti online kapcsolat) [1. A közigazgatás és magánszemélyek közötti elektronikus ügyletek összefoglaló elnevezése. 2. A B2A párja, a consumer to administration helyett áll és ide tartoznak a fogyasztók és a hatóságok, államigazgatási szervek közötti elektronikus ügyintézési formák. Az elektronikus adóbevallás például egy tipikus C2A üzlet.] C2B (ang. consumer-to - business) klient firma C2B Consumer to Business C2C (ang. consumer-to-consumer) klient klient C2C Consumer to Consumer (fogyasztók közötti online kapcsolat) C est la guerre!, Taka jest wojna! [Opis: francuskie powiedzenie] C est la guerre!; Ez a háború! C est la vie; takie jest życie C est la vie /sze lá ví/; Ilyen az élet. Ez már csak így van. C est le commencement de la fin; To początek końca [Autor: Charles-Maurice de Talleyrand] C est le commencement de la fin [szelö kommanszman dela fen] Ez a vég kezdete. [Francia szállóige, amelyet Talleyrand-nak, a neves diplomatának tulajdonítanak; a legvalószínűbb, hogy Napóleon 1812-es oroszországi veresége alkalmával mondta.] C est le ton, qui fait la musique (fr.) C est le ton, qui fait la musique /sze lö ton ki fe lá müzik/ (a hangszíntől függ a zene) Minden attól függ, milyen hangon mondják. C est plus qu un crime, c est une faute (fr.) to więcej niż zbrodnia, to błąd C est plus qu un crime, c est une faute [sze plükön krim szetün fót] Ez több, mint bűn, ez hiba. [Amikor Bonaparte konzul, a későbbi Napóleon császár 1804-ben kivégeztette d Enghien herceget, Fouché, a forradalmi konvent biztosa kiáltott fel így:, legalábbis ezt állítja emlékirataiban. A paradoxnak ható, s annak is szánt kijelentésben a hatalom cinizmusa fejeződik ki: bűnt elkövetni természetes velejárója a politikai ténykedésnek, csak hibázni nem szabad.] ca, cca (lat.) circa; (lat.) circiter, körülbelül Ca (kémia) Ca (Calcium, kalcium); a mész latin neve; fémes elem, ezüstfehér, könnyű földfém Ça Ira (fr. "uda się" lub "będzie dobrze", "pójdzie") [trzyaktowa opera kompozytora, basisty i lidera Pink Floyd - Rogera Watersa do libretta Étienna Roda- Gila i jego żony Nadine. Autor nadał operze podtytuł There is Hope, czyli po angielsku "jest nadzieja". Tytuł nawiązuje do pieśni Ah! ça ira sankiulotów, z czasów rewolucji francuskiej.] - (fr.) Ça Ira [ ből származó forradalmi dal refrénje (szövege Ladrétól, dallam Bécourt-tól való); 2. Ça Ira egy háromfelvonásos opera Roger Waterstől, a Pink Floyd egykori frontemberétől a francia forradalomról. Az opera szeptember 26-án jelent meg Bryn Terfel, Huang Ying és Paul Groves közreműködésével. ez menni fog!, ez sikerülni fog!, így lesz] CAAD (Computer Aided Architectural Design) CAAD (Computer Aided Architectural Design) [Számítógéppel segített építészeti tervezés. Látványtervezés. Az építészeti modellezés, és látványtervezés több ponton is kapcsolódhat az építész tervezés folyamatához, annak fontos kegészítője lehet. Amig a műszaki rajzok a szakembereknek (építészek, építési hatóságok, kivitelezők), addig a látványtervek a beruházóknak, építtetőknek mutatják be az épületet.]

2 704 caba [dawny strój perski, obcisły na biodrach, zapinany na jedną stronę] (daw) csípőre fezülő, egyik oldalán begombolt perzsa ruházat caballero [wym. kawaliero, kawajero] [1. w średniowiecznej Hiszpanii: pierwotnie rycerz konny, potem szlachcic; 2. hiszpański młody mężczyzna] (sp.) caballero; úr, lovas, lovag (caballarius) caban [tak w Polsce nazywano owce i barany wołoskie, czabanami zaś woły podolskie, mieszając te nazwy częstokroć, co wynikało już z samej pisowni polskiej, w której do litery c, aby nie czytać jej z łacińska brzmieniem k, dodawano z. Z tureckiego i perskiego czoban pasterz, wzięli wyraz ten Rumunowie, a od nich dostał się do Polski, gdzie został zmazurzonym na caban] (durva gyapjas román juhfajta); (átv.) kétbalkezes, mackó, ügyetlen ember Caban (palto) Caban kabát [Duplasoros kabát széles gallérral, nőknek és férfiaknak. Eredetileg a kikötői munkások viselték robusztus gyapjúkelméből, fémgombokkal, tengerészkékben.] cannabis [zob. konopie] cannabis [Az a kenderfajta, amelyből a marihuánát készítik.] cabinet (gabinet) (fr.) cabinet; kis szoba cable modem, [zob. modem kablowy; to abonenckie urządzenie w sieci telewizji kablowej] cable modem kábelmodem [1. készülék, mely a számítógép és a kábelhálózat közötti csatlakozást (hardver és szoftver illesztést) szolgálja; ellentétben a hagyományos telefon-modemekkel, a kábelmodemek szabványosítása lassan halad: Európában az "Euromodem" terjed, míg az USA-ban a "Docsis" szabvány az elterjedt "Motorola" modemek konkurense; az Ethernet-típusú rendszereknél a kábelmodem kívül még egy csatlakoztató kártya is szükséges a számítógépbe; utóbbi rendszerek elméletileg kétirányú 10 Mbps adatátviteli sebességet igérnek; gyakorlatban azonban ezt a sebességeket eddig még sem USA-beli sem európai szolgáltatónak nem sikerült elérni; 2. kábelmodem egy olyan modem, amely a kábeltelevíziós hálózaton képes kommunikálni. A kábelmodemeket elsősorban szélessávú internetkapcsolat megvalósítására használják. Szigorúbban véve a kábelmodem nem is modem, hanem egy hálózati híd. Egyes internetszolgáltatók a hálózati hidat routerrel vagy network hub-bal kombinálva forgalmazzák illetve adják bérbe, s a kombinált eszközt nevezik kábelmodemnek.] cable network (sieć telewizji kablowej) (ang.) cable network kábeltévé hálózat [1. újabb típusai kétirányú forgalomra, vagyis például internetes adatátvitelre is alkalmasak; az üvegszálas vezetékeken - a kábelhálózat határain belül - több Mbit/s sebességű számítógépes kommunikációra van lehetőség; 2. telefonhálózatok elsőszámú vetélytársa a szé- lessávú Internet-hozzáférés területén; térnyerésük csak lassan halad, mert a hagyomá- nyos kábel (-TV) hálózatok csak egyirányú forgalomra lettek méretezve; az új, üvegszálas hálózatok igéretesek, de egyelőre még problémáa az 'utolsó méterek' megoldatlansága (csatlakozások, elágazások igen költségesek); számos kábeltársaság kisérletezik az Internetre is alkalmassá tenni hálózatát, eltérő szabványok szerint és eltérő eredménnyel; közös hátrányuk, hogy a rendelkezésre álló több-mbps-es vonalak kapacitását több bérlőnek kell egymás közt megosztani (ellentétben a telefontársaságok DSL- rendszereivel); várható további vetélytársak lesznek a jövőben az energiahálózatok és a közvetlen műholdkapcsolat] cabriolet (kabriolet) (fr.) cabriolet; könnyű, kétkerekű, egylovas kocsi caca, cacy (gyermek) csecse; csecsebecse cacać się, cackać się (z + E.) becézgetni, dédelgetni cacanek, cacuś mamakedvence, elkényesztetett v. agyondédelgetett, neveletlen gyermek cacanka dédelgetés, simogatás, cirógatás, hízelkedés cacany, -a, -e [żartobliwie: dobry, doskonały, grzeczny, miły itp.] (gyermek) csecse, jó, aranyos, helyes, kedves cache (pamięć podręczna) [1. to mechanizm, w którym ostatnio pobierane dane dostępne ze źródła o wysokiej latencji i niższej przepustowości są przechowywane w pamięci o lepszych parametrach. Cache jest elementem właściwie wszystkich systemów - współczesny procesor ma 2 albo 3 poziomy pamięci cache

3 705 oddzielającej go od pamięci RAM. Dostęp do dysku jest buforowany w pamięci RAM, a dokumenty HTTP są buforowane przez pośredniki HTTP oraz przez przeglądarkę. 2. określony obszar pamięci wykorzystywany do przechowywania często używanych danych. Istnieje kilka typów pamięci podręcznych: pamięci obsługujące szybką pamięć RAM, pamięci obsługujące dysk czy też pamięci podręczne Level 1 i Level 2, które obsługują układy CPU. Pamięć podręczna Level 1 jest usytuowana najbliżej procesora, Level 2 nieco dalej i charakteryzuje się tym, że pracuje szybciej niż pamięć RAM.] (fr.-ang.) cache (ejtsd: kes ), cache (memory) - gyorsítótár, átmeneti tároló [francia eredetű kifejezés (jelentése: rejtekhely, rejtett ) [1. a számítástechnikában az átmeneti információtároló elemeket jelenti, melyek célja az információ-hozzáférés gyorsítása. A gyorsítás egyszerűen azon alapul, hogy a gyorsítótár gyorsabb tárolóelem, mint a hozzá kapcsolt, gyorsítandó működésű elemek, így ha ezen területek tartalma korábban már bekerült a gyorsítótárba (mert már valaki/valami hivatkozott rá korábban), az ilyen adatokat nem a lassú működésű területről, hanem a gyors cache tárolóból lehet előhívni. 2. a számítógép memóriájában vagy a háttértároló egy részén kialakított "gyorsítótár" a korábban használt vagy a hálózatról nemrég letöltött adatok ideiglenes tárolására, az esetleges ismételt előhívás meggyorsítására; a Web-kliensek ilyen cache-ben tárolják a már megnézett oldalakat, így azok gyorsan visszalapozhatók. 3. Angolban elterjedt, francia eredetû szó, jelentése: rejtőhely, rejtett. A számítástechnikában a gyorsítótárat értik rajta, amelynek segítségével a számítógép bizonyos gyakran ismétlődő feladatokat gyorsan tud végrehajtani. Lényegében olyan memóriáról, illetve háttértárról van szó, amelynek adataihoz a hagyományos tárakhoz képest sokkal gyorsabban lehet hozzáférni. A programok (mondjuk egy böngésző) egy adott feladat (egy honlap lehívása) végrehajtásakor a kapott információt elteszik a gyorsítótárba (ez általában a merevlemezt jelenti). Amennyiben a következő alkalommal ugyanezt a feladatot kell végrehajtani (a már egyszer lehívott honlapot még egyszer lehívni), akkor a program a gyorsítótárhoz fordul. A hálózati szolgáltatások igénybevételekor ennek használatával lényegesen lecsökken az adott információ ismételt elérésére fordított idő. 4. (gyorsító memória, gyorsítótár, cache memory) A cache egy olyan kisebb méretű, alacsony hozzáférési idejű memória, amely a processzor és az operatív memória között helyezkedik el. Alkalmazását az tette szükségessé, hogy a mai gyors processzorokkal a főmemória nem tud lépést tartani, a processzornak több órajelciklust tétlenül kell várnia, míg a kért adatot megkapja a memóriából. A cache azáltal gyorsít, hogy eltárolja ezeket a főmemóriából kért adatokat, így ha a processzor még egyszer be akarja olvasni ugyanazt az adatot, akkor nem kell megvárnia, míg a lassúbb főmemória kiadja a kért adatot, mert az a cache-ben is megvan, és a cache, mivel gyorsabb, hamarabb képes a kért adatot szolgáltatni. 4. Operatív tár működését gyorsító tárterület. Kapacitása és elérési ideje lényegesen kisebb az operatív tárénál. 5. számítógépek átmeneti tárolóegysége, meg- előző műveleteknél használt, vagy az Internetről lehívott adatok ideiglenes tárolására; ebből a gyorsítótárból (félvezető vagy lemezfelület), az adatok gyorsabban érhetők el mint eredeti helyükről, pl. a merevlemezről vagy egy távoli Web- helyről; legismertebb példa: amikor böngészőnkkel néhány Web-oldalt 'visszalapozunk', azok egy, a böngészőprogram által a merevlemezen rezervált tárterületről jönnek elő; 'másodlagos gyorsítótár' (L2 cache) alatt egy gyors félvezető memóriát értünk, mely a központi RAM mellett a mikroprocesszor rendelkezésére áll, újabban ugyanazon lapkára integrálva (256 kb)] Cache miss (odwołanie chybione) [następuje wtedy, gdy procesor poszukuje danych w pamięci podręcznej i stwierdza, że ich nie ma w tym miejscu. W takiej sytuacji procesor musi odczytać potrzebne mu dane (których nie znalazł w pamięci podręcznej) z głównej pamięci RAM, co spowalnia oczywiście jego pracę.] - cache miss gyorsítótár találati hiba cache-pot [wym. kaszpo] [ozdobna osłona na doniczkę] (fr) cachepot; kaspó; diszesebb edény, melybe a virágcserepet teszik; cserépdíszítés caching (serwer) (ukrywający) caching (server) - gyorskiszolgáló (szerver) [hálózatok és kiszolgálógépek terhelésének csökkentését szolgáló eljárás; a szakma 'nagyjai' által az IETF elé terjesztett (WPAD=Web Proxy Autodiscovery Protocol) javaslat a Webhasználók közelében működtetett kisegítő, gyorsító szerverek önműködő felderítését szabványosítja; az IE 5.0 böngésző már tartalmazza ezt a protokollt]

4 706 cackać [1. rzadko, czasem ironicznie: pieścić, bawić; 2. cackać się: (1. obchodzić się z czymś lub z kimś czule; 2. poświęcać zbyt wiele czasu na wykonywanie jakiejś czynności); ceckać się (regionalnie), ciećkać się (regionalnie), ceckać się (regionalnie)] babusgatni, dédelgetni, tutujgani cackać się [1. obchodzić się z kimś delikatnie; 2. poświęcać zbyt wiele czasu na wykonywanie jakiejś czynności] (z + E.) becézgetni, dédelgetni, kényeztetni vkit; anyáskodni vkivel; szépítgetni vmit; cicomázza magát, kényeskedni, bajlódni, vesződni vmivel, szöszmötölni, piszmogni cackać się swoją robotą vesződni v. bajlódni a munkájával; nagyon gondosan végezni a munkáját, bíbelődni, pepecselni cackanie dédelgetés, cirógatás, cicomázás cackanie się dédelgetés, cicomázás, bíbelődés cackanie się matczyne anyáskodó dédelgetés, babusgatás, anyáskodás cackanie się z kim/z czym vkinek/vminek a dédelgetése, anyáskodás felette; vminek a cicomázása v. dicsérgetése; vesződés v. bíbelődés vmivel cackasz się z nim jak małym dzieckiem úgy dédelgeted v. babusgatod, mint egy kis gyermeket cacko [1. drobny przedmiot o wartości artystycznej, precyzyjnie wykonany; 2. coś ślicznego, eleganckiego; 3. ozdoba choinkowa] játékszer, csecsebecse, cifraság; (klejnocik) mütyűrke, haszontalanság; (merő) játékszer; csínos holmi, csillogó kacat; (átv.) érték, kincs cacy, -a, -e [pieszcz. ładny, dobry] szép, jó, csecse cacy-cacy [pieszcz. ładnie, uprzejmie] szépen; tisztelettel, figyelmesen, udvariasan, előzékenyen, szolgálatkészen, barátságosan, tisztelettudóan CAD (ang. Computer Aided Design); komputerowe wspomaganie projektowania CAD (angol: Computer Aided Design = számítógéppel támogatott tervezés v. számítógéppel segített tervezés); Számítógéppel támogatott grafikus tervezés [Számítógéppel segített tervezés. 2D és 3D építészeti, szerkezettervezői, elektronikai, mechanikai,... tervező szoftverek összefoglaló megnevezése.] cadenette [1. kosmyk włosów lub warkoczyk przewiązany kolorową wstążeczką i spadający z boku głowy. Modny szczególnie w pierwszej połowie XVII wieku, za czasów Trzech Muszkieterów. Wskazywał na przejście od etykietalnej mody hiszpańskiej, od krezy, krótkich włosów i kapelusza w formie cylinderka, do swobodnego ubioru męskiego okresu wojny trzydziestoletniej: do włosów luźnych spadających na ramiona, leżącego luźno kołnierza i miękkiego, szerokiego, wywiniętego w najbardziej fantastyczny sposób nakrycia głowy. 2. rodzaj fryzury modnej szczególnie w pierwszej połowie XVII wieku. Był to warkoczyk splatany z jednej strony głowy najczęściej z lewej i przewiązany wstążką, czasem noszono warkoczyki po obydwu stronach głowy. Moda ta przetrwała we Francji aż do XVIII wieku, popularna zarówno wśród mężczyzn jak i kobiet.] cadenette (franc., ejtsd: kadnett), a XVIII. század végén divatozott hajviselet neve, melynél a hajat hátul két varkocsba fonták s a kalap alatt két oldalt felkötötték. Caddy (również caddie) [jest osobą pomagającą nosić torbę z kijami zawodnika podczas gry w golfa. Oprócz tego dobry caddy służy radami i wsparciem moralnym - powinien znać dane pole i umieć wskazać optymalną na nim strategię.] (ang.) "caddie" [az a személy, aki a szabályokkal összhangban segít a játékosnak, ami magába foglalhatja azt, hogy a játék során viszi, vagy kezeli a játékos ütőit. Amikor egynél több játékos foglalkoztatja ugyanazt a caddie-t, akkor mindig úgy kell tekinteni, mint annak a caddie-t megosztó játékosnak a caddie-je, akinek (vagy aki partnerének) a labdája játékban van, és az általa (caddie által) vitt felszerelés az említett játékos felszerelésének számít. Kivéve, amikor a caddie egy másik játékos (vagy egy másik játékos partnerének) meghatározott utasítását hajtja végre, amely esetben azon másik játékos caddie-jének számít.] caddy [wąska szczelina w napędzie, chroni go i zapewnia optymalną ochronę przed kurzem oraz ułatwia centrowanie, możliwość ułożenia napędu zarówno w pionie jak i w poziomie] (ang.) caddy [Műanyagból és fémbol készült kazetta, amelyet egyes régebbi CD-ROM meghajtók és CD-írók használtak a lemez adagolására. A lemezt a caddybe kellett tenni, majd betolni a meghajtóba. A caddy megoldás költségesebb és mára szinte teljesen eltűnt, de jobban védi a lemezt.] cadenza (wł.; skr. cad.) kadencja (lat.) kadencia; (zene) kádencia, zárlat (a zene értelmi tagozódásának legfőbb eszköze); versenyművekben a szólóhangszer külön zenekari kíséret nélküli szólama cadyk [przywódca religijny chasydów] (héb.) caddik; igaz, jámbor ember, zsidó bölcs,

5 707 csodarabbi [a caddik szó jelentése: igaz. Nem egyszerűen igazságos, vagy igaza van, hanem olyan ember, akit Isten Igaznak nyilvánított. A biblia beszél egy titokzatos személyről, Melkisédekről, akinek nincsenek ősei, napjainak se kezdete, se vége nincs, sőt hasonlatos az Isten Fiához, és egy tökéletes királyi papság neveztetik majd el róla. Melkisédek, vagyis Melchi-Cádók (Melech = király; Ceddeq = igaz) nevének jelentése szerint az igazak királya. Rangja szerint pedig Shálem (Shalom = békesség), vagyis a Békesség királya (1Móz 14,18-20 és Zsid 7,2). Isten terve egy új papság létrehozása, akik szüntelenül Vele vannak. Ez a Melkisédek rendje szerinti királyi papság. (Zsolt 110,4 és Zsid 7,11) Sámuel könyvében azt olvassuk, hogy Isten elvetette Éli főpap házát a bűnei miatt és egy új papi házat hívott elő, amely nem más, mint a sádókita, azaz a caddik papság (1Sám 2,34-35 és 1Kir 2,27.35).] caeca invidia est; zazdrość jest ślepa (lat.) caeca invidia est; (az irigyseg vak.. értsd: ostoba) Caecus si caeco ducatum praestat, ambo in foveam cadunt Jeśli ślepy ślepego prowadzi, obaj w dół wpadają. (Słowa Jezusa Chrystusa. Ewangelia wg św. Mateusza.) Caecus si caeco ducatum praestat, ambo in foveam cadunt; ha a vak vezet világtalant, ketten esnek bele [Hagyjátok Őket; vakoknak vak vezetői ők: ha pedig vak vezeti a vakot, mind a ketten a verembe esnek. (Mt. 15,14)] Caedimus inque vicem praebemus crura sagittis. Caedimus inque vicem praebemus crura sagittis. Hol mi ölünk, hol más íjának célja a lábunk. (Persius) Caelum et terra transibunt, verba autem mea non praeteribunt Niebo i ziemie przeminą, ale słowa moje nie przeminą. (Słowa Jezusa Chrystusa. Ewangelia wg św. Mateusza.) - Caelum et terra transibunt, verba autem mea non praeteribunt; Ég és föld elmúlnak, de az én igéim el nem múlnak. (Jézus Krisztus) Caelum et terram commovere Poruszyć niebo i ziemię. (Księga proroka Aggeusza.) - Caelum et terram commovere; az eget és a földet megmozdítani. (Aggeus próféta) Caelum non animum mutant qui trans mare currunt = ci, którzy wypływają za morze, zmieniają siebie, nie duszę [Niebo, a nie duszę zmieniają Ci, co żeglują po morzach. Źródło: Listy 1, 11] Caelum non animum mutant qui trans mare currunt [célum kvi transz kurrunt] Szállhatsz tengeren át, mégsem lelket, csak eget váltsz (Urbán Eszter fordítása); Nem lelket, csak eget vált az, ki a tengeren elfut. [Latin bölcsesség Horatiustól (Episztolák I.11.27), mely szerint a lélek helyben is megtalálja, ami békéjéhez szükséges.] Caesar non supra grammaticam (łac.) Caesar non supra grammaticam [cézár grammatikam] A császár sem áll a nyelvtan felett, azaz neki is tiszteletben kell tartania a szabályait. [Suetonius szerint egy nyelvtudós megrótta Tiberius császárt nyelvi botlásáért, mire az kijelentette, hogy a szóban forgó hiba ezután erény lesz, hisz ő szentesítette. A nyelvtudós erre így felelt: Tu enim Caesar civitatem dare potes hominibus, verbis non potes! ( Mert te, Caesar, embereknek adhatsz polgárjogot, de szavaknak nem. ) E kijelentésnek mintegy summázata a címben szereplő kifejezés.] Caesar, now be still, / I killed not thee with half so good a will [William Szekspir (V.v.50 51).] Caesar, now be still, / I killed not thee with half so good a will [szízar nau bi sztil áj kild not dí vid half szó gud e vil] Caesar, most légy nyugodt, / Nem öltelek meg fél ily örömest (Vörösmarty Mihály fordítása). Angol szállóige Shakespeare Julius Caesar című tragédiájából (V.5); Brutus utolsó szavai, amikor a Philippi melletti vesztett csata végén kardjába dőlt. CAF (Centralna Agencja Fotograficzna) [Centralna Agencja Fotograficzna (CAF) powstała w Warszawie w 1951 roku,w ramach RSW Prasa-Książka-Ruch w wyniku połączenia oddziałów fotograficznych Agencji Publicystyczno Informacyjnej (API) i Agencji Robotniczej i Filmu Polskiego. W czasach PRL była jedyną agencją udostępniającą prasie serwis fotograficzny. W 1991 roku weszła w skład Polskiej Agencji Prasowej (PAP). Współpracuje z ponad 40 agencjami zagranicznymi. Posiada bogate zbiory fotografii. Liczą one około 16 milionów zdjęć gromadzonych w archiwach od początku XX wieku.] (dawno) Központi Fotóügynökség café [czytaj: kafe] lokal gastronomiczny, w którym serwuje się gorące napoje, np. kawę, herbatę, gorącą czekoladę, a także wyroby cukiernicze, np. ciasta, wafelki; kawiarnia (fr.) café; kávé (kawa), kávéház (kawiarnia) cafnąć interpelację interpellációt visszavonni cafnąć kredyt hitelt visszavonni Cafon lub Safon [miasto biblijne po wschodniej stronie Jordanu należce do plemienia Gada. Utożsamia się je z dzisiejszym jordańskim Tall as-sa idi koło Tall Amateh, położonym przy skrzyżowaniu drogi nr 65 z drogą nr 55.] Cáfon

6 708 (elrejtettség, sötétség, éjfél, észak; elrejtett vagy sötét vidék). [Jordántól keletre fekvő terület, amely Gád törzsének jutott osztályrészül (Józs 13,27)] cajg [mocna tkanina bawełniana] (ném.) cajg; olcsó, merev pamutvászon; kellék, hozzávaló cajgowy, -a, -e cajg-; pamutvászoncajgowe spodnie cajgvászon nadrág cajk [bawełniana tkanina, która jest imitacją taniej wełnianej tkaniny. Jest ciężka i produkowana z chropowatej muliny przędzy w wątku i wigonii przędzy w osnowie, o splocie diagonalnym. Jest charakterystycznie ciemno szara i ma pionowe paski. Tkanina ta jest przeznaczona na odzież roboczą lub tanie spodnie. Nazwa pochodzi z Niemiec "Zeug" oznaczając "rupieć" lub "pracę" (lub "coś gorszego"); jest to określenie wykorzystywane do chropowatej przędzy odpadowej z bawełny, np.: tańszych i gorszych tkanin.] cájg [Olcsó gyapjúszövethez hasonló nehéz pamutszövet. Durva mulinécérna lánc- és vigonyfonal vetülékfonalból, sávolykötésben készül, rendszerint sötétszürke színben, hosszanti csíkokkal. Munkaruhák és olcsó nadrágok anyaga. Az elnevezés a német "Zeug"-ból származik, aminek egyik jelentése: vacak holmi, ami arra utal, hogy pamuthulladékból készült olcsó áru.] [Így nevezte a bibliai szerzőket a verbális inspiráció tanítása.] Calamitas virtutis occasio - Klęska okazją do cnoty (Seneka) Calamitas virtutis occasio; Katasztrófa lehetőséget kínál az erény bizonyítására (Seneca) calamitates [klęski, nieszczęścia] (lat.) calamitates; katasztrófa, szerencsétlenség Calamus draco (palma) Kúszópálma (Calamus draco) calceus [rodzaj obuwia rzymskiego zakrywającego stopę. Wytwarzane ze skóry, z parą rzemieni przyczepionych za pomocą haczyków na napiętku. Rzemienie owe krzyżowały się z drugą parą poprowadzoną pod stopą. Calceus w kolorze czarnym było obuwiem patrycjuszy, kolor czerwony zarezerwowany był dla senatorów.] (lat.) calceus [(lat.) a. m. cipő, mellyel a rómaiak a nyilvánosságban megjelentek. Szobrokon épp ugy férfiak mint nők lábain látható. Zárt, a mai magas női cipőkhöz hasonlít. A szinben és diszítésben voltak azonban különbségek, melyek az egyes osztályokra jellemzők voltak. Az u. n. C. senatorius fekete bőrből készült, négy, egészen a lábikrákig felérő szij szorította a lábhoz, elől pedig egy félholdalaku lemez diszítette. A legmagasabb osztályt megillető C. patricius, eredetileg az albai királyok viselete, vörös bőrből való volt, magas talpu s a szijakat az alsó lábikrák körül kapcsokhoz erősítették. A lovagok és egyszerü polgáremberek fekete C.-t hordtak; az utóbbiakénak tulajdonképeni neve pero volt, a bokáig ért s egyszerüen be volt kötve.] cajtung [niem. Zeitung; gazeta] [Słowniczek języka śląskiego] újság cal [1. jednostka długości, obecnie używana w krajach anglosaskich; 2. jednostka miary grubości desek; 3. z niem. Zoll, 24-ta część łokcia, miara wzięta pierwotnie z szerokości wielkiego palca. Uważano także, że równała się 12-tu ziarnkom jęczmienia, obok siebie położonym. Cztery takie cale stanowiło dłoń, sześć dłoni łokieć.] hüvelyk, coll (25-25 mm) calowy, -a, -e hüvelyk-, collos cal [symbol jednostki energii cieplnej kaloria] cal (kalória) [az a hőmennyiség, amely 1 g 14,5 C-os víz hőmérsékletét 15,5 C-ra emeli normális (101,325 kpa) légköri nyomáson] calami spiritus sancti [pióra Ducha Świętego] calami spiritus sancti; a Szent Lélek írótollai. caldarium [wym. kaldarium] [sala w starożytnych łaźniach rzymskich przeznaczona do brania gorących kąpieli] (lat.) caldarium; a régi római fürdőkben a melegfürdők terme v. szobája; gőzfürdő

7 709 caleche [rodzaj kapuzy francuskiej, popularnej w XVIII wieku, szczególnie w latach charakterystyczną jej cechą była konstrukcja czepca, który osadzony był na specjalnym stelażu z drucianych obręczy i mógł być składany jak buda powozu. Stosunkowo duży miał za zadanie chronić okazałe fryzury kobiet] (fr.) calèche; (daw) női főkötő calèche (wóz) (fr.) calèche; francia típusú kocsi Calendar Server [np.: DAViCal Calendar Server; Darwin Calendar Server, Sun Java System Calendar Server (Poprzez obsługę Sun Java System Calendar Server będzie można podłączać się do usług WCAP, ical, WebDAV, CalDAV i Google Calendar.), Klient Sun Java Enterprise Calendar Server (SJESCS)] (ang.) Calendar Server [A Netscape terméke; a vállalati szintű időpontegyeztetést egységesíti. Lehetővé teszi az egyes felhasználóknak, hogy a saját bejegyzésüket hozzáférhetővé tegyék mások számára is, vagy letiltsák mások elől. Lásd még: x.html] calando (wym.kalando) = zwalniając, ściszając; uciszając [określenie wykonawcze, dotyczące jednocześnie tempa i dynamiki] (ol.) calando; csökkentve [olasz zenei műszó, a calando használatánál nemcsak az időmértéket kell lassítani, hanem egyuttal a hangok erejét is mérsékelni. A calando tehát ugyszólván a ritardando és diminuendo fogalmait magában egyesíti.] Calices ex terra (gliniane kufliki) agyag pohár v. csésze; bögre Caliculus (kufliczek) caliculus, pl. caliculi, rügy v. csésze alakú Calix argenteus (kubek srebrny) ezüst kehely calix renalis [kielich nerkowy] (lat.) calix renalis; vesekehely Calix renalis medius [kielich nerkowy środkowy] (lat.) Calix renalis medius; vesekehely Calix renalis superior [kielich nerkowy górny] (lat.) Calix renalis superior; felső vesekehely Calix vitreus (daw. śklenica) üvegpohár calizna [1. pokład skalny nienaruszony przez roboty górnicze; 2. gleba jeszcze niezaorana; 3. twardy grunt znajdujący się pod warstwą orną gleby] szikla, kőzet; szűzföld; (bányászat) tartóoszlop calizna węglowa széntömb callanetics [czytaj: kalanetiks] [rozciągająca gimnastyka dla kobiet, ćwiczenia wykonywane w wolnym tempie i wielokrotnie powtarzane; kalanetyka] callanetics [egy a leghatásosabb alakformáló tornák közül, ami nem annyira megerőltető, mint más egyéb tornaformák] calowy, -a, -e hüvelyknyi, hüvelykes calówka [1. składana linijka z podziałką calową i centymetrową; 2. pot. przedmiot o grubości, długości lub szerokości jednego cala] mérővessző, colstok; (deska) colos deszka; egy hüvelyk vastagságú falemez calze solate [1. rodzaj obuwia popularnego we Włoszech w XV wieku. Szyte z sukna, bardzo delikatne przypominało raczej pończochy dochodzące do wysokości kolan i podszyte podeszwą ze skóry. Używano ich w domu, do wyjścia zakładano dodatkowo na nogi lekkie drewniaki; 2. Lekkie obuwie kobiet we Włoszech w XV wieku składało się najczęściej z sukiennych nogawic dochodzących do kolan; były pod stopą podszywane skórą i służyły za domowe lekkie obuwie, tzw. calze solate.] (ol.) calze solate; könnyű olasz női cipő a XV. sz.-ban caluchny, -a, -e [zdrobnienie o odcieniu intensywnym od: cały]; calusieńki, -a, -ie; caluśki, -a, -ie; caluteńki, -a, -ie; calutki, - a, -ie egészecske caluczny dzień egész nap calumnia (oszczerstwo) (lat.) calumnia; hamis vádaskodás, rágalmazás; becsmérlés calumniator [oszczerca] calumniator calumnians: rágalmazó Calumniare audacter semper aliquid haeret [szkaluj śmiało, zawsze coś przylgnie] Calumniare audacter semper aliquid haeret, latin közmondás, példabeszéd: rágalmazz bátran, mindig marad valami nyoma v.

8 710 valami megtapad a rágalomból; rágalmazz bátran, mindig pletyka lesz belőle caluski, calutki (od cały) egész, teljes Calvitium non est vitium, sed prudentiae indicium Łysina to nie wada, lecz oznaka mądrości. Calvitium non est vitium, sed prudentiae indicium; kopaszság nem a gyengeség jele, hanem a bölcsességé całka [jedno z podstawowych pojęć analizy matematycznej] integrál (matematika); egész szám całkiem egészen, teljesen; egyáltalán całkiem niepotrzebne egyáltalán nem szükséges całkiem przerobić teljesen átalakítani, megújítani całkować [obliczać całkę] integrálni całkowalny, -a, -e [taki, który daje się scałkować; funkcja całkowalna] integrál-; integrálási całkowanie integrálás całkowicie, całkiem egészen, teljesen; szőröstülbőröstül; gyökerestül całkowicie przyznać się do winy teljesen beismeri a bűnösségét całkowicie znieść bariery celne vámkorlátokat teljesen leépíteni całkowitość vminek teljessége, egész volta, hiánytalansága całkowitość zbioru a gyűjtemény teljessége całkowity, -a, -e [obejmujący całość] egész, teljes, hiánytalan, csorbítatlan; hiánytalan całkowita zdolność do podejmowania czynności a. działań prawnych teljes cselekvőképesség całkowita zdolność prawna teljes jogképesség całkowita wyprzedaż végeladás, kiárusítás całkowita amplituda drgań rezgéstágasság całkowite odbicie teljes visszaverődés całkowite przeniesienie teljes áteresztés całkowite zaćmienie (Księżyca a. Słońca) teljes fogyatkozás całkowite zwycięstwo fölényes, elsöprő, fölényes győzelem całkowity okres tejes periódus całkowity wskaźnik zagrożenia hałasem öszetett zajbehatási index całkowy, -a, -e integrálcało teljesen, egészen; (bez szkody) épen, sértetlenül, ép bőrrel, épségben, egészségben; épségben és egészségben; teljesen cało- [pierwszy człon wyrazów złożonych, wskazujący na całkowitość tego, co nazywa drugi człon złożenia] egész-, teljes- całodniowy, -a, -e; całodzienny, -a, -e [trwający cały dzień] teljes napi, egésznapi, teljes v. egésznapos, egynapi całodniowa praca egész napi munka całodobowy, -a, -e [trwający całą dobę] huszonnégy órás, egész napos; egész nap hívható całodobowy numer telefoniczny egész nap hívható telefonszám całoksztalt egész (fn.), összesség; (układ) összkép; vminek az egész v. teljessége; vmi mindenestül całoksztalt prac a munka összessége v. egésze całomiesięczny, -a, -e [trwający, działający cały miesiąc] teljes havi, egész havi, egyhavi, egész hónapos, teljes hónapos, egy hónapos całonocny, -a, -e [trwający, działający przez całą noc] egész éjszakai, egész éjjeli, teljes éjszakai całonocne czuwanie egész éjszakán át tartó virrasztás całopalenie (Ofiary) (dawno) tűzáldozat, máglyán való elégetés, feláldozás a máglyán; egészen égő áldozat; teljesen elégő całopalny, -a, -e [1. spalany całkowicie jako ofiara; 2. przeznaczony do całopaleń] áldozati, tűzáldozati całorocznie egész évben, egy éven át całoroczny, -a, -e [trwający, działający przez cały rok] egész évi, egyévi, teljes évi, egész éves, egyéves całoroczny dochód egyévi jövedelem, évi bevétel całostronicowy, -a, -e [zajmujący całą stronę] egészoldalas całostronicowa ilustracja egészoldalas illusztráció, ábra (könyvben) całościowy, -a, -e [zawierający całość] teljes-, egészcałość [1. wszystkie części czegoś wzięte razem; 2. przen. Nietykalność; 3. filoz. zwarty układ, którego cechy i prawidłowości decydują o wszelkich właściwościach jego poszczególnych składników; 4. liczba całkowita] vminek az egésze v. teljessége; összesség, teljesség [w całości: teljes egészében]; (nienaruszoność) épség, érintetlenség, sértetlenség; egész, egész szám (fn.) [siedem trzecich to dwie całości i jedna trzecia: hét harmad egyenlő két egész és egy harmaddal] całość organiczna (átv.) szerves egész całość terytorialna területi egység całotygodniowy, -a, -e [trwający, działający przez cały tydzień] egész heti, teljes heti; egész hetes, egyhetes, egyheti całotygodniowy zarobek egyheti bér

9 711 całować (całuje) [dotykać ustami ciała innego człowieka, najczęściej w celu sprawienia mu przyjemności] (kogo/co) csókolni, megcsókolni vkit/vmit całować kogo w oba policzki kétfelöl arcon csókolni; megcsókolni mindkét orcáját całować kogo w rękę kezet csókol vkinek całować kogoś csókolni vkit całować w rękę kezet csókolni całuję rączki kezét v. kezeit v. kezüket csókolom; kezedet csókolom całować się [całować wzajemnie jeden drugiego] (z kimś) csókolózni, csókolódzik całuję się serdecznie szívből csókollak, szeretettel üdvözöllek całowanie csókolás Całowanie [wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie otwockim, w gminie Karczew] Całowanie (lengyel falu) całuję csókol całuję mocno sok szerettel csókollak całun [1. tkanina służąca do przykrywania zwłok, trumny, katafalku itp.; 2. przen. coś pokrywającego, zasłaniającego; 3. dawna tkanina wełniana, tkana w szachownicę; 4. całon, wielka opona, pokrowiec, tkanina wełniana lub jedwabna, zwłaszcza żałobna, służąca do przykrycia trumny, mar lub zwłok nieboszczyka. Pierwsze głośne fabryki tego rodzaju tkanin powstały w mieście francuskiem Châlons, a sprowadzane do Polski, jak słusznie twierdzi Karłowicz, od tego miasta otrzymały powyższe spolszczone nazwy.] (halotti) lepel; gyászlepel; takaró, fátyol całun mgły (átv.) ködfátyol, ködfoszlány całun śmiertelny szemfedő, halotti lepel; halotti takaró całun turyński [płótno ze śladami postaci identyfikowanej z postacią zmarłego Chrystusa, w które miał być owinięty i złożony do grobu] torinói lepel [egy 4,36 méter hosszú és 1,1 méter széles, halszálkamintásan szőtt lenvászon kendő, amely egy olyan ember képét hordozza, akit valószínűleg a keresztre feszítéshez egyező módon kínoztak meg. A leletet a torinói Szent János-katedrálisban őrzik. A leplen égési nyomok láthatók, a tűzvész a franciaországi Chambéry várkápolnájában pusztított 1532-ben.] całus, całusek [pocałunek] csók; puszi całusek puszi, mézescsók, puszedli cały, -a, -e [1. obejmujący wszystkie części składowe; 2. jedyny, wyłączny; 3. duży; 4. nieuszkodzony; 5. o człowieku, zwierzęciu: taki, któremu nic się nie stało, taki, który wyszedł z opresji; 6. pot. przejawiający charakterystyczne dla siebie lub kogoś cechy] egész; (nienaruszony) ép, sértetlen; teljes [z całego serca: teljes szívéből; z całą pewnością: minden bizonnyal]; (istotny) egész, tiszta, szakasztott [ta szklanka jest cała, a ta pęknięta: ez a pohár ép, amaz törött; ty masz ubranie całe a on podarte: a te ruhád ép, az övé pedig (el)szakadt v. rongyos]; mind cała doba egész nap; egy nap, huszonnégy óra, egy napi időtartam cała klasa zasłużyła na pochwałe az egész osztály rászolgált a dicséretre cała moja rodzina az egész családom cała moja rodzina jest zdrowa az egész családom egészséges cała naprzód! (hajózás) teljes gőzzel előre! Cała naprzód Inne tytuły: Full Ahead (USA), Czołówka reżyseria: Stanisław Lenartowicz scenariusz: Ewa Szumańska, Stanisław Lenartowicz obsada: Krzystof Fus, Zbigniew Cybulski, Zdisław Maklakiewicz, Teresa Tuszyńska, kraj: Polska rok produkcji: 1967 czas trwania: 86 min premiera, dystrybutor: kino (Polska): , (nieznany) inne tytuły: USA Full Ahead cała nuta egész hangjegy

10 712 cała para teljes gőz, egész erő cała przyjemność po mojej stronie részemről a szerencse cała rodzina wymarła az egész család kihalt cała rzecz w tym ettől függ minden; ez a dolog lényege cała sprawa polega na tym az egész ügy abban áll cała suma teljes összes cała wieś tu wali az egész falu ideözönlik całą grandą az egész társasággal, bandával, branccsal v. kompániával całą mocą minden erejével, minden erővel; teljes erővel całą noc egész éjjel całą noc hasali zabawie egész éjszaka táncoltak a mulatságon całą noc nie zmrużył oka egész éjszaka nem hunyta le a szemét całą parą teljes gőzzel, egész erővel całą siłą minden erővel, minden erejével całe jego życie kręci się wokół żony a felesége körül forog az egész élete całe miasto az egész város; a város összes lakója; a város teljes lakossága całe miasto w ogniu az egész város lángokban áll całe miasto widział jak na dłoni az egész várost egyetlen pillantással át tudta tekinteni Całe moje życie było jednym nieprzerwanym grzechem. Boże, zlituj się nade mną! [Autor: August II Mocny król Polski] Egész életem egy szakadatlan bűn volt. Istenem, könyörülj rajtam! (II. Erőságost lengyel király) całe pięć złotych mindössze öt zloty; igazán csekélység, bagatell, potom összeg! całe życie egész életében cały brudny! tiszta kosz! cały dom na głowie gospodyni az egész ház gondja a háziasszony vállán nyugszik cały dzień egész nap cały dzień siedzę w domu i czekam na kogoś egész nap itthon ülök és várok valakit cały dzień szukam mojej rodziny egész nap a családomat kerestem cały dzień wrzało jak w garnku egész nap dörgött és villámlott cały etat főállás cały jego dorobek litercki (az ő) egész irodalmi munkássága cały kraj wydał na zatratę az egész országot pusztulásra ítélte cały ojciec szakasztott az apja, tiszta apja cały rękopis pomazał összefirkálta az egész kéziratot cały sekret polega na tym, że abban v. abból áll az egész titok, hogy ; az egésznek az a titka v. nyitja, hogy cały świat az egész világ cały ton [1. jednostka odległości dwóch dźwięków różnej wysokości, składająca się z dwóch półtonów; 2. jednostka odległości dwóch dźwięków różnej wysokości, składająca się z dwóch półtonów, równa interwałowi sekundy wielkiej] egész hang [két félhangnyi (vagy két kis szekund) távolságból áll] cały towar wykupili mindent felvásároltak v. megvásároltak cały tydzień egész hét cały sztab urzędników a tisztviselők (egész) kara; a(z egész) tisztviselői kar cały wypiek chleba az egész sütés (kenyér) cały zabrudzony! tiszta kosz! całym sercem szívvel-lélekkel, teljes szívéből całymi dniami naphosszat całymi latami coś robić hosszú évekig foglalkozni vmivel; évekig csinálni vmit CAM (Computer. Aided Manufacturing), produkcja wspomagana komputerowo [wykorzystanie komputerów do planowania, sterowania procesami (jest opłacalne przy wysokiej produkcji jest drogi)] számítógéppel támogatott gyártás (CAM Computer. Aided Manufacturing) CAMAC, czyli Computer Automated Measurement And Control [popularny standard modułowej aparatury elektronicznej, wykorzystywany głównie w systemach akwizycji danych. Współcześnie stosowany do zbierania danych i sterowania w eksperymentach naukowych (z fizyki cząstek elementarnych oraz jądrowej), czasem używany w przemyśle i elektronicznych systemach medycznych.] - CAMAC Computer Automated Measurement and Control (számitógéppel autpmatizált mérés és irányitás) camauro [tradycyjna czapka papieska szyta z czerwonego aksamitu i obrzeżona białym futrem gronostajów, używana w zastępstwie biretu od XII wieku. Ostatnio papież Benedykt XVI wystąpił w tym nakryciu głowy, przed nim nosił je czasem Jan XXIII (lata: ).] camauro; hagyományos pápai sapka [(neve szintén a camelaucumból ered) a fej egészét és a füleket is befedő házisapka", amit eredetileg a palotán belüli alkalmakkor, valamint a mitra és a tiara alatt viseltek. Noha korábbi eredetre megy vissza, a XIII-XIV. században vált a pápák jellegzetes attribútumává,

11 mígnem a XVIII. század vége felé a pileólus kiszorította a divatból. Azóta - XVI. Benedek 2005-ös kísérletétől eltekintve - csak X. Piusz, majd XXIII. János elevenítette fel tartósan. Eddig az időig ezt adták az Apostoli Palotában felravatalozott pápára (azóta csak püspöksüveget).] századi viselet, a fűző felett hordott, csipkés, ujjatlan mellény 713 camcorder {rzecz.} [1. kamera wideo {f.} 2. (też: camera) kamera {f.}] camcorder [A Camera és a Recorder szavakból összeállított angol műszó, amely egy beépített recorderrel rendelkező videókamerát jelöl. Ezt a fajta kivitelezést az amatőrök és a profik is használják.] camelus (Camelus dromedarius) [Wielbłąd jednogarbny, dromedar, dromader (mylna nazwa ale potocznie używana )] (lat.) camelus; teve (Camelus dromedarius) camembert [wym. kamãber], kamamber [miękki ser z mleka krowiego, z nalotem białej pleśni] (fr.) camembert; lágy, kövér sajt, Észak-Franciaországban állítják elő: 100 liter teljes tej kg camembert sajtot ad. A tejet 26 o -on oltják be, kevés oltóval, a megalvadás csak 4-6 óra alatt áll be [Camembert francia falu nevéből] camera obscura (Camera obscura z łac. ciemna komnata) [prosty przyrząd optyczny pozwalający uzyskać rzeczywisty obraz. Była pierwowzorem aparatu fotograficznego. Camera obscura bywa nazywana również kamerą otworkową.] - camera obscura; "sötétkamra", a fényképezőgép őse [(latinul sötétkamra) vagy lyukkamera optikai eszköz, mely a környezet vizuális leképezésére szolgál. Egy minden oldalról fénytől védett doboz vagy szoba, melybe a fény egy apró lyukon keresztül hatol be. A kép a camera obscurán belül a lyukkal ellentétes oldalon válik láthatóvá. A fényképezőgép őse, mely nagy hatással volt a fotográfia kialakulására és fejlődésére. A mai fényképezőgépek is a camera obscura működésén alapulnak. A fényképezés előtti időkben mint rajzolási segédeszközt és mint fizikai, csillagászati eszközt tartották számon.] Camisole (dresy) Camisol; 1. derékig érő dessous ingecske vékony vállpánttal és csipkeszegéllyel; női atléta; 2. XIX-XX. camp (także Kamp) [1. Camp" pochodzi od francuskiego slangowego terminu camper, który oznacza "pozować (na kogoś, zachowywać się) w przesadzony sposób". Być może wywodzi się z łacińskiego "campus", oznaczającego "pole, gospodarstwo, wieś", sugerując tym samym związek ze stereotypowym zachowaniem przypisywanym ludom wiejskim, zatem "prowincjonalnym". 2. estetyka, stylizacja, w której rzecz podoba się dlatego, że jest w złym guście lub z powodu swojej wartości ironicznej. Jako część anty-uniwersyteckiej obrony kultury popularnej w latach 60. XX wieku, camp stał się popularny razem z szeroko upowszechniającymi się postmodernistycznymi poglądami na kulturę. 3. Przesadny, przekolorowany wręcz dziwacznie kiczowaty styl. Dowiedz się o nim więcej w artykule o stylu camp] camp stílus

12 714 campanile (zob. kampanila) [włoska dzwonnica kościelna obok kościoła] (ol.) campanile; (dzwonnica) harangtorony, harangláb a székesegyházak mellett, először a VI-VII. sz.-ban az ókeresztény bazilikáknál tűnik fel camping [wym. kemping], kemping [1. teren, na którym turyści mogą rozbijać namioty lub mieszkać w przyczepach samochodowych albo w domkach; 2. czasowe przebywanie turystów na takim terenie; 3. ogrodzony teren wyposażony w umywalnie, elektryczność itp., przystosowany do obozowania w namiotach albo w domkach (przyczepach) kempingowych; 4. czasowe przebywanie na takim terenie] (ang.) camping; kemping campingowy, -a, -e; kempingowy, -a, -e (ang.) camping-; kempingcampingowiec, kempingowiec (ang.) campingező; kempingező campingować, kempingować (ang.) campingezni; kempingezni campus [wym. kampus], kampus [teren anglosaskiej szkoły wyższej wraz z zabudowaniami] (lat.) campus; mező, térség, tábor (l. kemping) campus-wide information system {rzecz.} [komp.] [zł.] (też: CWIS) [uczelniany system informacyjny {m.} [komp.] [zł.]] (ang.) CWIS (Campus-Wide Information System) [felsőoktatási intézmények intranetjének belső információs rendszere, melynek egyes részei (pl. intézményi homepage, könyvtári OPAC) külső felhasználóknak is elérhetők] campusowy, kampusowy, -a, -e mezei, tábori Canabae legionis [cywilne osiedle rzemieślniczo - handlowe położone w bezpośrednim sąsiedztwie, lecz poza obrębem Castra Romana - umocnionego rzymskiego obozu wojskowego. Zamieszkiwane przez osoby świadczące usługi wojsku, rodziny żołnierzy oraz byłych legionistów po odbyciu służby wojskowej. Osiedla te odegrały znaczną rolę w rozwijaniu wymiany handlowej z rdzenną ludnością, jako miejsca targów rzymsko - barbarzyńskich, były też niezbędne do zaopatrzenia stacjonującej armii. Od 2 drugiej połowy I wieku wiele z nich zmieniało się w miasta, przyczyniając się do urbanizacji podbijanych terenów.] (lat.) canabae [bódé v. sátorváros egy római castrum mellett, a sereget követő kereskedők, markotányosok, árusok letelepedésére. Amikor a légió végleg megállapodott és állandó tábort épített, a fabódét is kőbe építik át, s kialakul a katonaváros] canaille (fr. w Francji) (fr.) canaille, (franc., ejtsd: kánály), csőcselék; gazember; csőcselék, söpredék; gazember, pimasz Cancer [Rak (łac. Cancer, dop. Cancri, skrót Cnc) to konstelacja będąca jednym z 12 gwiazdozbiorów zodiaku.] (lat.) Rák (latin: Cancer) egy csillagkép, egyike a 12 állatövi csillagképnek Cancer [Nowotwór złośliwy (łac. neoplasma malignum)] (lat.) Cancer; rákbetegség candidatus theologiae (cand. theol.) - CAND.THEOL; teológiai hallgató canezou [popularna w pierwszej połowie XIX wieku ozdoba stanika sukni kobiecej. Był to rodzaj pelerynki lub bluzki bez rękawów szytej z batystu, haftowanej, lub naszywanej koronkami. Zwykle biała. Noszono ją wpuszczoną za pasek z tyłu lub z przodu, lub swobodnie zwisającą. Czasem canezou stanowiło tylko sam bluzkowy gors ozdabiający przód góry sukni.] Canezou. fr., cannezou is [népszerű női ruha fazon a XIX. sz. első felében. A chemise-ruha dekoltázsának befedésére szolgáló kabátka hosszú ujjal, éppen mell alá érően 1800 és 1820 között volt divatos és 1870 között finom vállgallérfodrokkal és csipkével; derékig ér, ott hegyesen összefut, és szalaggal vagy pánttal rögzítik, derékpánttal is tól egy bizonyos szárnyas kabátka elnevezése ( szárny); köpenyforma is, hátul szalagokkal összefogva] Canis sine dentibus latrat. (Varro) Canis sine dentibus latrat; Csak a fogatlan kutya ugat. (Varro) Canis timidus vehementius latrat quam mordet Pies, który się boi, gwałtowniej ujada, niż gryzie. (Kurcjusz Rufus) Canes timidi vehementius latrant, quam mordent; a félénk kutyák erősebben ugatnak, mint harapnak; a félénk kutya inkább ugat, mint harap. (Curtius Rufus) Canicula (Syriusz) (lat.) Canicula; a kutyacsillagkép legfényesebb csillaga, a

13 715 Szíriusz. [Ennek zeniten állásákakor szokot a legmelegebb lenni, innen: kánikula] Canis (z łac. canis - pies) [rodzaj ssaków drapieżnych (Carnivora) z rodziny psowatych (Canidae), obejmujący szakale, kojoty oraz wilki i ich udomowione formy] (lat.) Canis; kutya [nem a a ragadozók (Carnivora) rendjéhez tartozó kutyafélék (Canidae) családjának névadó és egyben egyik legnépesebb nemzetsége] Canis adustus - szakal pręgowany Sujtásos sakál (Canis adustus) Canis aureus - szakal złocisty Aranysakál (Canis aureus) Canis latrans - kojot Prérifarkas más néven kojot (Canis latrans) Canis lupus - wilk szary i jego udomowione formy: - Farkas v. szürke farkas (Canis lupus) o Canis lupus familiaris - pies domowy o Canis lupus dingo - dingo o Canis lupus hallstromi - uznawany za podgatunek wilka szarego lub rasę psa domowego Canis mesomelas - szakal czaprakowy Panyókás sakál (Canis mesomelas) Canis simensis - kaberu, wilk (szakal) etiopski Abesszin róka más néven kaber, etióp farkas vagy etióp sakál (Canis simensis) wymarły: Canis dirus oraz taksony o niejasnej pozycji systematycznej (incertae sedis): Canis himalayaensis - wilk himalajski, odkryty w 2007, przez część systematyków uznawany za odrębny gatunek, a przez innych za podgatunek wilka szarego (Canis lupus pallipes) Canis indica - wilk indyjski, odkryty w 2007, przez część systematyków uznawany za odrębny gatunek, a przez innych za podgatunek wilka szarego (Canis lupus chanco) Canis rufus - wilk rudy, przez część systematyków uznawany za odrębny gatunek, a przez innych za podgatunek wilka szarego (Canis lupus rufus) Vörös farkas vagy rőt farkas (Canis rufus) Canis Maior (Duży Pies) (lat.) Canis maior; a nagy kutya csillagkép az északi égbolton (legfényesebb csillaga a Szíruisz) Canis minor [Mały Pies (łac. Canis Minor, dop. Canis Minoris, skrót CMi) - mały gwiazdozbiór usytuowany w pobliżu równika niebieskiego.] (lat.) Canis minor; a kis kutya csillagkép az északi égbolton Canna [Paciorecznik, kanna (Canna), rodzaj z rodziny paciorecznikowatych, ok. 50 gatunków z tropikalnej Ameryki. Kwiaty duże, barwne, o bardzo charakterystycznej, niesymetrycznej budowie.] (lat.) Canna; tropikus amerikai növénynem, magas fűféle, olykor három méter magasra is megnő; egyes fajtái ehetők, nálunk dísznövény; élénk sárga v. vörös virágú cserje Canonica visitatio (visitatio pastoralis) visitatio canonica [np. Visitatio canonica decanatus lubaczoviensis, 1789; Visitatio canonica decanatus lubaczoviensis, ] Canonica visitatio (visitatio pastoralis) visitatio canonica (kánoni látogatás) [plébániák - kánonjogban előírt - felkeresése felügyelet, ellenőrzés céljából az egyházmegye vezetője v. annak küldötte részéről. Ennek során jegyzőkönyvben rögzítették az egyházközségre vonatkozó részletes adatokat, köztük az iskolákra, tanítóra, tanulókra vonatkozó információkat is. Fontos népokt.-tört.-i források e canonica visitatio s jegyzőkönyvek. Az első 1397-ből maradt ránk az esztergomi egyházmegyéből. A protestánsok is átvették a canonica visitatio intézményét.] canons [rodzaj ozdoby buta męskiego w pierwszej połowie XVII wieku. Na batystowy lub płócienny podkład naszywano w trzech rzędach białe klockowe koronki, później układano je w formie lejka i umieszczano w dużych, kolistych nieco odwiniętych do dołu cholewach.] (daw) férfi cipő hímzett díszítése a XVII. sz. első felében XIV. Lajos portréja (1640) cantabile [wym. kantabile] [muz. śpiewnie; określenie wykonawcze; andante cantabile - w tempie umiarkowanym i śpiewnie; cantabile espressivo - śpiewnie, z wyrazem] (ol.) cantabile; (zene) énekelve, énekszerűen, dallamosan (adandó elő) cantata (kantata) [niesceniczna forma muzyczna przeznaczona na głos (głosy, chór) z towarzyszeniem instrumentów. W wielu

14 716 aspektach podobna jest do oratorium, lecz zwykle bywa krótsza i wykorzystuje szerszy wachlarz tekstów.] (ol.) cantata, kantáta [az olasz cantata, magyarul énekelt szóból ered]; rövidebb jellegű oratorikus mű, ami karakterében lehet lírai, drámai vagy epikus Cantate (łac.) [spiewajcie!] (lat.) cantate [énekeljetek]; [a húsvét utáni 2. vasárnap neve az óegyházi liturgia introicusa szerint: "Cantate Domine..." (Zsolt.98,1).] canter (galop) (ang.) canter; könnyű, rövid galopp cantilena [piosenka] (ol.) cantilena; (zene) énekszerű dallam, a zenemű olyan része, mely dallamosság tekintetében különösen feltűnik; dal Cantinem eandem canere (Terentius) Cantinem eandem canere. - Mindig ugyanazt a nótát fújni. (Terentius) canto (pieśń; śpiew; w dalszym znaczeniu - melodia, a także głos wykonujący melodię (np. sopran).) (ol.) canto; (zene) ének Canton [cienka, lekka, delikatnie szorstka bawełniana tkanina z lekkim połyskiem, o płóciennym splocie z czesanej, przędzy o niskim skręcie. Wykorzystywane na bieliznę i damskie sukienki. Nazwa pochodzi od chińskiej miejscowości.] - Canton [Finom, kissé átlátszó, enyhén fényes csillogású, könnyű pamut szövet. Vászonkötésben készül fésült, alacsony sodratú fonalból. Alsóneműk és női ruhák készítésére használják. Az elnevezés Kína egyik városának nevéből ered.] cantonade (fr.) cantonade; a színpadnak a kulisszák mögötti része cantus (łac. skr. C.) (pieśń; śpiew, termin używany w średniowieczu i w okresie odrodzenia na oznaczenie melodii umieszczonej w sopranie) (lat.) cantus; ének, dallam Cantus cycneus Łabędzi śpiew (ostatnie dzieło, praca przedśmierna lub głos wieszczy). (Cyceron) Cantus cycneus; hattyúdal, jóslat (Cicero) Canvas (płótno) (ang.) Canvas, vászon [Strapabíró, durva, vászonkötésű szövet elsősorban pamutból vagy pamut/len keverékéből.] canzona [wym. kancona], kancona [1. liryczna pieśń; 2. świecka pieśń wielogłosowa, popularna we Włoszech w XVI w.; 3. utwór instrumentalny powstały w wyniku transkrypcji tej pieśni np. na lutnię, organy lub orkiestrę; 4. pieśń liryczna o miłości i przygodach wojennych, charakterystyczna dla włoskiego średniowiecza] (ol.) canzone, dal; (fr.) sanzon (szanzonetka) canzonetta [wym. kanconetta], kanconeta [1. w XVI w.: krótki utwór wokalny, zwykle o charakterze tanecznym; 2. w XIX w.: liryczny utwór instrumentalny] (zene) canzonetta (canzonette v. canzonettas); dal cap [I. 1. baran lub kozioł; 2. pot. o mężczyźnie, zwłaszcza starym i nieprzyzwoitym wobec kobiet lub głupim; 3. pot. mężczyzna mający brodę podobną do brody koźlej; 4. łow. samiec kozicy; II. 1. hak wyciągowy; 2. kołek spinający dwa bale; III. wykrzyknik nazywający szybki ruch, polegający na chwyceniu czegoś lub kogoś za coś] 1. bak, kecskebak; 2. tökfilkó; 3. kapd el! hopsz! (łap-cap) capa [płaszcz wywodzący się z Hiszpanii, popularny w XVI wieku, wykrojony z pełnego koła, szyty był z ciemnej tkaniny i sięgał do pół łydki. Czasami miała doczepiony z tyłu kaptur. Capy szyte w żywych kolorach noszone były przez ówczesnych matadorów na arenie. Noszono je udrapowane z prawą połą zamaszyście zarzuconą za ramię.] (daw) spanyol eredető kabát a XVI. sz.-ban Maria Gukowska-Rychlewska Historia ubiorów, 1968, str. 441 cappella (wł. kaplica) - a capella (ol.) a capella [az elnevezés hangszerkíséret nélküli többszólamú kórusműre, annak előadásmódjára, illetve előadóira egyaránt utalhat.] capi, -ia, -ie bak-, kecskebakcapać, capnąć [1. pot. chwycić; 2. pot. ukraść; 3. pot. aresztować] elkapni, megfogni, elfogni, megragadni; kézre keríteni (vkit); ellopni, elcsenni; (átv.) letartóztatni, őrizetbe venni, elfogni, bezárni (vkit) capać, capnąć kogo/co elfogni vkit/vmit

15 717 capać [dyszeć] [Słowniczek języka śląskiego] lihegni, pihegni, zihálni; kapkodni a levegőt CAPI (ang. Common ISDN Application Programming Interface) [to nazwa programowego interfejsu pomiędzy systemem operacyjnym komputera a urządzeniem ISDN.] CAPI, Common ISDN Application Programing Interface [CAPI módszer az angol Computer Aided Personal Interviewing rövidítése, mely számítógéppel támogatott személyes megkérdezést jelent. A személyes megkérdezés esetén a beszélgetés természetesebb, mint telefonos kérdezés esetén. Bonyolultabb, hosszabb és mélyebb kérdések is feltehetők, mivel a kérdezőbiztos tud bennük segíteni. Amennyiben a lekérdezés a válaszadó lakásában történik, úgy a kérdezőbiztos megfigyelheti az adott otthont, életmódot, berendezéseket és ezekből is nyerhető információ. A számítógéppel támogatott lekérdezés egyik nagy előnye, hogy ötvözi a számítógépes rögzítés gyors eredményeit és a személyes megkeresésből származó bizalom hatását. Nincs szükség a kérdőívek manuális rögzítésére, mellyel idő nyerhető. Multimédiás anyagok (képek, hangfájlok, videók) lejátszására is lehetőség van, ezzel színesebbé, érdekesebbé lehet tenni a kérdőíveket.] capić [śmierdzieć] [Słowniczek języka śląskiego] bűzleni, bűzölögni, büdösödni CAPPA MAGNA [rodzaj bardzo ozdobnej kapy noszonej przez kanoników bazyliki większej (np. bazyliki św. Piotra na Watykanie). Ma formę peleryny. Kapy noszone są podczas nabożeństw majowych, lub w drodze na cmentarz podczas odprawiania pogrzebu; zasadniczo nie zakłada się kap na zwykłą mszę.] (lat.) CAPPA MAGNA [Főpapi, kanonoki díszöltözet. Hosszú, gazdagon redőzött, uszályos, lila köpeny. Télen szőrmegallért helyeztek rá. Az érsekek hermelines szőrmegallért viseltek rajta.] CAQ [komputerowo wspomagane sterowanie jakością (ang. Computer-aided quality assurance). Są to metody i techniki komputerowego wspomagania projektowania, planowania i realizacji procesów pomiarowych, a także procedur kontroli jakości.] - CAQ (Computer-aided quality(assurance)= Számítógéppel segített minőségellenőrzés/-biztosítás) capuccino capuccino v. kapuccino capuccio [obszerny nakrycie głowy popularne wśród XV wiecznych, włoskich elegantów. Był to rodzaj kaptura składającego się z trzech spiętrzonych części: wałka, sterczącego kaptura z kołnierzem i ogona kaptura, który zwykle układano na czubku kaptura, lub też zwisał swobodnie aż do pięt.] capuccio; csuklya, fejfedő a XV. sz. során CardBus Card [E-MU CardBus Card jest profesjonalną kartą PCMCIA dla laptopów opartych o system Windows.] CardBus Card [Továbbfejlesztett PCMCIA szabványú 32 bites, PCI sínes kártya, 3.3 V tápfeszültséggel.] carpe diem <chwytaj dzień> [korzystaj z każdego dnia. Horacy.] Carpe diem [karpe ] Élvezd a napot ; Ragadd meg a napot! Talán a leghíresebb horatiusi szállóige (Ódák I.11); betű szerinti jelentése tépd le a napot (mint gyümölcsöt) ; Berzsenyi átköltésében: Használd a napokat. Ősi epikureus bölcsesség, amely a jövő bizonytalanságára figyelmeztet, és a napot, a pillanatot, a jelent tekinti az egyetlen fogható valónak. Rokon értelmű idézet: Dum vivimus, vivamus Carpe diem quam minimum credula postero [1. weseląc się dziś nie dowierzaj przyszłości; 2. chwytaj dzień (korzystaj z chwili), jak najmniej ufając przyszłości; 3. Używaj dnia, jak najmniej ufając przyszłości. (Horacy; Źródło: Pieśni I, 11,)] - Carpe diem quam minimum credula postero; A jelent élvezd, a jövőt ne firtasd. (Horatius)

16 718 Capitis deminutio (łac. umniejszenie osobowości) [w prawie rzymskim utrata lub zmiana jednego ze statuum osoby. Powodowała m.in. zmianę długów cywilnych na naturalne.] (lat.) capitis deminutio - a jogi személyiség elvesztése (római polgárt megfosztották jogától); római jogban ismert fogalom, amely a személy (caput) státusának megváltozását jelentette. Capitis deminutio maxima (dosł. największe umniejszenie osobowości) [zmiana status libertatis osoby wolnej, następowała przez popadnięcie w niewolę. Powodowała także zmianę status civitatis i familiae. Gajusz, fragm. G 1,160] (lat.) Capitis deminutio maxima; a szabadság elvesztése; legnagyobb a capitis demintuio, ha egyszerre veszíti el szabadságát és polgárjogát. [Marek Kuryłowicz, Adam Wiliński: Rzymskie prawo prywatne. Warszawa: Wolters Kluwer, 2008, s. 86. ISBN ] Capitis deminutio media (średnie umniejszenie osobowości) [zmiana status civitatis, np. utrata rzymskiego obywatelstwa, następowała m.in. na skutek skazania na karę wygnania. Powodowała także zmianę status familiae. - Minor sive media est capitis diminutio, cum civitas amittitur, libertas retinetur; quod accidit ei, cui aqua et igni interdictum fuerit. Gajusz, G 1,161] (lat.) Capitis deminutio media; a római polgárjog elvesztése [Marek Kuryłowicz, Adam Wiliński: Rzymskie prawo prywatne. Warszawa: Wolters Kluwer, 2008, s. 86. ISBN ] Capitis deminutio minima (najmniejsze umniejszenie osobowości) [zmiana status familiae. Następowała przez zmianę przynależności do rodziny agnatycznej (np. przez mancypację, adopcję, arrogację lub conventio in manum kobiety alieni iuris), lub przez jej utratę (np. przez emancypację lub conventio in manum kobiety sui iuris). - Minima est capitis diminutio, cum et civitas et libertas retinetur, sed status hominis conmutatur; quod accidit in his, qui adoptantur, item in his, quae coemptionem faciunt, et in his, qui mancipio dantur quique ex mancipatione manumittuntur Gajusz, fragm. G 1,162] (lat.) Capitis deminutio minima; a civiljogi rokonságból, az agnatióból való kiválás [Marek Kuryłowicz, Adam Wiliński: Rzymskie prawo prywatne. Warszawa: Wolters Kluwer, 2008, s. 86. ISBN ] Capitis deminutio maxima i media [powodowały zgaśnięcie patriae potestatis przez dotychczasowego patris familias, rozwiązanie małżeństwa (poprzez utratę iuris conubium) i zgaśnięcie ograniczonych praw rzeczowych.] (lat.) Capitis deminutio maxima és media; a római házzaság megszüntetése [Marek Kuryłowicz, Adam Wiliński: Rzymskie prawo prywatne. Warszawa: Wolters Kluwer, 2008, s. 86. ISBN ] Capitolium [Kapitol łac. (mons) Capitolinus '(wzgórze) Kapitolińskie' od Capitolium 'Kapitol; świątynia Jowisza na Kapitolu'] (lat.) Capitolium; az ókori Róma egyik dombja, amelyen a fellegvár és a templomok voltak; a római kori városokban az államvallás fő temploma, rendszerint a város fóruma mellett; az USA-ban a kongresszus épülete Wahingtonban cape (ang.) [zob. kaptur a. płaszcz przeciwdeszczowy] (ang.) cape; kepp, szőrmekepp; körgallér, ujjatlan vállravető köpeny; csuklyás női köpeny Capella (łac. koza) (lat.) Capella; kecske, az Auriga csillagkép elsőrendű csillaga; a mitológia szerint Amaltheia kecskéje, amely a gyermek Zeuszt táplálta capitale delictum [kapitalna wina] (lat.) capitale delictum; főbenjáró bűn Capri [1. zob. Wąskie spodnie; 2. Typ damskich spodni spopularyzowany amerykańskimi filmami o śródziemnomorskich wakacjach. Rodzime nazwy to korsarki lub rybaczki. Cechy charakterystyczne: wąskie nogawki do połowy łydki, z małymi rozporkami w bocznych szwach. W podręcznikach elegancji z lat 50. dopuszczalne jako wyłącznie urlopowe, obecnie popularne także w mieście. W ostatnich sezonach przybrały formę legginsów, najchętniej łączonych z tunikami.] Capri nadrág

17 719 capriccio [wym. kapriczczio] [zob. kaprys w zn. 3, 4, 5.] (ol.) (zene) capricco; szeszélyes, csapongó, kötetlen formában írt zenemű capriccioso (wym. kapriczozo) = kapryśnie, żartobliwie (ol.) capriccioso; (muz) szeszélyesen Caprikornus [zob. Koziorożec (łac. Capricornus, dop. Capricorni, skrót Cap) jeden z gwiazdozbiorów zodiakalnych. Położony jest na południowej półkuli nieba.] (lat.) Capricornus; bak (csillagkép) capriole, kapriola (w hippice: skok pionowy konia) (fr., ol.) capriole; bakugrás, a lónak egy helyben való maradó táncugrása a műlovaglás egyik legnehezebb mutatványa: a ló kifeszített hátsó lábaival felugrik a levegőbe, mellső lábait pedig a magasba emeli capstrzyk [1. sygnał, wykonywany najczęściej na trąbce, oznaczający koniec zajęć dziennych w wojsku, na obozie harcerskim itp.; 2. wieczorny przemarsz wojska lub członków jakiejś organizacji ulicami miasta, zwykle z orkiestrą, odbywający się w przeddzień jakiejś uroczystości; 3. (wojsk) albo czapstrych; znak, dawany w wojsku do spoczynku o godzinie 9-tej wieczorem. Wyraz capstrzyk jest spolszczeniem niem. Zapfenstreich, Zapf czop i Streich uderzenie, czyli dosłownie w niemieckim zatkanie czopem (beczki), jakby przenośnia humorystyczna z czasów wojny 30-letniej, zastosowana do wieczornego gaszenia świateł] (wojsko) takarodó Captatio benevolentiae [zjednywanie sobie względów] (lat.) Captatio benevolentiae; a jóindulat elnyerése (retorika); a jóakarat felkeltése, a hallgatóság megnyerése (szónoki beszéd elején) [Latin formula; a retorika klasszikus tanácsa, hogy beszéde elején a szónok igyekezzék a hallgatóság rokonszenvét elnyerni a neki címzett dícséretekkel, akár hízelgő kitételekkel is. Változata: ad captandam benevolentiam.] Captcha (Completely Automated Public Turing Test to Tell Computers and Humans Apart) [kod bezpieczeństwa; rodzaj techniki stosowanej jako zabezpieczenie w formularzach na stronach WWW. Dla przesłania danych konieczne jest przepisanie podanego na obrazku tekstu (zazwyczaj losowo dobranych znaków, bądź krótkiego wyrazu). Obrazek ten jest prosty do przeczytania przez człowieka, jednakże odczytanie go przez komputer jest, przynajmniej w założeniu, bardzo trudne.] Captcha (Completely Automated Public Turing Test to Tell Computers and Humans Apart) [az első CAPTCHA (Completely Automated Public Turing test to tell Computers and Humans Apart) kódokat több mint tíz éve vetették be először, azóta az internetezők úton-útfélen összefuthatnak a különféle feladványokkal, melyek arra hivatottak, hogy megkülönböztessék egymástól az igazi felhasználókat és a robotokat, amelyek kéretlen reklámokkal akarják teleszemetelni egy adott oldal kommentfalát, több ezer címet akarnak regisztrálni egy hírlevélre, vagy befolyásolni akarják valamelyik online szavazás végeredményét. A CAPTCHAknak több változata létezik, a különféle logikai és matematikai feladványok mellett legismertebb fajtája, amikor egy képen véletlenszerűen betűket és számokat látunk, amiket azután a felhasználónak be kell gépelnie. Az optikai karakterfelismerő programok elterjedésével a CAPTCHA-kat folyamatosan fejleszteni kellett, a képeken idővel egyre torzabbá, esetleg színesebbé váltak a karakterek. A CAPTCHA eredeti feltalálói által kifejlesztett, és most a Google tulajdonában lévő recaptcha azzal nehezíti a számítógépek dolgát, hogy a betűket egy vonallal húzza át, hogy azokat nehezebben lehessen elkülöníteni.] Capture [dosł. chwytanie. Przechwytywanie danych wysyłanych przez program aplikacyjny do drukarki lokalnej w celu skierowania wydruku do drukarki sieciowej. Jest konieczne ze względu na brak wbudowanych w DOS mechanizmów współdzielenia drukarek.] (ang.) capture; fogás [pl. fogás-visszafogás (capturerecapture)] car (samochód) (ang.) car; kocsi, gépkocsi (auto) car (buł. цар, ros. царь, srb. цар) [1. monarcha sprawujący dawniej najwyższą władzę w Rosji, Bułgarii lub Serbii; też: tytuł tej osoby; 2. tytuł władcy, pochodzący ze starosłowiańskiego zniekształcenia tytułu cesarza (z łac. caesar)] (orosz) cár (orosz v. bolgár uralkodó) [A szó voltaképen a caesar latin szó rövidítése; a kifejezés a király, szuverén uralkodó szláv megfelelője, melyet a Bizánci Birodalom szomszédságában élő bolgár kánok vettek fel először, majd példájukat követve egyes szerb uralkodóknak is rangja volt. Noha legtovább Bulgáriában maradt fenn, a legismertebb az orosz cárság ( )] Car coat (prochowiec 2 ) Car coat (angol, autóskabát) [Sportos, cm hosszú kabát, hátközépen vagy oldalt átlapolt hasítékokkal. A hasítékok eredetileg a kényelmet szolgálták autóvezetés közben.]

18 720 Car coat Car shoe (ang.) Car shoe; autós cipő [Sportos városi cipő, a mokaszin rokona. Különlegessége, hogy a talp feljön a sarokig.] carabinieri (wł. Karabinierzy) (ol.) carabinieri; csendőr Olaszországban caraco [kobiece okrycie wierzchnie mające popularne w XVIII wieku. Krój zaczerpnięty został z francuskiej mody mieszczańskiej. Był to żakiet kobiecy sięgający bioder z zaokrąglonym dołem na przedzie. Z przodu przylegający, z tyłu rozkloszowany od linii pasa. W latach 80 XVIII krój caraco uzupełniono o duży kołnierz.] (daw) caraco, női rokokó kabát a XVIII. sz.-ban; karcsúsított kabátka carbo (węgiel) (lat.) carbo; szén [Węgiel Medyczny - Carbo medicinalis: orvosi szén] carbon copy [komp.] (też: CC, courtesy copy) [1. do wiadomości [komp.]; 2. DW [komp.]] cc (carbon copy) [elektronikus levelezésnél másolat küldése a címzetten kívül egy harmadik személynek; a legtöbb levelezőrendszer tartalmaz ilyen funkciót] carbonium (węgiel) (lat.) carbonium (C); szén (węgiel) carbunculus [karbunkuł (łac. carbunculus)] carbunculus; pokolvar; karbunkulus (drágakő) carcan [1)rodzaj ozdoby nakładanej na szyję, w formie przypominała ona wysoki ażurowy kołnierz lub złoty skręcony łańcuch. Noszono ją na kołnierzu robe, popularna w do początków XV wieku, element mody francuskiej. 2) w pierwszej połowie XIX (do ok r.) wieku nazywano tak sztywny i wysoki (nachodził aż na policzki), uszyty z płótna kołnierz. Był on dopinany do koszuli i często zmieniany, by zachować sztywność. Wiązano na nim krawat lub chustkę.] (daw) gallér; magas azsúr galléra emlékeztető, nyakban hordott dísz; malomkerék-gallér [Malomkerékfodor néven is említik. Túlméretezett, kb. vállszélességű, merev nyakfodor. A 16. sz. végétől kb, az 1630-as évekig divatos. Később utánérzése a német-alföldi női ruházatban.] carat [monarchiczny ustrój państwa z carem na czele; też: system takich rządów] (or.- lat.) cárizmus, cári uralom, ill. ennek egész népelnyomó rendszere caravaning [wym. karawaning], karawaning [turystyka polegająca na podróżowaniu samochodem z przyczepą campingową] caravaning; lakókocsis vándorlás v. turistaút caravaningowy, karawaningowy, -a, -e caravaning cardinalis [późn.łac. cardinalis 'główny'; zasadniczy] (lat.) kardinális; alapvető, alap-, fő-; lényeges, sarkalatos carcinoma (lat.) carcinoma; rákos daganat carcinoma prostatae [rak gruczołu krokowego] (lat.) carcinoma prostatae; prosztatarák carcinoma vesicae (carcinoma vesicae urinariae) [rak pęcherza moczowego] - carcinoma vesicae; húgyhólyagrák cardia (wpust) (lat.) cardia; (med.) cardiogram (kardiogram) [zapis skurczów serca sporządzony za pomocą kardiografu] (lat.) cardiogram; a szívműködés szabályos v. szabálytalan voltát feltüntető görbe

19 721 cardiovascularny, -a, -e [np. biznes cardiovascularny; cardiovascularny system] (lat.) cardiovascularis; szív- és érrendszeri carditis (Zapalenia serca) (gör.) carditis; szívgyulladás, szívlob cardo i decumanus (lat.) cardo; a római castrum egyik fő útja, általában É-D irányban futott és keresztezte a másik fő utat a decumanuszt carewicz (syn cara) (orosz) cárevics, a cár fia; trónörökös a cári Oroszországban cargo [wym. kargo] [1. ładunek statku morskiego lub samolotu; 2. ubezpieczenie ładunku od zagrożeń podczas transportu; 3. wąska szafka kuchenna otwierana jak szuflada] (sp.) cargo; hajórakomány, a rakomány biztosítása; a hajószállítmányról felvett jegyzék Cargo pants (spodnie) Cargo pants [1. bő, munkaruha (workwear) jellegű nadrág. Jellegzetességei a nagy, rátett zsebek a nadrágszárakon. (Lásd még baggy pants.) 2. Munkásruha stílusű bő nadrág. Jellemzőek rá a nadrág szárán lévő nagy zsebek] cargo-style (ang.) cargo-style [munkásruha stílusű extra széles felsőrészek és nadrágok. tipikus jellemzői a nagy, rávarrt zsebek.] (régebbi nevén: fogszú, latinul caries dentium, caries szuvasodás, rothadás ) [egy idült folyamat, amely a fogak keményszöveteinek a roncsolódásával jár és a felszínről a fogbél (pulpa) felé halad] caritas [wym. karitas] [w chrześcijaństwie: czynna miłość bliźniego wypływająca z miłości do Boga] (lat.) caritas; drágaság; szeretet, keresztényi szeretet; jótékonyság; (egyh.) Szeretet; a r.kat. teológiában az Isten és a felebarát iránti szeretet terminusa; római katolikus szeretetintézmény neve Caritas in veritate (z łac., pol. Miłość w prawdzie) [encyklika społeczna papieża Benedykta XVI, wydana 7 lipca 2009.] Szeretet az igazságban XVI. Benedek pápa Caritas in veritate kezdetű enciklikája [A caritas in veritate kezdetű enciklika formája szerint 79 tételből áll, bevezetéssel és összefoglalással, valamint bő irodalmi hivatkozással. A múltra utal, és a jövőbe tekint már maga a beosztás.] carmagnole (karmaniola) [1. Karmaniola (fr. Carmagnole, od Carmagnola, miasta we Włoszech) taniec z okresu Wielkiej Rewolucji Francuskiej wykonywany przy wtórze pieśni rewolucyjnej z 1792 o tej samej nazwie. 2. odzież wierzchnia męska wywodząca się z ubioru rzemieślników piemonckich, wprowadzona do mody powszechnej przez ochotników marsylskich podczas rewolucji francuskiej w latach Był to rodzaj krótkiego żakietu z rękawami, czasem posiadał kieszenie.] (fr.) carmagnole; francia forradalmi dal és tánc; (daw) zubbonyfajta, amelyet olasz munkások terjesztettek el Franciaországban ahol főként a jakobinusok viselték (Carmagnofa olasz város nevéből) caries Próchnica zębów (łac. caries dentium) [egzogenny proces polegający na demineralizacji i proteolitycznym rozkładzie twardych tkanek zęba] (lat.) caries; csont- v. fogszú fogszuvasodás La Carmagnole, 1792 Madam' Veto avait promis (bis) De faire égorger tout Paris (Bis) Mais son coup a manqué Grâce à nos canonniers Dansons la carmagnole Vive le son, vive le son Dansons la carmagnole Vive le son du canon!... carmen (lat.) carmen; vers; alkalmi vers

20 722 Carmen (opera Georges'a Bizeta) Carmen Georges Bizet négyfelvonásos operája [Szövegkönyvét Henri Meilhac és Ludovic Halévy írták Prosper Mérimée azonos című, 1845-ben írt regénye alapján. Az opera ősbemutatójára március 3-án került sor Párizsban, az Opéra Comique-ban.] Carmina Burana [trzynastowieczny zbiór utworów poetyckich] (lat.) Carmina Burana; bene dietbeurani dalok, középkori német dalgyűjtemény, vándordiákok énekeiből; köztük nem egy a német líra értékes darabja (XII. sz.-i feljegyzésben maradtak fenn) Carmina morte carent [pieśni są nieśmiertelne] (lat.) Carmina morte carent; a dalok halhatatlanok carnarium (ossarium) carnarium; csontház (lat. ossarium): a sírból kiemelt csontok gyűjtőhelye [A középkori temetőkben rendszerint kétszintes kápolna, melynek alsó szintjébe gyűjtötték a csontokat, felső szintjén oltár állt. Alaprajzuk rendszerint kör alakú, kis apszissal, a jáki csontház négykaréjos.] carnet (karnet) (fr.) carnet; zsebkönyv, lejárati idők és esedékes összegek összeállítása a kereskedőknél, gépkocsi vámmentes határátlépésre jogosító nemzetközi okmánya Carnivore (Mięsożerca) [system podglądania Internetu opracowany przez amerykańskie Federal Bureau of Investigation (FBI) w celu kontrolowania komunikacji osób podejrzany o czyny kryminalne. FBI pracowało nad Carnivore prawdopodobnie od 1996 r., ale oficjalna inauguracja miała miejsce w lutym 1997 r. pod kryptonimem Omnivore (Wszystkożerca), zas w czerwcu 1999 r. dokonany zmiany nazwy na obecną. Pierwotnie był to system opracowywane pod system operacyjny Solaris, jednak potem zdecydowano sie przenieść go pod Windows NT. Jest to aplikacja instalowana u dostawcy usług internetowych (ISP), pracująca podobnie jak sniffer.] Carnivore (FBI internet lehallgató rendszer) carobójca [zabójca cara] cárgyilkos ffi carobójczy, -a, -e cárgyilkoscarobójstwo cárgyilkosság, a cár megölése carowa (caryca) (orosz) cárevna, cárnő, cárné, a cár felesége carówna (orosz) cárevna, a cár leánya Carpe diem (łac. dosłownie - "chwytaj (skub) dzień") [1. Chwytaj dzień, używaj życia (Horacy); 2. sentencja pochodząca z poezji Horacego, zawarta w Pieśniach (1, 11, 8). "Chwytaj dzień, bo przecież nikt się nie dowie, jaką nam przyszłość zgotują bogowie..." - nawiązanie do quid sit futurum cras, fuge quaerere "nie pytaj o to, co przyniesie jutro" (Horacy, Pieśni, 1, 9, 13). Odwołuje się ona do epikureizmu, w którym teraźniejszość jest ważniejsza od przyszłości.] (lat.) carpe diem [szakaszd le a napot]; használd ki az időt, a pillanatot (Horatius) Carpent tua poma nepotes [owoce twojej pracy będą zbierać wnuki - Wergiliusz] Carpent tua poma nepotes [karpent nepotesz] Gyümölcsfádat unokáid fogják élvezni; Almád szedik majd unokáid. [Latin szállóige Vergilius egyik eklogájából; arra biztat, hogy ne csak magunkra, hanem utódainkra, az utókorra is gondoljunk ténykedésünkben.] carrick [1. model obszernego płaszcza męskiego popularnego w pierwszej połowie XIX wieku. Charakteryzował się on bardzo dużym kołnierzem w formie serii pelerynek nachodzących na siebie. Nazwa jego wzięła się stąd, iż używany był głównie do przejażdżek powozem carrick. Z czasem przeszedł również do mody kobiecej. 2. płaszcz męski noszony w I poł. XIX wieku, bez wcięcia, z wielopiętrowymi, opadającymi jeden na drugi kołnierzami. Podobny płaszcze uzywane były równieżprzez kobiety. W późniejszych czasach noszony głównie przez dorożkarzy.] bő férfi köpeny (XIX. sz.) carski, -a, -ie cári carskie wrota [w chrześcijańskich kościołach wschodnich: główne, bogato zdobione drzwi ikonostasu] cári kapu (királyi kapu) carstwo lub carat [to państwo, którego panujący monarcha nosi tytuł cara lub carycy. Określenie pojawiło się w średniowieczu. Carstwo działa na takich samych zasadach ustroju królewskiego, ale

21 723 występuje tu jako forma słowiańska. Carstwo jest zniekształconą słowiańską nazwą cesarstwa i pochodzi od Bizancjum. Tytułu car używali władcy Rosji, Bułgarii i Serbii. W 1721 Piotr I Wielki przyjął godność imperatora, która miała być traktowana jako odpowiednik cesarskiej, zaś tytulaturę carską określono jako odpowiednik królewskiej.] cárság; a cár és felesége, a cári pár carta (karta) (gör.) carta, charta, ünnepélyes jellegű kinyilatkoztatás, alapokmány Carta del Restauro [Na jej podstawie powstała w tym samym roku "Carta del Restauro", która określiła 11 dyrektyw dla włoskich urzędów konserwatorskich. Karta omawiała między innymi wyeliminowanie tendencji purystycznych z praktyki konserwatorskiej. Zgodnie z zawartymi w niej postulatami wszelkie zabiegi, mające doprowadzić do pierwotnego wyglądu zabytku, musiały być oparte na absolutnie pewnych i zachowanych źródłach. Karta Ateńska była dokumentem, na którym wzorowano się przy uchwaleniu Karty Weneckiej.] Carta del Restauro (a műemlékvédelem elveit 1938-ban szabályozó olasz rendelkezés) Carta non erubescit [papier się nie rumieni (ze wstydu; papier jest cierpliwy) Zob. epistola non erubescit] Carta non erubescit; a papír mindent elbír, a papír türelmes carte blanche (fr.) carte blanche /kárt blans/; aláírással ellátott üres papírlap, amelyet tetszés szerint lehet kitölteni; (átv.) teljes hatalom, teljes rendelkezési jog cartridge [wym. kartridż] [wymienny element urządzenia] (ang.) Cartridge [a hangszedő angol elnevezése (illetve: az USA-ban használatos 8-csíkos végtelenített kazettás magnószalag)] Carum est, quod rarum est [Cenne jest to, co rzadkie] Carum est, quod rarum est; az értékes az, ami ritka caryca [1. monarchini sprawująca dawniej najwyższą władzę w Rosji; 2. żona cara] cárnő; cárné, a cár felesége CAS (Centrała Aptek Społecznych) [Na podstawie zarządzenia ministra zdrowia z 29 XII 1950 r. (Dz. Urz. Min. Zdr. Z 15 II 1951 r.(nr S. M/II/3/293/51) utworzone zostało przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Centrala Aptek Społecznych (CAS), którego przedmiotem działania jest organizowanie i prowadzenie aptek...w ramach rozmieszczenia aptek oraz laboratoriów ustalonych przez Ministra Zdrowia.] (dawno) Gyógyszertári Központ CAS (Computer-Aided Sale) CAS (Computer- Aided Sale) [Számítógéppel segített értékesítés.] cascade (kaskada) (fr.) cascade; mesterséges vízesés casco [wym. kasko] [ubezpieczenie środka transportu od szkód] (sp.) casco (biztosítás); önkéntes gépjármű-biztosítás mindenféle kár ellen CASE, Computer Aided Software [zob. komputerowe wspomaganie inżynierii oprogramowania; inżynieria oprogramowania wspomagana komputerowo] (kat.: informatyka) CASE, Computer Aided Software Engineering, számítógéppel támogatott szoftverfejlesztés [Számítógéppel támogatott programfejlesztő rendszer.] casino (kasyno) kaszinó Casta est, quem nemo rogavit (Owidiusz, Amor., 1, 8, 43). [Czysta, bowiem nigdy nie była proszona.] Casta est, quem nemo rogavit [kaszta eszt ] Szűz a lány, kit senki se kíván. [Latin idézet Ovidiustól (Ars amatoria I.8); tágabb értelemben: könnyű erényesnek maradnia annak, aki nem találkozik kísértéssel. ] castagnetta, kastagnetta (ol.) castagnetta; csattogó, főleg Spanyolországban terjedt el; két fél gesztenye alakú fadarab, amelyet a hüvelyk- és mutatóujjra erősítve tánc közben csattognak Castellum [po łac. znaczy: gródek, zamek, mała warownia, zdrobniałe od castrum obóz warowny. Inkasztelować, od incastellare, znaczyło obwarowywać.] (lat.) Castellum [megerősített katonai tábor a régi rómaiaknál; a castra kicsinyített alakja. Veget. III 8 a castris diminutivo vocabulo sunt nuncupata castella. Pannoniában csak 4 első rangú tábor volt, hol legiók tanyáztak, nemkülönben a németországi limes mentén is a legiók táborhelyek egész sorával kellett a közöket kitölteni, melyek aztán lehetetlenné tették, hogy az ellenség váratlanul áttörje a határt. Midnegyik castellumban a legió egy töredéke vagy egyik-másik segédcsapat tartózkodott. A helyőrség nagyságától függött természetesen a castellum terjedelme, a forma s a beosztás nagyjában azonban megegyeztek a nagy táborokéval.]; a középkorban (XIII-XIV. sz.): várkastély, erősség, kisebb vár Castigat ridendo mores [śmiechem poprawia obyczaje] Castigat ridendo mores / mórész / - Nevetve javítja az erkölcsöket. (A vígjátékok jelmondata)

22 724 cartilago (zob. chrząstka) (lat.) cartilago; porc castitas (dziewiczość) (lat.) castitas; szüzesség Castis omnia casta (dla czystych ludzi wszystko jest czyste) Castis omnia casta [kasztisz kaszta] Minden tiszta a tisztáknak ; a tiszta embereknek minden tisztának tűnik [Latin szállóige, Pál apostol Titushoz írt leveléből (1,15); a Biblia latin szövegében Omnia munda mundis változatban lelhető, de más alakban is szokás idézni, körülbelül a Honi soit qui mal y pense értelmében.] castrum (kastrum) (lat.) castrum; katonai tábor régi rómaiaknál; megerősített hely; vár castrum doloris (łac. zamek boleści) [dekoracja żałobna przy katafalku stawiana dla uczczenia zmarłych, dodania splendoru uroczystości, zazwyczaj złożona z świec i kwiatów. Najbardziej okazała występowała w XVII w. i XVIII w. Przy trumnie stawiano alegoryczne posągi, tarcze herbowe, epitafium a nad trumną wieszano baldachim. W Polsce elementem takiej dekoracji w pogrzebach szlachty był portret trumienny.] (lat.) castrum doloris; gyászemelvény, ravatal Castra Romana (łac. obóz rzymski, l.poj. castrum Romanum), castra Romanorum (łac. obóz Rzymian) [warowny obóz rzymski wznoszony przez legionistów według ściśle określonego planu, przeważnie na wzniesieniu w pobliżu wody i lasu, na terenie umożliwiającym szybkie rozwinięcie szyków; kwadratowy lub prostokątny, otoczony zawsze fosą i wałem (agger), często też murem lub palisadą (vallum), z czterema bramami. Nad budową oraz stanem urządzeń obozowych czuwał prefekt obozu (praefectus castrorum). Wewnątrz budowano plac (forum) oraz ulice, przy których stawiano namioty legionistów. Przy forum znajdował się ołtarz ofiarny, mównica oraz namioty dowódcy i oficerów. Opis budowy znamy dzięki zachowanemu dziełu Witruwiusza O architekturze ksiąg dziesięć (De architectura).] castrum [latin szó, jelentése: vár. A római korban a katonai tábort jelentette. Mindig ugyanolyan tervrajz szerint készült el, sőt a castrum tervrajzát mintául felhasználva alapították városaikat a rómaiak. A rómaiak az i. e. 5. századtól az i. sz. 1. századig (köztársaság és a korai császárság kora) építették a legtöbb várost. Az új város szabályos alaprajzú volt. Először kijelöltek két egymásra merőleges főutat (cardus és decumanus); a többi utca pedig ezekkel párhuzamos volt. Négyszögekben szabályos tömbökben építették a házaikat. A két főút kereszteződésében volt a társadalmi és vallási élet központja. A 2 főút végén volt a város 4 főkapuja.]; a XII. sz. közepétől okmányokban civitas, v. urbs helyett használt városmegnevezés is casual [Początkowo określenie na sposób traktowania garderoby i konwenansów ubraniowych ang. swobodny, przypadkowy, związany z odmłodzeniem mody i poluzowaniem zasad, co, gdzie i kiedy można i należy włożyć. Stąd polski odpowiednik NA LUZIE. Dziś już styl, a właściwie najsilniejszy nurt, którego normą jest brak norm. Jednak tylko pozornie. Bo CASUAL interpretowany przez modę, to obecnie przypadek starannie wyreżyserowany. Nurt, w którym mieszają się elementy tak zwyczajne, że aż banalne stroje robocze, sportowe, tworząc wizerunek ulicy. Ale tak jak bywają ulice lepsze i gorsze, tak i CASUAL może mieć różny wyraz: od dresiarskiego po szykowny. Kazualizacja wizerunku zaczęła się od upowszechnienia sportu, została umocniona popularnością dżinsów, dłuższymi weekendami i oficjalnie przypieczętowana tzw. luźnymi piątkami casual fridays w korporacjach, kiedy to garnitury są zastępowane dżinsami i tiszertami. Tak naprawdę jest wynikiem nadmiaru trendów i coraz większą niepewnością, bezradnością adresatów mody. Bo jeśli nie wiesz, co z czym pomieszać, albo mieszanka Ci nie wyjdzie, CASUAL jest jak usprawiedliwienie.] (ang.) casual; mindennapi, kényelmes, lezser, egyszerű, sportos viselet casual

23 725 casual casula (= domek) (łac. w liturgii Mszy św.) (lat.) casula; (Planeta) miseruha [1. miseruha, latinul casula, görörül πλάνήτα (amphibalus, planeta, paenula); 2. A szentmisét bemutató pap legfelső ruházata. Az ókorban szövetből készült, harang alakú felsőruha volt, amit utazóköpenyként használtak. A félkör alakú szövetet elöl összevarrták, s a fej számára nyílást hagytak. A ruha viselőjét a casula teljesen körbevette, a kezek használatakor bő redőkben feltűrték. Díszesebb kivitelben a koraközépkortól a klerikusok általánosan használt felsőruhája lett, melyet a legkülönbözőbb szertartásokhoz hordtak. Egyre nehezebb anyagokból készült, és egyre gazdagabban díszítették. Ez hozzájárult méretének zsugorodásához, mely végül csak a hátat és a mellet fedte, és így elvesztette ruha jellegét. A barokk korban a ruha alját lekerekítették, ekkor alakult ki az ún. hegedűforma. Később kezdtek visszatérni a korábbi, eredeti formához. Egyszerűsödött a díszítés, a hangsúly inkább a casula anyagának nemességére helyeződött. Színének fontos szerepe van az ünnepek és szent idők liturgikus jelzésében.] Casum sentit dominus [właściciel rzeczy ponosi skutki zdarzenia przypadkowego, powodującego uszkodzenie lub zniszczenie rzeczy] (lat.) Casum sentit dominus; ( a tulajdonos érzi a véletlent = az esetleges kárt a tulajdonos szenvedi) ha senki nincs aki kártérítésre lenne kötelezhető a tulajdonos viseli azt [Minden olyan kárt, amelyet nem tud másra hárítani, a tulajdonos kénytelen elszenvedni.] Casus [kazus prawny (wzięty z praktyki przypadek)] (lat.) casus v. kázus; jogi eset, jogi ügy Casus a nullo praestatur [za przypadek nie ponosi się odpowiedzialności] (lat.) Casus a nullo praestatur [C. jogi értelemben baleset, kárt okozó véletlen esemény, melyért a fél nem felelős: C. a nullo praestatur, kivéve ha magára veszi, mint pl. a biztosítótársaság.]; felelős nélküli jogi eset Casus belli [powód lub pretekst do wypowiedzenia wojny; to łacińskie wyrażenie pochodzące z teorii prawa międzynarodowego (Ius ad bellum)] (lat.) casus belli; háborús ok; ok v. ürügy a hadüzenetre; a háború oka. Olyan esemény vagy tény, amely háborút idéz elő, vagy egy háború kitörésének megindoklására használnak fel ["a háború esete", vagyis: háborúra okot adó eset, háborús ok (pl. szarajevói merénylet 1914-ben)] casus bibendi (powód do picia) (lat.) casus bibendi; ok az ivásra, ivásra alkalmat adó esemény Casus est maior vis cui humana infirmitas resistere non potest [siła wyższa to zdarzenie, któremu słabość ludzka nie może się oprzeć,] emberi erővel el nem hárítható vis maior [Kár keletkezésekor megkülönböztethetők olyan események, amelyek emberi erővel el nem háríthatók (cui humana infirmitas resistere non potest).] Casus maior [siła wyższa] (lat.) Casus maior; elháríthatatlan akadály [A casus maior vagy vis maior (régebbi magyar műszóval erőhatalom) olyan erőt, eseményt jelent, amelynek az emberi gyengeség nem tud ellenállni (Gaius)] catch as catch can (ang.) kecseszkecsken; északamerikai eredetű bírkózási mód [karokkal és lábakkal] (fogd, ahol éred) catchup, ketchup [wym. keczap] [ang. catsup, catchup, katsup, ketchup 'jw.' z malaj. kěczap 'korzenny sos rybny'; zaprawiony korzeniami sos a. purée, którego gł. składnikiem są zazw. pomidory, a czasem inne artykuły żywnościowe, jak grzyby a. orzechy. (ang.) catchup; ecettel vegyített és fűszerezett mártás, amelyet Indiában honos gombafajták kivonatából készítenek Categories of performance (kategorie wydajności) [Kategorie wydajności tworzą szereg progów wyznaczających kolejne poziomy sprawności nieekranowanych skrętek dwużyłowych i określonych przez stowarzyszenie EIA. Obecnie wykorzystywane są głównie skrętki UTP kategorii 3 i 5.] (ang.) Categories of performance (teljesítmény kategóriák) Category 3 UTP (Skrętka UTP kategorii 3) [(skrętka nie ekranowana kategorii 3 (Cat 3) - Udostępnia pasmo o szerokości 16 MHz, co na odległości do 100 metrów umożliwia przesyłanie danych z szybkością 10 Mbps.] UTP-3 kategória

24 726 Category 3 UTP Category 5 UTP (Skrętka nie ekranowana kategorii 5) [Udostępnia pasmo o szerokości 100 MHz na odległość do 100 metrów.] UTP-5 kategória A videójel átvitele 400 méter távolságra lehetséges (UTP 5. kategória) categoricus imperativus (imperatiwus kategoryczny) (gör.-lat.) categoricus imperativus; Imperativus categoricus [(filozófia) Kant idealista filozófiájában a feltétlen belső erkölcsi magatartásra való törekvés, amely kortól, társadalomtól, osztálytól stb. függetlenül, öröktől fogva jelen van az emberi természetben; (átv.) ellentmondást nem tűrő parancsadási mód ] caterpillar (traktor) (ang.) caterpillar (hernyó); hernyótalpú, láncszerkezetes gépkocsi v. traktor; süppedő talajon használatos (harckocsiknál alkalmazzák) CATENA (łańcuch) CATENA, Lánc; lánckommentár. [Az egyes bibliai helyekhez különböző magyarázók megjegyzéseit egymás után felsoroló írásmagyarázati mű.] Catena, catenae [łańcuch kraterów] Catena, catenae; vulkáni kráterláncolat catgut [(najprawdopodobniej od ang. cattle - bydło, gut - jelito), struna chirurgiczna - włókno wytwarzane z baranich lub kozich jelit charakteryzujące się dobrymi właściwościami mechanicznymi, ulegające biodegradacji. Stosowane w chirurgii. W Europie wprowadzone w XIX wieku przez angielskiego chirurga Josepha Listera. Obecnie zastępowane przez włókna poliglikolowe.] (ang.) catgut; macska-, juh v. kecskebélből készült, a szervezetben felszívódó sebészi varrócérna Catharus [rodzaj ptaków z rodziny drozdowatych (Turdidae)] Catharus [a madarak osztályának verébalakúak (Passeriformes) rendjébe és a rigófélék (Turdidae) családjába tartozó nem] Do rodzaju należą następujące gatunki: drozdek brunatny (Catharus fuscescens) drozdek cienkodzioby (Catharus gracilirostris) drozdek czarnogłowy (Catharus dryas) drozdek meksykański (Catharus mexicanus) drozdek okularowy (Catharus ustulatus) drozdek rdzawogłowy (Catharus frantzii) drozdek rdzawy (Catharus occidentalis) drozdek samotny (Catharus guttatus) drozdek szarogrzbiety (Catharus fuscater) drozdek szarolicy (Catharus minimus) drozdek wędrowny (Catharus bicknelli) drozdek żółtodzioby (Catharus aurantiirostris) A nembe az alábbi 13 faj tartozik: hegyi fülemülerigó (Catharus gracilirostris) aranycsőrű fülemülerigó (Catharus aurantiirostris) Wilson-fülemülerigó (Catharus fuscater) barnafejű fülemülerigó (Catharus occidentalis) Catharus frantzii kormosfejű fülemülerigó (Catharus mexicanus) pettyesmellű fülemülerigó (Catharus dryas) vörhenyes fülemülerigó (Catharus fuscescens) szürkearcú fülemülerigó (Catharus minimus) flótázó fülemülerigó (Catharus ustulatus) pettyes fülemülerigó (Catharus guttatus) Bicknell-fülemülerigó (Catharus bicknelli) CATI (ang.) - Computer Assisted Telephone Interview czyli wspomagany komputerowo wywiad telefoniczny [Metoda zbierania informacji w ilościowych badaniach rynku i opinii publicznej.] - CATI Computer Assisted Telephone Interviewing (számitógéppel segitett telefonos megkérdezés/interjúkészités) CATIA [zintegrowany system CAD/CAM/FEM. CATIA jest produktem firmy Dassault Systèmes. CATIA to zaawansowany system wspomagania prac inżynierskich w przemyśle lotniczym, samochodowym, stoczniowym, maszynowym, sprzętu AGD, energetycznym, produkcji form wtryskowych i wielu innych. Oprócz funkcji CAx oferuje narzędzia PDM/PLM (SmarTeam, Enovia) pozwalające na zarządzenie produktem (tworzeniem, rozwojem, dokumentacją, cyklem życia itd.).] CATIA Computer Aided Three- Dimensional Interactive Application (háromdimenziós számitógépes interaktiv alkalmazás) (Computer Aided Three Dimensional Interactive Application) [egy több platformon működő gépészeti tervező szoftver, melyet a francia Dassault Sytems fejleszt és forgalmaz VAR partnereken keresztül. A C++ programnyelven íródott szoftver fejlesztését az 1970-es években

25 727 kezdték. Kezdetben a Dassault Mirage 2000 repülőgépeinek tervezéséhez használt speciális szoftver volt, később más területekre (például hajóépítés, autógyártás stb.) is adaptálták.] CATV [ang. Community Aerial TV] CATV, Community Aerial TV; területi közösségi tv (közösségi televiziósantenna, ill. kábel TV) caulophyllum thalictroides (niestety tez bez polskiego odpowiednika-nazwa angielska: ang. blue cohosh) kék boglárka (Caulophyllum thalictroides) [a kétszikűek (Magnoliopsida) osztályába, ezen belül a boglárkák (Ranunculales) rendjébe és a sóskaborbolyafélék (Berberidaceae) családjába tartozó faj.] causa [wym. kauza, kausa] [1. sprawa sądowa; 2. podstawa prawna; 3. przyczyna, powód] (lat.) causa; ok causa bibendi causa bibendi/casus bibendi [kauza ] ok az ivásra. [Latin szólás, jelent (hazai gyakorlatban) születésnapot, névnapot, keresztelőt, üzletkötést, úgyszólván minden alkalmat, ami jogcím lehet a kiadós ivásra.] Causa causae est etiam causa causati [przyczyna przyczyny jest również przyczyną skutku] (lat.) Quis est causa causae, est etiam causa causati; a ki oka az oknak, az oka az okozatnak is. Causa causarum [przyczyna przyczyn] (lat.) Causa causarum; legfontosabb ok; ok oka causa criminalis [przyczyna kryminalna; sprawa karna] (lat.) causa criminalis; bűnügy, büntetendő cselekmény causa finalis [przyczyna celowa powstanie rzeczy musi służyć pewnemu celowi.] Causa finalis (cél-ok); az eleve meghatározott cél, rendeltetés elérése, mint a fejlődés oka; az eleve meghatározott cél, rendeltetés elérése, mint a fejlődés, mozgás oka a teológiában (célok) Causa efficiens [przyczyna sprawcza] (lat.) causa efficiens; létesítő ok; olyan létező, mely aktusával létrehoz valamit. Causa proxima [przyczyna najbliższa] (lat.) Causa proxima; az időben legközelebb álló ok Causa ramota [przyczyna dalsza] (lat.) Causa ramota, távoli ok Causa sine qua non [przyczyna niezbędna] Causa sine qua non; nélkülözhetetlen v. szükségszerű ok causa sui [Przyczyna samej siebie to, czego istota obejmuje istnienie, czyli to, czego naturę pojąć można tylko jako istniejącą.] Causa sui (önmagának oka). Semmilyen ok által ki nem váltott létező. A skolasztikus filozófiában Isten megnevezése. Causalis (późn.łac.), kauzalny, 'przyczynowy' (lat.) kauzális, okozati, oksági, okbeli causalis cautela [ostrożność] (lat.) cautela; elővigyázat, óvatosság; óvatossági szabály Cautela abundans non nocet [nadmierne zabezpieczenie nie szkodzi] (lat.) Cautela abundans non nocet; fokozott óvatosság nem árt cavaliero [kawaler, rycerz] (sp) cavaliero; (ép.) ágyuállás [az erőd védőfalain belül, v. a bástya, ill. bástyák torkában emelt földhányás, a védők ágyuinak magas elhelyezésére]; (fr.) chevalier; gavallér; lovag cavalleria rusticana [Rycerskość wieśniacza] cavalleria rusticana [rusztikána] parasztbecsület, az egyszerű falusi emberek becsületérzése, lovagiassága. [Olasz kifejezés, Verga egyik regényének a címéül választotta; a műből készült, ugyancsak című Mascagni-opera tette világszerte ismertté.] cavatina [wym. kawatina], kawatina, kawatyna [w operze XVIII XIX w.: liryczna pieśń solowa wieńcząca recytatyw] (ol.) cavatina (korábban aria di sortita); (zene) az áriához hasonló, de kisebb igényű, ismétlés nélküli szólódal [np. cavatina Figara: Figaró áriája] Cave canem [Uwaga, zły pies] Cave canem [kave kánem] Vigyázz a kutyára v. Óvakodj a kutyától. [Ókori római házak kapuján ez a felirat annyit jelentett, mint nálunk a Harapós kutya. (A portákra vagy kőfalakra írt feliratot a ma is használatos Harapós kutya vagy Vigyázz, a kutya harap vagy Figyelem! Kutyával őrzött terület! értelemben is használták. Ezt nemcsak a Petronius Arbiter által írt Trimalchio lakomája c. szatírából tudjuk, hanem több ilyen feliratot találtak régészeti feltárásokon is). (Állítólag: A rómaiak a kutyákat használták fel a harcokhoz és az üzenetek továbbítására. Megetettek a kutyával egy fémdarabot, mely az üzenetet tartalmazta, majd kénytelenek voltak a kutyát megölni, hogy az üzenetet kiszabadíthassák. Az ókori rómából származik a mondás: CAVE CANEM vagyis Vigyázz a kutyára.)] Cave me, Domine, ab amico, ab inimico vero me ipse cavebo [Boże, strzeż mnie od przyjaciół, z wrogami poradzę sobie sam.] Cave me, Domine, ab amico, ab inimico vero me ipse cavebo; Isten, őrizz engem a baráttól, az ellenségtől megvédem magam

26 728 Cave ne cadas [strzeż się, abyś nie upadł] Cave ne cadas [kave ne kadasz] Vigyázz, hogy el ne bukj. [Az ókori Rómában a diadalmenetet tartó hadvezér mögött egy rabszolga állt, aki ezt az intést ismételgette, hogy a szerencse változandóságára emlékeztesse és az elbizakodottságtól visszatartsa őt. Némileg hasonló szertartásra utal a Sic transit gloria mundi szólás.] cavea [łaciński termin określający widownię teatru w kształcie półkola (lub koła) tworzonego przez wznoszące się rzędy kamiennych ław. Widownia taka występowała np. w amfiteatrach, teatrach rzymskich. W teatrze grecki widownię nazywano theatron.] (lat.) cavea; a római amfiteátrum nézőtere Caveant consules ne quid detrimenti respublica capiat [łac., 'niech konsulowie czuwają (by rzeczpospolita nie doznała uszczerbku'; 2. niechaj czuwają konsulowie, by republika (państwo) nie doznała uszczerbku; 3. przen. wezwanie do czujności; a) <łac. pierwsze słowa formuły, którą senat rzymski nadawał konsulom władzę dyktatorską w momentach krytycznych dla państwa> b.) przen. wezwanie do czujności; początek formuły, którą rzymski senat nadawał władzę dyktatorską konsulom w krytycznych sytuacjach dla państwa.] (lat.) Caveant consules ne quid detrimenti respublica capiat; ügyeljenek a konzulok, hogy az államot semmi kár ne érje! [Tévesen néha igy szokták idézni e helyett: Videam consules, ne quid detrimenti res publica capiat.. = Figyeljenek a konzulok, hogy az államot semmi kár ne érje!] caverna (lat.) caverna; üreg, a test (tüdő) belsejében; a szövetek széteséséből keletkezik [Caverna tuberculosa pulmonis jama gruźlicza płuca: (lat.) a. m. üreg barlang. Tuberkulotikus C. jön létre az emberi tüdőben,.ha a gümők (l. Tüdővész) rosszul tápláltatván, zsirosan elfajulnak (elsajtosodás), törmelékké esnek szét, végre felszívatnak] cążki [1. małe obcążki; 2. przyrząd do obcinania skórek przy paznokciach] kis v. lapos fogó; kis harapófogó cążki do paznokci körömcsiptető cążki do skórek bőrvágó csiptető CC (Carbon Copy) [(też: CC, courtesy copy) [1. do wiadomości [komp.]; 2. DW [komp.]]] CC (Carbon Copy) [ másolat küldése a címzetten kívül, egy vagy több címre, ahol az eredeti címzett is látszik.] cc:mail [Lotus Development, producent znanego pakietu do pracy grupowej Lotus Domino, wprowadził na rynek nową wersję pakietu pocztowego cc:mail, oznaczonego numerem 8.1. Produkt ten bezpośrednio konkuruje z Microsoft Exchange Server firmy Microsoft oraz pakietem GroupWise Novella. Wygląda jednak na to, że Lotus wyprzedził swoją konkurencję co najmniej o krok, oferując funkcje, które zapowiadane są dopiero w kolejnych wersjach aplikacji Novella i Microsoftu.] cc:mail - 'cc:mail' levelező rendszer [a Lotus cég Novell hálózatainál használt levelező rendszer; újabban nyitott az Internet felé is; MIME-kódolású leveleket sokáig nem tudott kezelni] cca, circa [wym. c-irka] [około, mniej więcej] cca, cirka; körülbelül, mintegy CCITT (Międzynarodowy Komitet Konsultacyjny ds. Telefonii i Telegrafii) [1. akronim od nazwy francuskiej: Comité consultatif international téléphonique et télégraphique. Organizacja bardziej znana pod nazwą angielską: International Telegraph and Telephone Consultative Committee. Po polsku znany jako Międzynarodowy Komitet Doradczy do spraw Telefonii i Telegrafii. Organizacja ta zastąpiona została dnia 1 marca 1993 roku przez ITU-T. 2. Jest odpowiedzialny za ustanowienie standardów obowiązujących w Europie. Ostatnio uległ on reorganizacji i zmienił nazwę na International Telecommunications Union (ITU), stając się Międzynarodową Unią Telekomunikacyjną.] CCITT, (fr.) Comite Consultatif International Telegraphique et Telephonique; (ang.) Consultative Comittee on International Telegraph and Telephony = Nemzetközi Távíró és Távbeszélő Bizottság; (Nemzetközi Táviró és Távbeszélő Tanácsadó Bizottság) [1. Nemzetközi telekommunikációs szabványok felállításáért felelős ENSZ szervezet. 2. (Comité Consultatif Internationale de Télégraphique et Téléphonique) Nemzetközi Távíró és Távbeszélő Bizottság nevének rövidítése. A bizottság a Nemzetközi Távközlési Unió (ITU) szerve, amely az ENSZ egyik szakosított szervezete. A CCITT a telefon és adatforgalmazó rendszereket az egész világra kiterjedően koordinálja. Műszaki ajánlásai gyakran nemzetközileg is elfogadott szabvánnyá válnak. Új neve ITU-T.] CD [korpus dyplomatyczny] CD (Corps Diplomatique) (fr.) diplomáciai testület; idegen államban működő diplomaták gépkocsiján alkalmazott jelzés; compact disc (lapos lemez) (számítógép)

27 729 CD [wym. s-i-di] [ang. compact 'zwięzły'; disc 'dysk; płyta gramofonowa'; 1. skr. od compact disk, zob. kompaktowa płyta: (ang. compact disc, CD) mała (średnica 20 cm) srebrzysta pyta laserofonowa zapisana jednostronnie, zawierająca do 60 minut nagrania cyfrowego; maleńki półprzewodnikowy laser kieruje cienki promień światła podczerwonego na szybko obracającą się (od 500 obrotów na minutę na wewn. ścieżce do 200 obr./min. na zewn.) płytę; impulsy świetlne przetwarzane są na kod cyfrowy a. strumień liczb z kolei na dźwięk; 2. płyta kompaktowa: Płyta kompaktowa (ang. Compact Disc, CD-ROM Compact Disc Read Only Memory) poliwęglanowy krążek z zakodowaną cyfrowo informacją do bezkontaktowego odczytu światłem lasera optycznego. Zaprojektowany w celu nagrywania i przechowywania dźwięku, przy użyciu kodowania PCM, który dzisiaj jest tylko jednym ze standardów cyfrowego zapisu dźwięku. Taką płytę nazywa się CD-Audio. Dzięki dużej pojemności, niezawodności i niskiej cenie, dysk kompaktowy stał się najbardziej popularnym medium do zapisywania danych; 3. urządzenie do odtwarzania tych płyt] - CD (Compact Disc) - kompaktlemez, fénylemez [1. általában 700 MB (megabájt) kapacitású optikai tároló, amely hang, kép, valamint adat digitális formátumú tárolására használatos. [Digitális hanglemez: 12cm átmérőjű korong, amely potenciálisan több mint egy órányi műsort hordoz; egyelőre csak az egyik oldalát használják ki. (Újabban kisebb átmérőjű CDket is gyártanak.) Az információt lézerrel, apró lyukacskák (Pitek) formájában rögzítik, a PCM-rendszer szerint. A lyukacskák annyira parányiak, hogy bontják a fényt, emiatt a CD felszíne ezüstös-szivárványszínben ragyog. (Általunk ajánlott neve: ezüstlemez.) A korong felszínét védőfólia takarja, s mivel a letapogatás nem mechanikai úton történik, a CD nem használódik el, hacsak meg nem sérül. Elvben még a por, sőt, a vékonyabb karcolások sem rontják el (lényegesen) a hangminőséget, mert az elektro-optikai rendszer a lézersugár fókuszát mindenképpen a lyukacskákon tartja. Az esetlegesen megsérült információt hibajavító rendszer korrigálja. A CD-t belülről-kifelé tapogatja le a gép, kb. 500 fordulat/perc sebességgel kezdve, mely aztán fokozatosan kb. 200 fordulat/percre csökken. A digitális lemezjátszón az egyenfutásnak nincs jelentősége, mivel a gép az információt egy tárolón keresztül, pontos ütemben adja tovább a D/A átalakítóra. A digitális lemezjátszó extrém széles dinamikát közvetít, műsora gyakorlatilag zajtalan, játékideje pedig csaknem kétszerte meghaladja a hagyományos hanglemez műsoridejét. 2. (Compact Disc, kompaktlemez) A CD-t a Philips és a Sony fejlesztette ki, első kereskedelmi célú alkalmazása a digitális hangtárolás volt (zenei CD). A 12 cm-es azóta CD-ként ismert lemez fizikai formátumát a Vörös Könyvben írták le, ami aztán nemzetközi szabvánnyá vált. A CD-k tömeggyártással készülnek, egy polikarbonát hordozóból, egy vékony fényvisszaverő fémrétegből (alumínium) és lakkborításból állnak. Az adatok egy folyamatos spirálvonal mentén találhatók, a pitek 0,5 (vagy 0,6?) µm szélesek, a spirálsávok közötti távolság kb. 1,6 µm. 3. optikai elvek alapján működő, tetszőleges hozzáférésű, rendkívül sikeres, tárolóeszköz;első alkalmazása digitális hang/zene tárolására volt; méretét úgy határozták meg, hogy a lemez egy oldalára Beethoven 9. szimfóniája ráférjen (640 MB); sorozatgyártása rendkívül olcsó (kb. 100 Ft/drb); sok változata jött már létre, legújabb a DVD; utóbbinak szabványosítása ma végelláthatatlan viták tárgya, mert kivitelezésében sokan érdekeltek, t.k. a filmipar is...; rendkívül sikeresek az egyszerírható CD-R és többszörírható CD- RW változatai is; 2000-ben Sony és Philips "Double Density CD-ROM/R/RW" név alatt bejelentették a lemezek 1,3 GB-s változatát is, amit a lézersugár kétszer olyan finomra fókuszálásával értek el] Oznaczenia płyt audio CD AAD (Analog - Analog - Digital) nagranie i miksowanie analogowe, mastering cyfrowy. ADD (Analog - Digital - Digital) nagranie analogowe, miksowanie i mastering cyfrowe. DDD (Digital - Digital - Digital) nagranie, miksowanie i mastering cyfrowe. standardy płyt kompaktowych: CD-Audio, PhotoCD, CD-R, CD-ROM, CD-RW, VCD, SVCD, CD+G, CD-Text, CD-ROM XA, CD-Extra, CD-i Bridge, CD-i. A CD-k fizikai felépítésük szerint a következők szerint csoportosíthatók: préseléssel készült (csak olvasható) CD-R (írható) CD-RW (újraírható, azaz letörölhető és rá új adatok írhatók) A tartalom alapján a következő fajták léteznek: CD-DA (CD-Digital Audio, hanganyag tárolására) - (Compact Disc-Digital Audio) Digitális zenei (hang, audió) CD. A Philips és Sony közös fejlesztése 1982 októberében fejeződött be. A CD-DA volt az első digitálisan felvett és lejátszott kiváló minőségű hanglemez. A vonatkozó

28 730 szabvány Vörös Könyvként (Red Book) vált ismertté. A hanginformáció 1/75 másodperces blokkokban tárolódik. Az analóg hangból másodpercenként darab 16 bites mintát vesznek két csatornán (bal és jobb). A blokk mérete ennek alapján kiszámítható: 44100*2*2/75=2352 byte. A CD-lemezen legfeljebb 99 sáv (dal) lehet 74 perc időtartamban. A hang CD átviteli sebessége 172 kbyte/sec. A többszörös sebességű CD-ROM-lejátszók automatikusan lelassulnak CD-DA-lemez olvasásakor. o CD+G (CD+Graphics) o CD+MIDI - o CD Text (a hanganyag mellett szöveges album és száminformációkat is tartalmaz(hat)) o CD-Extra (más néven Cd Plus, hanganyagot és általában ehhez kapcsolódó számítógépes adatokat is tartalmaz) - Fizikai és logikai formátum is. Többszekciós (multisession) formátum, de hasonlít a Mixed Mode CD-re: ez is tartalmaz adatot és hangsávot egyaránt. Ennél a formátumnál azonban a hangsávok az első szekcióban vannak, így megoldották a Mixed Mode CD-nél lévő lejátszási problémát, mivel az asztali CD-lejátszók legtöbbszőr csak egy szekciót tudnak kezelni vagyis nem férnek hozzá az adatokat tartalmazó második részhez. A CD-Extra formátumot ismerő CD-meghajtók elsőként az adatokat olvassák el, amelyek itt ISO vagy Joliet file-rendszerben kerülnek a lemezre. o HDCD (High Definition CD) CD-ROM (adatok tárolására) o CD-ROM/XA CD-i (interaktív CD) PhotoCD VideoCD SVCD (Super VideoCD) A CD-n az adatokat a hanganyagtól némileg eltérő módon tárolják. CD-A CD-A [Hang rögzítésére alkalmas kompaktlemez, 120 mm, 79 perc, 99 szám, 44.1 khz, PCM.] CD-S CD-S (Ua. mint a CD-A, 80 mm, 21 perc) CD-Extra [Format zapisu płyt CD łączący możliwość zapisu na jednej płycie plików binarnych oraz utworów muzycznych w formacie CD-Audio. Inne nazwy tego formatu to: Enhanced CD i CD-Plus. Płyta tego typu składa się z co najmniej dwóch sesji: ścieżek audio i systemu plików. Dobranie takiego układu powoduje, że odtwarzacze CD-Audio widzą tylko pierwszą sesję, dlatego nie są odtwarzane fragmenty zawierające dane. Natomiast odtwarzacze komputerowe mają dostęp do wszystkich.] Enhanced CD [Az Enhanced CD gyökere messzire nyúlik vissza, olyan, a Kék Könyvnek megfelelő Vörös Könyv szerinti lemezre utaltak vele, amely a második szekció első sávjában CD-ROM Mode 2 adatot tartalmaz. A CD-Extra a Sony védjegye a Kék Könyvnek megfelelő lemezekre. Az adatsáv olvasható egy CD-ROM-olvasóval, de láthatatlan marad a zenei CD-lejátszó számára. Így megoldódik a kevert módú lemezekkel kapcsolatos probléma, melyeknél az adat az első sávban volt, és a további sávokban volt a zene; a lejátszók megpróbálták lejátszani az adatokat, ami kellemetlen zajt eredményezett. Ezenkívül néhány régebbi CD-ROM meghajtó (pl. néhány NEC típus) nem tudta kiolvasni az első sávban lévő adatokat egy, a Vörös Könyvnek megfelelő lemezen vagy egy többszekciós lemezen. Az irodalomban többféle, a Kék Könyvön alapuló formátumra is Enhanced CD-ként utalnak, ezek: (a) rejtett sávos lemezek, amelyeken az adat a zenei sávok előtt található (kihasználva egy kiskaput a Vörös Könyv előírásaiban); (b) CD-Plus lemezek, amelyek az adatsávot egy második szekcióban tartalmazzák, és amelyből létrejöttek a Kék Könyv (CD-Extra formátum) előírásai (a CD-Plus kifejezést azonban, valószínűleg a félreértések elkerülése végett már nem használják és nem reklámozzák); és (c) a CD-Extra lemez, melyet a Microsoft speciális módon valósított meg (75 szektort használva az információknak), amit a többszekciós lemezek kezelésére képes CD- ROM meghajtók olvasni tudnak (Windows 95 alatt speciális eszközkezelővel). A CD- Extra lemezeket az Apple reklámozza. Ezeken kívül voltak még más formátumok is, melyeket a Kék Könyv megjelenése előtt használtak: a jól ismert mixed-mode (kever módú) lemez (az 1. sáv volt az adatsáv); pregap lemezek (módosított Vörös Könyv formátuk) és többszekciós lemezek (Sárga Könyv, 2. módú adatok a második szekcióban). Ezek a formátumok érthető módon eltűntek, ennek eredményeként bár még sok variáns van az Enhanced CD, CD-Extra és Kék Könyv neveket szinonímaként használják.] CD+G, CD+Graphics [ten jest specjalnym rodzajem płyty kompaktowej, który oprócz dźwięku zawiera dane graficzne. Dysk może być odgrywany na zwykłych odtwarzaczach CD oraz na odtwarzaczach CD+G, które mogą wyświetlać zapisane obrazy (zwykle odtwarzacz CD+G podłączony jest do zestawu telewizyjnego lub monitora komputerowego); funkcja ta jest wykorzystywana przede wszystkim do prezentowania tekstu piosenek dla wykonawców karaoke.] - CD-G Compact Disc-Graphics (grafikai kompaktlemez)

29 731 CD-Plus CD-Plus [A Microsoft CD-Plusként említi a hivatalosan CD-Extrának nevezett adatformátumot. Ez a név leginkább az olyan zenei kiadványok hordozójaként került a köztudatba, amelyik a hanganyagon túl fennmaradt szabad lemez kapacitást multimédiás kiegészítéssel töltik meg.] CD-R [wym. s-i-di-er a. ce-de-er] [płyta kompaktowa służąca do jednorazowego nagrania czegoś] CD-R (Compact Disc- Recordable) [1. A Narancssárga Könyv 2. fejezetében az egyszer írható lemezek leírásai találhatóak. Kezdetben ezeket a lemezeket WORM-nak (Write Once Read Many - egyszer írható, sokszor olvasható) nevezték, később CD-WO (egyszer írható), majd végül CD-R (Recordable - írható) lett a neve. A lemezekre az adatok felírása többféle módon történhet, de a már felírt adatok többé nem módosíthatók. A CD-R lemezeken tetszőleges logikai állomány tárolható, és többféle fizikai írási módszer közül választhatunk. Hogy melyik mellett döntünk, az alapvetően két dologtól függ: a CD-R meghajtó által ismert módoktól, és az egybeszerkesztő szoftver által támogatott módoktól. 2. Egyszer írható CD-lemez. Az íráshoz CD-R-író készülék, megfelelő szoftver, PC és írható adathordozó kell. Az adathordozó eltér a tömeggyártásban használt CD-lemeztől. Az előformázott, vegyileg érzékeny írható réteg mögött aranyló fényvisszaverő felület található. Írás során a lemez színe megváltozik. 3. (CD- Recordable) Egyszer írható CD kompaktlemez, 80 v. 120 mm, 540/650 v. 210 MB.] CD-R, CD-RW (CD-Recordable, CD-Rewritable) - 'CD-R', 'CD-RW' (rögzíthető CD, újraírható CD) [egyszeri adatrögzítésre (CD-R), valamint törlésre és újraírásra (CD-RW) használható kompakt lemezek 640 MB kapacitással; 1998-ban még több egyszerí rögzítésre valamint többszöri átírásra alkalmas CD- technológia állt még versenyben egymással, 1999-re megszületett a szabvány; piaci megjelenésük azért is késett, mert a zenemű- és film-kiadók féltek a jogtalan lemez- másolástól és fékezték bevezetésüket; a meghajtók terjedése napjainkra nagy lendületet vett, új PC-kben lassan átveszi az egyszerű CD- ROM szerepét; 2000 végétől 1,3 GB-s változata is kapható; A Philips cég 1998-ban Győrben nyitott egy gyárat újraírható CD-k meghajtóinak gyártására, évi 10 millós kapacitással] CD-R drive (Compact Disc Recorder drive) CD- R drive (Compact Disc Recorder drive) CDíró CD-RAM Compact Disc Read Access Memory CD-ROM [wym. s-idirom] [1. płyta kompaktowa; 2. napęd w komputerze, dzięki któremu możliwe jest odtwarzanie płyt kompaktowych] CD-ROM (angol: Compact Disc Read Only Memory) (írható) [1. kb. az 1980-as évek végén piacra dobott univerzális adathordozó, illetve médialemez. Csak olvasható (véglegesített) adathordozó. 2. A számítógépek rohamos terjedésével hatalmas igény támadt az egyre nagyobb adattárolásra. Ezt az igényt elégítette ki a CD-ROM. Ennek 650 Mbyte kapacitása annak idején hihetetlenül nagy tároló kapacitást jelentett a Mbyte-os merevlemezekhez képest. A CD-ROM csak olvasható adatokat tartalmazó préselt, vagy ilyen formátumban megírt korongok elnevezése. Az adatokat rendszerint az ISO as, Joliet, vagy az írható fajtáknál UDF rendszerben is tárolhatjuk rajta. 3. Optikai, csak olvasható digitális kompaktlemez és meghajtó szabványa. 80 v. 120 mm, 650/210 MB. 4. csak olvasható optikai lemez, melyet elsősorban nagy adatbázisok terjesztésére használnak, kapacitása kb. 250 ezer nyomtatott oldalnak felel meg. 5. a CD-audio lemez-technológiájára alapozott optikai tároló, 640 MB tárterülettel; terjedelmesebb programok, pl. operációs rendsze- rek, melyek forgalmazása régen több-floppy-s csomagokban történt, ma CD-ROM-on kerülnek forgalomba; CD-ROM lejátszók adatfeldolgozó sebességét "...x" jelöléssel szokás megadni, melynél az "1 x" az audió lemezek alapsebességét=150 kbps-t jelenti, "17 x" pedig 17x150 kbps-t, azaz 2,6 Mbpst; CD-ROM lemezek előállítási (nyomda-) költségei -nagy sorozatban- csak Ft lemezenkint; vásárláskor elsősorban a lemezek tartalmáért, nem pedig a médiumért kell fizetni; az alacsony előállítási költségek az oka annak is, hogy hagyományos papírmagazinokhoz is gyakran adnak egy-egy CD-t mellékletként] CD-ROM Két technológiával készülhet: 1. Gyári préselt lemez: Általában nagy sorozatban készült lemezek (például műsoros audió CD). Az adathordozó rétegbe sablonnal préselik a jeleket. 2. Otthon készített: Számítógépes, illetve asztali CD- vagy DVD-íróval készül. Az adathordozó rétegbe lézerrel égetik a jeleket. CD-ROM drive {rzecz.} [1. napęd CD-ROM-ów {m.} 2. stacja CD-ROM {f.}; 3. czytnik CD-ROM-ów {m.} [komp.]] CD-ROMmeghajtó (CD-ROM drive) [1. Számítógéphez kapcsolt vagy beépített eszköz, mely lehetővé teszi CD-ROMlemezek lejátszását vagy olvasását. Minden

30 732 újabb CD-ROM-meghajtó képes hang CD-t lejátszani, csak külső hangkeltő (pl. fejhallgató) kell hozzá. Az eredeti CD-ROMolvasó 150 kbyte/sec adatátviteli sebességgel dolgozott, ma már ennek többszörösével működő meghajtók kaphatók. 2. multimédiumos számítógépeknek ma szerves része; fontos jellemzője a lejátszási sebessége: ez ma a CD- audio lejátszási sebességnek több mint szorosa is lehet] CD-ROM/XA CD-ROM/XA [Ua. mint CD- ROM, de hangot, grafikus animációt és mozgóképet is tartalmazhat.] CD-RW [wym. s-i-di-er-wu a. ce-de-er-wu] [płyta kompaktowa służąca do wielokrotnego nagrywania czegoś] (ang.) CD-RW (Compact Disc ReWriteable vagy Compact Disc ReWriter) újraírható CD (újraírható, azaz letörölhető és rá új adatok írhatók) CD-RW újraírható CD ill. CD-újraíró CD-Text CD-Text [Különleges CD-DA formátum, amelynél a lemezhez és külön minden hangsávhoz szöveges információ tartozhat. Ezt a szöveget kijelzik az arra alkalmas lejátszó készülékek. A disk text tartalmazza pl. a használt nyelvet, a zene stílusát, a track text pedig az adott hangsáv címét, előadóját és más, a felhasználó által definiált üzenetet. Az újabb zenei kiadványok egy része már gyárilag így készül.] CD-V CD-V (VHS minőségű kép tárolására alkalmas kompaktlemez, 120 mm, 6 perc PAL kép és 20 perc hang.) CD4 (cluster of differentiation 4) - CD4 [négycsatornás, Kvadrofón hanglemeztechnika: a hanglemez barázdái mind a négy műsorcsatornát (lényegében) külön-külön közvetítik, anélkül, hogy ezek szétválaszthatatlanul összekeverednének. Valójában a CD4 sem magát a négy műsorjelet közvetíti, hanem az ezekből formált 2 összeg- és 2 különbségjelet. Az előbbieket a hagyományos módon rögzítik, az utóbbiakat pedig egy 30kHz-es vivőfrekvenciára ültetve viszik át, szintén a bal, illetve a jobb csatornában. A CD4 lemezeket tehát különlegesen széles frekvenciaátvitelű hangszedővel kell letapogatni, utána pedig még egy speciális demodulátorra is szükség van, hogy visszaállíthassák a műsorjelből a négy csatorna eredeti jelét. A négy hangsugárzót külön-külön teljesítményerősítővel hajtják meg.] CDA (Communications Decency Act) [ustawa regulująca pornografię w internecie, uchwalona przez Kongres w 1996 roku; w większej części odrzucona jako ograniczająca wolność słowa i niezgodna z I poprawką do konstytucji USA] - CDA (Communications Decency Act) [a sokat vitatott amerikai "illetlenségi törvény", mely szabályozni kívánja a hálózaton megjelenő szexuális és egyéb "illetlen" témájú anyagok szolgáltatását, ill. megállapítja a velük kapcsolatos felelősségek körét] CDD (Centralny Dom Dziecka) (dawno) Központi Gyermekáruház [Centralny Dom Dziecka w Warszawie] CDDB (CD Database) CDDB (CD Database) [A weben is elérhető hang CD hangfelvétel adatbázis, tartalmazza az album címét, a számok címét, szerzőjét, előadóját és időtartamát.] CDFS CDFS (CD-ROM fájlrendszere) CD-I; interaktywna płyta CD (kat.: informatyka) CD-I, Compact Disk Interactive, interaktív kompaktlemez [1. A PHILIPS cég által kifejlesztett interaktív kompaktlemez kép és hangjelek digitális tárolására. 120 mm, 72 perc VHS, 650MB, 254 ezer A4, 5500 állókép, 72 perc MPEG. A READY audió is. 2. Ez volt az első olyan technológia, amelynek segítségével CD méretű korongra másoltak mozifilmeket. A rossz minőségű kép (352x288 PAL, 352x240 NTSC) és hang nem keltette fel a gyártók érdeklődését így nem terjedt el annyira, mint a DVD.] CDDI (Copper Distributed Data Interface) - [Specyfikacja opracowana przez firmę Crescendo Communication, która wykorzystuje techniki FDDI do przesyłania sygnałów w skrętce czteroparowej ekranowanej lub nieekranowanej.] - Copper Distributed Data Interface (rézvezetékes adatinterfész). CDMA (ang. Code Division Multiple Access) [metoda dostępu do medium transmisyjnego polegająca na przypisaniu poszczególnym użytkownikom korzystającym z tego samego kanału do przesyłania danych, sekwencji rozpraszających, dzięki którym, odbiornik jednoznacznie zidentyfikuje przeznaczoną dla niego transmisję. Transmisja z rozpraszaniem ma charakterystykę podobną do sygnałów szumowych. CDMA okazała się szczególnie przydatna w telefonii komórkowej, niektóre standardy drugiej i trzeciej generacji wykorzystują ją jako metodę dostępu do sieci] (ang.) Code division multiple access (kód-osztásos többszörös hozzáférés) - 'CDMA' vezetéknélküi adatszolgáltatás [1. a közös kommunikációs csatorna több fél közötti

31 733 elosztásának módját és szabályait meghatározó rendszer. A CSMA/CD szabályrendszere biztosítja, hogy a közös csatornán kommunikáló felek képesek legyenek a szimultán adások és az ezekből következő ütközések detektálására, valamint ezek elhárítására. 2. az USA-ban és Japánban használatos mobil- telefon szabvány; a gyártók 1999-ben jövőbeli kompatibilitásban egyeztek meg az európai GSM szabvánnyal; a japán NEC nagyszávszélességű (2 Mbps) változatán dolgozik (W-CDMA)] cdn. [ciąg dalszy nastąpi] folytatjuk; folyt. köv.,; folytatása következik CDR (CorelDRAW) CDR (Corel Draw vektorgrafikus adatformátum.) CDT (Centralny Dom Towarowy) [wybudowany w latach w Warszawie pierwszy w Polsce powojennej dom towarowy; wzniesiony wśród ruin centrum stolicy posiadał pierwsze schody ruchome, 14 wind (jedna włącznie do wożenia pieniędzy), dwie kondygnacje podziemne; ulubiony temat pocztówek z lat 50., kilkakrotnie filmowany, stanowił reprezentacyjną witrynę handlu stołecznego w okresie PRL; 1975 częściowo zniszczony w wyniku pożaru; po remoncie ukończonym 1978 zmieniono nazwę na Smyk, przekształcając go w sklep z artykułami dziecęcymi; w latach 80. włączony do sieci Domów Towarowych Centrum.] (dawno) Központi Áruház (Lengyelországban) CDV Cell Delay Variation [odchyłka opóźnienia komórki (parametr QoS, różnica pomiędzy opóźnieniem pojedynczej komórki a opóźnieniem oczekiwanym)] (kat.: informatyka) CDV (cell delay variation - cella késleltetés idő ingadozás; a továbbítás által okozott késleltetés ingadozása (jitter).) Ce n est que le premier pas qui coute [Najtrudniejszy jest pierwszy krok.] Ce n est que le premier pas qui coute [szö nekölö prömjé pa ki kut] Csak az első lépés nehéz. [Francia szállóige Deffand márkinőtől; ő ironikusan jegyezte meg azzal a legendával kapcsolatban, hogy Szent Dénes, Párizs ókori vértanú püspöke lefejezése után még hat mérföldet ment, fejét a kezében tartva. Majd minden nyelvben van megfelelője e szólásnak, nálunk: Minden kezdet nehéz. még: Dimidium facti qui coepit, habet ] Cebaot [Jahwe-Cebaot, Pan Zastępów] (héber) Cebaot; seregek, az ég és a föld minden teremtése; (héb.) seregek, kivált a csillagok, vagy angyalok mennybeli serege tágabb értelemben (l. Móz. I k. 2, 1) az égnek és földnek minden teremtése; ismét Ur Cebaot, vagy Cebaot istene, a szentirás későbbi könyveiben isten mint hadúr, vagy mint a mindenség ura; Seregek Ura, az Ószövetségben Isten körülírt megnevezése Cebaot [Jahwe-Cebaot jest jego najpotę niejszym imieniem] (héb.) Cebáot; seregek, kivált a csillagok, vagy angyalok mennybeli serege tágabb értelemben (l. Móz. I k. 2, 1) az égnek és földnek minden teremtése; ismét Ur C., vagy C. istene, a szentirás későbbi könyveiben isten mint hadúr, vagy mint a mindenség ura; Seregek Ura, az Ószövetségben Isten körülírt megnevezése ceber [duże, okrągłe naczynie z klepek, zwykle o dwóch uchach, używane na wsi] cseber, csöbör, dézsa [leje jak z cebra: esik, mintha a dézsából öntenék] ceberek, cebrzyk csebrecske, csöbröcske, kis cseber, dázsácska cebula (łac. bulbus) [1. roślina warzywna z podziemnym pędem o ostrym smaku i zapachu; 2. przedmiot przypominający kształtem cebulę, zwłaszcza kopuła jakiegoś budynku; 3. pot. staroświecki zegarek kieszonkowy przypominający kształtem bulwę cebuli; 4. zob. cebulka w zn. 2.; 5. przekształcony pęd podziemny o funkcji spichrzowej i przetrwalnikowej] hagyma (bulbus) [az egyszikűek egyes családjainak például hagymafélék, amarilliszfélék, liliomfélék húsos, módosult szára.], (przyprawa) vöröshagyma, gumó; (tréfás) krumpli (zsebóra); (bibl.) Hagyma (Allium cepa = betsâlîm, Allium porrum = chatzir, Allium sativum és Allium ascolonium = eshoomim). A felsorolásból kitűnik, hogy a zsidók egyaránt kedvelték különféle zamatú vörös-, póré-, aszkolóni- és fokhagymát, a pusztai vándorlás során a honvágy vulgáris kifejezője is (4 Móz 11,5 6). cebula perłowa gyöngyhagyma cebula w kolorze lila lilahagyma Cebula zwyczajna, cebula jadalna, czosnek cebula (Allium cepa L.) [gatunek rośliny należący do rodziny czosnkowatych. Pochodzi z Azji Środkowej, obecnie nie rosnie dziko, występuje tylko w uprawie. Botaniczna nazwa tej rośliny to czosnek cebula, w użyciu jest jednak głównie nazwa cebula.] vöröshagyma (Allium cepa L.). [A magyar tájnyelvi elnevezései közül a hajma, a vereshagyma, a zsidószalonna és a mózespecsenye a legismertebbek.]

32 734 cebula jadalna Cebulica dwulistna (Scilla bifolia L.) [gatunek byliny z rodziny szparagowatych. Obszar występowania obejmuje rejon Kaukazu, Azji Mniejszej sięgając do Syrii na południu, Europy południowej i środkowej. Północna granica zasięgu przebiega przez Polskę, Niemcy, Belgię, Francję. W Polsce występuje w Karpatach, rzadziej w południowej części niżu, ale jest rośliną rzadką.] kétlevelű csillagvirág (Scilla bifolia L.) Cebulica syberyjska (Scilla siberica) [gatunek byliny należący do rodziny szparagowatych. Pochodzi z zachodniej Azji, Kaukazu i wschodniej Europy. Jest uprawiana jako roślina ozdobna, czasami zdziczała (ergazjofigofit).] szibériai csillagvirág v. Bókoló csillagvirág (Scilla siberica) cebulowa [zupa cebulowa] hagymaleves, hagymakrémleves cebulka [1. zdr. od cebula w zn. 1.; 2. bulwa o mięsistych łuskach, będąca organem rozmnażania wegetatywnego roślin cebulkowych; 3. korzeń włosa] hagymácska; hajhagyma; hagyma gumó; hajgyökér [a szőrtüszőben (» a bőrfelszín hámjának betüremkedése a bőr alá) helyezkedik el.]; hajhagyma [a hajgyökér alsó kiszélesedő része, amely körbeveszi a szőrtüsző alján elhelyezkedő hajszemölcsöt (dermal papilla)] cebulka przybyszowa sarjhagyma cebulka tulipana tulipánhagyma cebulka włosowa hajhagyma; hajgyökér cebulki włosowe hajhagymák cebulkowaty, -a, -e [1. przypominający kształtem cebulkę; 2. zob. cebulkowy w zn. 2.]; cebulkowy, -a, -e hagymás, hagyma-, hagyma alakú; hagyma szerű, gumós cebulowaty, -a, -e [1. odnoszący się do cebulki rośliny jadalnej; też: zrobiony z dodatkiem cebulki; 2. o roślinach: wytwarzający cebulki] hagyma alakú, hagymaszerű; hagymás cebulowy, -a, -e hagyma-, hagymás CEC (Centre Européen de la Culture) Europejskie Ramy Kwalifikacji [Europejskie Ramy Kwalifikacji są wspólnym europejskim systemem odniesienia, który ma powiązać Krajowe Systemy i Ramy Kwalifikacji państw Unii Europejskiej. W ERK wyszczególnionych jest 8 poziomów wiedzy, umiejętności i kompetencji opisujących efekty uczenia się. Obejmują one kształcenie ogólne (od poziomu szkoły podstawowej) i kształcenie osób dorosłych, kształcenie i szkolenie zawodowe oraz kształcenie wyższe (do poziomu studiów doktoranckich), uwzględniając kwalifikacje uzyskane zarówno drogą kształcenia formalnego, jak i pozaformalnego oraz nieformalnego.] Centre Européen de la Culture CEC (Európai Kultúrközpont) [GENEVE alapvető gondolata szerint az uniót az európai kultúrára kell alapítani, olyan kultúrára, amely visszatükrözi az uniónak a különbözőségben megvalósuló föderalista elvét. Ennek alapján beszélhetünk a föderalizmus és a kulturális pluralizmus közötti megfelelésről. Tekintve, hogy szövetség alapja a kultúrák pluralitása, ezen csak föderalista egyesülés alapulhat. Ez az értelme és célja az Európai Kulturális Központban végzett tevékenységnek, amelyet Denis de Rougemont kezdeményezésére állított fel a hágai kongresszus.] cech [1. zrzeszenie rzemieślników jednej lub kilku podobnych specjalności; 2. siedziba tego zrzeszenia] (ném.) cech, ceh; céh, céhszékház; céh; a középkori ipari szervezet formája, mely a városokban alakult ki, szakmai szervezetek alapján (Magyarországon a céhek 1872-ig állottak fenn); vendéglői számla (rachunek); költség cech fryszerski olvasztóüzem, kohóüzem

33 735 cech kapeluszniczy kalapos céh cech szewski a csizmadiák céh cech siodlarski nyergescéh cecha [1. element odróżniający lub charakteryzujący istoty żywe lub przedmioty, ich czynności i stany oraz zjawiska; 2. znak fabryki, zakładu, urzędu itp., umieszczany na przedmiocie; 3. filoz. niesamodzielny składnik rzeczy, dający się w niej wyróżnić tylko w drodze analizy myślowej; 4. oznaczenie na mapie położenia jakiegoś punktu nad poziomem morza; 5. zob. cechówka w zn. 1.; 6. (hist.) z dwuch wyrazów niemieckich Zieche i Zeichen spolszczona cecha, cycha, miała też dwojakie znaczenie. Z pierwszego wyrazu Zieche oznaczała cecha powłokę, poszewkę, futerał płócienny na pierzynę i każdy wielki wór, zwłaszcza na chmiel. W drugiem znaczeniu od Zeichen znak, cecha oznacza piętno i narzędzie do znaczenia, np. stempel albo młotek żelazny z cyframi lub herbem do wybijania piętna na naczyniach, sprzętach metalowych, plombach, monetach, drzewie i t. d. Cechowano bydlęta inaczej, a złoczyńców piętnowano w inny sposób.] jel, ismertetőjegy, vonás, jelleg, jellemvonás, tulajdonság, jellegzetesség; jellemző vonása; bélyeg, bélyegző, cégjel; (gram.) (csak magyarban) jel cecha charakteru a. charakterystyczna jellemvonás cecha charakterystyczna jellemvonás, jellemző vonás; jellegzetesség, jellegzetes vonás cecha dominująca [dziedziczna właściwość organizmu górująca u potomstwa nad innymi cechami] 1. szembeötlő jellegzetesség; 2. (élővilág) domináns jelleg v. tulajdonság cecha dystynktywna [jęz. cecha konieczna do identyfikacji jednostki językowej] - felismerhető, világos jelleg cecha dziedziczna; cecha dziedziczona a. dziedziczona öröklött tulajdonság; vele született jelleg cecha dzierżawcza birtokjel cecha dźwięku określająca jego głuche brzmienie tompaság, fojtottság cecha fabryczna gyári jel, védjegy, jelölővas; (własciwość) tulajdonság cecha główna főjellegzetesség cecha indywidualna egyéni jelleg; egyéni jellegzetesség cecha istotna alapvető jellemvonás; lényeges jel v. jellegzetesség cecha jest dziedziczona a jelleg v. tulajdonság v. sajátosság öröklődik cecha jest przekazywana a jelleg v. tulajdonság v. sajátosság átadódik cecha legalizacyjna [znak na narzędziach pomiarowych, stwierdzający ich zgodność z przepisami legalizacyjnymi] igazoló jel cecha nabyta szerzett tulajdonság cecha osobowo-dzierżawcza birtokos személyjel cecha recesywna [cecha determinowana przez allel recesywny danego genu. Ujawnia się w fenotypie jedynie wtedy gdy allelowi recesywnemu nie towarzyszy allel dominujący] recesszív tulajdonság ccha semantyczna, inaczej sem [w językoznawstwie najmniejsza, nierozkładalna część znaczenia] szemantikai tulajdonság cecha specyficzna języka nyelvspecifikus tulajdonság cecha syntaktyczna rag cecha uniwersalna univerzális tulajdonság cecha wewnętrzna belső tulajdonság cecha wrodzona örökölt v. vele született jelleg cecha wyróżniająca különös jel; különös jellemvonás; feltűnő jel; megkülönböztető jelleg cechą tej sztuki jest sceniczność e darab fő jellegzetessége a színpadiasság cechmistrz [W dawnej Polsce starszy cechowy, przysięgły, "pan starszy"; ogół pełnoprawnych członków cechu rzem. (mistrzów) wybierał zwykle dwóch cechmistrzów, którzy byli zatwierdzani przez władze miejskie. Cechmistrzowie stali na czele cechu, reprezentowali go wobec władz miejskich i państwowych, przewodniczyli zgromadzeniom cechowym, sądzili sprawy cechowe, szczególnie zatargi między mistrzami a czeladnikami, kontrolowali jakość wyrobów, pilnowali przestrzegania statutów, zawiadywali majątkiem cechu, niekiedy zajmowali się pośrednictwem pracy; w zamian uzyskiwali pewne korzyści, m.in. pierwszeństwo w zatrudnianiu czeladników, czasem także wynagrodzenie pieniężne.] céhmester; a céhek élén álló személy cechować [zaznaczać (w budownictwie zazwyczaj używane)] jelölni, megjelölni; (charakteryzować) jellemezni; hitelesíteni (mérleget) cechowanie [umieszczanie na narzędziu pomiarowym symboli (cech) legalizacyjnych. Niektóre z tych cech mogą zabezpieczać poszczególne elementy narzędzia przed dokonaniem zmian po legalizacji. Termin cechowania stosowany jest często niepoprawnie dla określania

34 736 czynności wzorcowania przyrządu.] bélyegzés, megjelölés; jellemzés; hitelesítés, összehasonlítás cechowany, -a, -e megjelölt, megbélyegzett cechownia márkázó műhely cechownica pecsétbélyegző cechowy, -a, -e céh-, céhbeli, a céhhez tartozó cechówka fabélyegző-kalapács cechuje go niedokładność jellemzi őt a pontatlanság cechy 1 [Ponieważ w dawnych wiekach, kiedy umiejętność czytania należała do rzeczy niepoślednich, każde rzemiosło musiało mieć swój znak do wywieszania przed mieszkaniem rzemieślnika, a znaki wogóle nazywano w Polsce, od niemieckiego wyrazu Zeichen cechami, więc też i każde stowarzyszenie rękodzielników, zajmujących się tym samym procederem w danej miejscowości, połączonych razem w rodzaj bractwa, zwało się również cechem. Początek stowarzyszeń profesjonistów w południowej Europie ginie w mroku przeszłości.] céhek cechy 2 jegyek, tulajdonságok cechy dystynktywne [cechy pozwalające na rozróżnienie] disztinktív jegyek; megkülönböztető jegyek cechy gatunkowe faji jegyek cechy indywidualnyje egyéni jellegek v. jellegzetességek v. tulajdonságok cechy mammologiczne [cechy wspólne dla człowieka i innych ssaków] ismertetőjegyek cechy nabyte [cechy wytworzone w ciągu życia jednostkowego organizmu] az adott viszonyok hatására létrejött v. szerzett tulajdonságok (Lamarck tana) cechy odróżniające megkülönböztető jegyek cechy osobowe személyes jellemzők cechy palingenetyczne [cechy występujące u zarodka, odpowiadające kolejnym etapom rozwoju rodowego] palingenetikus jelek v. tulajdonságok cechy pigmentacyjne [cechy charakterystyczne jakiegoś organizmu, warunkowane występowaniem określonych pigmentów w poszczególnych jego komórkach] pigment v. festékanyag tulajdonságok cechy płciowe nemi jellegek cechy przekazane dzidzicznie örökölt jellemvonások cechy przystawania trójkątów, cechy podobieństwa trójkątów [twierdzenia podające warunki konieczne i wystarczające do tego, aby dwa trójkąty były przystające lub podobne] háromszögek hasonlóságának v. egybevágóságának tulajdonságai cechy redundantne [jęz. elementy funkcjonalnie zbyteczne, niepełniące określonej funkcji w języku] redundáns tulajdonságok cechy relewantne [jęz. elementy istotne w systemie językowym, służące celom komunikacji językowej] releváns v. döntő tulajdonságok cechy swoiste sajátos jellegzetességek v. jellemvonások v. jellegek ceckać się [ceckać się - regionalnie: cackać się (1. obchodzić się z czymś lub z kimś czule; 2. poświęcać zbyt wiele czasu na wykonywanie jakiejś czynności); ciećkać się (regionalnie), ciaćkać się (regionalnie)] hízelegni, rávenni (vmire) ceckać się z kim hízelegni vkinek Cecylia [1. żeński odpowiednik imienia Cecyliusz. 2. Takie piękne imię, a ma takie dziwaczne pochodzenie. Rzymianie, jak wiadomo, nazywali siebie przezwiskami, jak na przykład Brutus, czyli Głupek, albo Naso, czyli Nochal. Był też cały ród Cecyliuszów, czyli po naszemu, Ślepaków - gdyż caecus [cekus] znaczy ślepy.] Cecilia [latin eredetű női név. Férfi párja: Cecilián. Valószínűleg a Cecília névből származik a Zille női keresztnév is. Rokon nevek még: Célia, Cicelle, Sejla.] Święta Cecylia, Cecylia z Rzymu, ros. Cecylia Rzymska, Кикилия Римская (zm. ok ) [dziewica i męczennica chrześcijańska, święta Kościoła katolickiego i prawosławnego.] Cecília, (más néven: Cicelle, Célia), ókeresztény szűz és mártír ( 230 körül), a középkor végétől a tizennégy segítőszent egyike. [római ókeresztény szűz és vértanú, aki a középkor végén lépett a Tizennégy Segítő Szent csoportjába, s egy ártatlan fordítási hiba következtében mely szerint az esküvőjén ő maga játszott az orgonán, más értelmezés szerint szíve a lakodalmi muzsika közepette is csak az Úrnak énekelt, lett a szent zene védőszentje. 545 óta november 22-én ünnepeljük.legendás élettörténete a már jól ismert ponyvastílusban íródott. Keresztényként nőtt föl az előkelő pogány Caecilius famíliában. Kora ifjúságában szüzességet fogadott. Szülei ennek ellenére egy Valerius nevű ifjúhoz kényszerítették. Cecília a nászéjszakán rábírta férjét, hogy ne érjen hozzá, mondván: énnekem szent angyal szeretőm vagyon, ki nagy szorgalmatossággal őrizi az én testemet minden fertelmes bűntől, ki ha azt ismerendi, te engemet förtelmes szeretettel illetendesz, tudjad, hogy ottan megöl tégödet

35 737 Valerius hajlott a szóra, sőt meg is keresztelkedett. Később égi vetélytársa megjelent előttük, és rózsa- vagy liliomkoszorúval megkoronázta őket (e virágok néha Cecília attribútumai). A csodálatos virágillatot megérezve, Valerius öccse, Tiburtius is megkeresztelkedett. Nemsokára mindhárman elnyerték a vértanúság koronáját. Előbb azonban Cecília még megtérítette az őket kísérő katonákat és tisztjüket. Három vértanúkorona is ékíti fejét. Három napig tartó sikertelen próbálkozás (gőzben való megfojtás, forró olajban főzés) után le akarták fejezni. Háromszor sújtott a nyakára a hóhér, de ezt is túlélte, három napig élt még, ez idő alatt mindenét szétosztotta a szegények között, házából templomot alapított.] Cecyliusz [imię męskie pochodzenia łacińskiego. Wywodzi się od nazwy rodu Cecyliuszów] - Cecilián [latin eredetű férfinév. A név alapja a Caecilianus latin szó, jelentése: a "Caecilius nemzetséghez tartozó"] Cecylka, Cesia Cili; a Cecília beceneve Cedant arma togae! [niech oręż ustąpi przed togą! (Cycero)] Cedant arma togae!, hordj fegyvert a tógával! [A togát csakis római polgár viselhette, aki togában járhatott, azt megvédte a római polgár joga, ahhoz lictor nem nyúlhatott, nem fenyíthette meg, halálbüntetése ellen a népgyűléshez, illetve a császárhoz fellebbezhetett, nem büntethették a megszégyenítő kereszthalállal] CEDEFOP (fr. Centre Européen pour le Développement de la Formation Professionnelle) Europejskie Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego [to centrum zajmujące się kształceniem i szkoleniem zawodowym w Unii Europejskiej. W 1975 roku Rada Unii Europejskiej z inicjatywy Komisji Europejskiej utworzyła Europejskie Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego CEDEFOP, jako samodzielny instytut z siedzibą w Berlinie. W 1995 Cedefop został przeniesiony do Salonik. Centrum posiada biuro łącznikowe w Brukseli. CEDEFOP jest agencją europejską, której zadaniem jest promowanie oraz rozwój kształcenia i szkolenia zawodowego w Unii Europejskiej. Spełnia także rolę centrum informacyjnego Unii Europejskiej w zakresie kształcenia i szkolenia zawodowego. CEDEFOP był jedną z pierwszych wyspecjalizowanych i zdecentealizowanych agencji europejskich, utworzonych w celu zapewnienia specjalistycznej wiedzy naukowej i technicznej oraz możliwości wymiany poglądów między różnymi partnerami europejskimi.] CEDEFOP (fr. Centre Européen pour le Développement de la Formation Professionnelle) Európai Szakképzés-fejlesztési Központ, azaz az Európai Központ a Szakképzés Fejlesztéséért [1975 óta foglalkozik azzal, hogy a szakoktatás és -képzés színvonalát növelje. Ennek keretein belül feladatai közé tartozik az Európai Unió munkaerő-piaci változásait előre jelző jelentések elkészítése.] cedent [wierzyciel dokonujący cesji swej wierzytelności lub innych praw na rzecz cesjonariusza] engedményező cedet, Centralny Dom Towarowy (CDT ) [potocznie: Centralny Dom Towarowy, największy warszawski dom towarowy w dwudziestoleciu po II wojnie światowej] (dawno) Központi Áruház (Lengyelországban) cedować [przekazać prawo do czegoś innej osobie] (lat.) cedálni; engedményezni, (követelést) átruházni, átengedni cedowanie engedmény, engedményezés, átengedés, átruházás Cedr (Cedrus Belon ex Trew, 1757) [1. rodzaj drzew z rodziny sosnowatych. Przedstawiciele tego rodzaju występują w rejonach górskich Azji i Afryki Północnej. Ich pierwotny areał to Himalaje i region śródziemnomorski. Rosną na wysokościach m n.p.m. w Himalajach i m w basenie Morza Śródziemnego. 2. wiecznie zielone drzewo iglaste, rosnące w górach krajów śródziemnomorskich; też: drewno tego drzewa; 3. drzewo z rodziny sosnowatych, spotykane w Persji, Palestynie, Himalajach i w północnej Afryce. Karpackie limby są czasem nazywane cedrami. Cedr może osiągnąć wiek około 3000 lat, wysokość około 40 metrów. Drzewo jest bardzo trwałe, wonne. Było używane do budowy świątyni Jerozolimskiej i oczyszczania trędowatych] (gör.) cédrus (Cedrus) [a fenyők (Pinopsida) osztályában a tűlevelűek (Pinales) rendjébe, a fenyőfélék (Pinaceae) családjába és a vörösfenyőformák (Laricoideae) alcsaládjába tartozó növénynemzetség mindössze két (más szerzők szerint négy, megint mások szerint mindössze egy) fajjal.]; cédrusfa (mediterrán éghajlatot kedvelő örökzöld, tűlevelű fa) Cedr himalajski (Cedrus deodara (Roxburgh) G. Don, 1830) [gatunek drzewa z rodziny sosnowatych (Pinaceae Lindley). Rośnie dziko w cieplejszych, górzystych i zalesionych obszarach zachodniego

36 738 Afganistanu i Nepalu. Jest to najbardziej rozpowszechniony gatunek cedru.] himalájai cédrus (Cedrus deodara) [a fenyőfélék családjába tartozó örökzöld növényfaj] Cedr libański (cedrus libani) Libanoni cédrus (Cedrus libani, erez vagy ahrahzim) [1. A Biblia egyik leggyakrabban említett növénye, mert a fönségest, a hatalmast jelenti: az eljövendő Messiás szimbóluma. A Biblia 75 helyen említi a cédrust. Fája kemény, mellékterméke a cédrusolaj. A rablógazdálkodás következtében a kipusztulás fenyegeti. A leírások szerint I. Szethosz fáraó cédrusfát vágat a Libanonhegységben az Amon-szentély építésére, akárcsak Salamon (1 Kir 5,6 10 stb.). A bibliai szerzők, akárcsak Csontváry, valami különleges szépséget, erőt és kecsességet éreztek a fában (Zak 11,1 2; Zsolt 29,5 és 104,16); 2. Ma a cédrusok elterjedtsége igen kicsi, a Földön négy faja él: az Atlaszhegységben, a Himalájában, a Libanonhegységben és Ciprus szigetén. Fája kemény, mellékterméke a cédrusolaj. A rablógazdálkodás következtében a kipusztulás fenyegeti a Cedrus libanit, melynek néhány, több ezer éves példánya rendkívül nagy hatást gyakorolt Csontváryra. A faj a Biblia egyik leggyakrabban említett növénye, ami annál is inkább érthető, mert gyakran Izraelt és annak népét szimbolizálja. Van Deursen könyvében van Deursen, A. (1971): A Biblia világa képekben. 128 p. említi (80. p.), hogy I. Szethosz fáraó is vágat cédrusfát a Libanon-hegységben az Amon-szentély építésére, akárcsak Salamon (1 Kir 5,6 10 stb.). A bibliai szerzők, akárcsak Csontváry, valami különleges szépséget, erőt és kecsességet éreztek a fában (Zak 11,1 2; Zsolt 29,5 és 104,16).] Csontváry Kosztka Tivadar: Magányos cédrus (1907) Cedron [Potok Cedron] (biblia) Cedron patak cedrowina [drewno cedrowe; cedrówka] cédrusfa cedrowy, -a, -e cédrus-, cédrusfa-, cédrusfából való cedrowa żywica cédrusgyanta cedrowe drzewo cédrusfa ceduła [1. publikowany codziennie urzędowy wykaz kursów walut, papierów wartościowych lub cen towarów, będących przedmiotem transakcji giełdowych; 2. spis przedmiotów przyjętych do przesłania pocztą lub przewozu jakimś środkiem transportu; 3. wykaz sprzedanych biletów sporządzony przez obsługę pociągu; 4. spis liter, cyfr i innych znaków danego kroju pisma], cedułka cédula, jegyzék, jegy, kimutatás; levél, lap, irat ceduła eksportowa exportjegyzék ceduła giełdowa tőzsdejegyzék; árfolyamjegyzék ceduła kursowa árfolyamjegyzék cedułkowy, -a, -e cédula-, cédulás, cédulával kapcsolatos cedułowy, -a, -e jegy-, jegyzék-; jeggyel v. jegyzékkel v. irattal kapcsolatos; jegyes cedzak [1. naczynie kuchenne o dziurkowanym dnie, służące do odcedzania; 2. sieć rybacka w kształcie worka] tésztaszűrő, szűrő cedzakowy, -a, -e szűrőcedzać (zob. cedzić) szűrni cedzenie szűrés, átszűrés, megszűrés cedzić [1. przepuszczać płyn przez filtr, sito itp. w celu oczyszczenia go lub oddzielenia części stałych; 2. pić jakiś płyn powoli, z przerwami; też: przelewać jakiś płyn powoli; 3. wymawiać słowa bardzo wolno, z przerwami] szűrni, átszűrni, megszűrni; átereszteni; húzni, nyújtani cedzić coś szűrni v. leszűrni vmit cedzić mleko tejet megszűrni cedzić słowa nyújtja szavait cedzić słowa przez zęby megrágja a szót cedzić się [o płynie: być cedzonym] szűrődni, átszűrődni cedzidło (cedzik) [1. przyrząd do cedzenia; 2. zbiornik na ciecz z wymiennym sitowym dnem, pokrytym tkaniną filtracyjną] szűrő cedzidłowy, -a, -e szűrőcedziny [osad pozostały po odcedzeniu czegoś] üledék, maradék (a szűrőben) cedzonka szüredék, szűret, leszűrt folyadék CEENet (Central and Eastern European Networking Association) [stowarzyszenia podmiotów tworzących akademickie sieci komputerowe we wszystkich krajach Europy centralnej i wschodniej, bałkańskich, zakaukaskich i zakaspijskich] - CEENET Central and Eastern European Networking Association (Közép és Kelet-Európai országok Hálózati Szövetsége)

37 739 cephalo- (e.cefalo-) [główkowy] cephalo- (e.cefalo-), fej- (szóösszetételben); szóösszetételek előtagjaként az utótagnak a fejjel kapcsolatos voltát jelöli; feji, fej- Cefalotus bukłakowaty (Cephalotus follicularis) [gatunek rośliny owadożernej z monotypowego rodzaju Cephalotus i rodziny Cephalotaceae. Występuje endemicznie w południowo-zachodniej Australii, na obszarze od wybrzeża do 50 km w głąb lądu i na odcinku około 400 km pomiędzy miastami Albany i Busselton. Gatunek odkryty został w 1791 przez botanika Archibalda Menziesa podczas ekspedycji naukowej.] Ausztrálkancsó (Cephalotus follicularis) Cefat [miasto Cefat w Górnej Galilei] Céfát (kitekintés, őrhely) [Kánaánita város, a Holttenger déli végétől mintegy 35 km-nyire délnyugatra, Júda és Simeon törzse lerombolta és a "Horma" nevet adta neki (Bír 1,17).] Cafenat-Paneah (Józef w Biblii) Cafenát- Paneáh (a "Világ Megmentője" [az élet megtartója vagy kenyere; az élők eledele; bővölködés az életben). - Ezt az egyiptomi nevet kapta József (1) a fáraótól, mikor annak fontos álmait megfejtette, és a börtönből magas polcra került (1Móz 41,45).] cegielnia [wytwórnia cegły oraz innych materiałów budowlanych z gliny] téglagyár, téglaégető cegielniany, -a, -e téglagyári cegielnictwo [przemysł cegielniczy; też: rzemiosło ceglarskie] téglagyártás cegielniczy, -a, -e téglagyári, téglaégetői cegielnik [1. robotnik wyrabiający cegły; 2. daw. właściciel cegielni] téglagyáros; (ceglarz) téglaégető, téglagyári munkás cegiasty, -a, -e [czerwony z pomarańczowym odcieniem] téglavörös, téglaszínű cegiełka kis tégla, téglácska cegiełki [goździk brodaty] Törökszegfű (Dianthus barbatus) cegiełkować [czyścić, ścierać coś cegłą] brikettezni; tégla alakú csomagot készíteni; tégla alakúra préselni ceglany, -a, -e [1. zbudowany z cegły; 2. zob. ceglasty] tégla-, téglából készült, téglából való ceglany mur téglafal ceglana podłoga téglapadló [burkolat, mintásan v. kötésben lerakott, lapjára fektetett, esetleg élére állított téglákból, homokaljzatba fektetve, mészhabarccsal kitöltve] ceglarka téglagyári munkásnő; téglagyártó gép ceglarski, -a, -ie téglaipari, réglagyártási ceglarstwo [1. wyrób cegieł; 2. rzemiosło, zawód ceglarza] téglaégetés, téglagyártás ceglarz [1. pot.; zob. cegielnik; 2. pot. robotnik noszący cegły na budowie] téglaégető ceglasty, -a, -e [czerwony z pomarańczowym odcieniem] téglavörös, téglaszínű ceglasty rumieniec halvány pír cegła [1. materiał budowlany w postaci prostopadłościanów z gliny i piasku; też: kostka takiego materiału; 2. kawałek jakiejś masy mający kształt prostopadłościanu; 3. książka, która leży w księgarni, nie znajdując nabywców; 4. książka o dużej objętości, często nieciekawa; 5. pierwszą wzmiankę o cegle spotykamy w I Moj. 11;3. Ma dość ważne miejsce w rozpoczęciu cywilizacji, której człowiek stał się niewolnikiem. Cegła jest wytworem ludzkim i w symbolice Pisma Świętego zajmuje inne zastosowanie niż kamień nieobrobiony, który nie był splugawiony. W Egipcie Izraelici wyrabiali cegłę, jedli dobrze i nie dbali o sprawy duchowe. Tęsknili za tym życiem, gdy byli na puszczy. Chyba nie trudno jest spostrzec, że i dzisiejsze chrześcijaństwo więcej poświęca starań pięknym budowlom niż sprawom duchowym. Z cegieł budowano także ołtarze pogańskie na wyżynach. Niektóre z tych cegieł można spotkać w dzisiejszych muzeach] tégla [agyagból égetett építőanyag] cegła ceramiczna [cegła wyrabiana z gliny i piasku] kerámiatégla cegła drążona 1. üres tégla; 2. kupáscserép cegła dynasowa [cegła ogniotrwała, wykonana z krzemionki i substancji wiążących] tűzálló tégla cegła dziurawka [cegła ceramiczna z otworami przelotowymi] likacsos tégla cegła gzymsowa párkánytégla cegła kominowa [cegła ceramiczna w kształcie wycinka koła, stosowana do wyrobu kominów wolno stojących] kéménytégla cegła maszynowa géptégla cegła niepalona nyers tégla cegła ogniotrwała tűzálló tégla cegła palona égetett tégla cegła spadła z dachu leesett egy tégla a tetőről cegła szamotowa [cegła ceramiczna ogniotrwała stosowana do budowy pieców] samott tégla Cejlon (syngaleskie Śrī Lankā, tamilskie Ilankai, ang. Ceylon) [druga co do wielkości wyspa leżąca na Oceanie Indyjskim, na południowy wschód od wybrzeży Indii, od

38 740 których oddzielona jest cieśniną Palk. Wyspa ma powierzchnię 65,6 tys. km².] Ceylon [Ismertté Ceylon néven lett a latin Selan név alapján, mely 1972-ig volt érvényben, akkor lett hivatalosan Srí Lanka.] Cekauz (z niem. Zeughaus) [1. (wojsko) staropolski arsenał; 2. (wojsko) cekhauz, zbrojownia; 3. budynek przeznaczony na skład wszelkich rynsztunków wojennych. Przechowywano w nim zwłaszcza działa, łoża, kule, prochary i wszelkie przybory wojenne i broń ręczną. Cekauzami w Polsce nazywano to, co gdzieindziej arsenałami. Każde miasto warowne i w większych miastach każdy cech, każdy zamek królewski czy prywatny miał swój cekauz w oddzielnym budynku, lub w baszcie na to przeznaczonej.] céhház, a céh székhelye; a céhről elnevett bástya (pl. Halászbástya); (dawno) fegyvertár; (zbiór) fegyvergyűjtemény; arzenál cekin [1. okrągła, błyszcząca, kolorowa blaszka z dziurką do przewlekania nici, używana do ozdabiania strojów; 2. złota moneta włoska, późniejszy dukat; 3. daw. duży, płaski kolczyk] (ol.) zeccino (régi velencei aranypénz); csecsebecse cekin, cekiny [1. okrągła, błyszcząca, kolorowa blaszka z dziurką do przewlekania nici, używana do ozdabiania strojów; 2. złota moneta włoska, późniejszy dukat; 3. daw. duży, płaski kolczyk; 4. Gwarancja modnego błysku. Cienkie, okrągłe, dawniej złote lub srebrne blaszki, z dziurką do przewlekania nitki przytwierdzającej ją do podłoża haftu. Obecnie cekiny są wytwarzane z wielokolorowych mas plastycznych imitujących dawny luksus i oferowane na całych powierzchniach tkanin. Najpopularniejszy sposób tworzenia efektu roziskrzenia, migotania na powierzchni tkaniny.] nyakék; gyöngynyakék; nyaklánc; gyöngysor; (dawno) olasz aranypénz cekinowy, -a, -e nyakékcekker (węg.) (ném.) cekker; bevásárló táska (teczka do zakupów) ceklarz [1. daw. pachołek pełniący służbę przy burmistrzu, pilnujący porządku w mieście; 2. sługa miejski do chwytania i bicia winnych, wyraz spolszczony z niem. Zirkler stróż nocny miejski, który Niemcy utworzyli ze słowa łac. circare krążyć, obchodzić, a od którego pochodzą także nasze cyrk i cyrkiel.] (dawno) városi szolga, éjjeliőr ceklarski, -a, -ie éjjeliőr- cel [1. to, do czego się dąży; 2. to, co ma czemuś służyć; 3. miejsce, do którego się zmierza; 4. przedmiot lub osoba, których dotyczą zamierzone działania; 5. obiekt, do którego się strzela; 6. daw. muszka broni palnej; 7. celik, celownik (do mierzenia przy strzelaniu z broni ręcznej skałkowej) znajdował się na tylnej części lufy karabinków i pistoletów jazdy polskiej, u broni zaś piechotnej na górnym bączku ruchomym] 1. (wojsko) cél, célpont, céltárgy, célpont, céltábla; 2. cél, végcél, célkitűzés [w celu v. celem + B.: vmi érdekében, céljából, végett]; 3. cél, feladat cel bliższy közelebbi cél cel dalszy távolabbi cél cel maszkowany álcázott cél cel nie osłonięty szabad cél (nem takart cél) cel nieruchomy nyugvó célpont cel odkryty nyílt cél cel ostateczny, cel ostatny végcél, végső cél cel perspektywiczny távlati cél cel poboczny mellékcél cel podróży úti cél, utazási cél, az utazás célja cel ruchomy mozgó cél cel stały álló célpont cel taktyczny harcászati cél cel uświęca środki a cél szentesíti az eszközt cel życia életcél cela [1. izba więzienna lub klasztorna; 2. pomieszczenie więzienne lub klasztorne; 3. w starożytności: pomieszczenie z posągiem bóstwa, stanowiące część świątyni rzymskiej; cella] (lat.) cella (kamra), falakkal határolt négyszögletes zárt tér, az ókori paloták térgyegysége, amelyet egymás mellé sorozva építettek a király v. a királynő udvara körül; (vall.) a görög és római templomok kisméretű szentélye, ahol az istenszobrot őrizték; börtöncella, börtönhelyiség, zárka; kis szoba, fülke (főképp kolostorokban); (műszaki) tartály, készülék környezettől elszigetelt része, rekesze cela aresztancka fogda, (őrizetes) cella cela klasztorna szerzetescella cela pojedyncza magánzárka cela skarzańców siralomház cela więzienna börtöncella celadon [1. sentymentalny kochanek; 2. szkliwo porcelanowe zielonkawe lub oliwkowe] - szeladon (francia eredetű szó: egy népszerű, régi francia regény, Urfé Honoré Astrée címü idilljének főhőse Celadon, aki különleges, világoszöld ruhákat viselt); epekedő, szerelmes ficsúr; a Távol-Keleten használt világoszöld színű kerámiamáz

39 741 celadon celare [zob. ukrywać] (lat.) celare; elrejtni, eltitkolni, elbújtatni, eltakarni Celare fraudem fraus est [1. zatajenie oszustwa jest też oszustwem; 2. ukrywanie oszustwa to oszustwo] (lat.) Celare fraudem fraus est; az eltitkolás mely valamely információ visszatartása, tényleges valótlanság állítása nélkül is csalás cele kariery zawodowej karriercélok cele społeczno-gospodarcze társadalmigazdasági célok Celebra (z łac. celebritas, celebratio) [liczne zgromadzenie ludu, uroczystość, solenność, festyn. W liturgice celebra znaczy uroczyste odprawianie jakiego obrzędu, zwłaszcza mszy św., np. z djakonem i subdjakonem.] (dawno) népi ünnep, összejövetel, fesztivál stb. celebrant, celebrans [kapłan albo biskup, odprawiający uroczyście, t. j. z okazałością kościelną nabożeństwo.] (lat.) celebritas; híresség, előkelőség; miséző pap, celebráns celebrować [1. obchodzić uroczyście jakieś ważne wydarzenie; też: robić coś z namaszczeniem i przesadną powagą; 2. odprawiać nabożeństwo w sposób szczególnie uroczysty] (lat.) celebrálni, végezni, tartani; ünnepélyesen végezni vmit; misét mondani, misézni; (átv.) megülni, celebrálni, ünnepelni celebrowanie celebrálás, misemondás celeritas (szybkość) (lat.) celeritás; gyorsaság, sebesség Celeron [1. rodzina procesorów firmy Intel przeznaczona na rynek niskobudżetowy. Nazwa pochodzi z łac. celer, czyli szybki. Cechą charakterystyczną tych procesorów (w porównaniu do procesorów Pentium) jest mniejsza ilość pamięci podręcznej. Przekłada się to na znaczne zmniejszenie ceny takich układów, ponieważ produkcja pamięci SRAM (stanowiącej pamięć podręczną) jest stosunkowo droga. 2. nazwa procesora produkowanego przez Intel, nie dysponującego tak dużą mocą obliczeniową jak Pentium II. Procesory Celeron są instalowane w stacjach roboczych i popularnych serwerach klasy podstawowej. Tak jak Pentium II procesory Celeron są oparte na mikroarchitekturze P6.] Celeron [Celeron márkanév az Intel által használatos, főként az olcsó árfekvésű számítógépekbe szerelhető processzor elnevezése. Az úgynevezett x86-os szériába tartozó, 32 bites programok futattására felkészített egységek alacsony áruk mellett valamivel gyengébb teljesítményűek, mint drágább társaik. Általában kevesebb cache memóriával és letiltott funkciókkal rendelkeznek, jóllehet egy-egy sorozat időnként kézi beállításokkal nagyszerűen tuningolható. Az első celeronokat 1998 áprilisában mutatták be, melyek még a Pentium II alapjaira épültek. Később a Pentium III, Pentium M, valamint az Intel Core 2 csökkentett képességű változataiként került ki a piacra.] celesta (zob. czelesta) (zene) celesta, cseleszta; zongoraszerű hangszer; acélrudacskákból álló zongoraszerű ütőhangszer celibat [1. bezżenność duchownych w niektórych religiach; 2. wstrzemięźliwość płciowa] (lat.) coelibatus, celibátus, coelibatus, cölibátus; kötelező (papi) nőtlenség (különösen a római katolikus papoké) [a pápák a IV. században elrendelték, de csak VII. Gergely vitte keresztül (1074); a keleti papok fölszentelés előtt megnősülhetnek] celibatowy, -a, -e (lat.) celibátusi Celina [imię żeńskie pochodzenia łacińskiego. Wywodzi się od słowa cealum oznaczającego "niebo". Imię to pojawiło się w Polsce dopiero w XIX wieku, występowało i nadal występuje rzadko.] Celina [angol eredetű női név. Valószínűleg a latin eredetű Celesztina származéka, vagy a Marcella becézett változata.] Celinka, Cela a Celina beceneve celka cellácska celka furtiańska portásfülke celkowy, -a, -e [przymiotnik od: celka] cella-, cellás celkowy system więzienny cellás fegyházrendszer cella [główna część świątyni rzymskiej, mieszcząca posąg bóstwa] cella [(latin kamra, fülke szóból) a görög és római templomok falakkal elhatárolt belső része, ahol a kultuszszobor állt.] Cella Septichora (Pecz) Cella Septichora [Ovális alaprajzú tér köré épített hétkarélyos elrendezés az ókeresztény temetőben. Pécs (Sopianae), közvetlenül a Káptalani Levéltár

40 742 és Plébánia épületének keleti oldalánál található, a föld alatt. Használatának jellege még nem tisztázott. Nevét hétkaréjos alaprajzáról kapta ban tárták fel, majd visszatemették.] Cella Trichora (Pecz) Cella Trichora [Háromkarélyos tér, általában egy négyzet, de lehet kör alaprajzú középtér körül. Pécs, a székesegyház nyugati oldalánál található ben került elő. Részben feltárták. Használatának kora és jellege nem tisztázott. Nevét háromkaréjos alaprajzáról kapta. Függönymintás falfestményrészletek maradtak fenn benne, melyek állapota a vizesedés okán folyamatosan romlik. Nem látogatható.] cello [wym. czello] (wiolonczela) [(ol.) violoncello] (ol.) cello, cselló; (zene) gordonka, (cigányzene) kisbőgő; négyhúros baritonszínezetű vonós hangszer (C, D, G, A-húr); a brácsánál egy oktávval mélyebb celnictwo [ogół czynności związanych z pobieraniem ceł] vámügy celniczka [pracownica urzędu celnego] vámosnő, pénzügyőrnő celnie jól irányzottan, telitalálattal, pontosan célzott celnicy [poborcy cła i podatków na rzecz znienawidzonych w Palestynie Rzymian, słynący z żądzy zysku i nieuczciwości.] (bibl.) vámosok celniczka vámtisztviselő (nő) celnik [1. pracownik urzędu celnego pobierający cło; 2. daw. urzędnik ściągający podatki; 3. daw. dzierżawca podatków; 4. człowiek, który wydzierżawił od władz rzymskich prawo na zbieranie podatków (cła, czynszu). Po czym i on sam wydzierżawił pewne odcinki tej pracy innym celnikom. Przy tym wszystkim było dużo oszustwa i dlatego celnicy mieli marną opinię u ludzi w tamtych czasach. Apostoł Mateusz był celnikiem przed rozpoczęciem naśladowania Pana; 5. człowiek, który wydzierżawił od władz rzymskich prawo na zbieranie podatków (cła, czynszu). Po czym i on sam wydzierżawił pewne odcinki tej pracy innym celnikom. Przy tym wszystkim było dużo oszustwa i dlatego celnicy mieli marną opinię u ludzi w tamtych czasach. Apostoł Mateusz był celnikiem przed rozpoczęciem naśladowania Pana] vámos, vámszedő; pénzügyőr; vámtiszt, vámtisztviselő, vámőr, finánc celność pontosság, helyesség, valaminek találó volta celność ognia a lövés pontossága, találati biztonság celny 1, -a, -e [1. trafiający do celu; 2. trafiający w sedno] jól célzott, jól irányzott, találó (dokładny) pontos, (trafny) találó, helyes; kitűnő, nagyszerű; remek, kiváló celny 2, -a, -e (znakomity) nagyszerű, remek, pompás, kitűnő, kiváló celne dzieło remekmű celny pisarz kiváló író, remekíró celny strzał jól irányzott lövés; találat celny 3 vám- [rewizja celna: vámvizsgálat; urząd celny: vámhivatal, taryfa celna: vámtarifa; odprawa cela: vámvizsgálat; opłata cela: vám]; vámmal kapcsolatos celpa [rodzaj kaftana modnego u kobiet za Augusta III. Noszony był z kanaflami, czyli złotymi lub srebrnymi guzikami] (daw) női díszes öltözék (arany v. ezüst gombokkal) III. Szász Ágost ( ) korában Celsjusz [Anders Celsius (Celsjusz) ( ), szwedzki fizyk i astronom] Celsius (Anders Celsius ( ) svéd csillagász, fizikus és utazó) [Skala Celsjusza to skala termometryczna (od nazwiska szwedzkiego uczonego Andersa Celsiusa, który zaproponował ją w roku 1742).] celobioza (C 12 H 22 O 11 ) [dwucukier, zbudowany z dwóch cząsteczek D-glukozy, połączonych wiązaniem β-1,4-glikozydowym. Jest to jednostka strukturalna celulozy i produkt jej hydrolizy. Jest to dwucukier redukujący, nie występujący powszechnie w stanie wolnym w roślinach, lecz jest przejściowym produktem degradacji celulozy. Jest sacharydem nieprzyswajalnym przez człowieka.] cellobióz [egy fontos redukáló diszacharid. A természetben szabad állapotban, sem glikozidok alakjában nem fordul elő. Jelentőségét az adja, hogy a cellulóz építőeleme. A neve is a cellulózból ered.] celofan [przezroczysta folia] (lat.-gör.) celofán, cellofán; csomagolásra használt, vékony, átlátszó műanyag celofanowy, -a, -e celofáncelować (celuje) [I. 1. mierzyć do celu; 2. pot. starać się trafić na jakiś moment; II. wyróżniać się w czymś] célozni, bemérni a célt; kitűnni, élen járni celować (celuje) do czego célozni (vre), célba venni (vt); celować do kogoś/czegoś célba venni vkit/vmit celować w czym kitűnni, élen járni, első (vmiben) celować do czego célozni vmire celować do kogo ze strzelby célbavenni vkit (fegyverrel) celować w co célba venni vmit

41 743 celować w czym kitűnni vmiben celować w nauce élen jár a tudományokban celować zdolnościami kitűnik képességeivel celowanie irányzás, célzás celowanie bezpośrednie (wojsko) közvetlen irányzás celownica [1. pomocnicza lunetka astronomiczna, używana przy fotografowaniu ciał niebieskich; 2. przyrząd do oznaczania kierunku na stole mierniczym] irányzék celowniczy, -a, -e irányzó, célzó; (wojsko) irányzó celowniczy nastawił działo az irányzó beállította a löveget; beirányította a löveget celownik (łac. dativus) [1. trzeci przypadek deklinacji, odpowiadający na pytania: komu? czemu?; też: forma wyrazowa tego przypadka; 2. forma używana jako dopełnienie dalsze (Kasia dała Ali prezent) oraz do oznaczania celu pożytku lub szkody (np. dzieci zepsuły mu telewizor - mu nie dotyczy tu bezpośrednio akcji, a jedynie jej skutków). W języku niemieckim i greckim spełnia rolę narzędnika na zasadzie tzw. synkretyzmu przypadków.] részes eset, részes határozó eset (R) [latinul dativus (a dō, dăre adni igéből); a ragozó nyelvekben a nyelvtani esetek egyike, amely a mondatban általában a részeshatározó szerepét tölti be. Tágabb értelemben valamely személy vagy dolog felé irányuló vagy azzal kapcsolatos cselekvést vagy történést jelöl; precízebben a helyviszonyok közül a lazábban behatárolható irányt (szemben a pontosabb célt jelölő tárgyesettel). A magyarban a - nak/-nek esetrag, vagy a részes névmás (nekem, neki stb.) fejezi ki: Adtam egy könyvet Péternek. Adtam neki egy könyvet.] celownik [1. przyrząd w broni palnej służący do celowania; 2. urządzenie w aparacie fotograficznym do ustalania granic fotografowanego obrazu; 3. urządzenie pozwalające stwierdzić kolejność zawodników na mecie; 4. urządzenie stosowane w przyrządach geodezyjnych do nakierowywania kątomierza na oddalony przedmiot] irányzék (fegyvernél); (sport) célrúd, célkaró; (fényképezőgépen) kereső celownik przeciwlotniczy légvédelmi irányzék celownik ramkowy keretes irányzék celownikowy, -a, -e irányzék-; részeshatározó; datívusos, részes; rúd-, célrúdcelowo célszerűen, helyesen, megfelelően; (umyślnie) szándékosan, célzatosan celowość célszerűség, (zamysł) szándékosság celowy, - a, -e [zrobiony w określonym celu] célszerű, céltudatos, helyes; (umyślny) szándékos, célzatos celowa dzialalność célratörő tevékenység celowa działalność człowieka az ember célratörő tevékenysége Celozia srebrzysta odm. grzebieniasta (Celozia argentea var. cristata Kuntze) Tarajos celózia (kakastaréj) (Celozia argentea var. cristata) Celozja srebrzysta, grzebionatka właściwa, celozja grzebieniasta, koguci grzebień (Celosia argentea) [gatunek rocznej rośliny z rodziny szarłatowatych. Roślina rozpowszechniona jako chwast w strefie tropikalnej i zwrotnikowej o trudnym do ustalenia regionie pochodzenia (prawdopodobnie Indie).] magyarparéj v. kakastaréj (Celosia argentea) [a szegfűvirágúak rendjének (Caryophyllales), a disznóparéjfélék családjának (Amaranthaceae) Celosia nemzetségébe tartozó faja. Nevét jellegzetes, ellaposodott, tetején hullámos-karéjos, kakastaréjra emlékeztető virágzatáról kapta. Hazánkban igen közkedvelt dísznövény, falusi kertekben nagyon gyakori, hisz a sok más kerti növénnyel ellentétben igen igénytelen, palántázni nem kell, csak magról vetni, s azt is csak általában egyszer, hisz következő évben az ősszel elhullott magok kikelnek. Virágzata sokféle színű lehet: a zöldestől egészen a sötétbordóig. Szára vaskos, lédús, levelei szórtan állnak a száron. Színe világoszöld, hajtása sima tapintású, szőröket nemigen visel. Magassága elérheti a cm-t is. Az európai kertekben már a reneszánsz korban is ültették ezt a növényt, a barokk kertművészet is igen kedvelte. Régi füveskönyvekben is igen gyakran ábrázolták.] celstad, celsztad (z niem. Zielstatt) [strzelnica, miejsce, plac strzelania do celu, służące bractwom kurkowym po miastach (ob. Kurkowe towarzystwa)] (dawno) lövészklub, céllövölde, lövészegylet

42 744 Celsae graviore casu decidunt turres. - Celsae graviore casu decidunt turres; Recsegőbb robajjal dőlnek le a nagy tornyok. (Horatius) Celt [członek jednego z ludów indoeuropejskich] kelta celta [namiot; namiot żołnierski] [Słowniczek języka śląskiego] sátor celtycki, -a, -ie kelta celta [tkanina używana na namioty, płaszcze, plandeki itp.] sátorponyva, vízhatlan vászon celtowy, -a, -e sátorponyvacelująco példásan celujący, -a, -e [wzorowy] minta-; példaadó, példamutató, példás, példa-; mintaszerű; találó, kiváló; kitűnő; jeles celujący [zob. ocena celująca] kitűnő, kiváló, példás celujący uczeń kiváló tanuló, éltanuló celuje w naukach kitűnik, első a tanulásban cellula [komórka (łac. cellula)] (lat.) cellula; sejtecske celuloid [1. przezroczyste, termoplastyczne tworzywo sztuczne; 2. przezroczyste tworzywo sztuczne] (lat.-gör.) celluloid; őrölt lőgyapotból (kollódiumgyapotból) és kámforból sajtolt, szaruszerű, sokféle alkalmazású tűzveszélyes műanyag (pl. filmszalag anyaga); kemény, rugalmas szarupótló anyag, vízben nem oldódik, de erősen gyúlékony (szigetelő, könnyen feldolgozható) celul(o)- [pierwszy człon wyrazów złożonych, wskazujący na ich związek znaczeniowy z komórką zwierzęcą lub roślinną] celluloceluloidowy, -a, -e celluloid-, celluloidból való celuloza [1. materiał budulcowy tkanek roślinnych; 2. główny składnik budulcowy roślin, podstawowy składnik papieru, klejów, lakierów, celofanu, błon fotograficznych i sztucznego jedwabiu; 3. Celuloza, błonnik, (C 6 H 10 O 5 ) n, polisacharyd składający się z łańcuchów zawierających do kilkunastu tysięcy reszt D-glukozy, połączonych wiązaniem glikozydowym w położeniach 1,4.] (lat.- gör.) cellulóz, cellulóze; növényi sejtfal anyaga, áttetsző, szagtalan, színtelen (rendszerint gyapotból állítják elő, a papírgyártás fontos alapanyaga) [A magasabbrendű növények sejtfalának nagy részét alkotja, de előfordul alacsonyabbrendű növényekben is. A legnagyobb mennyiségben előforduló szerves anyag a Földön.] Cellulóz: A növények vázanyaga, a cellulóz Földünkön a legnagyobb menynyiségben megtalálható szénvegyület, amelyb?l évente tízmilliárd tonnányi képz?dik. A fa 40%-a, a gyapot 50%-a, a len és a kender 80%-a. A vatta és a papír szinte 100%-ban cellulózmolekulákból áll. A cellulóz a magasabb rend? növények sejtfalának f? alkotórésze, de van bel?le az alacsonyabb rend? növényekben és állatokban is. Néhány baktérium ugyancsak képes cellulózt el?állítani. A cellulóz egy összetett szénhidrát. Képlete (C 6 H 10 O 5 ) n. Béta-glukózból származtatott poliszacharid. A tiszta cellulóz fehér színű, szobahőmérsékleten szilárd anyag. Vízben, híg savban, híg lúgban és szerves oldószerekben nem oldódik, ezért kiváló vázépítő. A cellulóz molekulájában béta-glükózegységek változó térállásban (alsó és felső) kapcsolódnak össze, és lánc-alakúvá formálódnak. A hosszú láncmolekulák hidrogénkötésekkel kapcsolódnak össze, melyek fonalszerűvé teszik a növényi rostokat. Ez annyira ellenálló, hogy csak tömény savakkal lehetséges a bontása. Tömény savval főzve először cellobiózra, majd a cellobióz szőlőcukorra bomlik.a tömény sósavon kívül csak néhány gomba, baktérium és rovar képes bontani. A kérődző állatok emésztőrendszere jellemzően tartalmaz olyan mikroorganizmust, mely lebontja a cellulózt. A termőtalajban is léteznek cellulózbontó baktériumok, melyek a cellulózt humusszá alakítják. Növényekből vegyi eljárással, a kísérőanyagok kioldásával technikai cellulózt állítható elő. Nagy mennyisében állítják elő főleg fából, de szalmából és más növényekből is. A kísérőanyagoktól mentes cellulóz előállítása a fából nem oldható meg biztonsággal, mert kísérőanyagaival, főleg a ligninnel és a hemicellulózokkal szövedéket képez. E kísérőanyagok megfelelő vegyszerekkel kioldhatók ugyan, de eközben a cellulóz kisebbnagyobb mértékben változik. celuloza siarczynowa (vegyt.) szulfitcellulóz celuloza zapalny gyúlékony cellulóz celulozowy, -a, -e celluloze-, cellulozéval kapcsolatos celulozowa wata papírgyapot cembalo [czyt. czembalo] [klawesyn] (ol.) clavicembalo, csembaló, (zene) a XVI- XVIII. században használt ütőhangszer, a zongora elődje cembrować [umacniać ściany lub brzegi zbiorników wodnych] kideszkázni, ácsolni, kiácsolni; kifalazni cembrować studnię kútaknát kifalazni v. kővel kirakni cembrowanie [obmurowanie umacniające zbiornik wodny, brzeg rzeki itp.] kideszkázás, bélelés, kibélelés (deszkával); héjalás, deszkahéjalás; deszkázat, ácsolás, (bánya) ácsolat; kőbélés, kifalazás cembrowina, cembrowanie [obmurowanie umacniające zbiornik wodny, brzeg rzeki itp.] ácsolatfa, ácsolat, kútácsolat, kútgerendázat, bányaácsolat

43 745 cement [1. spoiwo do zapraw budowlanych; 2. tkanka kostna pokrywająca korzeń zęba wraz z ozębną; 3. materiał używany w dentystyce do plombowania zębów] (lat.) cement (bázisos kalciumszilikátok és aluminátok keveréke); por alakú, mésztartalmú kötőanyag, amely vízzel keverve kőkeménnyé válik; minden levegő és szénsav nélkül a vízben is megkeményedő, oldhatatlan (hidraulikus) habarcs; (orvosti) a fog csontszövete cement fosfatowy foszfátcement cement portlandzki portlandcement; mész és agyag keverékéből égetik [portlandcement (CEM I 52,5 N. alkotórészek: portlandklinker, kötésszabályozó anyag, segédanyag, max. 5% mellékalkotórész)] cement romański román cement; agyagtartalmú márgákból égetik cementacja [1. spajanie, zalewanie cementem; 2. przemiana luźnych osadów mineralnych w zwięzłą skałę; 3. górn. uszczelnianie luźnych skał i warstw wodonośnych przez wtryskiwanie zaczynu cementowego do wywiercanych w nich otworów; 4. proces, w którym powierzchnia metali ulega charakterystycznym zmianom wskutek żarzenia ich w wysokiej temperaturze w obecności innych substancji] cementáció, termésfémek és néhány szulfid másodlagos feldúsulása, oldatból való kiválása; cementálás, cementezés, cementtömítés cementacyjny, -a, -e cementációs cementować [1. zaprawiać, zalewać cementem; 2. przen. Jednoczyć; 3. spajać luźne osady skalne rozpuszczalnymi składnikami mineralnymi; 4. zwiększać zawartość węgla w powierzchniowej warstwie stali w celu uodpornienia jej na ścieranie] cementálni [(kohászat) az acél felületét szénben gazdagabbá és ezáltal keményebbé tenni; (műszaki) kőzet repedéseit cementtel eltömni és ezzel a kőzetet szilárdítani], cementezni; megszilárdítani cementować się [1. być spajanym za pomocą cementu; 2. jednoczyć się] cementeződni, cementálódni cementowanie cementálás, cementezés cementownia [fabryka cementu] cementgyár cementowniany, -a, -e cementgyári cementowy, -a, -e cement-, cementből készült cementówka [1. środ. podkład z cementu; 2. środ. cegła lub płyta z cementu; 3. środ. woda używana do produkowania cementu i wyrobów cementowych] cementlap CEN, Europejski Komitet Standaryzacji albo Europejski Komitet Normalizacyjny (fr. Comité Européen de Normalisation, CEN) [1. Prywatne stowarzyszenie techniczne typu non-profit, działające w ramach prawa belgijskiego z siedzibą w Brukseli. Utworzone oficjalnie w 1974 r. Początki działalności Paryż, 1961 r.; 2. został założony w 1961 roku przez grupę ds. standardów narodowych działających przy Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej oraz krajach zrzeszonych w Europejskim stowarzyszeniu Wolnego Handlu. Jego dzisiejsza główną misją jest ustanawianie nieobowiązkowych standardów techniczny, które promowałyby wolny handel, oraz bezpieczeństwo wśród konsumentów w Unii Europejskiej.] Európai Szabványügyi Bizottság (franciául: Comité Européen de Normalisation, rövidítéssel: CEN) (ang.) European Standards Committee ill. European Committee for Standardisation (Európai Szabványügyi Bizottság) [egy magánkezdeményezésű, nonprofit civilszervezet. Feladatának tekinti, hogy Európa-szerte elismert normák és szabványok elterjesztésével segítse az európai vállalatok és magánszemélyek előtt álló akadályok lebontását. A CEN-t ben alapították. A 13 alapító állam úgy gondolta, hogy az erős és egységes belső európai piac egyik alappillére az egységes európai szabványok meghonosítása valamennyi országban. A CEN ma már több mint műszaki szakember, üzletemer és civilszervezet segítségével egy 480 millió főt egyesítő piac szabványainak egységesítéséért dolgozik. A CEN szatellitszervezeteket hozott létre a kiemeleten fontos szektorok szabványainak egységesítésére. A telekommunikációs szabványokat az ETSI gondozza, míg egyéb elektrotecnhikai téren a CENELEC tevékenykedik. A szervezet közreműködik a szabadkereskedelem akadályainak lebontásában, a munkabiztonsági előírások terjesztésében környezetvédelemben és propagálja a nemzeti hálózatok (pl vasút) egymás közötti átjárhatóságát.] cena [1. wartość czegoś wyrażana w pieniądzach; 2. znaczenie czegoś] ár [zniżka v. obniżka cen: árcsökkenés; zwyżka v. podwyżka cen: áremelkedés; za wszelką cenę: mindenáron] cena akcji részvényár cena aktualna aktuális ár cena antycypowana előlegezett ár cena aptekarska gyógyszertári ára vminek cena astronomiczna csillagászati ár cena aukcyjna árverési ár cena bazowa bázisár, alapár

44 746 cena bez cła vámmentes ár cena bez rabatu rabatt nélküli ár, bruttó ár cena bezkonkurencyjna versenyen kívüli ár cena bieżąca folyóár cena brutto [1. cena nieostateczna, podlegająca podwyższeniu; 2. cena towaru wraz z kosztami opakowania i przesyłki] bruttóár cena cennikowa árjegyzéki ár; árjegyzék szerinti ár cena cgwiejna ingadozó ár cena clearingowa klíringár cena czego/na co/za co vminek az ára, vmiért járó összeg v. ár cena detaliczna (cena det.) darabár, detailár; fogyasztói ár (fogy. ár.), kiskereskedelmi ár; bolti ár cena dewizowa deviza ár cena do zapłecenia megfizethető ár cena dotowna dotált ár cena dumpingowa dömpingár cena eksportowa exportár cena ewidencyjna nyilvántartási ár cena fabryczna [cena obliczana przez dodanie kosztu produkcji do planowanego zysku] gyári ár; termelői ár cena fakturowa faktúra ár, számla szerinti ár cena faktyczna tényleges ár cena fix fixár cena fob fob ár cena franco frankó ár (frankó = bérmentve) cena giełdowa tőzsdei ár, piaci ár cena gotówkowa készpénzár cena graniczna maximális ár, határár cena gwałtownie rośnie a. wzrasta az ár rohamosan emelkedik cena gwarantowana garantált ár cena handlowa kereskedelmi ár cena handlu zagranicznego külkereskedelmi ár cena hurtowa nagybani ár, nagykereskedői ár, nagykereskedelmi ár cena importowa importár cena inflacyjna inflációs ár cena interwencyjna inverziós ár cena inwertarzowa leltári ár cena jednolita egységes ár cena jednostkowa egységár cena kalkulacyjna kalkulációs ár cena kartelowa kartellár cena katalogowa katalógusár; árjegyzék szerinti ár; listaár cena komercyjna forgalmi ár cena konkurencyjna konkurrenciaár; versenyképes ár cena konsumpcyjna fogyasztói ár cena kontraktacyjna szerződéses ár cena korzystna kedvező, jutányos ár cena kosztorysowa költsévetési ár cena kosztów własnych önköltségi ár cena krajowa belföldi ár cena kredytowa hitelár cena kupna vételár cena licytacyjna árverési ár, licitár cena limitowana, cena limitowa [minimalna cena sprzedaży towaru lub maksymalna cena zakupu, wyznaczona przez zleceniodawcę] limitált ár cena maksymalna maximált ár; hatóságilag szabott ár cena minimalna [określony przez państwo pułap ceny, poniżej którego nie mogą być zawierane transakcje] minimálár; minimális v. legalacsonyabb ár cena monopolowa monopolár cena nabycia beszerzési ár cena netto [1. cena ostateczna, bez doliczania podatku; 2. cena towaru bez opakowania] nettó ár cena nie do zapłecenia megfizethetetlen ár cena nieprzystępna elérhetetlen ár cena niewygórowana méltányos ár cena niezmienna változatlan ár cena nominalna [cena ustalona oficjalnie] névleges ár cena obiegowa folyó, piaci ár cena obniżona leszállított ár, engedményes ár cena obowiązująca érvényes ár cena oclona vám alá eső ár cena ofertowa ajánlott v. ajánlati ár cena okazyjna alkalmi ár cena orientacyjna irányár (iá.); tájékoztató ár cena ostateczna végső v. legutolsó ár cena państwowa állami ár cena paryterowa paritásos ár (egyenlőségi elvnek megfelelő ár) cena pieniężna pénzbeli ár cena planowa tervezett ár cena po koszcie własnym önköltségi ár cena podskoczyła emelkedett v. felszökött az ár cena podstawowa alapár cena porównywalna összehasonlító ár cena produkcji termelési ár cena progu küszöbár cena promocyjna reklámár, kedvezményes ár, bevezető ár

45 747 cena przeciętna átlagár, átlagos ár cena przed sezonem előszezonbeli ár cena przewidywana előirányzott ár cena przystępna megfizethető v. nem túl drága ár; elérhető ár cena realizacji realizált ár cena reglamentowana, cena regulowana szabályozott ár cena reklamowa reklámár cena reklamy reklámdíj cena rekordowa rekordár cena reprodukcji reprodukciós ár cena rozliczeniowa, cena rozrachunkowa elszámolási ár cena ryczałtowa átalányár cena rynkowa piaci ár; napi ár, folyó ár cena rzecywista tényleges ár cena sezonowa szezonár cena siły roboczej munkaerő ára cena sklepowa bolti ár cena skupu felvásárlási ár cena spekulacyjna spekulációs ár cena spada o pięć procent az ár öt százalékkal csökken v. esik cena sprawiedliwa igazságos ár cena sprzedażna, cena sprzedaży [cena, do której doliczono podatek oraz zysk producenta i sprzedającego] eladási ár cena stała állandó ár; szabott v. rögzített ár cena stop stop ár cena strefowa övezeti ár cena subsydiowana támogatott ár cena szacunkowa becsült ár cena sztywna rögzített ár cena średnia átlagár cena śuzy zsilipár cena światowa [cena ukształtowana na rynkach międzynarodowyc] világpiaci ár cena targowa piaci v. forgalmi v. eladási ár cena transakcyjna tranzakciós ár (ügyleti ár) cena ulgowa kedvezményes ár cena umiarkowana mérsékelt ár cena umowna szerződéses ár cena urzędowa hivatalos ár cena ustalona szabott ár cena uzgodniona egyeztetett ár cena warunkowa feltételes ár cena według umowy megállapodás szerinti ár cena wewnętrzna belföldi ár cena wiązana kötött ár cena wolna szabad ár cena wolnodewizowa szabad deviza ár cena wolnorynkowa szabadpiaci ár cena wyjściowa kiindulási ár cena wywoławcza [najniższa cena przedmiotu licytowanego, od której rozpoczyna się licytację] kikiáltási ár cena wyprzedażowa kiárusítási ár cena wywoławcza [najniższa cena przedmiotu licytowanego, od której rozpoczyna się licytację] kikiáltási ár (árverésen) cena wywozowa exportár cena z doliczeniem wszystkich kosztów mindennemű költséget magábanfoglaló ár cena za jedną noc egy éjszaka ára cena za kilogram kilogrammonkénti ár (np. Ft/kg) cena za sztukę darabár cena zagraniczna külföldi ér cena zakupu vételár; beszerzési ár cena zalecana irányár (iá.) cena zależy od ilości az ár a mennyiségtől függ cena zaporowa zsilipár cena zasadnicza alapár cena zbytu értékesítési ár, eladási ár cena zewnętrzna külföldi ár cena zmienna változó ár cena zniżkowa engedményes ár cenaculum (jadalnia) [Gdy w Rzymie został przyjęty grecki zwyczaj spożywania posiłków w pozycji lezącej na łożu w kształcie litery U ( kline ), triclinum stało się jedyna jadalnią w domu.] cenaculum, coenaculum (a lat. cena, 'napi fő étkezés' szóból) [az ókori lakóház emeleti részében lévő ebédlő v. lakószoba; ebédlő. A római császárság korában, átvitt értelemben, egy lakóház első emeletsorát, vagy egyátalában bérbeadott lakást is értettek ez elnevezés alatt, mert már a köztársaság utolsó idejében szokásba jött nem a ház föld szintjén, hanem az első emeleten étkezni, mely emeletsort később bérbe adták.] cenar [1. cynar, taniec poch. niemieckiego; 2. niemiecki taniec w żywym tempie; 3. rodzaj tańca; 4. taniec pochodzenia niemieckiego; 5. taniec w wieku XVI i XVII powszechnie w Polsce znany i lubiony] (dawno) német eredetű néptánc fajta cenić (ceni) [1. szanować kogoś; 2. określać cenę czegoś; 3. poważać coś, kogoś, szanować] értékelni, becsülni, megbecsülni (értékelni) [wysoko cenić: nagyra becsülni]; árazni, árat kérni, árat szabni; (átv.) tisztelni, becsülni, megbecsülni, értékelni cenić kogo/co értékelni, becsülni vkit/vmit cenić kogo za co becsülni vkit vmiért

46 748 cenić za drogo 1. magasra szabni vminek az árát; 2. drágállni cenić się [1. zdawać sobie sprawę ze swojej wartości i dawać temu wyraz; 2. wyznaczać wysokie ceny za swą pracę] megállapítja értékét, felértékeli magát, megbecsüli magát cenić się wysoko magasra tartja magát cenienie értékelés, becsülés, megbecsülés ceniony, -a, -e értékelt, elismert cennik [1. spis towarów z podaniem ich ceny; 2. spis usług z podaniem opłat za nie] árjegyzék, tarifa cennik detaliczny kiskereskedelmi árjegyzék cennik hurtowy nagykereskedelmi árjegyzék cennik opłat telefonicznych; cennik usług telefonicznych UPC tarifa ; díjszabás cennik usług pocztowych postai szolgáltatások árjegyzéke cennik win borárjegyzék cennik zbytu értékesítési árjegyzék cennikowy, -a, -e árjegyzéki cenność [1. cecha tego, co ma dużą wartość materialną; 2. rzecz mająca dużą wartość materialną; 3. cecha tego, co ma duże znaczenie] érték, értékesség; (átv.) értéktárgy cenny, -a, -e [1. mający dużą wartość materialną; 2. mający duże znaczenie] becses, értékes, drága; nagy jelentőségű, fontos cenna pozycja fontos tétel cenna przyjaźń értékes barátság cenne wskazówki értékes útmutatók cenne rady értékes tanácsok cenny obraz értékes kép cenologia [fitocenologia, zoocenologia] cönológia vagy társulástan [1. társulástan; az állat- és növénytársulásokkal, kialakulásuk törvényszerűségeivel foglalkozó tudományág; 2. az élőlények koegzisztenciális (együttelőfordulási) viszonyaival foglalkozó szünbiológiai tudományág. Szűkebb értelemben cönológia alatt az élőlénytársulások összetételének leírását (mint szünfenobiológiai feladatot) értjük, de tágabb értelemben az ezek mögött megbúvó hatótényezők kutatását is jelentheti. Ez utóbbi esetben fogalma nem választható el a közösségi ökológiatól; 3. A szupraindividuális (szün-) biológiához tartozó tudományág, amely az élőlény együttesek koegzisztenciális állapotának leírásával foglalkozik. (Ezen tudományág oknyomozó irányzatait gyakran közösségi ökológiának nevezik.)] cenotaf albo kenotaf (gr. kenotaphion pusty grób) [łac. cenotaphium 'jw.' z gr. kenotáphion 'jp.'; kenós 'próżny'; táphos 'grób'; symboliczny grobowiec wznoszony w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie, a w epoce nowożytnej w Indiach.] (gör.) kenotáfium (görög forma kenotáfion, latin forma cenotaphium); üres síremlék, emléksír, szimbolikus sír v. álsír [ az ókorban ismeretlen vagy távoli helyen eltemetett személyek jelképes síremléke; 2. jelképes síremléke a templomban egy máshol eltemetett személynek, v. olyanoknak, akiknek holtteste ismeretlen helyen nyugszik; 3. jelképes síremlék azok számára, akiknek holtteste nem volt fellelhető (pl. a tengerbe fulladtak, csatában elesetteknek)]; (egyh.) az Egyházban vértanúk és szentek emlékhelye (sajátos keresztény értelemben kenotáfium a föltámadott Krisztus sírja: Szent Sír) cenowy, -a, -e árcent [1. drobna moneta równa jednej setnej podstawowej jednostki monetarnej w różnych krajach; 2. jednostka miary odległości między dźwiękami] (ang.) cent [száz, századrész]; pénzegység Amerikában (a dollár századrésze) és Hollandiában; (zene) egy temperált zenei félhhangköz századrésze Cent jours [fr. Les Cent-Jour = 100 dni] (fr.) Cent jours [száz nap]; az az idő, mely március 20-tól, Napóleonnak Elba szigetéről Párizsba való visszatérésének napjától ugyanezen év június 28-ig telt el, mikor is Belgiumba futott XVIII. Lajos cambrai nyilatkozatával folytatta félbeszakított uralkodását centaur (mitologia); [Centaurowie w mitologii greckiej stanowili plemię dzikich istot o końskich ciałach, lecz z ludzkim torsem i głową w miejsce szyi i głowy końskiej.] (gör.) kentaur; a görög mitológia lótestű, emberderekú és emberfejű szörnye

47 749 Centaurea, Chaber (Centaurea L.) [ [rodzaj roślin z rodziny astrowatych (Asteraceae Dum.), liczący gatunków] (lat.) Centaurea; búzavirág (növ., Centaurea L., Cyanus Tourn., sukollat, csüköllő, imola) [a bogácsnemü csöves fészkesek génusza, a keleti földgömbön mintegy 400 (hazánkban 36 faj és nehány hibrid) fajjal] Centella asiatica (L.) Urban - wąkrotka azjatycka (synonimy: Hydrocotyle asiatica L., Hydrocotyle repanda Pers., Gotu kola) [to roślina z rodziny baldaszkowatych Umbelliferae. Zawiera saponiny trójterpenowe, związki kumarynowe, glikozydy fenolowe, asjatykozydy, kwas asjatowy (asiatic acid), kwas madekassiowy, kwasy fenolowe, fitosterole, witaminy, poliiny, alkaloidy (hydrokotylina), gorycz walarynę (welarynę), kwas glutaminowy, serynę, alaninę. Olej z rośliny działa silnie antyseptycznie, przeciwzapalnie i pojędrniająco. Stymuluje komórki skóry do syntezy kolagenu i elastyny.] ázsiai gázló (Centella asiatica) [az ernyősvirágzatúak (Apiales) rendjén belül a Mackinlayaceae családba tartozó trópusi gyógynövényfaj.] centenarium (stulecie) (lat.) centenárium; (stulecie) századik évforduló center [gracz środkowy w drużynie koszykówki] (lat.-ang.) center; (sport) középcsatár, középjátékos (futball) centerhalf (lat.-ang.) középfedezet, középhátvéd centnar [daw.; zob. cetnar; (dawno) centnar, cetnar, tak nazwany od tego, że powinien ważyć sto funtów.] mázsa centnar metryczny métermázsa cento cento [wyraz pochodzenia greckiego, od "łatania", oznacza odzież z różnych kawałków materiału, ułożonych przeważnie w pola szachownicy. Strój arlekinów (wł. arlecchino), czyniący sylwetkę człowieka śmieszną. 2. Ubrany w kostium zszyty z kolorowych trójkątów albo rombów. Jedna z głównych ról męskich (maska "komiczna") w commedia dell'arte.] színes anyagdarabokból készült öltözék (Arlekin v. Arlequin ruházata) centra [1. w piłce nożnej: podanie ze skrzydła do gracza na przedpolu bramki; też: piłka podana w ten sposób; 2. pot. skrzywienie koła rowerowego] (sp.) középre adás; (átv.) kerékpárkerék kanyarulata centra nerwowe (zwoje nerwowe) idegek cento (wł. sto) (ol.) cento, száz Central European University (węg. Középeurópai Egyetem) [podyplomowa instytucja edukacyjno-naukowa kształcąca w kierunkach nauk społecznych i humanistycznych. Językiem wykładowym jest angielski. Siedziba CEU znajduje się w Budapeszcie. Uniwersytet posiada podwójną akredytację: amerykańską i węgierską. Dzięki tej drugiej edukacja w CEU jest kompatybilna z wytycznymi procesu bolońskiego.] Közép-európai Egyetem (angol nevén Central European University, magyarul is használt rövidítése CEU) [az Amerikai Egyesült Államok és a Magyar Köztársaság működési engedélyével és akkreditációjával rendelkező, budapesti központú nemzetközi egyetem.] centrala [instytucja nadrzędna, kierownicza w stosunku do oddziałów, filii; główny magazyn, główna zbiornica, stacja, rozdzielnia itd.] (lat.) centrálé; központ (közp.), erőmű centrala dalekopisowa, -a, -e telexközpont centrala detaliczna kiskereskedelmi központ centrala dewizowa deviza központ centrala handlowa kereskedelmi központ centrala handlu zagranicznego külkereskedelmi központ centrala hurtowa nagykereskedelmi központ Centrala Przemysłu Ludowego i Artystyczniego (CPLiA) Nép- és Iparművészeti Kereskedelmi Vállalat centrala przemysłu ipari központ centrala przemyslu ludowego i artystycznego népművészeti és iparművészeti bolt centrala telefoniczna [zespół urządzeń przeznaczony do łączenia abonentów sieci telekomunikacyjnej na czas wymiany informacji. Składa się ona z urządzeń

48 750 komutacyjnych odpowiedzialnych za zestawianie połączeń telekomunikacyjnych i urządzeń pomocniczych gwarantujących prawidłową pracę centrali. Możemy podzielić je na analogowe i nowocześniejsze cyfrowe. Podział ten wynika z zasady działania i sposobu przetwarzania i przesyłania danych (informacji). Pierwsza centrala telefoniczna została uruchomiona w 1878 w New Haven. Centrala umożliwiała przeprowadzenie dwóch jednoczesnych rozmów telefonicznych.] távbeszélőközpont, telefonközpont [egy olyan szerkezet, amely szükség szerint összekapcsolja a telefonkészülékeket vagy más telefonközpontból érkező hívásokat is kapcsol] centrala telefoniczna (telefoniczny system przełączający skonfigurowany dla komunikacji w prywatnej sieci, ale z możliwością dostępu do sieci publicznej) - PBX Private Branch Exchange (belső,-házi, ill vállalati-távbeszélő alközpont, ill kapcsolóközpont) centrala telegraficzna távíróközpont centrala zakupów begyűjtési központ; felvásárlási központ centrala zbytu eladási központ; értékesítési központ centrala złomu fémgyűjtő központ centralista [zwolennik centralizmu] (lat.) centralista, központosító; a centralizmus híve centralistycznie centralisztikusan centralistyczny, -a, -e centralista, központosított; a centralizmussal kapcsolatos, rá jellemző; centralisztikus, központosítást elősegtő, központosító centralizacja [1. skupienie czegoś w jednym miejscu lub pod jednym zarządem; 2. proces podporządkowywania władz lokalnych władzy centralnej w państwie; 3. koncentracja, skupianie sił, uprawnień, w jednym punkcie, w jednych rękach] (lat.) centralizáció, az államhatalom közontosítása egy mindent mozgató főszervbe; centralizálás; központosítás, összpontosítás; az állami vállalati stb. ügyek nagy részének egy központi intézménytől történő ellátása centralizacja kapitałów a tőke koncentációja; összpontosítás sok kisebb tőkének keevesebb, de nagyobb tőkévé való átváltoztatása centralizacja zarządzania irányítás központosítása centralizacyjny, -a, -e [przymiotnik od: centralizacja] centralizálási, központosítási, központosító centralizm (łac. centralis "środkowy") [1. system rządów skupiający większość decyzji w ręku władz centralnych; 2. władza skupiona w rękach króla] (lat.) centralizmus; központosítás; olyan igazgatási, ügyintézési rendszer, amelyben a helyi intézmények csak központi (centrális) hatóságok utasításai szerint járhatnak el centralizm demokratyczny demokratikus centralizmus (kommunista pártok szervezeti felépítésének alapelve) centralizować [1. skupiać w jednym miejscu; 2. ograniczać kompetencje terenowych organów władzy państwowej, samorządowej] (lat.) centralizálni, centralizálást hajtani végre; központosítani, összpontosítani centralka [urządzenie do połączeń telekomunikacyjnych] kis központ, központocska centralny, -a, -e [łac. centralis 'środkowy' od centrum 'środek' z gr. kéntron 'kolec; oścień; ukłucie; środek koła'; 1. znajdujący się w centrum; 2. główny; 3. środkowy, główny, kierowniczy] (lat.) centrikus, centrális, központi- (közp.); középpontra ható Centralna Komisja Kontroli (Państwowej) (dawno) Központi Ellenőrző Bizottság Centralna Rada Związków (CRZZ) Szakszervezetek Központi Tanácsa Centralna Rada Związków Zawodowych (CRZZ) [kierowniczy organ Zrzeszenia Związków Zawodowych w Polsce (czerwiec 1949 grudzień 1980). Należała do kontrolowanej przez komunistów Światowej Federacji Związków Zawodowych.] (dawno) Szakmai Szakszervezetek Központi Tanácsa, Szaktanács (Lengyelországban) Centralne Biuro Komunistów Polskich (CBKP) [ośrodek komunistów polskich w ZSRR. - Centralne Biuro Komunistów Polskich powstało w styczniu 1944, po wielu naradach KC partii bolszewickiej. Za datę powołania uważa się 10 stycznia 1944, kiedy to wydano dokument programowy Biura. Organizatorzy wymienili kilka powodów powołania CBKP: wzgląd na przesuwanie się Armii Czerwonej w kierunku dawnych ziem wschodnich Rzeczypospolitej i zbliżającą się konieczność ułożenia dobrych stosunków ze Związkiem Sowieckim, rozbudowę wojska polskiego z Rosji. Organizatorzy CBKP przyznali sobie sami funkcję

49 751 nadrzędną nad PPR.] Lengyel Kommuniták Központi Irodája Centralne Biuro Wystaw Artystycznych (CBWA) (dawno) a művészeti kiállítások rendezésének központi irodája (Lengyelországban) centralne ogrzewanie [zespół urządzeń doprowadzających ciepło z jednego źródła do wielu grzejników] központi- v. távfűtés centralny dom towarowy (CDT) központi áruház Centralny Komitet Organizacji Niepodległościowych (CKON) [Centralny Komitet Organizacji Niepodległościowych konspiracyjny ośrodek polityczny kierowany przez Ryszarda Świętochowskiego, będący płaszczyzną współpracy organizacji konspiracyjnych postrzegających Służbę Zwycięstu Polski jako organizację związaną z obozem sanacyjnym i nie uznających mandatu gen. Towarzewskiego do reprezentowania rządu Sikorskiego.] Függetlenségi Szervezetek Központi Bizottsága centralny organ partii a párt központi orgánuma v. sajtóorgánuma v. lapja centralny organ administracji [w Polsce jest to organ administracji, którego zakres działania obejmuje obszar całego państwa. Centralne organy administracji podporządkowane są naczelnym organom administracji. Organy centralne działają w formie indywidualnych decyzji, mogą wydawać zarządzenia o charakterze wewnętrznym. Mają charakter apolityczny.] központi adminisztrációs szervezet; központi igazgatási szervezet Centralny Ośrodek Dyspozycyjny Krwiodawstwa Országos Vérellátó Szolgálat Centralny Rząd Tybetański (ang. Central Tibetan Administration, pełna nazwa: Centralny Rząd Tybetański Jego Świątobliwości XIV Dalajlamy) [tybetański rząd na uchodźstwie z siedzibą w Dharamsali w Indiach powstały na skutek inwazji Tybetu i przejęcia tego ówczas niepodległego państwa przez komunistyczne Chiny] Központi Tibeti Adminisztráció (KTI), v. hosszabb nevén Őszentsége a Dalai Láma Központi Tibeti Adminisztrációja [emigráns kormány, amelyet Tendzin Gyaco, a 14. dalai láma vezet. Köznapi kifejezéssel nevezik a száműzött tibeti kormánynak is. A dalai láma mint államfő vezette Központi Tibeti Adminisztráció Tibet törvényes kormányának tartja magát.] Centralny Sąd Okręgowy w Budzie Budai Központi Kerületi Bíróság centralny układ nerwowy [zasadnicza część układu nerwowego, u kręgowców składająca się z mózgu i rdzenia kręgowego] (él) központi idegrendszer Centralny Urząd Wydawniczy (CUW) (dawno) Kiadói Főigazgatóság Centralny Urząd Geologii Geológiai Főigazgatóság Centralny Urząd Planowania, CUP [pierwszy centralny organ planowania gospodarczego w Polsce; działał pod kierownictwem Cz. Bobrowskiego; programował odbudowę kraju ze zniszczeń wojennych; opracowywał plany rozwoju gosp. i kontrolował ich wykonanie; 1949 przekształcony w Państwowa Komisję Planowania Gospodarczego, a 1957 w Komitet Planowania przy Radzie Ministrów; od 1989 ponownie CUP (opracowywanie okresowych i perspektywicznych planów rozwoju gosp. kraju i analiza ich wykonania).] Központi Tervhivatal Centralny Urząd Statystyczny (GUS) Központi Statisztikai Hivatal (KSH) Centralny Zarząd Központi Igazgatóság, vezetőség Centralny Zarząd Służby Więziennej Börtönszolgálat Központi Igazgatósága Centralny Zarząd Ubezpieczeń Społecznych (dawno) Társadalombiztosítási Központ centro- [pierwszy człon wyrazów złożonych, wskazujący na ich związek znaczeniowy z centrum czegoś] központicentroid [punkt związany z obszarem, w szczególności z wielokątem, leżący wewnątrz niego, reprezentujący geometryczne uściślenie intuicyjnego "środka" obszaru.] centroid, (geom) súlypont [A centroid egy olyan pont, amely a poligon belsejében van, és alkalmas a poligon térbeli elhelyezkedésének ábrázolására. Konvex poligonok esetében a centroid kézenfekvő definíciója a poligon súlypontja, míg konkáv esetben egy súlyvonalra illeszkedő belső pont (konkrét definíciója többféleképp is lehetséges és elterjedt)]; geokód centrolewica [formacja polityczna sytuująca się między centrum i lewicą] középbal koalíció centrolewicowiec középbal koalíció tagja centrolewicowy, -a, -e középbal koalíciócentrosom [biol. organ komórki odgrywający dużą rolę w jej podziale] (élővilág)

50 752 centroszóma; vezértestecske a sejtmag osztódásakor kettéváló sejtszervecske centrować [1. w grze w piłkę nożną: podawać piłkę ze skrzydła ataku do gracza na środku pola; 2. łączyć elementy maszyn w sposób zapewniający ich współśrodkowość lub współosiowość] centírozni, központozni; központosítani, koncentrálni centrowiec centrista; centrum-párti (középpárti) képviselő v. politikus centrowy, -a, -e középső, a középre vonatkozó centrum [1. środkowa część czegoś; 2. miejsce, w którym coś się koncentruje; 3. stronnictwa lub partie polityczne pośrednie między lewicą a prawicą; 4. środek, część środkowa; parl. stronnictwo umiarkowane] (lat.) centrum; közép, középpont, központ; gócpont, székhely; városközpont centrum administracyjne közigazgatási központ centrum badania opinii społecznej közvélemény-kutató intézet Centrum certyfikacji (ang. certificate authority) [instytucja uprawniona do wydawania certyfikatów bezpieczeństwa, np. w zakresie dostępu lub podpisu elektronicznego] CA (Certificate Authority hitelesítés-szolgáltató) [A rendszer egyes elemei (felhasználók, alkalmazások) úgynevezett tanúsítványokkal hitelesítik magukat, melyeket egy központi Tanúsítvány Kibocsátó Rendszer (Certificate Authority) készít el és ellenőriz.] centrum handlowe üzletközpont, bevásárlóközpont, kereskedelmi központ centrum informatyczne információs központ centrum kosmiczne űrközpont centrum kultury művelődési központ; művelődési ház, kultúrház, kultúrotthon, művelődési otthon; (na wsi) faluház NASA John F. Kennedy Space Centerre Centrum Kosmiczne im. Johna F. Kennedy'ego (ang. John F. Kennedy Space Center - KSC) [położony na przylądku Canaveral kosmodrom amerykańskiej agencji kosmicznej NASA, obecnie miejsce startów załogowych statków kosmicznych USA.] NASA John F. Kennedy Space Centerre, rövidítve (KSC) [a NASA egyik legfontosabb űrközpontja Florida Államban, az Amerikai Egyesült Államokban. Innen történik az űreszközök, űrszondák, s elsősorban a legismertebb emberes űrrepülések indítása.] Centrum Lotów Kosmicznych imienia Roberta H. Goddarda, Goddard Space Flight Center (GSFC) [ośrodek NASA mieszczący się w Greenbelt (Maryland) będący ważnym laboratorium projektowo-badawczym, związanym z badaniami przestrzeni kosmicznej agencji. Otwarty 1 maja 1959; nazwany na cześć Roberta Goddarda pioniera techniki rakietowej i astronautyki] Goddard Space Flight Center (GSFC) [a NASA egyik vezető űrközpontja Washington D. C. közelében. Fő profilja a Földről, a Naprendszerről és az Univerzumról gyűjtött ismeretek összegzése. Nevét Robert Goddardról, egy vezető amarikai rakétatudósról kapta. Fő munkái közé tartozik a Földről szerzett űrszondás adatok gyűjtése és rendszerezése. A GSFC vezeti a Hubble űrtávcsővel végzett kutatások repülésirányítását is.] Centrum Lotów Kosmicznych imienia George'a C. Marshalla (ang. Marshall Space Flight Center, MSC) [jest wiodącym ośrodkiem NASA opracowującym systemy napędowe, układy napędowe promów kosmicznych, zewnętrzne zbiorniki paliwa, urządzenia wynoszone na orbitę, projekty i konstrukcje dotyczące Międzynarodowej Stacji Kosmicznej, w zakresie komputerów, sieci i zarządzania informacją. Ośrodek zlokalizowany jest w Arsenale Redstone w Huntsville (Alabama), a nazwany został na cześć generała George'a Marshalla. Ośrodek ten zawiera także centrum operacyjne misji promów kosmicznych (Centrum Wsparcia Operacji w Huntsville Huntsville Operations Support Center, HOSC), skąd kontrolowane są niektóre misje i operacje je poprzedzające.] Marshall Space Flight Center (MSC) [A Marshall Space Flight Center mellett működik a Nemzetközi Űrtábor]

51 753 Marshall Space Flight Center (MSC) Centrum Lotow Kosmicznych na Florydzie Floridai űrközpont a szociáldemokrata párt bal és jobb szárnya közötti ellentéteket még elvi engedmények árán is elsímítani igyekvő irányzat centum [łac. centum - sto] (lat.) centum; száz Centuria [1. najmniejsza jednostka w armii starożytnego Rzymu; 2. jednostka podziału ludności starożytnego Rzymu oparta na cenzusie majątkowym; 3. jednostka pomiaru gruntu w starożytnym Rzymie; 4. w staroż. Rzymie pluton wojska, w sile do stu żołnierzy, dowodzony przez centuriona, setnika; por. manipuł.] (lat.) Centuria; a régi Rómában száz főből álló csapattest, élén a centurio állt Centuria nadbrzeżna (Centaurium littorale (Turner) Gilmour) [gatunek rośliny z rodziny goryczkowatych (Gentianaceae)] Lápi ezerjófű (Centaurium littorale) centrum miasta a város közepe; a város centruma, központ, városközpont centrum obliczeniowe számítóközpont centrum przemysłowe ipari központ; ipari gócpont centrum rehabilitacyjne rehabilitációs központ centrum rekreacji szabadidőközpont centrum sejsmiczne szeizmikus központ centrum sprzedaży értékesítési központ centrum symetrii szimmetria centrum v. központ Centrum Związkowych Ubezpieczeń Społecznych (dawno) Szakszervezetek Társadalombiztosítási Központ (SZTK) centybel centibel (cb) centryfuga [daw.; zob. wirówka w zn. 1.] (lat.) centrifuga (wirówka); a centrifugális erő felhasználásán alapuló szitaszerű készülék; legtöbbször különböző fajsúlyú folyadékok v. folyadékokban lebegő szilárd részecskék elválasztására v. szárítására szolgál (legfontosbb része egy gyorsan forgó dob) centryfugalny, -a, -e centrifugális (odśrodkowy); a középponttól távolító; a középponttól távolodó, kifelé haladó centrypetalny, -a, -e (lat.) centripetális (dośrodkowy); a középponthoz közelítő, centrysta (lat.) centrista; a centrizmus híve, a centrizmus elvét valló centryzm [ogół poglądów reprezentowanych przez zwolenników politycznego centrum] (lat.) centrizmus; (pol) a II Internacionálé pártjaiban az első világháború előtt kialakult, Centuria nadobna, centuria czerwona, tysięcznik czerwony (Centaurium pulchellum (Sw.) Druce) [gatunek z rodziny goryczkowatych (Gentianaceae)] Csinos ezerjófű (Centaurium pulchellum) Centuria pospolita, centuria zwyczajna, tysiącznik (Centaurium erythraea Rafn) [1. jednoroczna roślina z rodziny goryczkowatych. W Polsce występuje na całym terytorium, ale dość rzadko. Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy. Cała roślina jest w smaku wybitnie gorzka. 2. lecznicza roślina o drobnych, różowych kwiatach] centúria; ezerjófű vagy Kis ezerjófű (Centaurium erythraea) [védett gyógynövény. Népies nevei: epefű, gyomorfű, földepe, cintória,

52 754 hideglelésfű, hidegűzésfű, százaranyosfű, százforintosfű, lázfű, ördögcsíptefű.]; Földepe (növ. cintória, Erythraea DC., Hippocentaurea Schult., Centaurium Moench, százforintosfü, százaranyosfü, ezerforintosfü, keserüfü, hideglelésfü, kks ezerjófü) centuria trojeściowa (Gentiana asclepiadea) Fecsketárnics (Gentiana asclepiadea) centuria wąskolistna (Gentiana pneumonanthe) Kornistárnics (Gentiana pneumonanthe L.) centuria zwyczajna (Centaurium erythraea = C. minus = C. umbellatum) - Ezerjófű, (Centaurium erythraea) Kis ezerjófű, (Centaurium minus Moench) centurialny, -a, -e centuriális centurio [łac. 'setnik' od centuria] centurio; századosi rangban levő tiszt latin neve [a római hadseregben mintegy száz ember parancsnoka (Mt 8,5-13; ApCsel 10; 22,25; 23,17)] centuś [1. potocznie: sknera, kutwa; 2. oszczędny do przesady mieszkaniec dawnej Galicji] fukar, skót, szűkmarkú, garasoskodó centy- (lat.) centi-; összetett szavak előtagjaként valamely alapmértékegység századrészét jelöli centyfolia [róża stulistna, odmiana róży o różowych lub czerwonych kwiatach, używanych do wyrobu perfum i konfitur] centifolia; százlevelű (damaszkuszi) rózsa [Rosa centifolia (R. gallica var. centifolia (L.) Regel)] centygram [jednostka masy równa 1/100 grama (skrót: cg)] (lat.-gör.) centigramm; a gramm századrésze centylitr [jedna setna część litra] (lat.-gör.) centiliter; a liter 1/100-ad része centym [jedna setna głównej jednostki monetarnej w wielu krajach, głównie dawnych koloniach francuskich] (fr.) centime; a frank 1/100-ad része [korábban a francia, belga, luxemburgi stb. pénzrendszerben a fillérnek megfelelő pénzegység] centymetr [jednostka długości równa jednej setnej metra] (lat.-gör.) centiméter (cm), centi; a méter századrésze; centiméterekre beosztott, egy-másfél méter hosszú mérőszalag centymetr krawiecki centiméter centymetr kwadratowy négyzetcentiméter (cm 2 ) centymetr sześcienny [jednostka miary objętości odpowiadająca sześcianowi o bokach równych jednemu centymetrowi] köbcentiméter (cm 3 ) centymetrowy, -a, -e [związany z centymetrem] centiméter-, centiméteres centymetrówka [taśma metalowa lub składana listewka drewniana z podziałką centymetrową] kihúzós mérőszalag, colstok centyoktawa (ak.) centioktáv ceny árak ceny czarnorynkowe feketepiaci árak ceny idą w dół esnek v. csökkennek az árak ceny idą w górę az árak emelkednek; emelkednek az árak ceny kartelowe kartellárak ceny komercyjne kereskedelmi v. forgalmi árak ceny konkurencyjne [ceny niższe, mogące skutecznie konkurować z cenami innych firm] versenyképes árak ceny miejsc helyárak ceny obniżają się az árak csökkennek ceny podskakują az árak felszöknek ceny rolne mezőgazdasági árak ceny rosną az árak emelkednek ceny ruchome mozgó árak ceny skacza, podnoszą się az árak ugrásszerűen emelkednek ceny skoczyły felszöktek az árak ceny spadają az árak esnek, csökkennek ceny stale idą w górę az árak állandóan emelkednek ceny stałe [ekon. ceny roku bazowego, przyjętego w statystykach w celu porównania zmian

53 755 cen w czasie; stosowanie cen stałych pozwala na wyeliminowanie wpływu inflacji i pokazanie w ujęciu dynamicznym i strukturalnym czystego trendu występującego w badanym zjawisku] szabott árak ceny sztywne [ceny stałe, niepodlegające grze popytu i podaży] merev, stabil ár ceny targowiskowe piaci árak ceny wzrosły az árak emelkedtek v. felmentek ceny zaopatrzeniowe ellátási árak ceny zaporowe [wysokie ceny mające ograniczyć popyt na jakieś towary] (közg.) határár ceny zniżkują az árak csökkennek v. esnek cenzor [I. 1. urzędnik cenzury; 2. w starożytnym Rzymie: urzędnik zarządzający m.in. majątkami państwa; II. termin używany w psychoanalizie, określający czynnik kontrolujący przejście pewnych treści z podświadomości do świadomości] (lat.) censor, cenzor; 1. Rómában 2 köztársasági tiztviselő elnevezése, akik a polgárok általános becslésével (cenzus) s az állam pénzügyeinek intézésével foglalkoztak. [(lat.). A római alkotmányban a cenzus eszközlésével megbizott két hivatalnok (magistratus). Öt évenként választattak, azonban a lex emilia szerint tisztöket csak másfél évig gyakorolhatták. Tisztségük eredetileg igen egyszerü volt, mert csak a cenzusra, tehát a vagyonbejelentések mintázatainak (formule), s a polgárok jegyzékének elkészítésére s a jegyzékeknek megóvására szorítkozott. Ehhez hozzájárult az államvagyon kezelése, az államjavaknak s államjövedelmeknek bérbeadása, s a közmunkák iránti szerződések megkötése.] 2. A sajtócenzúrát gyakorló hivatalnok v. megbízott neve; a sajtótermékek, irodalmi, művészeti, film- stb. művek előzetes politikai ellenőrzését végző személy; ellenőrző v. vizsgáló biztos cenzorować (lat.) cenzori minőségben működni v. bírálni; bírálni cenzorski, -a, -ie cenzori cenzorstwo cenzorság, cenzori v. bírálói tevékenység cenzura [1. urzędowa kontrola widowisk teatralnych, filmów, audycji, publikacji itp. przed wprowadzeniem ich w obieg społeczny; urząd pełniący taką kontrolę; 2. świadectwo szkolne; 3. rodzaj kary w Kościele katolickim; 4. termin w psychoanalizie] (lat.) cenzúra; 1. felügyelet, megrovás, rosszallás; 2. vizsgálat, bírálat; 3. (egyházjog) fenyíték; 4. a nyomtatásra szánt irodalmi, művészeti, film- stb. művek előzetesd (néha) utólagos politikai szempontú felülvizsgálata; 5. a cenzor hivatala; - osztályzet; bizonyítvány cenzura represyjna [kontrola publikacji po ich ukazaniu się w druku, na scenie itp.] represszív v. utólagos cenzura prewencyjna előzetes felülvizsgálat; előcenzúra, előzetes v. preventív cenzúra cenzura szkolna iskolai osztályzat, iskolai osztályzatok cenzuralność kifogástalanság cenzuralny, -a, -e [1. odnoszący się do cenzury kontroli publikacji; 2. niebudzący zastrzeżeń obyczajowych i moralnych] kifogástalan cenzurka [1. zdrobnienie od: cenzura (świadectwo szkolne); 2. przestarzale: ocena szkolna, stopień] osztályzat cenzurować (lat.) cenzúrázni; cenzúrának vetni alá; megcenzúrázni, ellenőrizni, felülvizsgálni, megbírálni, kifogásolni cenzurować coś cenzúrázni vmit cenzurowane - (lengyel társasjáték) cenzurowany, -a, -e cenzúrált, cenzúrázott, felülvizsgált cenzus [1. kwalifikacja obywatela ze względu na wykształcenie, majątek itp.; 2. wojsk. prawo do awansu; 3. w starożytnym Rzymie: podział obywateli na klasy mające różne uprawnienia oraz obowiązki wobec państwa] (lat.) cenzus; osztályozás, értékelés, vagyonbecslés cenzus majątkowy vagyonértékelés, vagyonbecslés; vagyoni cenzus, vagyonmérték cenzus podatkowy adócenzus cenzus wieku életkor szerinti cenzus cenzus wyborczy [ograniczenie powszechności prawa wyborczego] választójogi cenzus cenzus wykształcenia képzettség szerinti értékelés ceownik [stalowy kształtownik przypominający literę C] (műszaki) C-vas ceownik równoramienny różnokątny különböző szögű egyenlőszárú C-vas cep [1. narzędzie do młócenia zboża; 2. potocznie: człowiek tępy, nieokrzesany], cepisko [1. zgrubienie od: cep; 2. regionalnie: dzierżak; cepowisko; cepak (część cepa); 3. narzędzie drewniane, ręczne do młócenia, składa się: 1) z trzona czyli cepiska, zwanego dzierżakiem od trzymania w ręku, 2) bijaka zwykle dębowego, którym się uderza w warstwę zboża, rozpostartego na boisku, 3) dwuch uwiązaków rzemiennych, jakby uszu u dzierżaka i bijaka, które łączyło takież ogniwo, zwane gązwą, gązewką lub cepigą.

54 756 Mieszczanie, broniący swoich miast, uzbrajali się nieraz w cepy wojenne, dębowe i żelazem okute, które w ręku silnych ludzi bywały bronią straszną, zwłaszcza dla wdzierających się na mury.] csép [rúdból és a végére szíjazott hadaróból álló, a szemterméskiverésére való eszköz] cepel [cysterna ((ziemia lubliniecka) etymologicznie od CPN)] [Słowniczek języka śląskiego] ciszterna, víztartály esővíz összegyűjtésére, tartály, víztartó, víztároló, vízgyűjtő, vízgyűjtő medence Cepelia; Centrala Przemysłu Ludowego i Artystycznego (CPLA) [1. sklep, gdzie sprzedaje się wyroby rękodzieła twórców zrzeszonych w Centrali Przemysłu Ludowego i Artystycznego; 2. CPLiA; Centrala Przemysłu Ludowego i Artystycznego] (dawno) Népművészeti bolt (Lengyelországban) cepeliowski, -a, -ie népművészeti termék; a Cepeliából való cepeliowski kredens népművészeti kredenc ceper [pogardliwie lub lekceważąco o człowieku pochodzącym z dolin] síksági ember (szemben a hegylakóval: górállal) cephalo- (e.cefalo-); (gr. cephalos - głowa) [głowy] (lat.) cephalo-; fej- (szóösszetételben) cepliki [1. warkoczyki spadające na ramiona, zwane tak w Polsce za Augusta III, fragment stroju modnej wówczas "kobiety-dziecka", nawiązywały wyraźnie do mody wiejskiej. 2. warkocze, w wokabula- iv.. o krakowskich od roku 1537; z niemieckiego Zópfel, od Zopf, co i plotkami tłumaczą] (div.) vállra leomló hajfonatok; copf CEPT (Conférence européenne des Administrations des postes et des télécommunications) - Europejska Konferencja Administracji Pocztowych i Tekomunikacyjnych Postai és Távközlési Igazgatások Európai Értekezlete (fr. Conférence européenne des Administrations des postes et des télécommunications; CEPT) cepuch, czopuch [1. w dawnych piecach staropolskich otwór czyli czeluść, odprowadzająca dym do komina, a zatykana babą czyli zatyka z grochowin, owiniętych w płachtę; 2. to część stanowiąca połączenie otworów wylotowych spalin z paleniska pieca lub kotła z kanałami kominowymi.] füstelvezető kürtő, kürtő; üreg; kályhanyílás, kemenceszáj, kemencetorok cer [pierwiastek chemiczny o symbolu Ce] (vegyészet) cérium (vegyjele: Ce) cera [1. wygląd, kolor i gładkość skóry; 2. przeplatany ścieg z nici lub przędzy na miejscu dziury; łata] arcszín, arcbőr, bőr; (ruházaton) stoppolás, műstoppolás cera [córka] [Słowniczek języka śląskiego] lány cera dobrze zakonserwowana jól ápolt arcbőr cera mieszana vegyes bőr cera na pończosze stoppolás a női harisnyán cera nadzwiczaj delikatna rendkívülien finom arcbőr cera oliwkowa kreol arcbőr cera sucha száraz bőr cera tłusta zsíros bőr cera wrażliwa érzékeny bőr ceramiczny, -a, -e [1. zrobiony z wypalonej gliny; 2. produkujący ceramikę, używany przy produkcji ceramiki] agyagipari-, kerámiai, keramikus ceramik (gör.) keramikus; kerámiákat készítő művész ceramika [1. sztuka (garncarstwo użytkowe i artystyczne), dział technologii, przemysł tworzenia przedmiotów z glinek; 2. wyroby uzyskiwane przez formowanie i dalsze wypalanie niemetalicznych surowców nieorganicznych lub ich mieszanin] (gör.) kerámia; művészi mázas, égetett agyagcserép; agyagipar ceramika budowlana [wyroby ceramiczne stanowiące materiały budowlane] építészeti kerámia; épületkerámia [a fal- és padlóburkoló ornamentális és domborított kerámia összefoglaló megnevezése; az épület külső v. belső kerámiadísze, valamint az agyagművesség termékeinek egyéb építészeti alkalmazása (mázas tetőcserepek, padlótéglák stb.).] ceramika ludowa népi kerámia cerata, ceratka [bawełniana tkanina pokryta z jednej strony nieprzemakalną powłoką, używana zwykle jako nakrycie stołu] viaszosvászon ceratka do kompresu borogatáshoz v. kötéshez való viaszkosvászon Ceratonia (Ceratonia siliqua) [śródziemnomorska roślina strączkowa z rodziny brezylkowatych; chleb świętojański] Ceratonia; szentjánoskenyérfa (Ceratonia siliqua) (a hüvelyesek családjába tartozó, a Földközitenger mellék keleti felében elterjedt örökzöld fa; termőjének magjai igen táplálóak; fája értékes, magja régebben karát néven az arany súlymértéke volt) [chleb świętego Jana: szentjánoskenyér] ceratowy, -a, -e [przymiotnik od: cerata] viaszosvászon-; viaszosvászonból való

55 757 ceratówka albo cyratówka [1. (wojsko) ceratówka, starop. pokrowiec z ceraty na czapkę wojskową, chronił przed deszczem; 2. W marszu lub podczas niepogody czapki, kaszkiety lub kapelusze wojskowe pokrywano pokrowcem z ceraty. Oficerowie wojska polskiego między 1815 i 1830 rokiem, zamiast nakładania futerałów ceratowych, nosili czapki i kaszkiety tekturowe kształtu przepisanego dla każdej broni, oklejone ceratą, co się ceratówką nazywało. Wiele oddziałów wojsk nowej formacyi z r nosiło ceratówki.] (dawno) csákó huzat cerber [1. Cerber: w mitologii greckiej: pies trzygłowy strzegący wejścia do Hadesu; 2. przenośnie: czujny, surowy strażnik; argus] (gör.) cerberus (Kerberosz); a görög mitológiában háromfejű, érchangon ugató, kígyófarkú kutya, az alvilág kapujának őre; (bizalmas) szigorú, barátságtalan őr; kapus, portás Cereci i Feleci [1. w Biblii (2. ks. Samuela, 8, 18 i 15, 18) straż przyboczna króla Dawida złożona z żołnierzy pochodzenia filistyńskiego (nm. Krethi und Plethi); mieszane towarzystwo, hołota, hałastra. 2. hołota, mieszane towarzystwo, hałastra (2 Sm 15,18): Przechodzili obok niego wszyscy słudzy: wszyscy Keretyci, wszyscy Peletyci, wszyscy Gittyci, którzy przybyli z Gat w liczbie sześciuset ludzi, przeszli przed królem. I zapytał król Ittaja Gittytę: «Czemuż i ty idziesz razem z nami? Wróć i pozostań przy [nowym] królu, przecież jesteś cudzoziemcem, a nawet jesteś wygnańcem ze swojej ojczyzny] Kereteusok és és Peleteusok [1. Sámuel Második Könyve: 2 Sám 8,18. Benája * Jéhójadának fia, a Kereteusok + és Peleteusok előljárója, a Dávid fiai pedig fők valának. * 2 Sám. 23, Sám. 15,18. ; 2. 2 Sám 15,18. És minden szolgái ő mellé menének; és a Kereteusok, * a Peleteusok mind, a + Gitteusok is mind, az a hatszáz férfi, kik vele jövének Gáthból, elvonulának a király előtt. * 1 Kir. 1, Sám. 8,18.] cerealin cerealin; a búzában előforduló fehérjéknek erjesztőképes fajtája cerebralny, -a, -e [fr. cérébral 'jw.' z łac. celebrum 'mózg'; mózgowy] agyi ceregiele [1. Ceregiele były to jakieś obszywki, obramowania, czy koronki u stroju niewieściego, tak nazwane od wyrazu z gwary niemieckiej Zärgel, Zarge obrębek, krawędź. 2. ceremonia, certowanie się] ceremónia, hűhó; teketóriázás, teketória, körülményeskedés ceregielować (ceregieluje) teketóriázni ceregielować się szertartásoskodni; teketóriázni cerele (fr.) cerele (kör); (dawno) az uralkodó v. főrangúak beszélgetése a valamely fogadásra meghívottakkal; (vívásban) körvágás ceremonia [1. oficjalna uroczystość lub obrzęd przebiegające według ustalonego planu lub rytuału; 2. czynność wykonywana z powagą i dbałością o zachowanie konwenansów] (lat. cerimoina, ceremonia) ceremónia, szertartás, ünnepély, pompa; különösen katolikus egyházi szertartás; előírásszerűen elvégzett istentisztelet; a szertartások hagyományos rendje, módja; (átv.) ceremónia, teketóriázás, teketória, körülményeskedés, körülményesség, teketória; túlhajtott udvariaskodás, formaság ceremonia żałobna gyászmise, gyászszertartás ceremonialnie ceremóniálisan, szertartásosan, (sok) ceremóniával; udvariaskodón, udvariaskodva, körülményesen ceremonialny, -a, -e [1. związany z ceremonią, dotyczący ceremonii; uroczysty, obrzędowy; 2. zgodny z konwenansami, czasem zbyt oficjalny] ceremóniás, ceremoniális; szertartás-, szertartási, szertartásos, ünnepélyes; előírásos, hagyományos; szertartásoskodó, udvariaskodó ceremoniał [1. tradycyjny lub ustalony prawnie sposób zachowania obowiązujący podczas oficjalnych uroczystości lub obrzędów; 2. uroczystość przebiegająca zgodnie z przepisami i tradycją; ceremonia] (lat.) caeremoniale, ceremoniálé, szertartáskönyv, a r.kat. egyház szertartáskönyve. ceremoniant szertartásos ember ceremoniować; ceregielować się szertartásoskodni; teketóriázni ceremoniować z czym (sokat) teketóriázni vmivel ceremoniować z kim szertartásoskodni vkivel Ceres [1. jedna z planetoid; 2. tłuszcz otrzymywany z miąższu orzechów palmy kokosowej itp.] (lat.) Ceres; a termékenység, a mezei munka és az aratás istennője, az anyaföld megszemélyesítése az ókori római mitológiában Cereus [roślina z rodziny kaktusowatych rosnąca na pustynnych terenach Meksyku i Półwyspu Kalifornijskiego; pałczak, otąg] Cereus; közép-amerikai kaktuszfajták, hosszú oszloptörzsük 4-20 m magas (kellemes ízű, tápláló gyümölcsük van) cereus wielkokwiatowy [krzaczasty kaktus o złocistych kwiatach, kwitnący nocą przez kilka godzin] Selenicereus grandiflorus [egy rendkívül alakgazdag és változékony

56 758 epifita kaktusz, széles körben elterjedt és termesztett dísz- és gyógynövény, az első leírt kaktuszfajok egyike (Cactus grandiflorus L.). Spanyol neve (reina de la noche) után minden nyelvben elterjedt az éjkirálynő-kaktusz elnevezése.] cerezyna [oczyszczony wosk ziemny używany do wyrobu świec] (vegytan) cerezin, cerosin, földviasz; az ozokeritből előállítható, paraffinhoz hasonló, színtelen, szagtalan szénhidrogén-keverék (viasz helyett használják) cerkiew [1. kościół prawosławny; 2. (z gr. kyriaké należąca do Pana, w uzupełnieniu do eklezja lud, zgromadzenie, później świątynia, kościół) budynek przeznaczony do sprawowania nabożeństw w cerkwi prawosławnej lub unickiej (greckokatolickiej). Jest przestrzenią sakralną dla celebracji Boskiej Liturgii. Prawosławni wierzą, iż jest ona miejscem szczególnego przebywania samego Boga. Nazwa cerkiew w języku staropolskim oznaczała po prostu kościół, dopiero w późnym średniowieczu nazwą tą określano tylko kościoły prawosławne.] (ortodox) templom; görögkeleti templom cerkiew greckokatolicka görögkatolikus egyház v. templom cerkiew prawosławna [Cerkiew prawosławna nazywana jest również Kościołem ortodoksyjnym.] pravoszláv egyház v. templom; görögkeleti v. ortodox templom cerkiewka kis templom cerkiewny, -a, -e (görögkeleti) egyházi; pravoszláv templomi [Chór cerkiewny greko-katolicki: görögkatolikus egyházi kórus] cerograf, cyrograf [z greckiego Keirografon i złacińszczonego chirographum, skrypt własnoręczny, oblig, na dowód zobowiązania i długu przez pożyczającego napisany z oznaczeniem terminu zwrotu. Obligi surowo napisane nazywano cyrografami, że jakby na żądanie djabła były wystawione.] kötelezvény, nyugta; kézirat; az ördöggel kötött szerződés cerografia [technika wykonywania formy drukarskiej wklęsłodrukowej, polegająca na stosowaniu posrebrzanej płyty miedzianej pokrytej woskiem, na której ręcznie żłobi się rysunek i poddaje trawieniu elektrolitycznemu] cerografia; viaszba metszés ceroplastyka [sztuka wytwarzania dzieł z wosku, stosowana głównie w rzeźbie portretowej i wotywnej; keroplastyka] ceroplasztika; viaszszobrászat cerowaczka [1. kobieta zajmująca się cerowaniem; 2. osoba wykańczająca tkaniny w fabryce włókienniczej] stoppolónő; stoppológép cerować [naprawiać dziury lub rozdarcia w tkaninie] stoppolni, varrni; foltozni, beszőni cerować co czym megfoltozni vmit vmivel cerować coś stoppolni vmit cerować pończochy harisnyát stoppol cerowalnia [(Ubrania i moda) cerownia, pracownia, w której naprawia się uszkodzoną odzież] stoppoló, foltozó cerowanie (naprawa) foltozás, stoppolás cerowanie [naprawa zniszczonego kawałka odzieży, wykonana za pomocą przeprowadzania nici z takiej samej tkaniny, tak, żeby nici osnowowe i wątkowe były wprowadzane w tkaninę w dokładnej zgodności ze splotem, aby naprawa nie była widoczna.] - műstoppolás [A szövet sérülésének szakszerű, de munkaigényes javítása, amit a szövetből vett fonalakkal végeznek, úgy, hogy ezeket tűbe fűzve, kézi munkával, pontosan utánozva a szövet kötésmódját, helyreállítják a sérült szövetrészt. A javítás helye a színoldalról nem is látható.] cerowanie artystyczne műstoppolás cerownia [dział fabryki włókienniczej] stoppoló (műstoppoló) műhely; foltozóműhely; stoppoló üzem, foltozó üzem CERT (Zespół ds. reagowania na przypadki naruszenia bezpieczeństwa teleinformatycznego z ang. Computer Emergency Response Team) [organizacja utworzona w listopadzie 1988 r. przez DARPA, po znanym incydencie z robakiem Morrisa. Zadaniem CERT jest całodobowe nadzorowanie ruchu internetowego i podejmowanie natychmiastowych akcji w razie pojawienia się zagrożenia. CERT publikuje też materiały edukacyjnoszkoleniowe.] CERT (Computer Emergency Response Team) (számitógépes vészhelyzetek elháritásáért felelős csoport, ill.számitógépes gyorsreagálású csoport) [az "Internet worm" támadása után létrejött csoport azzal a céllal, hogy felhívja a figyelmet a hálózati számítógépeket fenyegető veszélyekre és segítse az őket érő támadások elleni védekezést] certa [ryba z rodziny karpiowatych] (állat) certa; lazacfajta Certa amittimus, dum incerta petimus [Tracimy to, co pewne, dążąc do tego, co niepewne. Plaut.] (lat.) Certa amittimus, dum incerta

57 759 petimus. - Futsz a bizonytalanért, s elveszted majd, ami biztos. Míg a bizonytalan után futkosunk, elveszítjük a biztosat. (Plautus) certacje [potocznie: certowanie się, wymawianie się nieszczerze od czegoś] ceremónia, mesterkéltség, teketóriázás certować się [łac. certare 'walczyć; starać się, trudzić się'. wymawiać się od czegoś nieszczerze, wzdragać się; robić ceregiele; droczyć się (z kimś)] vitatkozni, vitázni; szertartásoskodni, udvariaskodni certum est, quia impossibile est [jest pewne, ponieważ jest niemożliwe] (Tertulian) certum est, quia impossibile est; bizonyos mert lehetetlen (hihető, mert esztelen; biztos, mert lehetetlen) Certified Information Systems Security Professional; Certyfikat CISSP [jest niezależnym i obiektywnym świadectwem eksperckim w dziedzinie bezpieczeństwa teleinformatycznego. W czerwcu 2004 roku CISSP został pierwszym certyfikatem spełniającym standard ISO 17024:2003 oraz akredytowanym przez ANSI (American National Standards Institute).] CISSP (Certified Information Systems Security Professional) [Az informatikai biztonság területén elismert minősítés a CISSP (Certified Information Systems Security Professional), amely az első ANSI ISO szabvány szerint akkreditált oklevél.a CISSP tanúsítvány biztosítja, hogy vállalatunkban megvan az a technikai tudás, képesség és tapasztalat biztonsági gyakorlatok megvalósítására, kockázatelemzések elvégzésére, a szükséges ellenintézkedések kidolgozására, hogy segíteni tudunk létesítmények, hálózatok, rendszerek és információk védelmében.] Certified Information Security Manager (CISM) [certyfikat wydawany przez Information Security Audit and Control Association za pomyslne zdanie egzaminów w zakresie zarządzania bezpieczeństwem systemów informatycznych.] Certified Information Security Manager (CISM) [amerikai minősítő szervezet] Certified Information Systems Auditor (CISA) [certyfikat wydawany przez Information Security Audit and Control Association za pomyślne zdanie egzaminu w zakresie audytu systemów informatycznych, kontroli i bezpieczeństwa.] Certified Information Systems Auditor (CISA) [1. Certified Information Systems Auditor (CISA) - Information Systems Audit and Control Association (ISACA), USA; óta a Certified Information Systems Auditor (CISA ) program az informatikai auditorok, az ellenőrzési és biztonsági szakemberek körében a szakértelem és elkötelezettség általánosan elfogadott értékmérője lett. A CISA minősítés megszerzése hozzájárul az IT audit, az ellenőrzés és biztonság szakembereinek szakmai elismertségéhez, mert a CISA program azokat minősíti, akik demonstrálni tudják hozzáértésüket a manapság olyannyira keresett szakterületen.] certyfikacja [1. nadanie certyfikatu; 2. inaczej: certyfikat] certifikáció; tanúsítás, bizonyítás, igazolás certyfikat [oficjalny dokument potwierdzający zgodność z normami, spełnianie wymogów, autentyczność i inne; zaświadczenie, świadectwo; certyfikacja] (lat.) certifikátum, bizonyítvány, tanúsítvány, bizonylat, igazolvány (świadectwo) certyfikat asekuracyjny biztosítási bizonylat certyfikat bankowy [dokument potwierdzający złożenie w banku lokaty terminowej] bankbizonylat v. bank bizonylat certyfikat jakościowy minőségi bizonylat certyfikat okrętowy [dokument rejestracyjny stwierdzający przynależność państwową handlowego statku morskiego] hajóbizonylat certyfikat towarowy áruokmány certyfikat ubezpieczeniowy biztosítási bizonylat certyfikować [zaświadczać za pomocą certyfikatu; wystawiać certyfikat] tanúskodni vmiről; tanúsítani, bizonyítani, igazolni vmit cesarska [przymiotnik od "cesarz ] [Perlica (perliczka) (Numida meleagris)] gyöngytyúk cesarska korona [szachownica cesarska] (virág) császárkorona (Fritillaria imperialis) cesarska mość császári felség cesarski, -a, -ie császár-, császári cesarski i królewski (c. i. k.) császári és királyi (cs. és kir.) cesarskie cięcie; cięcie cesarskie [rodzaj operacji położniczej, otwarcie jamy brzusznej i macicy w celu wyjęcia płodu] (orvosi) császármetszés cesarsko-królewski (ck) császári és királyi (cs. és kir.) cesarstwo (łac. imperium, wł. impero, fran. empire, hiszp. Imperio; port. Império; ang. Empire; niem. Kaisertum; rzecz. tworzony w poszcz. językach bądź od imienia Caesar, bądź od tytułu imperator, oznaczającego początkowo dowódcę armii, a następnie przybieranego przez cesarzy jako praenomen /Imperator Caesar/) [1. państwo rządzone przez cesarza; 2. panowanie cesarza, władza

58 760 cesarza; 3. cesarz z małżonką] császárság, fejedelemség; császári pár Cesarstwo rzymskie [starożytne państwo obejmujące obszary basenu Morza Śródziemnego, powstałe z przekształcenia republiki rzymskiej w system monarchiczny. Przyjmuje się, że początkiem cesarstwa był rok 27 p.n.e., kiedy Gajusz Oktawiusz otrzymał od senatu tytuł augusta (wywyższony przez bogów). Potwierdzało to pozycję Oktawiana jako najważniejszej osoby w państwie i przyniosło definitywny koniec republice rzymskiej.] Római császárság [császárkor két nagyobb szakaszra tagolódik: a principatus (I. e. 27 i. sz. 284) és a dominatus ( ) korára. A principatus korában a köztársasági intézmények, noha sokáig még léteztek, teljesen kiüresedtek és jóformán minden jelentőségüket elvesztették. Diocletianus ( ) átszervezte a birodalom közigazgatását, a polgárokból alattvalók (subiecti) lettek, s a birodalom dominatusszá, abszolút monarchiává vált.]; Római Birodalom (latinul Imperium Romanum) [az ókori Róma által létrehozott államalakulat volt a Földközi-tenger medencéjében. Örökségét közvetlenül a Keletrómai (Bizánci) Birodalom vitte tovább, melynek fővárosa Konstantinápoly, de kulturális hatásai a mai napig érezhetőek az európai élet számos területén.] Cesar [fr. z łac. caesar] Caesar (Julius Caesar) César, Cezar [francuska nagroda filmowa przyznawana od 1975 roku przez Académie des Arts et Techniques du Cinema. Jej nazwa wywodzi się od imienia Césara Baldacciniego, francuskiego rzeźbiarza, którego postać jest wzorem wręczanej artystom statuetki.] César-díj (röviden: César, ejtsd: szézár) [Franciaország legrangosabb filmművészeti díja.] cesarz (od łac. Caesar) [1. tytuł władcy w państwie o rządach monarchicznych; 2. tytuł władców wielkiego państwa rzymskiego. Pochodzi od Juliusza Cezara. Historyczne dzieje Nowego Testamentu dokonywały się za rzymskich cesarzy: Augusta, Tybertusza, Kaliguli, Klaudiusza i Nerona; 3. suwerenny monarcha, przypisujący sobie rangę wyższą niż król] császár ; (hist.) caesar, cézár (császár) [1. A római császárok tisztségneve Julius Caesar után (Mt 22,17.21; Lk 23,2; Jn 19,15; ApCsel 17,7; 25,8-27). Az ÚSZ több császárt neve szerint említ (Lk 2,1; 3,1; ApCsel 11,28) 2. a legmagasabb világi uralkodói rang, etimológiailag bizonyos nyelvekben Julius Caesar nevéből ered. Ilyenek még többek között a német kaiser, a bolgár és orosz cár, a görög kaiszar, stb. Más nyelvekben nem Caesar neve, hanem az ő és Augustus imperatori címe a névadó, mint például magában a középkori latinban, de ide tartoznak az újlatin nyelvek is, mint például a francia empereur vagy az ebből származó angol emperor. A kialakult koncepció szerint a császár felett már nem áll más földi lény, így tulajdonképpen csak egy császár létezhetne a világon szigorúan véve. Kevésbé szigorúan a császár olyan uralkodó, akiknek királyok a hűbéresei azaz ő a királyok királya vagy nagykirály és felette csak Isten áll. Ez utóbbi koncepció alapján az európai-mediterrán kultúrkörön kívül is azonosítani tudjuk a megfelelő császári címet. Ma a japán császár az egyetlen császár.] cesarzowa [małżonka cesarza] császárnő, császárné cesiu! ceś! ceś! gyí! gyia! hüa! cesja [1. zrzeczenie się swoich praw do czegoś na rzecz innej osoby; 2. odstąpienie przez jedno państwo części terytorium drugiemu państwu na mocy umowy międzynarodowej] (lat.) cessio, cesszió, követelés átruházás, engedmény, engedményezés, átengedés cesja wierzytelności követelés átruházása cesjonariusz [osoba przyjmująca wierzytelności bądź inne prawa do czegoś od cedenta] engedményes, engedményező, átengedő, átruházó ceski [moneta dziesięciogroszowa (zob. zwroty śląskie)] [Słowniczek języka śląskiego] tízgarasos (érme) Cessante ratione legis cessat et lex ipsa. [gdy ustaje przyczyna, dla której wydano ustawę, traci moc i sama ustawa] (lat.) Cessante ratione legis cessat et lex ipsa; ha a törvény célja megszűnik, maga a törvény is megszűnik

59 761 Cessante ratione legis cessat ipsa lex a. Cessante ratione legis, cessat lex ipsa (ad D ) [1. gdy ustaje przyczyna, dla której wydano ustawę, traci moc i sama ustawa; 2. gdy znika przyczyna prawa, samo prawo przestaje istnieć] (lat.) Cessante ratione legis cessat ipsa lex; ha a törvény célja megszűnik, maga a törvény is megszűnik [Amennyiben a törvény célja teljes mértékben mindenkire nézve megszűnik (adaequate et universaliter), akkor belső okból maga a törvény is megszűnik. Ha a törvény célja csak egyesekre nézve szűnik meg és megtartása a köz számára károssá válik (particulariter et contrarie), akkor a törvény szintén megszűnik. Ellenben, ha a törvény csak egyesekre nézve válik feleslegessé (negative), ám megtartása nem válik a köz számára károssá, úgy a törvény kötelező ereje továbbra is megmarad.] cesta [droga] [Słowniczek języka śląskiego] út cesyjny, -a, -e cessziós, engedményi, átruházási cesyjny plakat cessziós plakát Ceterum censeo Karthaginem esse delendam [łac., poza tym uważam (że Kartaginę należy zniszczyć); synonim poglądu wyrażanego z uporem przy każdej okazji. Etym. - zdaniem tym Kato St. kończyć miał wszystkie swoje przemówienia w senacie rz.; por. Plutarch (Marcus Cato, 27, 1) Poza tym uważam, że Kartaginę należy zniszczyć zob. Kato Starszy] (lat.) - Ceterum censeo Carthaginem esse delendam; továbbra is fenntartom már ismert álláspontomat (Cato) [Egyébként javaslom, hogy Karthagót el kell pusztítani! (Cato szenátor minden beszédét így fejezte be, felhívva a figyelmet Karthago veszélyességére, ezt a szokást sokan még a római szenátorok közül is nevetségesnek tartották. Akkor szokás a mondást idézni, amikor egy valamilyen tekintetben mániákus embert akarunk kifigurázni).] cetnar [jednostka masy równa w dawnej Polsce stu kilogramom, w Ameryce, Niemczech, Danii pięćdziesięciu] mázsa, métermázsa (centnar metryczny) cetnarowy, -a, -e [przymiotnik od: cetnar (np. waga cetnarowa); centnarowy] mázsás, métermázsás cetno [1. dawniej liczba parzysta; 2. cet, cetno, oznacza parę, do pary, t. j. liczbę parzystą, a licho nieparzystą, stąd grać w cetno licho albo liszkę znaczy w grę hazardowną, polegającą na zgadywaniu, czy w zamkniętej dłoni przeciwnika są pieniądze lub inne przedmioty parzyste lub nieparzyste.] páros szám cetno czy licho fej vagy írás; páros vagy páratlan cetno i licho páros, páratlan (játék) cewa [bęben, na który nawijane są zwoje liny; bobina] orsó, cséve; tekercs (cewka) ceweczka kis orsó, orsócska, csévécske cewiarka [1. maszyna służąca do cewienia; przewijarka; 2. robotnica obsługująca maszynę do cewienia; cewiaczka; przewijaczka] csévélőnő, orsózónő, gombolyítónő; (műsz.) csévélőgép, keresztcsévélő gép; orsózógép, motolla, gombolyítógép cewiarnia [dział fabryki, w którym odbywa sie cewienie przędzy; przewijalnia; przewijarnia] csévélő műhely, orsózó műhely, gombolyító műhely cewić [przewijać przędzę] gombolyítani, felgombolyítani; tekercselni, feltekercselni; csévélni, felcsévélni, rácsévélni cewienie felcsévélés, tekercselés, gombolyítás cewka [1. naczynie w kształcie rurki w organizmie ludzkim i zwierzęcym; 2. stożkowy rdzeń do nawijania przędzy; 3. noga sarny; 4. rodzaj sidła kłusowniczego; 5. martwa komórka przewodząca wodę i soki w roślinach; tracheida; 6. rodzaj przewodu elektrycznego] orsó, cséve; tekercs (fizika); (bonctan) csatorna, cső, hajszálcső; (növénytan) edények cewka do indukcyjnego sprzężenia wejścia magnetofonu z aparatem telefoniczny (zapis dźwięku) hangszedő tekercs cewka drgająca, cewka drgająca (głośnika) lengőtekercs (a dinamikus hangszórók, fejhallgatók alkatrésze: a membránra ragasztott hengerpaláston a tekercs, amely a mágnes légrésébe merül) cewka indukcyjna [cewka elektryczna służąca do zwiększania indukcyjności obwodu] indukciós tekercs cewka łzowa könnycsatorna cewka moczowa (łac. urethra) [końcowa część układu moczowego wyprowadzająca mocz na zewnątrz. Jest to przewód rozpoczynający się na dnie pęcherza moczowego ujściem wewnętrznym cewki, a kończący ujściem zewnętrznym u mężczyzn na końcu żołędzi prącia, u kobiet na brodawce cewkowej położonej w przedsionku pochowy.] (lat. urethra) húgycső cewka zapłonowa gyújtótekercs cewka zaporowa fojtótekercs cewkarz tekercselő, csévélő, orsózó, gombolyító, csévehordozó ember

60 762 cewkowy, -a, -e [przymiotnik od: cewka] cséve-, tekercs-, orsó-, tekercselési cewnik [cienka, wąska rurka, służąca do cewnikowania] katéter cewnik (moczowodowy) katéter cewnikować [wprowadzać cewnik naturalnymi drogami do jam i narządów ciała] katéterezni cewnikowanie katéterezés (szondázás) [Az eljárás lényege, hogy az orvos vagy a nővér diagnosztikus vagy kezelési célzattal szondát vezet be a szervezet valamely természetes folyadékelvezető csatornájába (vérerek, húgycső).] cez [pierwiastek chemiczny o symbolu Cs] cézium (Cs); szilárd halmazállapotú alkálifém cezar [1. tytuł samowładcy rzymskiego w czasach starożytnych; później również: tytuł następcy tronu; osoba mająca ten tytuł; 2. przen. samowładny wódz, dyktator] cézár (Augusztus római császár és utódai által előnévül használt név); (átv.) kiskirály, hatalmaskodó ember Cezarea (földr., hist.) Cezarea Nazwę Cezarea lub Cezareja nosiło kilka różnych miast w Imperium Rzymskim: Cezarea Kapadocka - obecna nazwa Kayseri w Turcji [Kayseri (w starożytności Cezarea Kapadocka) - miasto i prowincja w środkowej Turcji, u północnego podnóża wulkanu Erciyes, położone na wysokości 1043 metrów. Około 700 tys. mieszkańców.] Kayseri (görögül Καισάρεια/Kaisareia; latinul: Caesarea Mazaca, zaza nyelven: Qeyseriye) [város Törökországban, Kayseri tartomány székhelye] Cezarea Mauretańska - dawna faktoria kartagińska [Szarszal (także: Szerszel; arab. شر شال, fr. Cherchell, łac. Caesarea Mauretaniae, pun. Iol) - miasto w północnej Algierii, w prowincji Tibaza] Szarszal (dél-algériai város) Cezarea Nadmorska (łac. Caesarea Maritima) [1. zwana też Palestyńską - siedziba prokuratorów rzymskich, obecnie osada Cezarea w Izraelu; ruiny starożytnego miasta, położone w pobliżu współczesnej izraelskiej wioski Cezarei na wybrzeżu Morza Śródziemnego. Miasto zostało założone przez króla Judei Heroda Wielkiego na terenie dawnej osady helleńskiej nazywanej Wieżą Stratona i nazwane na cześć Cezara Oktawiana Augusta. Dla odróżnienia od innych miejscowości o tej samej nazwie, miastu nadano przydomek Maritima. Siedziba rzymskich prokuratorów i stolica rzymskiej prowincji Judei. 2. miasto portowe nad Morzem Śródziemnym, zbudowane przez Heroda Wielkiego. Było siedzibą gubernatorów rzymskich. Tu Piotr spotkał Korneliusza i otworzył (kluczami) drzwi do Ewangelii dla pogan. Tu Paweł posłany dla ochrony przed prześladowaniami ze strony Żydów był więziony przez dwa lata. 3. ] Cezarea (császári város) (dawno Sztraton Cezarea, Palesztinai Cezarea, Tengerparti Cezarea) [1. Nagy Heródes által i.e ig, a Sztraton tanya körül Augustus császár tiszteletére épített tengerparti kikötőváros. Itt volt a római helytartók székhelye, Jeruzsálem pusztulása után (i.e. 70) pedig az ország fővárosa lett. 2. Kikötőváros, Samáriától mintegy 40 km-nyire északnyugatra, amelyet Nagy Heródes (1) épített Augustus császár tiszteletére; Kornéliusz, római százados állomáshelye (ApCsel 10), itt lakott és munkálkodott Fülöp (5) evangélista (ApCsel 8,40; 21,9). Pál két esztendőt töltött itt fogságban (ApCsel 23,31-26,32)] Cezarea (Izrael) (hebr.: ) [wieś położona w samorządzie regionu Hof HaCarmel, w Dystrykcie Hajfy, w Izraelu.] Cezarea Filipowa [miasto w północnej części Palestyny. Leży u źródeł Jordanu. Poprzednio nazywało się Panium. Tetrarcha Herod Filip rozbudował je i dał mu nazwę wg cesarza i siebie. Pan przebywał w tym mieście.] CÉZÁREA FILIPPI (Fülöp Cézáreája); [Város, melyet Heródes Fülöp (3) negyedes fejedelem épített ki i.e. 3-ban a Hermon lábánál, és amelynek Tiberius római császár tiszteletére új nevet adott. (A régi név: Paneas). Ott tett vallást Péter a tanítványok körében Jézusról, mint Messiásról (Mt 16,13-17)] cezarianizm, cezaryzm [forma rządów: jedynowładztwo legitymowane zaufaniem mas (mianem cezarianizmu określano np. pozornie demokratyczny ustrój Francji za Napoleona I oraz Napoleona III)] (lat. caesarismus) cazarizmus, császárság; az egyeduralom megszerzésének és megtartásának erőszakos rendszere cezaromania (lat.-gör.) cezarománia; hatalmi téboly cezaropapizm; caesaropapismus [1. tendencja prowadząca do przypisywania państwu zwierzchności nad Kościołem, również w materii teologicznej; Przeciwstawia się

61 763 systemowi teokracji. 2. system rządów, w którym monarcha sprawuje władzę świecką i kościelną] caesaropapismus; cezaropapizmus; az uralkodóknak az a törekvése, hogy úgy az egyházi, mint a világi hatalmat a maguk számára szerezzék meg; olyan államegyházi rendszer, amelyben az egyház feje az államfő Cezary [łacińskie imię męskie o nieustalonej do końca etymologii. Jedną z koncepcji jest pochodzenie tego imienia od rzeczownika caesaries "długie włosy, czupryna". być może też od słowa caedere (ciąć, wycinać), co miało oznaczać: wycięty z łona matki (stąd pojęcie cesarskie cięcie") lub słowa caesaries (kędzierzawy, o bujnych włosach). Imię to stało się tytułem władców Imperium Rzymskiego (obok przydomka Augustus). Imię używane w Polsce od XV wieku. W roku 1399 poświadczone wystąpienie imienia Cezar, a w 1478 pojawia się forma Cezary. Jest ona spolonizowanym wariantem łacińskiego Caesarius.] Cézár (etruszk latin eredetű férfinév, jelentése esetleg vág; hosszú, dús hajú) [a latin Caesar családnévből származik, az eredete és jelentése vitás. Latin szavakból való megfejtések szerint a jelentése lehet hosszú, dús hajú vagy metszett, vágott. Más magyarázat szerint a név etruszk eredetű. Női párja: Cezarin.] cezaryzm demokratyczny [ustrój Francji za Napoleona I i za Napoleona III] demokratikus császárság cezaryzm napoleoński napóleoni császárság cezura [1. granica chronologiczna, przełomowy moment w dziejach ludzkości; 2. pauza rytmiczna, także średniówka; 3. nieznaczna przerwa między frazami w utworach muzycznych] (lat.) cezura (średniówka); sormetszet, mely egy verssort két részre oszt; (zene) metszet; megszakítás, szünet, időköz cęgi [narzędzie ręczne służące do chwytania i wyciągania gwoździ] fogó, harapófogó, csípővas, fogóvas cętka, cętki [drobna podłużna plamka znajdująca się na jednolitym tle] petty, folt cętki [1. niegdyś blaszki i gałeczki zawieszane u pasa, później wzór na materiałach; niestosowny dla delikatnych rysów i drobnej budowy. 2. rodzaj wzoru na tkaninie imitującego skórę zwierzęcia np. lamparcią. Stanowią go barwne, często nieregularne plamki na jednobarwnym tle. Cętki mogą być bardzo drobne lub też o średniej wielkości. Moda na nie zapanowała w XX wieku.] pettyek; páducbőrt v. állatbőrt imitáló rajzolat cętkować [(Sztuka) pokrywać cętkami; nakrapiać] pettyezni, foltozni cętkowanie pettyezés, befoltozás, bepiszkítás cętkowany, -a, -e pettyes, foltos cf., confer [czytaj: konfer] [z łaciny: porównaj; skrót: cf., umieszczany najczęściej w glossach] (lat.) confer, conferatur; vesd össze; vö. CFML (ColdFusion Markup Language) [język znacznikowy o składni zbliżonej do języka»html. Do pisania programów w języku CFML przeznaczony jest produkt o nazwie ColdFusion Studio rozbudowana wersja znanego edytora WWW HomeSite.] CFML ColdFusion Markup Language (egy szerveroldali programnyelv neve) CGA (ang. Color Graphics Adapter) [jeden ze standardów kart graficznych IBM-PC wprowadzony ok roku.] CGA Color Graphics Adapter CGA (ang. Colour Graphics Adapter), amit 1981-ben az IBM vezetett be [1. a cég első színes grafikus kártyája és egyben az első, színes megjelenítő szabvány volt a személyi számítógépek világában pixeles kijelző - képernyő - felbontás] CGI (ang. Common Gateway Interface) [znormalizowany interfejs, umożliwiający komunikację pomiędzy oprogramowaniem serwera WWW a innymi programami znajdującymi się na serwerze. Zazwyczaj program serwera WWW wysyła do przeglądarki statyczne dokumenty HTML. Za pomocą programów CGI można dynamicznie (na żądanie klienta) generować dokumenty HTML uzupełniając je np. treścią pobieraną z bazy danych.programy CGI są często pisane w językach interpretowalnych takich jak Perl, przez co nazywa się je także skryptami CGI.] (ang.) CGI (azaz Common Gateway Interface) ) - 'CGI' szerver segédprogram

62 764 (közös átjáró határfelület) [1. az NCSA (National Center for Supercomputing Applications) által kifejlesztett protokollszabvány, amely (például Perl, PHP vagy C nyelvű) alkalmazások információs szerverekhez a gyakorlatban túlnyomóan webszerverekhez (például Apache vagy IIS) való kapcsolódását teszi lehetővé. Ha a kliens kérése futtatható fájlra mutat, akkor a szerver futtatja azt és a kimenetet adja vissza a kliensnek. Jelenlegi érvényes verziója a CGI/1.1.; 2. A World Wide Web-et lényegében felépítő honlapok a dokumentumokat úgy érik el, hogy a HTTPkiszolgáló gépeknek/programoknak jelzik, hogy melyik honlapra van szükségük. A kiszolgáló a kérés alapján kiadja a dokumentumot. Mivel a honlap lehet akár kérdőív is, amelyet a felhasználó kitöltve küld el a kiszolgálónak, a kommunikációnak ezt a böngészőprogram > kiszolgáló irányát is megoldották: így született a CGI. Ez tulajdonképpen egy olyan kommunikációs felület (csatolófelület), amelyen keresztül a böngészőprogramok (általában a kliensek) a HTTP kéréseket kiszolgáló gépekkel/programokkal kommunikálnak. 3. HTTP szervereknél használható programozási felület (interfész); a CGI lehetővé teszi, hogy környezeti változókon keresztül külső programok vagy shell script-ek egészítsék ki a Web-szerver működését; ily módon interaktív alkalmazások, illetve változó tartalmú vagy automatikusan keletkező HTML oldalak hozhatók létre. 4. A CGI-specifikációk írják le, hogy a HTTP kiszolgálók hogyan kommunikálnak a küldött információkat ténylegesen feldolgozó programokkal. Amikor a megjelenítő egy olyan kapcsolathoz ér, amely egy programra hivatkozik, a kiszolgáló elindítja ezt a programot és a CGI-leírást használva átadja az ügyféltől érkező adatokat (ha vannak). A külső program a kapott információt felhasználva elvégzi a feldolgozást vagy lekérdezést, és a választ (ugyancsak a CGIleírást használva) visszaküldi a kiszolgálónak. A kiszolgáló ezt azután dokumentum formájában továbbítja a kérést küldő megjelenítő-programnak. 5. Olyan szabvány, amely külső programokat információs szerverekkel (például webszerverek vagy HTTP-szerverek) köt össze. 6. Web-szervereken futtatandó, kisterjedelmű, külső szoftveralkalmazások (scriptek) szabványa; CGI-scriptek Webszerkesztők számára különleges interaktív alkalmazásokat tesznek lehetővé mint pl. statisztikai adatgyüjtés, HTML-űrlapok kiértékelése, stb; [a Web-oldal szerkesztője a forráskódba egy megfelelő utalást ágyaz arra az URL címre, ahol ez a program futtantandó]; ezeket a segédprogramokat az ügyfél böngésző- programja indítja el, számára láthatatlanul futnak a szerveren és csak dolguk elvégzése után jeleznek vissza; CGI-scriptek gyakorlati hátránya, hogy tárolásuk- hoz és használatukhoz a kiszolgálógép tulajdono- sának hozzájárulása szükséges; a legtöbb szolgáltató az ügyfelek saját CGI-scriptjeinek feltöltését nem engedélyezi és csak néhány közérdekű scriptet futtat; a Web-oldalakba illeszthető JAVA, ASP, PHP scripteknek nincs ez a problémája] CGI-bin CGI-bin [A CGI-vel való kommunikációt megvalósító programokat hívják így (lásd még: applet). A névben szereplő bin kifejezés a bináris szóra utal, hiszen a programok nem csak olvasható karaktereket tartalmaznak. A programok lehetnek olvasható állományok is, azaz értelmes karakterekből állhatnak, a lényeg azonban az, hogy a programok végrehajtható állományok. Ez azt jelenti, hogy a rendszer értelmezni tudja a bennük található jeleket. Lényegében innen ered a bin kifejezés.] CGM, Computer Graphics Metafile [format pliku grafiki wektorowej 2D, grafiki rastrowej i tekstu. CGM jest nazwą oficjalnego standardu zdefiniowanego przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną (International Organisation for Standarisation ISO) i Międzynarodową Komisję Elektrotechniczną (International Electrotechnical Commission IEC) w dokumencie ISO/IEC 8632 oraz Narodowy Instytut Standardów i Technologii (National Institute of Standard and Technology) w dokumencie FIPS (Federal Inforrmation Processing Standard) ] CGM, Computer Graphics Metafile (grafikus szűrő) [Vektorgrafikus adatformátum.] C.G.S.; system C.G.S. C.G.S. rendszer; a centiméter, gramm, secundum rendszer rövidítése; (fizika) a hosszúság, a tömeg és az idő egységei, melyekből minden más mennyiség levezethető (ez alól a hőmérséklet egységei vannak kivéve) cha! [wyraz, zwykle powtarzany, oznaczający śmiech, zwłaszcza głośny i spontaniczny; ha] ha! (nevetés, gúny) chabanina [mięso gorszego gatunku] gyenge, sovány hús chabazie, chabezie [gałęzie, krzaki] [Słowniczek języka śląskiego] bokrok, ágak

63 765 chaber [roślina o kwiatach w różnych kolorach, rosnąca na polach, łąkach, stepach] búzavirág (bławatek) Chaber (Centaurea L.) [rodzaj roślin z rodziny astrowatych (Asteraceae Dum.), liczący gatunków, rosnących głównie w Europie i na obszarze śródziemnomorskim, kilka gatunków pochodzi z Azji, Australii i Ameryki Północnej. Nazwa rodzaju pochodzi od Hipokratesa, który twierdził, że roślinę (Centarea cyanus) wskazał Grekom centaur Chiron, wychowawca wielu herosów mitologii greckiej.] Imola (Centaurea L.) Gatunki flory Polski: chaber alpejski (Centaurea alpestris Hegetschw. & Heer) chaber austriacki, ch. frygijski (Centaurea phrygia L., syn. C. austriaca Willd.) chaber barwny (Centaurea triumfettii All.) chaber białawy (Centaurea dealbata Willd.) gatunek uprawiany chaber bławatek (Centaurea cyanus L.) antropofit zadomowiony [1. (inne nazwy: białasy, głowacz, jasieniec, kardy, kwiatek wołoszek, macoszka, modrak, modrzeńczyk, wasilek, wawer) (Centaurea cyanus L. 1753) 2. rośnie głównie w zbożach na glebach lekkich o odczynie obojętnym lub lekko kwaśnym. Roślina roczna lub dwuletnia.kwiaty brzeżne szafirowe, stosowane w lecznictwie. Dostarcza dużo nektaru i pyłku. W okresie kwitnienia czynne są również nektarniki pozakwiatowe na górnym okółku listków okrywy koszyczka, po przekwitnieniu na okółku środkowym. 3. zwany też modrakiem, chabrem zbożowym, wołóżką, wołoszką lub wasilkiem jest pospolitym chwastem, rosnącym w zbożu, na miedzach i ugorach. Charakterystyczne są błękitne, rurkowate kwiaty, zebrane w kwiatostany koszyczkowe. Niestety, w roślinie może występować kwas pruski (kwas cyjanowodorowy, który powoduje poważne zatrucia, nawet tak dużych zwierząt jak konie i krowy.] búzavirág v. imola (Centaurea Cyanus v. centaurea calcitrapa, dardar, bogáncskóró) [1. Dél-Európából származik, a fészekvirágzatúak (Asterales) rendjébe és a fészkesek (Asteraceae) családjába tartozó egyéves gyomnövény. Egyéb nevei: dődike, égi virág, gabonavirág, kék búzavirág, sukollat, vadpézsma, imolya, kék konkoly. 2. Nagyon tetszetős, de határozottan káros, tetemes terméskiesést jelenthet, a Biblia viszont más értelemben hozza. Joás és Amásia királyok között a küldönc szerepét tölti be (2 Kir 14,9 és 2 Krón 25,18). Izrael bűne miatt veszélybe került a nép léte és vallása, oltárait búzavirág növi be (Hós 10,8). Az Újszövetség is említi néhány helyen, a konkolyról szóló példabeszédben többek között (Mt 7,16 és 13,7; Zsid 6,8).] chaber ciemny (Centaurea nigra L.) efemerofit chaber driakiewnik (Centaurea scabiosa L.) [występuje wśród zbóż na miedzach i przydrożach. Równie miododajny jak łąkowy. Kwiaty ma większe i fioletowopurpurowe, dorasta do wysokości 90cm. Koszyczki o średnicy do 2,5cm.] - Vastövű imola (Centaurea scabiosa) chaber drobnogłówkowy (Centaurea diffusa Lam.) antropofit zadomowiony chaber drobnokoszyczkowy (Centaurea micranthos S.G.Gmel. ex Hayek, syn. C. biebersteinii DC.) antropofit zadomowiony chaber kolący (Centaurea calcitrapa L.) efemerofit Úti imola (Centaurea calcitrapa) chaber Kotschyego (Centaurea kotschyana Heuff. ex W. D. J. Koch, syn. C. kotschyana Heuff.) chaber łąkowy (Centaurea jacea L.) [występuje na suchych łąkach, zboczach, miedzach i zaroślach. Kwitnie jasnopurpurowo od czerwca do sierpnia. Jest licznie odwiedzany przez pszczoły. Z powodu owłosienia liści i łodyg nie jest zjadany przez zwierzęta] Réti imola (Centaurea jacea) chaber maltański (Centaurea melitensis L.) efemerofit chaber miękkowłosy (Centaurea mollis Waldst. & Kit.) chaber nadreński (Centaurea stoebe L., syn. C. rhenana Boreau) [rośnie na piaskach, suchych zboczach, przydrożach. Roślina dwuletnia lub trwała. Łodyga do wysokości 20-80cm., w górze silnie rozgałęziona, koszyczki mniejsze niż u bławatka, kwiaty fioletoworóżowe. Jedna z najlepszych roślin miododajnych na glebach jałowych.] - Nyugati imola (Centaurea rhenana) chaber ostrołuskowy, ch. łuskowy (Centaurea oxylepis (Wimm. & Grab.) Hayek, syn. C. oxylepis Wimm. & Grab.) chaber pannoński (Centaurea pannonica (Heuff.) Hayek)

64 766 chaber perukowy (Centaurea pseudophrygia C. A. Mey.) chaber wełnisty (Centaurea solstitialis L.) efemerofit chaber wielkogłówkowy (Centaurea macrocephala Muss. Puschk. ex Willd.) Centaurea diluta Aiton efemerofit Centaurea ovina Pall. ex Willd. efemerofit Centaurea tenuiflora DC. efemerofit Centaurea transalpina Schleich. ex DC., syn.: C. dubia Suter efemerofit Centaurea trichocephala M. Bieb. ex Willd. efemerofit Pézsma búzavirág (Centaurea imperialis) [Szegfűre emlékeztető szép virágai finom illatúak.] homoki imola (Centaurea arenaria) Chaber bławatek (białasy, głowacz, jasieniec, kardy, kwiatek wołoszek, macoszka, modrak, modrzeńczyk, wasilek, wawer) (Centaurea cyanus L. 1753) [gatunek roślina z rodziny astrowatych [chwast polny o szafirowych kwiatach] búzavirág (Centaurea cyanus L. 1753) Chaber górski (Centaurea montana L.) [1. gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych. Występuje dziko w górach środkowej i zachodniej Europy. 2. uprawia się go w ogrodach, bylinę ma z podziemnymi rozłogami, kwiaty brzeżne niebieskie, białe lub różnobarwne.zakwita w maju a przy cięciu ponownie w sierpniu. Jest zawsze licznie odwiedzany przez pszczoły.] Hegyi imola v. Hegyi búzavirág (Centaurea montana) Chaber miękkowłosy (Centaurea mollis (Waldst. & Kit.)) Szirti imola (Centaurea mollis) chabeta [nędzny, zabiedzony, chudy koń; szkapa] gebe chabić [kraść] [Słowniczek języka śląskiego] lopni, orozni (vkitől vmit) chabnąć [ukraść, zwędzić] [Słowniczek języka śląskiego] ellopni, elcsenni (vkitől vmit) Chabor (łączyć) [dopływ rzeki Eufrat, nad którym rozmieszczono Żydów w niewoli babilońskiej] Cáb; Eufrátesz mellékfolyója (a babiloni fogság idején mellette telepítették le a szidókat) chabrowy, -a, -e [przymiotnik od: chaber] búzavirágkék; búzavirág chaby [iść na chaby iść kraść] [Słowniczek języka śląskiego] lopni indulni v. menni chachar, chachor [1. łobuz, chuligan 2. pijak (ziemia lubliniecka)] [Słowniczek języka śląskiego] garázda, huligán; kölyök, kamasz, suhanc; huncut, csibész, csirkefogó; semmirekelő, semmirevaló; részes, iszákos chachmęcić [prowadzić lewe interesy, kombinować] [Słowniczek języka śląskiego] kombinálni; a kombináció során összeállítani, csoportosítani, összekapcsolni; (átv.) elképzelni, következtetni; számításba venni; chachnąć [uderzyć] [Słowniczek języka śląskiego] ütni, vágni chaconne [czytaj: szakon] [1. hiszp. chacona 'jw.'fr., [wym. szakon], ciaccona wł., [wym. czakkona] dawny (ok r.) taniec hiszp.-baskijski; forma instrumentalna w takcie trójdzielnym, złożona z wariacji 8-taktowego tematu, w niezmiennej tonacji (por. passacaglia), powtarzającego się w basie (basso ostinato). 2. taniec hiszpański z XVI w. w metrum trójdzielnym; ciaccona] (fr.) chaccone, (ol.) ciaconna; virtuóz, variációkból álló zenemű; komoly és nemes jellegű tánc Chadad (silny, ostry) [1. Syn Badada (Bedada), król Edomu. 2. Edomita z rodziny królewskiej, zabrany w dzieciństwie do Egiptu, a gdy dorósł, faraon dał mu za żonę siostrę swojej żony. Później wrócił do Izraela i zadawał trudności Salomonowi, co działo się na polecenie Boga. 3. Syn Ismaela. 4. Król Edomu, następca Balaana, widocznie był to tytuł królów Edomu.] Hadád (vadság; mennydörgő erős, éles; a hatalmas; örvendező, ujjongásban kitörő). (Bibliában szereplő főleg edomita név) [1. Ábrahám unokája, Izmáel (1) nyolcadik fia (1Móz 25,15; 1Krón 1,30). 2. Edom (2) királya (1Móz 36,35; 1Krón 1,46). 3. Edomita király (1Krón 1,50), "Hadár"-nak is nevezik (1Móz 36,39). 4. Edomita fejedelem Salamon idejében (1Kir 11,14-25). 5. Szíria legfőbb istensége, a mennydörgés és viharok istene.] chadzać [1. chodzić, udawać się dokądś od czasu do czasu; 2. nosić czasami, miewać coś na sobie jako ubiór] járkálni; járogatni, eleljárni chadziaj [1. śmieć, niechluj (ziemia lubliniecka), 2. dziad; 3. (z ros. "gospodarz") tu: przesiedleniec ze wschodu] [Słowniczek języka śląskiego] szemét, hulladék, söpredék; (átv.) koszos, maszatos, mosdatlan ember; (żebrak) koldus; (daw) keleti telepes, keletről áttelepülő

65 767 chagrin (fr.) chagrin; puhára kikészített szamárbőr, öszvérbőr v. kecskebőr chagrin d'amour [fr., udręka sprawiana przez nieszczęśliwą miłość; zwrot powtarzający się w wierszu Plaisir d'amour 'słodycz miłości' Floriana ( ), spopularyzowanym jako piosenka z muz. Martiniego] (fr.) chagrin d'amour chain-mail (kolczuga) chain-mail; lánclevél [piramisjátékhoz hasonló, egy címről kapott, több címre továbbított levél; tartalmilag legtöbbször komolytalan, iskolás- gyerekeket megtévesztő eredményeket kecsegtet] chaja [zob. haja; awantura, kłótnia, bijatyka] [Słowniczek języka śląskiego] aventure; kaland; botrány, veszekedés; verekedés chajtnąć się a. ochajtać się z kimś [ożenić się, wyjść za mąż] összeházasodni, megesküdni vkivel Chalcedoński Sobór, IV sobór powszechny (ekumeniczny) zwołany 451 przez cesarza Marcjana do Nicei, obradujący ostateczne w Chalcedonie. Sobór zwołano na wniosek papieża Leona I Wielkiego, w związku z postanowieniami synodu w Efezie 449, zw. zbójeckim (określenia Leona I), obradującego pod przewodnictwem Dioskura biskupa Aleksandrii, na którym pod naciskiem cesarza Teodozjusza II uznano za prawowierną, odrzuconą wcześniej 448 na synodzie w Kostantynopolu, naukę archimandryty Eutychesa, głoszącego, że Jezus Chrystus miał wprawdzie 2 natury, ale w momencie wcielenia utworzyły one jedną naturę - boską (monofizytyzm). W obradach uczestniczyło biskupów, archimandrytów i innych delegatów; odbyło się 17 sesji, w tym 6 poświęconych sprawom doktrynalnym. Potępiono monofizytyzm, ogłaszając jako dogmat wiary, że w 1 osobie Jezusa Chrystusa jako Syna Bożego istnieją 2 odrębne, doskonałe i niezmieszane, choć integralnie ze sobą zespolone (unia hipostatyczna) natury: ludzka i boska, różne we właściwościach i działaniach. Potwierdzono postanowienia soborów wcześniejszych, zawarte w Nicejskokonstantynopolitańskim symbolu wiary. Dioskura pozbawiono godności patriarchy i funkcji kapłana (później został ekskomunikowany). Ponadto ogłoszono kanony dotyczące dyscypliny kościelnej, m.in. zakazując symonii i przyznając biskupowi Konstantynopola (zw. Nowym Rzymem) najwyższą po papieżu godność w Kościele (tego ostatniego postanowienia nie zaakceptował Leon I).] khalkédoni (khalkedóni, kalkedoni, kalcedoni, chalcedoni) zsinat [a kereszténység negyedik egyetemes zsinata, amelyet 451. október 8. és november 1-je között tartottak Khalkédónban, a kis-ázsiai Bithünia egyik városában (ma a Boszporusz ázsiai oldalán lévő Kadıköy kerület, amely egyesült Isztambullal). Nagy Szent Leó pápa kérésére a monofizitizmus elítélésére hívta össze 451. május 17-én Marcianus császár. Helyéül először Nikaiát jelölte ki, majd inkább a főváros közelében lévő Khalkédónt választotta.] chalet szalet [fr. chalet 'drewniany domek górali alpejskich; domek wiejski w stylu alpejskim'klozet publ.; szwajc. domek drewniany (a. szałas) w górach] (fr.) chalet; kis házikó, alpesi menedékhely chalcedon (minerał) [1. tlenek krzemu, odmiana kwarcu; jego barwne odmiany to: agat, chryzopraz, heliotrop, karneol; 2. odmiana kwarcu. Może mieć różne kolory. Należy do kamieni półszlachetnych, jak agat, chryzopaz i inne. W Biblii wymieniony tylko raz (Obj. 21;19)] (gör.) kalcedon; (ásvány) sokféle színű kristálytalan tömött kvarcféleség; féldrágakő; dísztárgyakat csiszolnak belőle; drágakő, valószínűleg azonos az acháttal (Jel 21,19) Chalcedonense (Kościoły chalcedońskie) Chalcedonense; a kalkedoni zsinaton (451) alkotott hitvallás Krisztus két természetéről Chaldeja, Chaldea, akadyjskie Kaldu, nazwa Babilonii w okresie nowobabilońskim (1. poł. I tysiącl. p.n.e.) (łamacze brył ziemi) [1. z łaciny Chaldea, z hebrajskiego Kassidim, akadyjskie Kaldu, określenie terenów południowej Mezopotamii, leżących nad Zatoką Perską, między deltą Eufratu i Tygrysu a pustyniami Półwyspu Arabskiego. Nazwa pochodzi od zamieszkujących te ziemie plemion Chaldejczyków. 2. kraj leżący w widłach rzek Tygrysu i Eufratu. Tu Nimrod założył swoje państwo. Tu również zbudowano wieżę Babel. Właściwie jest to część Babilonii. Pierwsze wzmianki (I Moj. 11;28, I Moj. 15;7) mówią o Ur Chaldejskim. Następne przenoszą nas do wydarzeń, które miały miejsce około 1500 lat później, przy czym trudno odłączyć Chaldejczyków od Babilończyków. Jedni i drudzy byli słynni z uprawiania magii i astrologii.] Káldea, Khaldea [(a Kr. e. IX. sz.-ig Babilonia, a bibliában Sineár és Bábel), ókori ország, földrajzilag azonos a Tigris és Eufrátesz folyók árterével. Sajátságos helyzeténél fogva természetes határai nem is igen voltak, hanem inkább

66 768 mesterségesek; első sorban északon a Tigristől az Eufráteszig vonuló ugynevezett méd fal (Szemiramisz fala), mely a szomszéd népek berohanásai ellen készült.] chalkograf [rytownik będący specjalistą w dziedzinie chalkografii; miedziorytnik] (gör.) chalkograph; rézmetsző chalkografia [sztuka rytowania w miedzi lub mosiądzu; miedziorytnictwo] rézkarc; értéktelen fércmű (regény, film, színdarab) chalkopiryt [minerał, siarczek miedzi i żelaza] (gör.) kalkopirit; (ásvány) rézvasszulfid öszetételű ásvány; fontos rézérc chała [1. duża chałka, rodzaj plecionej bułki pszennej; 2. pospolicie: marne, bezwartościowe przedstawienie, film, utwór literacki itp., kicz, szmira], chałka [drożdżowa bułka zapleciona w warkocz] 1. chale (zsidó szombati kalács) kalács, fonott kalács; 2. értéktelen fércmű (regény, film, színdarab) chałat [1. długi płaszcz noszony na Wschodzie; 2. luźny fartuch ochronny; kitel; 3. rodzaj płaszcza] köntös, hosszú kabát, köpeny, pongyola, kaftán chałat [1. rodzaj płaszcza; 2. długie okrycie wierzchnie przypominające płaszcz, noszone zwłaszcza przez Żydów we wschodniej Europie. W Małopolsce chałat to nazwa stroju szkolnego lub fartucha, który noszą biolodzy, chemicy i lekarze.] kaftán; hosszú, fekete, köpenyszerű kabát, amelyet a hászid zsidók viselnek [az ókori Mezopotámiából származó, a Közel-Keleten általánosan hordott, bokáig érő férfiviselet. Rendszerint pamutból vagy selyemből, esetleg mindkétféle szövetből készül. A kaftánnak hosszú, bő ujjai vannak. Elöl nyitott. Gyakran selyemövvel fogják össze. Kaftánnak nevezik azt a hosszú, fekete, köpenyszerű kabátot, amelyet a hászid zsidók viselnek a középkor óta. Női estélyi öltözetként a XX. század közepén divatba jött egy bokáig érő, bő ujjú, kabátszerű ruhadarab, amelyet ugyancsak kaftánnak neveznek.] Żydzi w rosyjskich ortodoksyjnych chałatach kopią rowy przeciwpancerne w Warszawie podczas Obrony Warszawy chałat żydowski zsidó kaftán chałka [podłużna, słodka bułka z pszennego ciasta zaplecionego w warkocz] fonott kalács chałka okrągła - pieczona jest na Rosz ha - Szana, jej kształt przypominający głowę symbolizować ma pełnię błogosławieństw na okrągły rok, oraz dostatek. Chałka przyozdobiona dłonią spożywana jest w siódmym dniu święta Sukot (Hoszana Raba), oznacza sięganie po błogosławieństwa - zamiast dłoni może być klucz symbolizujący klucz modlitwy, którym każdy wierzący Żyd otwiera wrota niebios. chałka przyozdobiona wykonaną z ciasta drabiną lub ptakiem spożywana jest na zakończenie postu w Jom Kipur; symbolizuje modlitwy jakie w tym szczególnym dla społeczności żydowskiej dniu zanoszone są przed Boże oblicze. chałka spleciona z długich kawałków ciasta - symbolizuje sznury na których król Ahaszweros powiesił nikczemnego Hamana i jego synów; spożywana jest w Purim chałka w kształcie stożka wypiekana jest na święto Szewout (sporządza się ja z siedmiu coraz mniejszych warstw ułożonych jedna na drugiej). Na określenie tej chałki istnieje nazwa "Siete Cielos" (Siedem Niebios) - co obrazuje siedem sfer niebieskich jakie przebył Bóg, by nadać Mojżeszowi Torę chałtura [potocznie, pejoratywnie: mało ambitna praca, zwłaszcza artystyczna lub naukowa, podjęta głównie dla zarobku i byle jak wykonana; również produkt takiej pracy] hakni, könnyű kereset chałupa [1. chłopski dom, zwłaszcza drewniany; 2. pot. prymitywny budynek mieszkalny; 3. pot. o domu lub mieszkaniu, zwłaszcza własnym; 4. nazwa słowiańska domu mieszkalnego, zapewne starożytna, bo jest wspólna kilku innym językom słowiańskim (po czesku chałupa, po dolnołużycku chałupa, znana także na Rusi, gdzie jednak chata jest nazwą ludową i pospolitą). Litwini, podlegając odwiecznym wpływom kultury polskiej, a w brzmieniach swojej mowy zmieniając ch na k przyjęli nazwę kałupa. Niemcy ze

67 769 słowiańskiego utworzyli Galupe, Kaluppe i Kalupje. Miklosicz wyprowadza wyraz chałupa z greckiego kalibe chata, namiot, altana. Profesor Kalina utrzymuje, że chałupa jest wyrazem czysto słowiańskim. Naszem zdaniem Słowianie mogli wziąć wyrazy kaliba i kolebka z greckiego, a wyrazy: chałupa i kalibe mogły wziąć oba narody ze wspólnego źródła, pierwotniejszego niż ich języki. Dziś lud polski pospolicie używa tylko wyrazu chałupa i izba, chata zaś jest wyrazem książkowym, a ludowym tylko na Rusi. Z pojęciem chałupy łączy się ubóstwo domowe i znaczenie najprostszego i starego typu domów mieszkalnych ludu polskiego. Dom dwuględny, t. j. mający sień i wejście w połowie swej długości, a izby z oknami jednakowej wielkości po obu stronach sieni i w obu szczytach to już w dzisiejszych pojęciach ludu nie chałupa, ale dom.] parasztház, viskó, falusi kunyhó, házikó, falusi ház, kalyiba, bogárhátú kunyhó; lakás, ház chałupa słomą kryta szalmafedeles kunyhó chałupeczka, chałupka kunyhócska, házikó chałupina [mały, nędzny dom] kidőlt-bedőlt falú kunyhó, nyomorúságos viskó, düledező kunyhó chałupnica háziiparos nő chałupnictwo [praca wykonywana przez rzemieślnika na zlecenie w domu, z surowców dostarczanych przez przedsiębiorcę] háziipar, kisipar, kézműipar, bedolgozóipar; (dawno) magánszektor (maszek) chałupniczka bedolgozó (nő) chałupniczy, -a, -e háziipari, kisipari, kézműves, kézműipari; magánchałupnik [rzemieślnik wykonujący u siebie w domu pracę na zamówienie przedsiębiorcy] háziiparos, kézműves, háziipart űző; kunyhólakó; zsellér; (dawno) maszek; bedolgozó chałupnictwo [praca wykonywana przez rzemieślnika na zlecenie w domu, z surowców dostarczanych przez przedsiębiorcę] háziipar chałwa, hałva [bardzo słodki wyrób cukierniczy z tłustej, włóknistej masy, otrzymanej z karmelu i miazgi nasion roślin oleistych] halva, törökméz, keleti édesség cham 1 [grubianin, prostak, gbur] neveletlen fickó, neveletlen fráter; bugris, surmó, fajankó cham 2 [skąpiec] [Słowniczek języka śląskiego] smucig, fukar, fösvény, zsugori Cham (hebr. Ḥam), (gorący, śniady) [1. według biblii jeden z trzech synów Noego; Syn Noego, ojciec Kusza, Misraima, Puta i Kanaana. Zamieszkiwali głównie Egipt i Etiopię. według biblijnej Księgi Rodzaju najmłodszy z 3 synów Noego, przodek ludów Kanaanu i Afryki. Od jego imienia wzięła się nazwa ludu Chamici. Za swoje zachowanie w stosunku do ojca został, wraz z potomstwem, przeklęty przez Noego (stąd chamem określa się człowieka źle wychowanego, gbura, prostaka); 2. Ziemia Chamowa. 3. Naród Chamów. O tych przypuszcza się, że byli to egipscy koloniści. Dzisiaj w potocznej mowie używany wyraz 'cham' oznacza człowieka ordynarnego i bezwstydnego. Widocznie powstał z pogardy dla Chama, który szydził z nagości ojca swego, a nie zakrywał jego wstydu.] (Noé egyik fia) Hám v. Kám, Khám (meleg, forró, elégett; sötétbőrű; néptömeg, csődület) [Nóé fia (1Móz 5,32), aki illetlen, szégyentelen magaviseletével felingerelte atyját (1Móz 9,21-27). A déli népek legnagyobb része tőle származik; Noé fiai: Szem, Kám és Jáfet.]; Kám földje; Kám leszámazottai v. nemzetsége Chamici (Naród Chamów) Kám leszámazottai v. nemzetsége; Hám leszármazottai (Zsolt 78,51; 105,23; 106,22); ezekben az igehelyekben Hám Egyiptom megjelölésére szolgál.] chambellan (fr. Szambelan) [początkowo wysoko usytuowany urzędnik na dworze francuskim, następnie pozycja ta przyjęła się również na wielu innych dworach europejskich. Do Polski przeniesiony w czasach panowania Jana III Sobieskiego, a upowszechniony został przez Stanisława Augusta Poniatowskiego jako tytuł przede wszystkim honorowy. Polska doczekała się ok. 18 znamienitych szambelanów, m.in. Łucjusza z Wrotkowa i Dominusa z Elesemowa.] (fr.) chambellan; kamarás Chambray [wysokiej jakości płótno bawełniane podobne do dżinsu, ale lżejsze i z odrobiną połysku] Chambray [Könnyű pamutszövet vászonkötéssel. A faux-uni, hamis üni hatást fehér láncfonal és színes vetülékfonal segítségével alakítják ki, néha perzselt fonal felhasználásával.]

68 770 Chambray Chamedafne północna (Chamaedaphne calyculata (L.) Moench) [gatunek rośliny należący do rodziny wrzosowatych. Jest jedynym przedstawicielem rodzaju chamedafne (Chamaedaphne Moench).] (növ.) Chamaedaphne calyculata (L.) Moench chamera [chmura] [Słowniczek języka śląskiego] felhő chamić się [być skąpym] [Słowniczek języka śląskiego] fukarkodni, fösvénykedni, zsugorgatni chamieć [posp. stawać się chamem] eldurvulni chamka [1. obelżywie o kobiecie prostackiej, niekulturalnej, ordynarnej; 2. archaicznie: pogardliwie o kobiecie niższego stanu, zwłaszcza o chłopce] neveletlen lány; bugris champion, szampion [[wym. czämpion] ang. 'mistrz sportu; bojownik (sprawy)'; przest. aktualny mistrz jakiejś dyscypliny sportu; zwycięzca konkursu psów.] (fr.) champion, sampion; régebben bajvívó, aki pénzért mást helyettesített a bajvívásban; bajnok chamski, -a, -ie [źle wychowany, prostacki, ordynarny] pimasz, faragatlan, bugris, pimasz, műveletlen, goromba chamstwo [1. wybitnie złe zachowanie, cechy właściwe chamowi; 2. dawniej pogardliwie o chłopach] neveletlenség, pimaszság, faragatlanság, gorombaság, bugrisság chamuś [zdrobnienie od "cham"] neveletlen fickó, neveletlen fráter; bugris, surmó, fajankó (gúnyosan) chan [dawny tytuł panującego zwierzchnika prowincji lub władcy feudalnego w krajach wschodnich; osoba nosząca ten tytuł] kán; török és mongol fejedelmi cím Chanaan, Kanaan (nisko okolica) [syn Chama i wnuk Noego. Na nim spoczęła klątwa, a nie na jego ojcu Chamie, który obraził Noego. Stało się tak ponieważ Cham był wcześniej błogosławiony.] Kánaán (Noé unokája, Kám fia) Kánaán (lapály, mélyföld; megalázás, leigázás). [1. Hám (1) fia, Nóé unokája, akinek utódai Kánaán (2) földjén telepedtek le (1Móz 9,18.22; 10, ). 2. Palesztina ősi neveinek egyike, a kananeusok földje, amelyet később az izráeliták elfoglaltak tőlük. Az "Amarna-levelek"-ben (kb. Kr. e. 1400) ez a név a föníciai tengerpartot jelöli. Mózes könyveiben és Józsué könyvében a kananeusok jelentik egyetemesen mindazokat a népeket, amelyek Izráel (2) előtt ott laktak, beleértve a Jordántól keletre lévő vidéket. Az izráeliták soha nem tudták őket földjükről teljesen kiirtani.] Chanaanejczycy, Kanaanejczycy [potomkowie Chanaana (Kanaana)] kánaániták [Palesztinában a zsidóság bevándorlása előtti, főleg semita eredetű őslakosság gyakran összefoglaló jellegű megnevezése] Chananiasz, Hananiasz. * Fałszywi prorocy Hananiás chanat [urząd chana] kánság chandra [potocznie: stan przygnębienia, apatii] leevertség, kedvetlenség, lehangoltság, apátia chandżar [rodzaj sztyletu] (arab) handzsár; ívelt pengéjű, rövid szúró fegyver; a keleti népek egy v. kétélű, keresztvas mélküli c, hosszú, gyöngén hajlott pengéjű tőrkése, rendszerint díszes markolattal Changeant (płótno) Changeant (franc., ejtsd: sánzsán) [1. Csillámló, változó (franciául). A fény esésétől függően különböző színt mutató szövet. Különösen intenzív hatásúak a selymek és a szintetikus fonalak. Ennek oka a különböző színek használata vetülék és lánc irányban. 2. szinjátékos selyem- v. fésüsgyapju-szövet mely szinjátékát a sárga és kék szin kölcsönös hatásának köszöni. Jellemzője, hogy az egyik fonal rendszere (p. a láncfonál) sárga v. sárgás árnyalatu (narancssárga, sárgászöld, sárgásbarna stb.), a másik fonalrendszere (p. a vetülék) pedig kék vagy kékes árnyalatu (ibolya, kékeszöld, kékesszürke stb.). A kötés módja nem jellemző s ezért ennél bármely alapkötés alkalmazható. 3. Olyan szövet, melybe keresztbe és hosszában színes szálak vannak, melyek fény hatására csillognak]

69 771 Changeant channel (kanał) [zgodnie z definicją Intela kanał to bezpośredni łańcuch składający się z jednego lub więcej urządzeń IDE, które wykorzystują to samo przerwanie] (ang.) channel; csatorna, hírcsatorna [IRC esetében: csevegőcsatorna] [1. Egy ki- vagy bemeneti pont, ami egy szenzorhoz vagy pl. egy motorhoz kapcsolódik. Egy 4-csatornás PAC bemeneti modul pl. 4 különböző szenzorhoz csatlakoztatható.; 2. push kézbesítő-technológiára alapozott hírcsatorna a Weben; példa: az Internet Explorer 4.0 böngésző egyik szolgáltatása egy tucat különböző kiadóra beállítható hírcsatorna; Web-kapcsolat idején, ezeken keresztül -hívás nélkül- érkeznek a hírek, vagy a kiadó egyéb mondanivalója gépünk merevlemezére; a gyakorlat azt mutatja, hogy az ingyenes hírcsator- nák többnyire csak reklámot szórnak; kezdeti sikerük után népszerűségük múlóban van; Microsoft az IE 5.0 böngészőnél a szolgáltatás beszüntetését tervezi; TV-összefüggésben a channel természetesen TV- csatornát jelent, az IRCcsevegés esetében pedig egy csevegőcsoportot jelölnek így] channel bit (bit kanału) csatornabit (channel bit) [A felírandó adatbyte-ból EFM átalakítás után 14+3 csatornabit lesz, melyek a CD-n lévő pit-eknek ésland-eknek felelnek meg.] Channel Definition Format (CDF) (Format Definicji Kanału) - CDF (Channel Definition Format) - 'CDF'-formátum (csatorna meghatározó formátum) [Microsoft egyik formátumjavaslata bizonyos Web-helyek, pl. napilapok kiemelt kezelsére; az XML nyelven alapszik, de nem szabvány, csak az Internet Explorer 4.0 böngésző ismeri] chanson [1. Piosenka francuska 2. fr. np. Chansons de geste (ze starofrancuskiego "pieśni o czynie", łac. gesta) = A régi francia költészetben chanson de geste volt a neve a hosszabb epikus költeményeknek. (Magyarul vitézi ének néven is ismerik).] (fr.) chanson [1. chanson szó már a 14. században is a dalok neve volt Franciaországban, természetesen még egészen más szóló- vagy kórussal előadott világi dalok műfaját jelölve ezzel. 2. Egy vagy több szólamra írt és néha zenei kísérettel ellátott dal.] Chantilly [1. czarna koronka z nici jedwabnej; 2. bita śmietana z cukrem pudrem i wanilią; 3. zimny lub ciepły sos na bazie bitej śmietany; 4. rodzaj koronki z białej lub czarnej nici; 5. jedwabna koronka klockowa; miasto w pn. Francji, w Pikardii, nad rzeką Nonette] - Eredetileg tiszta selyem fonalból készített, aprólékosan mintázott, gyakran fekete színű csipke. Utóbbi változatából fejlődött ki a spanyol nők jellegzetes viselete, a mantilla. Nevét egyik centrumáról, a Párizshoz közeli Chantilly városáról kapta. Finom, vert csipke, gyakran barokk vagy rokokó stílusú motívumokkal vagy virágfüzérdíszekkel. Majtki Chantilly chanuka (hebr. נוכה ) [święto żydowskie trwające osiem dni, poczynając od 25 dnia miesiąca kislew. Upamiętnia ono powstanie Machabeuszy pod wodzą Judy Machabeusza.] (héber) chanuka, hanuka; 1. zsidó örömünnep, a Makkabeusok sikeres harcainak, főleg Jeruzsálem felszabadításának (i.e. 164) emlékére; külső jele a gyertyagyújtás, mely az első napon egy gyertyával kezdődik és naponta eggyel szaporodik, egészen hétig; 2. Hanuka ünnepe emlékezik a Makkabeusok szíriai görögök feletti győzelmére (Kr. e. 165.), a jeruzsálemi szentély megtisztítására és újraavatására, valamint a nyolc napon át égő mécses csodájára. Azon zsidó ünnepek közé tartozik, melyek nem a Tórán alapulnak, abban egyedi, hogy egy hadi eseményt örökít meg a nép emlékezetében. 3. zsidó ünnep; (más írásmóddal: Chanuka vagy Chanukka, a szó jelentése:

70 772 megszentelés, megtisztítás) az egyik legnagyobb, nyolc napig tartó zsidó ünnep: a fény ünnepe, amely egy csodára emlékeztet. A hagyománynak megfelelően nyolc napon keresztül meggyújtják a nyolcágú Menóra (Chanukkia) egy-egy újabb gyertyáját. A Hanuka története időszámításunk előtt 164-re megy vissza, amikor a makkabeusok győzelmet arattak IV. Antiochus szír uralkodó felett. A János evangéliumában szereplő említés a legkorábbi írott forrás erre az ünnepre vonatkozóan, hiszen a Tanach (Tóra, Próféták és Írások), vagyis az Ószövetség könyvei erre az időre már teljességükben elkészültek. Egyedül Dániel könyve utal profetikuson erre az ünnepre. Az apokrif Makkabeusok könyve (I.-II.-III.-IV.) tartalmazza ezen események történelmi leírását. Az Egyiptomban legyőzött Antiochus a veresége feletti keserűségét élte ki Júdea megtámadásával, útja során férfiakat, nőket, gyermekeket mészárolva. Elfoglalta a jeruzsálemi templomot is. A templomból elhurcolta az arany menórát és templomi edényeket, és Izrael Istene iránti megvetését kifejezendő, disznót áldozott fel a Templomban Zeusz tiszteletére. Megtiltotta a zsidó nép számára a körülmetélkedést, a Sabat megtartását és a kóser étkezési szabályok gyakorlását. Megparancsolta, hogy a Templomban egyedül disznókat szabad áldozni. Ő maga is megfőzött egy disznót a Templomban, levét pedig a szent Tóra tekercsekre öntötte. A szír katonáknak pedig megparancsolta, hogy ezeket a rendelkezéseket tűzzel-vassal tartassák be a néppel. Egy napon, amikor Modi'in városában egy szír katona egy Mattitjahu hamakkabi (a makkabi szó kalapácsot jelent) nevű papot és családját arra kényszerített, hogy disznót áldozzanak, Mattitjahu megölte az első zsidót, aki engedett a kényszernek, majd végzett a szír katonával, és kíséretével. Így kezdődött a lázadás. Mattitjahu halála után fia, Jehuda (Júdás) vette át a zsidó felkelés vezetését és vezette győzelemre az először gerillaharcot vívó, majd nyílt háborút folytató zsidókat. Kiszlév hó 25-ik napján a Templomot újra Istennek szentelték, és új oltárt állítottak fel. Újra meggyújtották az "örökmécsest" (nér támid), de csak egy napra való megszentelt olíva olajat találtak. A Makkabeusok 2. könyve számol be arról a csodáról, miszerint az olaj mégis nyolc napon át égett, amely idő éppen elegendő volt arra, hogy előállítsák az állandó égetéshez szükséges mennyiséget. Hanuka posztbiblikus, azaz a bibliai idők utáni ünnep. Azt a Misna nem említi, aminek több magyarázata is lehetséges. Az egyiket Chátám Szófer, neves pozsonyi rabbi adja, aki szerint Jehuda, a Fejedelem, a Misna szerkesztője, Dávid király leszármazottja volt, a Hasmoneusok pedig, akik a szír-görög elnyomók elleni felkelést vezették - és később dinasztiát is alapítottak - leviták voltak, akik nem tartoztak az uralkodó Júda törzshöz. Ilyeténképpen Jehuda, a Fejedelem, trónbitorlóknak tekintette őket, és úgy tett, mintha nem is léteznének. Mint általában a zsidó ünnepek, ez is bensőséges, családi ünnep, de van egy különleges jellege. Kötelezővé teszi a csoda közhírré tételét (pirszum hánész), ezért a Menórát ki kell tenni az ablakba. A Hanuka változó ünnep, 2002-ben november 29. és december 6., 2003-ban december 20. és 27. között ünneplik. chaos [1. stan całkowitego bezładu; 2. mit. gr. bezładna materia w pustej przestrzeni, z której to materii ukształtował się kosmos; 3. w sensie przenośnym każdy bezład, nieporządek, zamęt, chaotyczny bezładny. Chaos (grec.), ziejąca pustka, niezapełniona przestrzeń przed stworzeniem świata, bezwładna materia, z której został dopiero uformowany Kosmos.] (gör.) káosz, (bezład) teljes zűr, zűrzavar, fejetlenség, összevisszaság; a világ létrejöttét megelőző rendezetlen állapot Chaos Computer Club (CCC) [to niemieckie stowarzyszenie zrzeszające ok członków (hakerów) z krajów niemieckojęzycznych. Jest jedną z największych oraz najbardziej wpływowych tego typu organizacji.] Chaos Computer Club (1982 óta működő német hackerklub) chaos gospodarczy gazdasági káosz chaotycznie kaotikusan, össze-vissza, zűrzavarosan, rendetlenül, szertelenül chaotyczny, -a, -e [znajdujący się w stanie zamętu; bezplanowy, bezładny] (gör.) kaotikus zűrzavaros, rendetlen, rendezetlen; fejetlen chaotyczna działałność szétszóret tevékenység CHAP (ang. Challenge Handshake Authentication Protocol) [jeden z dwóch obok PAP sposób uwierzytelniania w PPP. CHAP zapewnia węzłom zgłaszanie swojej tożsamości za pomocą trójfazowego uzgadniania. CHAP jest bezpiecznym protokołem uwierzytelniania, zapewnia ochronę przed atakami wykorzystującymi podsłuch transmisji, wykorzystuje MD5. Jest preferowany jako uwierzytelnianie w PPP.] CHAP Challenge Handshake Authentication Protocol (Challenge nevű párbeszéd-hitelesitő protokoll)

71 773 chapać [potocznie, żartobliwie: 1. gryźć; 2. chwytać (coś); 3. jeść (coś); 4. kraść], chapnąć [chapsnąć; potocznie, żartobliwie: 1. ugryźć; 2. chwycić (coś); 3. zjeść (coś); 4. ukraść] megragadni, megfogni, elkapni, bekapni chapanina kapkodás Chaque instant de la vie est un pas vers la mort; "Każda chwila życia jest krokiem do śmierci" (Pierre Corneille) Chaque instant de la vie est un pas vers la mort; [sak ensztan döla vi etön pa verla mor] Az élet minden pillanata egy lépés a halál felé. Francia szállóige Corneille Titus és Bereniké című drámájából (V.1.). charade (fr.) charade; szótagrejtvény Charade [czytaj: szara:d lub szarejd] [1. samochód typu Daihatsu Charade; 2. model samochodu marki Daihatsu] Charade autómárka charboły [1. reg. śl. stary, zniszczony but; 2. ciężkie, zniszczone buty] otromba, elnyűtt cipő charcuterie (fr. sklep masarski) (fr.) charcuterie; hentesség, hentesáru, felvágott; hentesbolt (rzeźnik) charakter [gr. charaktēr 'piętno; znak; cecha wyróżniająca' od charássein 'zaostrzyć; pociąć bruzdami; wyryć'; zespół cech psychicznych, zwł. moralnych, danego człowieka, przejawiających się w jego postępowaniu i usposobieniu; silna indywidualność, silna wola, samodzielność; cechy wyróżniające przedmiotu, zjawiska (np. krajobrazu, pisma odręcznego); rola, funkcja, w jakiej się występuje; znak (np. pisma chińskiego)], karakter (gör.) character, karakter, jellem [z charakterem: jellemes, bez charakteru: jellemtelen, gerinctelen]; jellemszilárdság, lelkierő; jelleg, jellegzetesség, ismertetőjel; jellemző vonás; minőség, szerep (w charakterze: minőségben; w charakterze posła: követi minőségben, követként) charakter bezczasowy vminek időtlen jellege charakter Cata catói jellem; feddhetetlen, szigorúan becsületes jellem (Cato ókori római szenátor nevéről) charakter epoki a kor jellege charakter fantastyczny fura természet, különc, különös jellem character indelebilis [niezniszczalny znak] (gr.- lat.) character indelebilis, eltörölhetetlen jelleg; r.kat. tanítás szerint a papi személyek eltörölhetetlen jellege, amelyet a felszentelés ad (ugyanilyen eltörölhetetlen (elveszíthetetlen) jelleget ad a keresztség és a bérmálás is) [A kat. egyház tanítása értelmében a keresztség, bérmálás és az egyházi rend szentsége character indelebilist hoz létre a lélekben. Általa az ember Isten országának polgára, (keresztség), katonája, (bérmálás), ill. papja, (egyházi rend) lesz. A character indelebilis örökös, tőle a lélek semmiképp sem fosztható meg.] charakter kłótliwy összeférhetetlen, perlekedő v. veszekedős természet charakter narodowy nemzeti jellem v. jelleg charakter narodowy Polaków a lengyelek nemzeti jellem v. jellege charakter narodu odzwierciedla się w jego języku a nemzeti jellemvonás a nyelvben tükröződik charakter nieprawy becstelen jellem charakter nietowazyski összeférhetetlen jellem v. természet characters per second {l.mn.} [komp.] [zł.] (też: cps) [znaki na sekunde {niemęskoos.}; znak/s {niemęskoos.} [komp.] [zł.]] (ang.) cps (characters per second) [a hálózaton másodpercenként átvitt karakterek száma; a bps-ben kifejezett sebesség tízzel való osztásával szokták kiszámolni (a 7 vagy 8 adatbit mellett ugyanis néhány ellenőrző- és egyéb segédbitre is szükség van)] charakter pisma a kézírás karaktere (masz ładny charakter pisma: szép írásod van); egyéni kézírás, írásjelleg charakter polski lengyel karakter v. jellem charakter przyczynkowy referatum a referátum adalék jellege charakter retardacyjny retardált karakter; fejlődésben visszamaradott személyiség charakter słaby gyenge jellem charakterek jellem (Ależ charakterek: szép kis jellem!) charakterny, -a, -e [potocznie: mający silny charakter] jellemes charakterny chłopak jellemes fiú charakterologia (psych. nauka o charakterach ludzkich) (gör.) karakterológia, jellemtan characters per second {l.mn.} (też: cps) [1. znaki na sekunde {niemęskoos.}; 2. znak/s {niemęskoos.} [komp.] [zł.]] (ang.) cps (characters per second) [a hálózaton másodpercenként átvitt karakterek száma; a bps-ben kifejezett sebesség tízzel való osztásával szokták kiszámolni (a 7 vagy 8 adatbit mellett ugyanis néhány ellenőrző- és egyéb segédbitre is szükség van)] charakterystyczne pasmo częstotliwości jellemző frekvenciasáv charakterystycznie karakterisztikusan; jellegzetesen, jellemzően

72 774 charakterystyczność [zespół cech charakteryzujących daną osobę, przedmiot lub zagadnienie; swoistość; znamienność] jellegzetesség charakterystyczny, -a, -e [właściwy komuś lub czemuś; wyróżniający się, znamienny, szczególny] karakterikus, karakterisztikus; jellemző, sajátságos, jellegzetes charakterystyczny dla kogo/dla czego jellemző vkire/vmire charakterystyka [1. opis cech charakteryzujących kogoś lub coś; 2. ukazanie cech zewnętrznych i wewnętrznych osoby lub postaci literackiej; 3. zależność między pewnymi wielkościami rozważanymi przy badaniu maszyn, urządzeń, elementów; też: wykres przedstawiający taką zależność; 4. charakter osoby, rzeczy a. zjawiska; opis charakteru] (gör.) 1. karakterisztika; jellemző vonás, jellegzetesség; (műszaki) jelleggörbe; vmely gép, szerkezet, műszer stb. működéséről felvett v. vmely vegyi folyamat lefolyását feltüntető diagram; (mennyiségtan) a logaritmus egész számú része; 2. karakterisztikum; jellemrajz, jellemzés, jellemző sajátság, ismertetetőjel charakterystyka C-ważona [charakterystyka filtra tłumiącego bardzo niskie i bardzo wysokie tony. Poziomy dźwięku oznaczone z wykorzystaniem takiego filtra oznaczone są db(c)] C-karakterisztika charakterystyka Czebyszewa (charakterystyka równomiernie falista rzedu n) Csebisevkarakterisztika charakterystyka częstotliwości frekvenciajelleggörbe (pontosabban: amplitúdó-frekvenciajelleggörbe) charakterystyka częstotliwości wynikowa teljes frekvenciaátvitel charakterystyka częstotliwościowa strumienia magnetycznego taśmy magnetofonowej szalagfluxus-fekrevnciajelleggörbe charakterystyka częstotliwościowa wzmacniacza erősítő átviteli tartománya charakterystyka częstotliwościowa zniekształceń tłumieniowych amplitúdófrekvenciajelleggörbe charakterystyka czętotliwościowa skuteczności elektroakusztikai érzékenységi görbe, hangnyomás-frekvenciajelleggörbe charakterystyka czułości ucha fülérzékenységi jelleggörbe charakterystyka drgań rezgésjelleggörbe charakterystyka dwukierunkowa nyolcas irányjelleggörbe, kétoldali karakterisztika charakterystyka fast gyors válasz, gyors dinamika (hangnyomásmérő skála) charakterystyka fazowa fázisráfelelés, fázisfrekvencia-jelleggörbe charakterystyka hiperkardioidalna hiperkardioid jelleggörbe charakterystyka kierunkowa strat opływki szonárdómcsillapítási jelleggörbe charakterystyka kierunkowości irányjelleggörbe, irányérzékelés-jelleggörbe charakterystyka kierunkowości (mikrofonu) irányítás, mikrofonirányjelleggörbe charakterystyka kierunkowości (przetwornika elektroakustycznego) irányjelleggörbe (sugárzó) charakterystyka kierunkowości promieniowania terjedési jelleggörbe charakterystyka kierunkowości w swobodnej przestrzeni szabadtéri jelleggörbe charakterystyka kogo/czego vkinek/vminek a jellegeztessége, jellemzése charakterystyka literacka irodalmi jellemzés charakterystyka odtwarzania (czytania) lejátszási görbe charakterystyka oporność wdłużna przepływu egységnyi hosszúságra eső áramlási ellenállás charakterystyka przenoszenia, skuteczność ráfelelés, átviteli tényező charakterystyka przesyłowa áteresztési jellegörbe charakterystyka schodkowa ugrásfüggvényválasz [A súlyozott bemenet, net i, és a kimenet, y i között az aktivációs függvény adja meg a kapcsolatot. Ez a legegyszerűbb esetben egy ugrásfüggvény, amely az ingert kapott idegsejthez hasonlóan produkál választ, annak dinamikáját reprezentálja, azaz egy adott ingerküszöb alatt nincs reakció, felette pedig teljes erősségű a válasz.] charakterystyka szumu zajgörbe charakterystyka tłumienia (tłumienności) csillapítási jelleggörbe charakterystyka wszechkierunkowa gömbi jelleggörbe charakterystyka wzmocnienia erősítésjelleggörbe charakterystyka zanikania lecsengési jelleggörbe charakterystyka zapisu felvételi jelleggörbe charakterystyka zaporowa zárási jelleggörbe charakterystyka zewnętrzna külső jelleg charakterystyki przetwornika unieruchomionego nyugalmi jellemzők charakteryzacja [dokonanie zmian w wyglądzie aktora, potrzebnych do odegrania roli; akcesoria służące do tych zmian (szminka,

73 775 peruka itp.).] karakterizálás; jellemzés, (színházi) maszkírozás, kikészítés charakteryzacyjny, -a, -e jellemzési, jellemzéssel kapcsolatos charakteryzator [to profesjonalista, który za pomocą kosmetyków, peruk, zarostów i całego arsenału innych środków nadaje twarzy i sylwetce aktora cechy wieku i osobowości odtwarzanej przez niego postaci.] maszkmester, sminkmester, sminkes charakteryzatorka [kobieta zatrudniona przy charakteryzacji teatralnej, filmowej lub fotograficznej] sminkes nő charakteryzować [1. opisywać charakterystyczne cechy kogoś lub czegoś; 2. występować jako charakterystyczna cecha kogoś lub czegoś; 3. zmieniać wygląd zewnętrzny człowieka za pomocą odpowiednich środków] karakterizálni; jellemezni; (színház) kikészíteni, maszkírozni charakteryzować kogoś átalakítani, maszkírozni, karakterizálni vkit charakteryzować się [1. mieć jakieś indywidualne cechy; 2. opisywać samego siebie; 3. zmieniać swój wygląd zewnętrzny za pomocą stroju, makijażu itp.] jellemzi magát; kimaszkírozza magát charakteryzować się na starca öregnek maszkírozza magát charakteryzowanie jellemzés charatać [1. ciężko pracować; 2. pocharatać się zranić się] [Słowniczek języka śląskiego] sokat dolgozik; megsérülni, megsebesülni charboł [1. reg. śl. stary, zniszczony but; 2. but (zwyczaj stary, ciężki lub zniszczony męski but)] [Słowniczek języka śląskiego] cipő; régi, elnyűtt cipő charci [odnoszący się do charta] agár (chart) charciarz agarász, agárral vadászó charcica nőstényagár charcik kis agár, agaracska Charcoal denim (materiał) (ang.) Charcoal denim; szénoptikára koptatott denim charczeć [1. wydawać chrapliwe dźwięki; chrapać] hörögni; felhördülni; horkolni charczenie hörgés charge (szarża) [fr. charge 'brzemię; wydatek; zlecenie; urząd; nabój; natarcie konnicy; teatr. szarża' od charger 'obciążać; szarżować' z łac. carrus] (fr.) charge; teherrakomány, hivatalos ügykör, (wojsko) rendfokozat (sarzsi; stopień szarża) chargé d affaires [czytaj: szarże dafer] [urzędnik dyplomatyczny niższego stopnia, akredytowany nie przy głowie państwa (jak ambasador czy poseł), lecz przy ministrze spraw zagranicznych] (fr.) chargé d affaires; ügyvivő, a követ távollétében az ügyek vitelével megbízott charge-coupled device {rzecz.}(też: CCD) [element światłoczuly {m.} [komp.] [zł.]] - CCD Charge Coupled Device (Charged Coupled Device) - CCD érzékelő (töltéscsatolt elem) [1. digitális kameraszem, ill. fényérzékeny elektronikus chip; 2. Töltéscsatolt képátalakító, digitalizáló eszköz. 3. a félvezető kivitelezésű CCD-k az optikai érzékelők legfontosabb képviselői; úgy sorolvasókban, lapolvasókban mint álló és mozgóképfelvevőkben használatosak; a többszínü felvételt studiókameráknál három külön érzékelővel, amatőrkameráknál egy színszűrőkkel ellátott, kombinált érzékelővel szokás előállítani] charivari [to rodzaj pieśni o prześmiewczym, drwiącym charakterze, popularny w średniowieczu. Kakofoniczna parodia serenady.] (fr.) charivari; macskazene, zenebona (harmider) charkać (reg. śl. pluć) hörögni; köhögni, köhécselni, krákogni charkanie [wydawanie charkotliwego, chrypliwego głosu; chrząkać chrapliwie; odchrząkiwać] hörgés; köhögés, köhécselés, krákogás charknąć charkać [pot. chrząknąć chrapliwie] felköhögni, felhördülni charkot, chargot [pot. gardłowy, chrypliwy głos] hörgés, köhécselés; csaholás; hadarás charkotać (pot. charczeć) hörögni, köhécselni, krákogni; hadarni charkotanie hörgés, krákogás charkotliwie hörögve, köhögve, köhécselve, krákogva charkotliwy, -a, -e hörgő, krákogó, köhögős charlacki, -a, -ie beteges, gyenge, satnya, csenevész Charłactwo, kacheksja [poważne wyniszczenie organizmu, prawie zupełny zanik tkanki tłuszczowej i mięśniszkieletowych. Występuje w krańcowym niedożywieniu (głód, anoreksja) oraz w schyłkowym okresie niektórych chorób, zwłaszcza nowotworowych (głównie w raku przełyku

74 776 i żołądka), uniemożliwiających odżywianie się.] kachexia; általános elgyöngülés; betegeskedés, nyavalyáskodás, korcsosodás charlać [kaszleć] [Słowniczek języka śląskiego] köhögni, köhécselni charłak [Charłak (ang. squib) w cyklu powieści Joanne Kathleen Rowling osoba pochodząca z magicznej rodziny, ale mająca niewielkie zdolności czarodziejskie (Arabella Figg: "Moim największym osiągnięciem było transmutowanie torebki od herbaty"), czyli w rzeczywistości żadne.] általános elgyengülésben szenvedő beteg; satnya ember charleston [wym. czarlston] [1. taniec towarzyski o żywym tempie, popularny w latach dwudziestych i trzydziestych XX w.; też: muzyka do tego tańca; 2. instrument perkusyjny] charleston; a foxtrott egyik amerikai változata (Charleston város nevéből) Charmeuse (materiał, tkanina) Charmeuse; lágy esésű, kellemes tapintású hurkolt kelme Charon [1. w mitologii greckiej: przewoźnik dusz przez rzekę Styks lub Acheron do Hadesu; 2. księżyc Plutona] Charon, Kharón; az ókori görög-római mitológiában az alvilág révésze, aki a halottak lelkét átviszi a Styxen, az alvilág határfolyóján egy oboloszért chart (tablica; tabela) (ang.) chart; diagram, folyamatábra [Az OPTO22 SNAP PAC folyamatábrákkal közvetlenül programozható (programozható még Basicszerű szkriptekkel is). Ellentétben a PLC-k által használt létra programozással, a PAC megérti a folyamatábrákat, ezért nemcsak gyorsabban készül el a program, de áttekinthetőbb lesz, később könnyű módosítani, és a hibajavítás is egyszerűbb.] chart [duży pies myśliwski z charakterystycznym zadem w kształcie łuku] agár Chart afgański [jedna z ras psów, należąca do grupy chartów, zaklasyfikowana do sekcji chartów długowłosych] afgán agár [eredeti neve: Tāzī (Arabul: (یزات Az afgánok szerint olyan ősi faja, hogy már Noé is felvette a bárkájába a "tázisz"-t, ahogy eredetileg hívják. A pasutok (afgán hegyi törzs) antilop, vadkecske, vadjuh, és ragadozók vadászatára használják. Talán az egyetlen afgán fajta, melyet hegyi vadászatokra, sőt teherhordára is befognak. Az eredeti típus lényegesen eltér a mai luxusfajtától.] Charmeuse Baby Doll with Matching G-String cherlok [słabeusz, osoba chorowita] [Słowniczek języka śląskiego] fizikailag v. jellemgyenge egyén; beteges személy Charms (zob. breloczek) Charms; varázslatos függő, amelyet a trendi nők a csuklón, kulcscsomón, zseben vagy a farmeren viselnek chart lotny gyors agár Chart rosyjski (Borzoj) [Jedna z ras psów, należąca do grupy chartów w sekcji chartów długowłosych] orosz agár (Barzoj) [eredetileg a nagyragadozók vadászatára használt, cm marmagasságú, hatalmas testű, igen edzett, hosszú szőrű kutyafajta]

75 777 Chart rosyjski Chart węgierski [jedna z ras psów, należąca do grupy chartów, sekcji chartów krótkowłosych] magyar agár (a legkevésbé ismert magyar kutyafajta, amely nem egyszer a kihalás szélén állt) charta, karta (gör.) charta; ünnepélyes jellegű kinyilatkoztatás; alapokmány (Magna Charta) [Karta 77 (Charta 77) to czechosłowackie ugrupowanie opozycyjne działające w latach Charta 77 (csehül és szlovákul Charta 77, angolul Charter 77) egy csehszlovák politikai nyilatkozat volt 1977-ben, amelyet kezdetben 243 magánszemély írt alá, nagy részük értelmiségi. A Chartát a kormánynak címezték és adták át. A dokumentum a kommunista Csehszlovákia részvételével lefolyt helsinki EBEÉ-konferencia ( ), a Helsinki Záróokmány és az ENSZ által is garantált emberi jogok csehszlovákiai megsértése ellen tiltakozott. Az aláírók csoportját Jan Patočka filozófiaprofesszor, Václav Havel és Jiří Hájek vezette.] charta non erubescit [papier się nie rumieni] Carta non erubescit; a papír mindent elbír, a papír türelmes chartista (czartysta) (ang.) chartista; a chartizmus híve; a chartizmussal kapcsolatos, rá jellemző, rá vonatkozó chartyzm (czartyzm) (ang.) chartizmus; az angol proletariátus évtizedekig tartó politikai és társadalmi mozglma a XIX. században; az első szocialista jellegű munkásmozgalom Angliában, mely a nevét onnan kapta, hogy a kívánságokat tartalmazó törvényjavaslat angol nyelvszokás szerint charter (a mozgalom vezére O Connor volt, a mozgalom 1850 után megszűnt) chartreuse (fr.) chartreuse; (klasztor kartuzów) francia karthauzi kolostor (néma barátok kolostora); (francuski likier) likőrfajta, amelyet eredetileg ilyen kolostorban készítettek Chartreuse [francuski likier oparty na destylacie winnym i ekstraktach ze 130 różnych ziół. Jego nazwa pochodzi od klasztoru kartuzów La Grande Chartreuse w okolicach Grenoble.] Chartreuse likőr [A Chartreuse francia gyógynövénylikőr, melynek két változata ismert. Az édesebb, enyhén mentolos sárga, és a szárazabb, magasabb alkoholtartalmú zöld színű. Eredetileg karthauzi szerzetese főzték Grenoble környékén, amíg 1907-ben ki nem tiltották őket Franciaországból. A titkos receptet magukkal vitték Spanyolországba, ahol ma is a százéves hagyomány szerint készül a likőr. Kitűnő koktélalapanyag, hűtve vagy jéggel kell felszolgálni.] Charybdys, Charybda (gr. Χάρυβδις Charybdis) [w mitologii greckiej jeden z dwóch potworów morskich (drugim była Scylla) czyhających na żeglarzy po obu stronach cieśniny, lokalizowanej jako Cieśnina Mesyńska lub w okolicach przylądka Skylla w północno zachodniej Grecji.] Kharübdisz (görögül: Χάρυβδις) v. Charybdis [a görög mitológia egyik tengeri szörnye, Poszeidón és Gaia lánya. Kharübdisz egy tengerszoros egyik oldalán élt, szemben egy sziklaüreggel, amiben pedig Szkülla tanyázott. Kharübdisz napi háromszor beszívta, majd kizúdítja a vizet, ezzel halálos veszélybe sodorva a tengerészeket. Ha a hajósok el akarták kerülni az egyik szörnyet, kénytelenek voltak a másikhoz közelebb hajózni. A Szkülla és Kharübdisz között kifejezés is innen ered.]; (átv.) olyan helyzet, amelyben minden oldalról veszedelmek fenyegetnek (eredetileg a hajósokat végromlással fenyegető két tengeri veszedelem az ókori görög mitológiában) charyta (fr.) charité; irgalmasság (litościowość), felebaráti szeretet (miłość bliźniego) Charyty [Greckie Charyty (gr. Χάριτες Charites, l.poj. Χάρις Charis), rzymskie Gracje (łac. Gratiae, l.poj. Gratia) boginie wdzięku, piękności i radości. Lubiły zabawy, opiekowały się szczególnie piękną młodzieżą. Lubiły towarzystwo boga wina Dionizosa.] - Khariszok (görögül: Χάριτες) [a görög római mitológiában a báj, a kellem, a jóság, a kreativitás, a termékenység istennői, akik a természet harmóniáját testesítették meg. Hárman voltak: a legfiatalabb Aglaia a Ragyogó, Euphroszüné az Öröm és a legidősebb Thaleia a Virágzó.

76 778 A római korban Gráciák néven szintén a kegyesség és szépség istennői voltak.] charytatywny, -a, -e [śrdw.łac. charitativus 'jw.' z późn.łac. caritas 'miłosierdzie chrześc.' od łac. 'drożyzna; brak; przywiązanie; miłość' z carus 'drogi, kosztowny; drogi, miły'; miłosierny, dobroczynny, wspierający ubogich] karitatív; jótékony, jótékonysági charyzma (gr. chárisma "dar") charisma [termin zaczerpnięty z teologii, gdzie określał jednostki obdarowane łaską boską, darem bożym ] charisma v. karizma (a gör. kharidzesztai, 'kedvesnek lenni' szóból); kegyelmi ajándék [1. kegyelmi ajándék, a Szentírásban sokféle adottságbeli, képességbeli, életviteli stb. formája van: a mai viszonyok között a gyógyítás, a nyelveken szólás, annak tolmácsolása áll az egyes irányzatok előterében (lkor 12); 2. teológiai és vallástudományi fogalom, amely az ember vallásos természetű rendkívüli lelki képességeinek mint kegyelmi adományoknak a megnevezésére szolgál. Összehasonlító vallástörténeti megközelítésben ilyen, az isteni és az emberi világ közötti közvetítésre alkalmassá tevő képességek azoknak a szent embereknek az adományai, akik a a varázslás, a jóslás, a prófétálás révén emberfeletti adottságoknak válnak részesévé. 3. természetfeletti adomány, képesség, amely elsősorban mások javára szolgál] charyzmat [1. w teologii chrześcijańskiej: szczególny dar otrzymywany przez człowieka od Ducha Świętego; 2. zob. charyzma] charisma; kegyelmi ajándék charyzmaty * dary kościoła egyházi adományok charyzmatycznie karizmatikusan charyzmatyczny, -a, -e karizmatikus; természetfeletti adományon alapuló charyzmatyczny polityk karizmatikus politikus [charyzmatyczny polityk nazywany "czarnym J.F.Kennedym"] charyzmatyk karizmatikus egyén obdarzony charyzmatami, w znaczeniu religijnym darami Ducha Świętego. W szerszym znaczeniu oznacza również: wyznawcę ewangelikalnego Kościoła charyzmatycznego (np. zielonoświątkowca, czy neocharyzmatyka), członka ruchu odnowy charyzmatycznej w łonie kościołów tradycyjnych, np. Katolickiej Odnowy Charyzmatycznej czy Luterańskiej Odnowy Charyzmatycznej. Chasor (hebr. צור תל, Hazor) [ruiny starożytnego miasta kananejskiego Chasor, położone na północ od Jeziora Tyberiadzkiego w Górnej Galilei, na północy Izraela. Leży przy kibucu Ayelet HaShahar, przy drodze z Rosz Pina do Kiryat Szmona. We współczesnych czasach prowadzono tutaj liczne wykopaliska archeologiczne, zapoczątkowane w 1955 przez Jamesa Edmonda de Rothschild. Wyniki badań zostały opublikowane przez Israel Exploration Society w postaci pięcio tomowej książki. W celu ochrony tego miejsca utworzono tutaj Park Narodowy Tel Hazor. W 2005 Chasor został umieszczony na liście Światowego Dziedzictwa UNESCO, jako część Biblijne Tell - Megiddo, Hazor, Beer Sheba.] Tel Hazor (a Tel dombot jelent) Park Narodowy Tel Hazor chassé (fr. chasse, chassé, chassée) (fr.) chassé, sasszé; tánclépés Chasuble [1. kazula; 2. Ornat - w liturgii rzymskokatolickiej wierzchnia szata liturgiczna zakładana przez kapłana do mszy świętej.] (mod) Chasuble [1. nagyon hosszú, ujjatlan mellény, melyet a ruha hosszáig variálhatnak. 2. Hosszú mellény, mely ruhahossz szerint variálható]; (rel.) ornátus; (hivatalos) díszruha; (vallás) miseruha, a katolikus papok szertartási öltözéke; miseruha v. kazula Chasuble dress

77 779 chata kryta słomą zsupfedeles v. szalmával fedett házikó chata stała szczytem do drogi a kunyhó oromfalával az útra nézett chata w dwóch izbach két helyiségből álló kunyhó; kétszobás házikó chata wiejska parasztház châtelaines [niewielka klamerka z łańcuszkami, do których można było doczepić flakonik perfum, naparstek, notesik, sakieweczkę, itp. Châtelaines powróciły w połowie XIX w., wraz z fascynacją modą XVIII wieku i narodzinami krynoliny.] (fr.) châtelaines; dísz ornat chasyd, chusyt [Żyd, będący zwolennikiem jakiegoś cadyka a. należący do jego świty lub dworu, zazw. odziany w długi czarny chałat i jarmułkę (w Europie wsch., przed 1940 r.)] chaszideus (olyan zsió, aki nemcsak az istentisztelet alatt tartózkodik a zsinagógában, hanem azon túl is és a napnak javarészét imádkozással tölti el.) chasydyzm [hebr. chāsid 'czysty; pobożny'. Chasydyzm powstał w XVIII w. na Podolu i trwał przez kilkadziesiąt lat; jego twórcą był Baal Szem Tow (skr. Beszt), właśc. Israel ben Eliezer (ok ok. 1761). hist. mistyczny, kabalistyczny żyd. ruch filoz.- obyczajowy, przeciwstawiający się racjonalizmowi, dążący do zespolenia się z naturą.] (héber) chaszidizmus; a zsidó misztika egyik újabb (18. századi) formája chaszcz bozót, erdő sűrűje, sűrű chat {rzecz.} [rozmowa {f.} [komp.]] [dosł. pogawędka. Usługa w sieci pozwalająca dwóm lub więcej użytkownikom na "pogawędkę" (oczywiście pisaną) w sieci na żywo.] (ang.) chat - csevegés, párbeszéd [számítógépes hálózaton, valós időben folytatott "csevegés" két vagy több partner között; a beszélgetés többnyire még írásban folyik egy speciális kliens program és egy szerver segítségével (pl. IRC, ICHAT, ICQ)] chata [1. niewielki chłopski dom, zwłaszcza drewniany; 2. pot. czyjeś mieszkanie; 3. chać, to samo co chałupa, która jest (jak już to pod wyrazem chałupa objaśniliśmy) ludowym powszechnym wyrazem, chata zaś jest w języku polskim wyrazem więcej książkowym, a tylko na Rusi ludowym.] kunyhó, kis ház, házikó, házacska, lak; lakás, otthon; (biz.) kégli chatka kis kunyhó, kis viskó, falusi házikó; házacska, házikó chatka na kurzej nożce, stopce [baśniowy domek czarownicy] kacvsalábon forgó kastély "Chatka w ogrodzie" kert lak [kis kerti épület, eredetileg a kert műveléséhez szükséges eszközök számára. A kerti lak a barokk építészetben önálló jelentőségű, néha emeletes kerti pavilon, a kertben való elzárkózás, egyedüllét alkalmas helye] chcąc akarva, jószántából (chcieć) chcąc nie chcąc akarva, nem akarva; kénytelenkelletlen, akarva-akaratlan; akár tetszik, akár nem v. ha tetszik, ha nem. chcący (naumyślnie) akarva, szándékosan, szánt szándékkal, készakarva chcący, -a, -e (ktoś chętny do czegoś) akaró chcenie [pot. to, czego się pragnie] akarás, óhaj, vágy chcieć (chcę, chcesz, chce, chcemy, chcecie, chcą) [1. mieć chęć; 2. z podmiotem nieżywotnym: móc] akarni, kívánni [chcesz się uczyć takiego trudnego języka? ilyen nehéz nyelvet akarsz tanulni?] chcieć aby co się stało azt kívánja, hogy vmi történjék chcieć czego akarni vmit [czego chcesz? mit akarsz?] chcieć czego od kogo akarni vmit vkitől chcieć głową mur przebić fejjel rohan a falnak

78 780 chcieć gwiazdki z nieba szeretné a csillagos eget; lehetetlent kívánni, elérhetetlenre vágyni chcieć kogoś za żonę (za męża) meg akar nősülni, férjhez akar menni chcieć to móc aki mer, az nyer (chce) głową przebić mur fejjel megy a falnak chce mi się jeść éhes vagyok, ehetném chce mi się pić szomjas vagyok chce mi się spać alhatnékom van; álmos vagyok, aludni kívánok chce pan (pani) posłuchać węgierskiego serwisu informacyjnego? szeretne magyar híradót hallgatni? chce zamówić rendelni akar chcenie [pot. to, czego się pragnie] akarás, akarat chcę, aby pan/pani/on/ona akarom, ha ön/ő chcę, aby uszy były odsłonięte (haj) a fülemet hagyja szabadon chcę, aby uszy były zasłonięte (haj) a fülemet takarja el! chcę, abyś o tym wiedział akarom, hogy tudj erről chcę cię prosić o pomoc meg akarlak téged kérni egy segítségre chcę ci przedstawić kolegę be akarom mutatni neked a kollégámat chcę dopłacić do wagonu sypialnego (do perwszej klasy) szeretném kifizetni a hálókocsi (elsőosztályú) pótdíjat Chcę iść do piekła, nie do nieba. W piekle będę miał towarzystwo papieży, królów i książąt, a w niebie są sami żebracy, mnisi, pustelnicy i apostołowie. - Autor: Niccolo Machiavelli A pokolra akarok jutni, nem a mennybe. A pokolban pápák, királyok és hercegek társaságában leszek, a mennyben pedig csak a koldusok, szerzetesek, remeték és apostolok vannak. (Niccolo Machiavelli) chcę pani przesztawić be akarom mutatni chcę pomówić z tobą samym csak veled szeretnék beszélni, négyszemközt akarok tárgyalni chcę rozmienić fel akarom váltani chcę spokoju nyugalomra vágyom chcę wynająć pokój szobát bérelnék chcę wynająć samochód gépkocsit akarok bérelni chcę wypoczynku pihenésre vágyom chcę zatelefonować telefonálni akarok chcę zawieźć go do akademika el akarom vinni őt a diákszállóra chcę znaleźć swoją polską rodzinę elő akarom keríteni saját lengyel családomat chcę zobaczyć kawiarnię meg akarom nézni a kávézót chcę zrealizować czek szeretnék csekket beváltani chciał mię zjeść wzrokiem (átv.) a szemével akart felfalni engem chciałby wszystko umieć szeretne mindent tudni chciałby zapaść pod ziemię szégyenében szeretne elsüllyedni chciałbym (chciałabym) szeretnék, szeretném chciałabym dla siebie magamnak szeretném; szeretnék magamnak chciałabym pomadkę w modnym kolorze szeretnék egy divatos színű rúzst chciałabym się uczesać egy fésülést kérek chciałbym (chciałabym) coś modnego valami modernet szeretnék chciałbym (chciałabym) coś zjeść szeretnék valamit enni chciałbym (chciałabym) coś w kolorze granatowym (jasnym, czarnym) valami sötétkéket (világosat, feketét) szeretnék chciałbym (chciałabym) coś zawieźć dzieciom szeretnék vinni valamit a gyerekeknek chciałbym (chciałabym) coś zjeść szybko i tanio szeretnék gyorsan és olcsón enni valamit chciałbym (chciałabym) czarną spódnicę i jakąś elegancką białą bluzkę szeretnék egy fekete szoknyát és egy elegáns fehér blúzt chciałbym (chciałabym) czytać na miejscu helyben szeretnék olvasni chciałbym (chciałabym) dobry długopis szeretnék egy jó golyóstollat chciałbym (chciałabym) dostać się od razu do hotelu Forum szeretnék azonnal eljutni a Fórum szállóba chciałbym (chciałabym) dokonać paru przelewów bankowych szeretnék néhány bankátutalást végezni chciałbym (chciałabym) dziś zwiedzić miasto szeretném ma megnéznia várost chciałbym (chciałabym) gazetę miejscową a helyi újságot szeretném chciałbym (chciałabym) jakąś ciekawą zabawkę dla ośmioletniego chłopczyka szeretnék valami érdekes játékot egy nyolcéves kisfiúnak chciałbym (chciałabym) jakiś dobry zegarek męski (damski) szeretnék egy jó férfi (női) karórát chciałbym (chciałabym) jakiś ładny naszyjnik szeretnék valami szép nyakéket chciałbym (chciałabym) jasny płaszcz popelinowy szeretnék egy világos ballonkabátot chciałbym (chciałabym) jechać na uniwersytet az egyetemre akarok menni

79 781 chciałbym (chciałabym) kalendarzyk kieszonkowy na ten rok szeretnék egy idei zsebnaptárt chciałbym (chciałabym) koszulę białą (kolorową) egy fehér (színes) inget szeretnék chciałbym (chciałabym) koszulę nocną w odcieniu niebieskim egy kék árnyalatú hálóinget szeretnék chciałbym (chciałabym) kupić coś na prezent szeretnék valamit venni ajándékba chciałbym (chciałabym) kupić gitarę egy gitárt szeretnék venni v. vásárolni chciałbym (chciałabym) kupić jakąś lekką walizkę szeretnék egy könnyű bőröndöt venni chciałbym (chciałabym) kupić jakiś upominek dla siostry (męża, żony) szeretnék venni valami ajándékot a nővéremnek (férjemnek, feleségemnek) chciałbym (chciałabym) kupić koszulę męską szeretnék egy férfiinget venni v. vásárolni chciałbym (chciałabym) kupić miejscówkę na pociąg ekspresowy Polonia szeretnék helyjegyet venni a Polonia expresszvonatra chciałbym (chciałabym) kupić przewodnik po Polsce (po Warszawie, po Krakowie) szeretnék lengyelországi (varsói, krakkói) útikönyvet venni v. vásárolni chciałbym (chciałabym) kupić soczewki kontaktowe kontaktlencsét szeretnék venni chciałbym (chciałabym) mieszkać w śródmieściu (w jakiejś cichej dzielnicy, blisko uniwersytetu) a belvárosban (egy csendes környéken, az egyetem közelében) szeretnék lakni chciałbym (chciałabym) nadać swój bagaż do Warszawy fel szeretném adni a csomagomat Varsóba chciałbym (chciałabym) obejrzeć jakąś polską sztukę egy lengyel darabot szeretnék megnézni chciałbym (chciałabym) obejrzeć naczynia kuchenne (naczynia stołowe, serwis do kawy, kryształy) szeretném megnézni a konyhaedényeket (étkészleteket, kávéskészleteket, kristályárut) chciałbym (chciałabym) odwiedzić region olsztyński szeretném megnézni Olsztyn környékét chciałbym (chciałabym) okulary szemüveget szeretnék chciałbym (chciałabym) pana (panią) spytać - szeretném megkérdezni öntől chciałbym (chciałabym) pana (panią)/państwa poprosić o coś zapytać szeretnék kérdezni vmit öntől/önöktől chciałbym (chciałabym) pana (panią) zaprosić na koncert do Filharmonii szeretném meghívni egy koncertre a Filharmóniába chciałbym (chciałabym) parę kalesonów i piżamę szeretnék egy alsónadrágot és egy pizsamát chciałbym (chciałabym) pojechać na wycieczkę nad morze (na Mazury, w góry) a tengerhez (a Mazúri tavakhoz, a hegyekbe) szeretnék kirándulni chciałbym (chciałabym) pokój jednoosobowy (dwuosobowy) z łazienką egyágyas (kétágyas), fürdőszobás szobát szeretnék chciałbym (chciałabym) pokój na pierwszym piętrze az első emeleten szeretnék szobát chciałbym (chciałabym) pokój z kuchnią i łazienką szeretnék egy szobát konyhával és fürdőszobával chciałbym (chciałabym) pokój z możliwością korzystania z kuchni i łazienki szeretnék egy szobát konyha- és fürdőszobahasználattal chciałbym (chciałabym) pokój z pościelą szeretnék egy szobát ágyneművel chciałbym (chciałabym) pokój z telefonem szeretnék egy szobát telefonnal; szeretnék egy telefonos szobát chciałbym (chciałabym) pokój z wygodami szeretnék egy komfortos szobát chciałbym (chciałabym) połączyć się z innym pokojem szeretnék beszélni egy másik szobával chciałbym (chciałabym) pójść gdzieś potańczyć szeretném, ha elmennénk valahova táncolni chciałbym (chciałabym) prosić o bilet ulgowy dla studentów kedvezményes diákjegyet szeretnék venni v. vásárolni chciałbym (chciałabym) przedłużyć swój pobyt o jeden dzień szeretném meghosszabbítani a szobámat (itt tartózkodást) egy nappal chciałbym (chciałabym) przejść do wagonu restauracyjnego szeretnék átmenni az étkező kocsiba chciałbym (chciałabym) rozmawiać z Piotrkiem Piotrekkel szeretnék beszélni chciałbym (chciałabym) się skontaktować z panem Nowakiem (panią Nowak) szeretnék kapcsolatba lépni Novák úrral (Novákné asszonnyal) chciałbym (chciałabym) się zważyć szeretnék megméretkezni chciałbym (chciałabym) ten film wywołać szeretném előhivatni ezt a filmet

80 782 chciałbym (chciałabym) w tym samym kolorze ugyanilyen színűt szeretnék chciałbym (chciałabym) wejść do środka szeretnék bemenni chciałbym (chciałabym) wstawić ząb egy fogpótlást kérek chciałbym (chciałabym) wyjechać w niedzielę vasárnap szeretnék elutazni chciałbym (chciałabym) wyjść po pana (panią) na dworzec szeretnék kimenni ön elé az állomásra chciałbym (chciałabym) wymienić dziesięć tysięcy forintów na złotówki tízezer forintot szeretnék beváltani zlotyra chciałbym (chciałabym) wynająć dom szeretnék bérelni egy házat chciałbym (chciałabym) wynająć łóżko szeretnék bérelni egy ágyat chciałbym (chciałabym) wynająć mieszkanie dwupokojowe szeretnék bérelni egy kétszobás lakást chciałbym (chciałabym) wynająć miejsce w pokoju szeretnék bérelni férőhelyet chciałbym (chciałabym) wynająć pokój szeretnék bérelni egy szobát chciałbym (chciałabym) wysłać książki na Węgry könyveket szeretnék feladni Magyarországra chciałbym (chciałabym) zadzwonić do konsulatu węgierskiego fel szeretném hívni a magyar konzulátust chciałbym (chciałabym) zapalić szeretnék rágyújtani chciałbym (chciałabym) zapłacić fizetni szeretnék! chciałbym (chciałabym) zapłacić rachunek szeretném kifizetni a számlámat chciałbym (chciałabym) zarezerwować miejsce na samolot MALÉV -u do Budapesztu szeretnék helyjegyet foglalni a budapesti MALÉV gépre chciałbym (chciałabym) zobaczyć śródmieście, zabytki, miejsca historyczne, muzea, okolice miasta szeretném megnézni (látni) a belvárost, a műemlékeket, a nevezetes történelmi helyeket, a múzeumokat, a város környékét chciałbym (chciałabym) zrobić zdjęcie do paszportu (legitymacji) útlevélképet (igazolványképet) szeretnék csináltatni chciałbym (chciałabym) zwiedzić miejsca pamięci narodowej: Grób Nieznanego Żołnierza, Pomnik Bohaterów Getta, cmentarz wojskowy szeretném megnézni a nemzeti emlékhelyeket: az Ismeretlen Katona Sírját, a Gettó Hőseinek Emlékművét, a katonai temetőt chciałbym (chciałabym) zwiedzić Muzeum Narodowe szeretném megnézni a Nemzeti Múzeumot chciałbym / chciałabym / chcielibyśmy zjeść obiad/kolację ebédelni / vacsorázni szeretnék/szeretnénk chciałbym ci powiedzieć, że szeretném elmondani neked, hogy ; szeretném megmondani neked hogy chciałbym coś jeść (wypić) valamit szeretnék enni/inni chciałbym coś powiedzieć panu (pani) szeretnék önnek valamit mondani chciałbym dać sobie uszyć kostium (sukiankę, letnią sukiankę, spódnicę). - szeretnék csináltatni magamnak egy kosztümöt (ruhát, nyári ruhát, szoknyát). chciałbym dać sobie uszyć ładny garnitur (palto zimowe, spodnie, marynarkę, płaszcz) - szeretnék csináltatni magamnak egy szép öltönyt (télikabátot, nadrágot, zakót, felöltőt) chciałbym dobrze nauczyć się języka polskiego szeretnék jól megtanulni lengyelül chciałbym dostać pokój z balkonem i z łazienką szeretnék egy erkélyes szobát fürdőszobával chciałbym dowiedzieć się, co? szeretném megtudni, mi? chciałbym dowiedzieć się, dlaczego? szeretném megtudni, miért? chciałbym dowiedzieć się, gdzie? szeretném megtudni, hol? chciałbym dowiedzieć się, kiedy? szeretném megtudni, mikor? chciałbym dowiedzieć się, kto? szeretném megtudni, ki?. chciałbym kupić coś szeretnék valamit venni chciałbym kupić coś do jedzenia ennivalót szeretnék vásárolni chciałbym kupić gazetę (książkę, podarunki, widokówkę, znaczki) újságot (könyvet, ajándékot, képeslapot, bélyeget) szeretnék vásárolni v. vásárolni chciałbym kupić kilka polskich książek szeretnék vásárolni néhány lengyel könyvet chciałbym nauczyć się języka polskiego na tyłe, aby móc czytać polską literaturę fachową/piękną szeretnék annyira megtanulni lengyelül, hogy a lengyel szakirodalmat/szépirodalmat olvashassam chciałbym nawiązać korespondencję z panem/z panią (z tobą, z wami) szeretnék levelezni önnel (veled, veletek) chciałbym o coś poprosić szeretnék valamit kérni chciałbym oddać te rzeczy do prania szeretném ezeket a holmikat kimosatni

81 783 chciałbym oddać te rzeczy do wyprasowania. szeretném ezeket a holmikat kivasaltatni chciałbym odpocząć szeretnék pihenni chciałbym pana (panią) o coś zapytać szeretnék valamit kérdezni chciałbym pana poprosić o coś szeretném megkérni vmire chciałbym pani przedstawić kolegę szeretném bemutatni a kollégámat chciałbym panu wierzyć! szeretnék hinni magának! chciałbym pójść do kina (do teatru) moziba (színházba) szeretnék menni. chciałbym pójść na spacer (na wystawę) sétálni szeretnék (meccsre menni) chciałbym położyć się szeretnék lefeküdni chciałbym pomówić z wami beszédem van veletek v. önnel chciałbym porozmawiać z panem (panią) szeretnék beszélgetni önnel chciałbym prenumerować tę gazetę (to czasopismo, ten dziennik, tygodnik, miesięcznik) szeretnék előfizetni erre az újságra (folyóiratra, napilapra, hetilapra, havilapra) chciałbym rozmawiać z panem Y.X. X. Y.-nal szeretnék beszélni chciałbym samochód wstawić do garażu szeretném elhelyezni a kocsit a garázsban chciałbym się dowiedzieć szeretném megtudni chciałbym się osztrzyc hajvágást kérek chciałbym się osztrzyc, ale niezbyt krótko! hajvágást kérek, de ne legyen túl rövid! chciałbym się wykąpać fürödni szeretnék chciałbym się zatrzymać w X. X-ben akarok megszállni chciałbym sobie kupić garnitur egy öltönyt szeretnék vásárolni magamnak; szeretnék venni magamnak egy öltönyt chciałbym spać aludni szeretnék chciałbym szkła do okularów lencsét szeretnék chciałbym to zrobić według najnowszych wymogów szeretném a legújabb divat szerint csináltatni chciałbym tylko dodać, że - csak azt szeretném hozzátenni chciałbym wiedzieć szeretném tudni chciałbym zagrać, w karty szeretnék kártyázni chciałbym zapoznać się z tą dziewczynką (panią) szeretnék megismerkedni ezzel a lánnyal (hölggyel) chciałbym zapoznać się z tym chłopcem (panem) szeretnék megismerkedni ezzel a fiúval (úrral) chciałbym zaprisić pana (panią) do nas szeretném meghívni önt hozzánk chciałbym zaprosić pana (panią) (na to przyjęcie) szeretném Önt meghívni (erre a fogadásra) chciałbym zapytać szeretném megkérdezni chciałbym zatańczyć szeretnék táncolni chciałbym zjeść obiad/kolację ebédelni / vacsorázni szeretnék chciałbym zjeść śniadanie / obiad / kolacja reggelizni /ebédelni / vacsorázni szeretnék chciałbym zjeść specjalność kuchni helyi specialitást szeretnék enni chciałbym zobaczyć muzea w warszawie (muzeum narodowe, muzeum historyczne, zachętę, galerię obrazów) - szeretném megtekinteni a varsói múzeumokat (a nemzeti múzeumot, történeti múzeumot, műcsarnokot, képtárat) chciałbym zobaczyć premierę (generalną próbę, dzisiejsze przedstawienie) szeretném megnézni a bemutatót (főpróbát, mai előadást) chciałbym zobaczyć się z ambasadorem (z dyrektorem, z kierownikiem, z konsulem, z sekretarzem) szeretnék beszélni a konzullal (igazgatóval, vezetővel, konzullal, titkárral) chciałbym zobaczyć tę sztukę szeretném megnézni ezt a darabot chciałbym zobaczyć ten film szeretném megnézni ezt a filmet chciałbym zrobić zakupy vásárolni szeretnék chciałbym zwiedzić miasto. szeretném megtekinteni a várost chciałbym, aby państwo szeretném, ha Önök chciałbym, chciałabym ci powiedzieć, że szeretnék, szeretném chiałbym zatelefonować do Budapesztu / na Węgry szeretnék telefonálni Budapestre / Magyarországra chciałem coś powiedzić szándékomban volt mondani; mondani akartam chciałem doświadczyć swoje siły meg akartam próbálni, mire vagyok képes; próbára akartam tenni magamat chciałem doświadczyć twoją wierność próbára akartam tenni hűségedet chciałem rozumieć po polsku szerettem volna érteni lengyelül chciałoby kedve lenne chcieć się kedve van [nie chce mu się pracować: nincs kedve dolgozni] chcieć się podobać a. przypodobać kelleti magát chciało się Zosi jagódek [kedve szottyant Zsófinak eperre]; Zsófinak eperre volt kedve

82 784 Biesiadne Chciało się Zosi Chciało się Zosi jagódek Kupić ich za co nie miała Jaś ich miał pełen ogródek Ale go prosić nie śmiała Wnet sobie sposób znalazła Rankiem się z chatki wyrwała Cicho przez płotek przelazła Jasiowi wiśnie objadła Poznał się Jasio na szkodzie Wróble to mówił zrobiły Postawił strachy w ogrodzie Nie będą odtąd gościły Zosia się strachów nie bała Szczęśliwie płotek przebyła Z swojej się sztuki naśmiała I nową szkodę zrobiła Ale się Jasio domyślał Co to za ptaszek tak śmiały Nowe sidełka przemyślał I nieźle mu się udały Na miejscu tyczki złamanej Cicho pod drzewem sam staje Wziął na się stare łachmany I niby stracha udawał Zosia swym dawnym zwyczajem Z cicha gałązki nagina A tuś mi hultaju! Złapaną była dziewczyna I tak jak słuszność kazała Karał złodzieja przy szkodzie Z początku Zosia płakała Potem umilkła przy zgodzie chcielibyśmy zobaczyć instytucje kulturalno bytowe fabriki szeretnénk megtekinteni a gyár szociális és kulturális létesítményeit chcielibyśmy zjeść obiad ebédelni szeretnénk chcielibyśmy zwiedzić szeretnénk megtekinteni chciwie mohón, kapzsin, kapzsi módra chciwiec kapzsi, mohó ember chciwość telhetetlenség, kapzsiság, mohóság chciwy, -a, -e [pożądający czegoś, zwłaszcza pieniędzy; też: świadczący o czyimś pożądaniu] telhetetlen, kapzsi, mohó; fösvény Chciwemu wiecznie mało. (Horacy) Ki sokat markol, keveset fog. (Horatius) chciwy (człowiek chciwy) telhetetlen, kapzsi, mohó ember chciwy czego kapzsi vmire chciwy krwi vérszomjas chciwy na pieniądze pénzéhes, pénzsóvár chciwy sławy hírszomjas, dicsőségre vágyó chciwy z natury természeténél fogva szófukat chciwy zysku nyereségvágyó, nyeresééhes, nyereséghajhász, haszonhajhász che! csá! (nógatásra) Chebronici, Hebronici (biblia) hebroniták cheder [hebr. 'izba'; żyd. wyznaniowa szkoła początkowa dla chłopców] (héb.) héder, chéder; zsidó elemi iskola; zsidógyermekek iskolája Chefsiba (moje upodobanie jest w niej) [matka króla judzkiego Manassesa, a żona judzkiego króla Ezechiasza] Hefci-Bah [Manassze tizenkét esztendős volt, amikor király lett és ötvenöt évig uralkodott Jeruzsálemben (i.e ). Anyját Hefci- Bahnak hívták.] Cheiranthus cheiri L. (syn. Erysimum cheiri) [efemerofit] Sárga viola (Cheiranthus cheiri) Chelsea boots [buty Chelsea] Chelsea boots; női vagy férfi bokacsizma [legfőbb jellemzője, hogy szárában a cipzár helyett elasztikus betét van] Chelsea boots Chełmińskie prawo [1. Mistrz krzyżacki Herman de Saltz, przywilejem z 28 grudnia 1233 r., nadał miastu Chełmnu prawo magdeburskie i ustanowił w niem sąd, który dla innych miast krzyżackich stanowił instancję najwyższą. Prawo to nazwane chełmińskiem (jus culmense), a będące właściwie niemieckiem (jus theutonicum) zwane także średzkiem (jus sredense), nadawało osadzie, która się

83 785 niem rządziła, najrozleglejszy samorząd, uwalniając jej mieszkańców z pod ogólnej jurysdykcyi krajowej. 2. Chełmińskie prawo, odmiana prawa niemieckiego (magdeburskiego), wytworzona w Chełmnie, będąca podstawą lokowania miast Pomorza Gdańskiego, Prus i części Mazowsza, a za czasów Ludwika I Wielkiego (Węgierskiego) także Siedmiogrodu. Podstawę tego prawa, zasadniczo określonego już w przywileju lokacyjnym dla Chełmna (1233), stanowiło magdebursko-wrocławskie prawo ławnicze, które uzupełniano przez orzeczenia sądu wyższego w Chełmnie, a od w Toruniu. Orzeczenia te rozsyłano następnie do innych miast wykształciło się tzw. prawo starochełmińskie (zw. der alte culm), które wyparło w północnej Polsce oraz w państwie zakonu krzyżackiego pozostałości prawa magdeburskiego. Prawo starochełmińskie stanowiło mieszankę prawa magdeburskiego, prawa ziemskiego, tzw. Landfrydu Śląskiego, i Zwierciadła Saskiego. W ciągu XVI w. ulegało licznym modyfikacjom (np. rewizja helisbursko-lidzbarska, nowomiejska, toruńska) prawo chełmińskie objęto także szlachtę Prus Królewskich (w których obowiązywało do rozbiorów).] (hist.) Chełmno-i jog chełbia meduza; a tömlőbelűek osztályába tartozó állat Chełbia modra (Aurelia aurita) [1. meduza żyjąca w przybrzeżnej strefie mórz; 2. gatunek krążkopława z typu parzydełkowców (Cnidaria)] fülesmedúza (Aurelia aurita) [a kehelyállatok (Scyphozoa) osztályának a zászlósszájúak (Semaeostomeae) rendjéhez, ezen belül az Ulmaridae családjához tartozó faj] chełpić się (chełpi się) [wynosić się nad kogoś] büszkélkedni, dicsekedni, hencegni (vvel), nagyzolni, hivalkodni, felvágni, hetvenkedni; handabandázni; kérkedni chełpienie się dicsekvés, kérkedés, hencegés chełpliwie dicsekvően, hencegően, hetvenkedően, hányaveti módon, kérkedően, felvágósan chełpliwiec dicsekvő, hencegő, hetvenkedő, kérkedő, felvágó ember chełpliwość dicsekvés, büszkélkedés, hencegés, hetvenkedés, hivalkodás, kérkedés, felvágás chełpliwy, -a, -e (zarozumiały) dicsekvő, dicsekedő, henvegő, hivalkodó, büszkélkedő, hetvenkedő, felvágó, hányaveti [gőgös, felfuvalkodott, pöffeszkedő, fennhéjázó, dölyfös, pökhendi, önhitt, nagypofájú, önelégült, kivagyi, kevély, rátarti, hiú, nagyképű, elbizakodott, fölényeskedő, öntelt, beképzelt, fellengzős, fölényes, büszke, hetyke, hencegő, lekezelő, hetvenkedő, hatalmaskodó] chełpliwa zarozumiałość hivalkodó pöffeszkedés chemia [1. nauka o budowie i właściwościach różnych substancji oraz przemianach jednych substancji w inne; 2. substancje otrzymywane sztucznie, dodawane do różnych wyrobów; 3. wydział lub kierunek na uniwersytecie lub politechnice zajmujący się tą nauką; 4. nauka chemii jako przedmiot w szkole; też: lekcja tego przedmiotu; 5. pot. przemysł chemiczny; też: wyroby tego przemysłu; 6. pot.; zob. chemoterapia w zn. 1.; 7. zachodzenie pozytywnych relacji między ludźmi; 8. nauka zajmująca się budową, składem, własnościami, przemianami (i energią im towarzyszącą) substancji naturalnych a. otrzymanych sztucznie; nauka rozpatrująca przyczyny i skutki ruchów elektronów między atomami a. cząsteczkami] (gör.) kémia, vegytan, vegyészet; az a tudományág, amely kísérletek alapján vizsgálja az anyagi változásokat; fő célja a testek összetételének megállapítása chemia analityczna analitikai vegytan chemia anorganiczna, chemia nieorganiczna anorganikus kémia, szervetlen kémia (a kémiának az a része, amely az összes elemeket és azok vegyületeit tárgyalja a bonyolultabb szénvegyületek kivételével) chemia biologiczna (zob. biochemia) biokémia chemia fizyczna dział chemii zajmujący się badaniem zależności między właściwościami fizycznymi a budową chemiczną substancji chemia fizjologiczna (zob. biochemia) biokémia chemia koloidalna kolloidkémia chemia nieorganiczna [dział chemii zajmujący się badaniem wszystkich znanych pierwiastków chemicznych i ich związków, z wyjątkiem większości związków węgla] szervetlen kémia chemia organiczna [dział chemii zajmujący się badaniem budowy, właściwości, metod otrzymywania i zastosowaniem większości związków węgla] szerves kémia; szerves, organikus vegytan; a szénvegyületek kémiája chemia teoretyczna [dział chemii zajmujący się zastosowaniem teorii do opisu i wyjaśniania zjawisk fizycznych i fizykochemicznych] teoretikus v. elméleti kémia v. vegytan

84 786 chemiczka vegyésznő, kémikusnő chemicznie kémiailag; vegyileg, vegytanilag, vegyészetileg chemicznie bierny vegyileg passzív chemicznie czynny vegyileg aktív chemicznie czysty vegytiszta chemiczno-fizyczny [dotyczący chemii i fizyki] fizikokémiai; vegytani-fizikai; chemicznie, -a, -e vegyészeti, vegyi, vegy-, kémiai, vegytani chemiczny środek bojowy vegyi harceszköz chemigrafia [1. technika przygotowywania klisz drukarskich; 2. dział drukarni lub zakład przemysłowy wykonujący klisze tą metodą] kemigráfia; (nyomda) gyűjtőneve a nyomólemezek készítésére vonatkozó eljárásoknak; kliségyár, kliségyártó üzem chemigraficzny, -a, -e kemigráfiai chemik [1. specjalista w dziedzinie chemii; 2. pot. nauczyciel chemii; 3. osoba zajmująca sie chemią] kémikus; vegyész; kémiatanár (jestem chemikiem) chemikalia [1. preparaty, odczynniki i inne substancje chemiczne; 2. techniczne odczynniki chem.] (gör.) kemikáliák; vegyszer, vegyi anyagok, vegyi termékek, vegyi alapanyagok chemikalia rolnicze mezőgazdasági vegyszer chemioterapia [zob. chemoterapia w zn. 1.] kemoterápia chemioterapeutyczny, -a, -e kemoterápiás chemizacja kemizálás, kemizáció; vegyszerek, vegyi anyagok alkalmazása v. felhasználása chemizacja rolnictwa [metoda intensyfikacji produkcji, głównie roślinnej, przez zwiększenie zużycia nawozów mineralnych, środków ochrony roślin itp.] a mezőgazdaság kemizálása chemizm [całokształt właściwości i przemian chemicznych materii] kémizmus chemotaksja [reakcja ruchowa całego organizmu lub zdolnych do samodzielnego ruchu komórek na kierunkowe chemiczne bodźce] kemitaxis; élő szervezetnek vegyi hatásra előállt helyváltoztatása chemoterapeutyczny, -a, -e kemoterápiai, kemoterápiás, kemoterápikus chemoterapia [1. leczenie za pomocą preparatów chemicznych niszczących wybiórczo drobnoustroje chorobotwórcze lub hamujących rozwój komórek nowotworowych; 2. zapobieganie chorobom roślin albo ich zwalczanie] (gör.) kemoterápia; betegségek kezelése kémikus szerekkel; a szervezetbe került kórokozók elpusztítása szulfonamid- és penicillinszerű gyógyszerekkel chenille 1. (fr.) chenille (hernyó); zsenilia selyemből v. fésűsgyapjúból készült szőrös fonal; 2. Bársonyos effektfonal (hernyófonal), zsenilia, rövid, a sodratba egyenletesen befogott, fonalra merőleges bolyhokkal. Chenopodium [Komosa (Chenopodium L.) rodzaj roślin, należący do rodziny komosowatych. W Polsce występuje ok. 30 gatunków, w tym zarówno gatunki rodzime, jak i gatunki zawleczone i efemerofity.] (lat.) Chenopodium; a chenopodiaceae család genuszába tartozó növény; Libatop cherem (hebr ר klątwa, dziś: bojkot, ostracyzm ) [to kara anatemy nakładana przez sąd rabinacki na osobę, która rażąco naruszyła przykazanie (micwa) lub odmówiła podporządkowania się orzeczeniom prawnym miejscowego rabinatu; najsurowsze klątwy rzucano na denuncjatorów w czasach prześladowań. Do przestępstw przeciw prawu religijnemu, za które grozi kara cheremu, należą: kontynuowanie pracy przed wyprawieniem pochówku zmarłemu, próba obejścia orzeczenia sądu rabinackiego przez odwołanie się do władz państwowych, znieważenie rabina, posiadanie groźnego psa i niezachowywanie stosownych środków bezpieczeństwa, odnoszenie się do kogoś jak do niewolnika, onanizm, praca w wigilię święta Pesach, nieuzasadnione nałożenie klątwy. Pierwsza wzmianka o cheremie rozumianym jako wykluczenie ze społeczności pochodzi z Księgi Ezdrasza 10, 8: Jeśli zaś chodzi o każdego, który wbrew poleceniu przywódców i starszyzny w ciągu trzech dni nie przybędzie, to cały dobytek jego

85 787 będzie podlegał klątwie, a on wykluczony będzie ze społeczności powracających z wygnania.] * klątwa [1. wyłączenie kogoś ze społeczności kościelnej; 2. przeklęcie kogoś; 3. daw. przeklinanie, złorzeczenie] átok; átkozódás, szidás; (przekleństwo) szitok, káromkodás (pod klątwa czegoś: eskü alatt); esküdözés; eskü, esküvés, esküdözés; (átv.) bojkott, kiközösítés Cheretczycy i Feletczycy (Keretyci i Peletyci) [1. gwardia przyboczna Dawida złożona z Kreteńczyków (pochodzących podobno z wyspy Krety) i z Feletczyków, czyli Filistynów. 2. (1 Księga Królewska 1) 38 A tak szedł Sadok kapłan, i Natan prorok, i Banajas, syn Jojada, przytem Cheretczycy, i Feletczycy, i wsadzili Salomona na mulicę króla Dawida, a prowadzili go do Gihonu. 39 Tedy wziął Sadok kapłan róg olejku z namiotu, i pomazał Salomona. Potem trąbili w trąbę, i zakrzyknął wszystek lud: Niech żyje król Salomon! 40 I szedł wszystek lud za nim. Tenże lud grał na piszczałkach, weseląc się weselem wielkiem, tak iż drżała ziemia od głosu ich.] (bibl.) kereták és peleták [Cádok pap, Nátán próféta és Jojada fia, Benaja, valamint a kereták és a peleták tehát elvonultak, Salamont felültették a király öszvérére és elvezették Gichonba. Cádok pap magával vitte a sátorból az olajosszarut, és fölkente Salamont. Erre megfújták a kürtöt, és az egész nép zengte: "Éljen Salamon király!" Aztán a nyomában haladva az egész nép felvonult, az emberek furulyáztak, és annyira ujjongtak, hogy csaknem megrepedt a föld kiáltozásuktól. (1 Kir. 1, 38-40] cherlactwo betegeskedés, nyavalyaság, fogyatékosság (charłactwo) cherlać [pot. podupadać na zdrowiu] rosszul lenni, nyavalyogni, betegeskedni, nyögdécselni, hálni jár belé a lélek cherlak [1. pot. człowiek wątły, chorowity; 2. łow. zwierzę wynędzniałe, podlegające odstrzałowi selekcyjnemu] 1. beteges ember; olyan ember, akibe hálni jár a lélek; 2. éhenkórász Cherry Brandy, cherry [wym. szery], cherry brandy [wym. brendy] [likier wiśniowy] (ang.) Cherry Brandy; cseresznyepálinka (czereśniówka) cherubin, cherub (hebr. kerubim <l.mn.> błogosławiący) [1. według Biblii i tradycji: jeden z aniołów stojących wysoko w hierarchii; 2. w religiach starożytnego Wschodu: uskrzydlona na wpół ludzka, na wpół zwierzęca istota, opiekująca się świętym miejscem; 3. o młodej osobie mającej delikatną urodę dziecka], Cherubim; 4. cherumin, pół zwierzęca (lew), pół ludzka istota wyższych hierarchii duchowych, często występuje w obrazowym, symbolicznym języku Bliskiego Wschodu. W Starym Testamencie cherubiny to istoty duchowe towarzyszące Jahwe. W sztuce chrześc. najczęściej przedstawiane z wieloma skrzydłami i pokryte oczyma: symbol wszech-obecności i wszechwiedzy wyższych światów duchowych; często jako tetramorf albo z głową i 4 lub 6 skrzydłami; atrybut koło lub koła. 5. zapożyczona z języka akkadyjskiego nazwa bóstw drugorzędnych, w Piśmie świętym określa klasę bytów duchowych - aniołów bliskich Boga. Ich wyobrażenia zdobiły przybytek i Arkę Przymierza, przypominając obecność Boga.] (héber) kerub v. kerubim; az angyalok nyolcadik karába tartozó főangyal; babilóniai eredetű bibliabeli elnevezése az embernél magasabban álló lényeknek, akik Istent és a szentélyt őrzik; (kereszténység) főangyalok neve; isteni küldött; ember- és állatformájú is lehet (Ez 1,1-4); angyali lények Isten mennyei seregében cherubinek [1. mały aniołek przedstawiany w sztuce religijnej renesansu i baroku jako pucołowate, uskrzydlone dziecko; 2. o pulchnym, pełnym wdzięku dziecku lub o urodziwym chłopcu] (művészet) kis kerub, puttó; (rendszerint meztelen, pufók) gyermek v. angyalka a festményen Cheszbon (również Hesebon, Esebon, Esbous, (ح ش بون : arabski Esebus; Łacina: Esebus; [był starożytnym miastem położonym na wschód od rzeki Jordan we współczesnym Haszymickim Królestwie Jordanii i historycznie na terytorium Ammonu i starożytnego Izraela, utożsamiany z dzisiejszym Hesban w Jordanii.] Heszbon [város Palesztinában, a Jordán folyó tulsó partján, a Pizga hegyen. Előbb Szihonnak, az amoriták királyának volt székvárosa, később Rubenhoz tartozott s aztán püspöki székhely lett. A rómaiak uralma idején Eszbonsz volt. Ma a város csak rom és Heszbán a neve.] Chester Beatty [ang. Chester Beatty Papyri (The Chester Beatty Biblical Papyri)] Chester- Betty kódexek [1930-ban Egyiptomban talált, 12 görög nyelvű könyv formájú papírusz, amelyeket angol megvásárlójukról neveztek el] o Chester Beatty I Chester Beatty I. papirusz o Chester Beatty II [rękopis papirusowy Nowego Testamentu, oznaczany symbolem 46 (Gregory-Aland). Pisany w formie

86 kodeksu. Nazwa Chester Beatty II pochodzi tak od amerykańskiego inżyniera i przemysłowca Chester Beatty ( ), który w 1931 roku zakupił ten kodeks w Egipcie. Wraz z innymi rękopisami tworzy kolekcję Chester Beatty. Przechowywany jest w Dublinie (P. Chester Beatty II) i Ann Arbor (Univ. of Michigan, Inv. 6238).] Chester Beatty II. papirusz 788 o Chester Beatty III [oznaczany symbolem 47 (Gregory-Aland), jest wczesną kopią Nowego Testamentu w języku greckim. Jest papirusowym rękopisem Apokalipsy Świętego Jana, w formie kodeksu i zawiera teksty 9,10-11,3; 11,5-16,15; 16,17-17,2. Rękopis datowany jest paleograficznie na III wiek.] Chester Beatty III. papirusz o Chester Beatty IV. papirusz [a Kr. e. XIII. században íródott egyiptomi irodalmi szövegeket tartalmazó kézirat, nevét volt tulajdonosa után kapta. A papirusz mindkét oldala írott: elülső oldalán istenekhez, főképp Amonhoz intézett himnuszok olvashatóak, meglepően közvetlen hangnemben, ezért e költeményeket pásztorinak is nevezik. Hangvételükön még erősen érzékelhető Ehnaton fáraó reformjainak hatása. A hátoldalon a korabeli iskolai oktatásban használatos szövegek vannak, legnevezetesebbek azok, amelyek a tudományt, irodalmat a piramisépítés fölé helyzik, mivel az igazi halhatatlanságot ezek biztosítják. A hátoldal szerzője valószínűleg Ptahemwia, a himnuszoké Meriszahmet.] chevalier de la légion d honneur (fr) chevalier de la légion d honneur [sövaljé döla lezsion donőr] a becsületrend lovagja, a legnagyobb francia polgári kitüntetés megnevezése. cheviot [wym. czewiot] [zob. szewiot w zn. 1.] 1. (ang.) cheviot (ejtsd: csevjött); 2. gyapjúszövet; durvább és ezért nyersebb gyapjúból készülő, kártolt fonalból sávolykötéssel szőtt kelme a férfi felsőruházat számára; 3. kissé bolyhos szövet [szövet- v. fésűsgyapjuból készül. Jellemzője hogy felületének nincs nemez rétege, kinyirva sincs (l. Csinozás), hanem különböző hosszaságu s rendszeretlen elhelyezésü szálakkal van födve. Csinozása igen csekély mértékü kallózásban, kefélésben, esetleg csekély nyirásban, sajtolásban és avatásban áll. A C.-gyártást az angolok kezdték meg, mert az angol gyapju és a különböző állati szőrök erre igen alkalmasak] Chevra Kadisa (héber) Chavra Kadisa ("szentegylet"); szent társulat [fő célja az elhunytaknak zsidó rítus szerinti eltakarítása, a temetők gondozása, szegények segítése] Chevron (szewron, tkanina; jodełka) Chevron; gyapjúszövet dupla sávolykötéssel, hasonló a halszálka kötéstípushoz. chęć [1. pragnienie czegoś; 2. zamiar] kedv, hajlandóság, vágy, szándék, akarat; készség [z chcęcia: készséggel, szívesen, örömmel] chęć do czego kedv vmihez chęć do pracy munkakedv, munkakészség chęć do życia életkedv chęć kupna vásárlási kedv chęć na co kedv vmire chęć podobania się tetszésvágy chęć zwycięstwa győzni akarás chęć zysku nyereségvágy, haszonlesés, haszonvágy chędogi, -a, -ie (daw. schludny) tiszta, takaros, helyes, rendes chędogo tisztán, takarosan chędożyć [1. daw. Sprzątać; 2. daw. o mężczyźnie: mieć stosunek płciowy] (dawno) tisztítani, takarítani, rendbehozni, rendezni; közösülni chędożyć konia lovat ápolni, lovat leápolni chętka [pot. ochota na coś, zwykle niewielka i krótkotrwała] kívánság, vágy chętka mnie bierze szeretnék, akarnék, kedvem van, kedvem volna, kedvem lenne chętnie szívesen, készséggel chętnie bym poszedł (poszła) do Teatru Narodowego szívesen elmennék a Nemzeti Színházba chętnie ci pomogę, to dla mnie pestka szívesen segítek, ez nekem nem tart semeddig

87 789 chętnie odprowadzę pana (panią) do domu szívesen hazakísérem chętnie odprowadzę pana/panią szívesen elkísérem chętnie przyjdę szívesen (készséggel) elmegyek chętnie zobaczę szívesen megnézem chętnie zostałbym (zostałabym), ale nie mogę szívesen maradnék, de nem tudok chętny, -a, -e [1. mający chęć do czegoś; 2. daw. życzliwy] készséges, szíves, hajlandó, kész vmire; jóindulatú, pártoló, kedves chętne napiłbym (napiłabym) się czegoś szívesen innék valamit chętny (człowiek chętny) készséges ember chętny do nauki tanulékony, tanulni vágyó, tanulásra vágyó chętny do usług szolgálatrakész chi! chi! chi! hehehe! hahaha! chianti [wym. kjanti] [włoskie wino wytrawne] (ol.) chianti; fonatos kosárüvegben árusított olasz vörösbor (Chianti észak-olaszországi dombvidék nevéből) Chief Security Officer (CSO) [osoba odpowiedzialna w firmie lub instytucji za politykę bezpieczeństwa, w tym w szczególności bezpieczeństwa systemów informatycznych.] Chief Security Officer (CSO) Chiffon (szyfon) [cienka tkanina z jedwabiu naturalnego, sztucznego lub syntetycznego o splocie płóciennym.] Chiffon [Finom, nagyon könnyű és nagyon átlátszó szövet selyemből vagy mesterséges, selyemtapintású szálból.] Adorable Lace and Chiffon Baby Doll Chiffon Evening Dress - Jean Dessès Cibi condimentum est fames [najlepszą przyprawą jest głód] Cibi condimentum fames [ fámesz ] Az étel fűszere az éhség. [Latin szállóige Cicero A legfőbb jóról és rosszról című művéből (II.28.90). Magyar megfelelője: Az éhség a legjobb szakács; még: No hay salsa como la buena gana.] chic (szych) [nić z metalu mającego naśladować złoto a. srebro, do obszywania galonów, haftów itp.; przen. Blichtr; węg. sikk 'szyk, wytworność; dystynkcja, smak' z fr. chic 'szyk(owny)'] (fr.) chic; finom, divatos cicer cum caule [groch z kapustą (tłumaczenie polskiego idiomu)] cicer cum caule; (átv.) zöldség, zagyvaság, zagyvalék; összevisszaság Cicero pro domo sua (łac.) Cicero pro domo sua [ szua] Cicero a maga háza ügyében. [Latin kifejezés; azt szokták vele firtatni, mi lehet a szóban forgó ügy, főképp egy kijelentés, megnyilatkozás hátterében, tehát a gyanút fejezi ki, hogy itt valaki hazabeszél. Cicerónak egyébként valóban volt egy Pro domo sua ad pontifices ( Saját házáról a pontifexek előtt ) című írása, amelyben a polgárháború során elpusztult házának újjáépítéséhez kért támogatást az illusztris papi testülettől. A kifejezésből önálló életre kelt, de más értelemben, a pro domo szókapcsolat.] Chicago [miasto w USA, położone nad jeziorem Michigan w stanie Illinois. Chicago stanowi trzecie pod względem wielkości i zaludnienia miasto w Stanach Zjednoczonych po Nowym Jorku i Los Angeles. Chicago wraz z przedmieściami tworzy główną metropolię miejską położoną na środkowym wschodzie Stanów Zjednoczonych. Jest również głównym centrum biznesowym, kulturalnym oraz naukowym, a samo miasto i okolice przeżywają okres

88 790 gwałtownego rozwoju i ekspansji. Najbliższymi i największymi przedmieściami są miasta Niles, Elmhurst, Melrose Park, Franklin Park, Cicero, Joliet, Addison, Evanston, Schaumburg, Wood Dale. Chicago bywa określane mianem "Wietrznego miasta" (ang. Windy City).] Chicago, becenevén A szelek városa, vagy Szeles város, (Windy City) vagy Chi-town (szleng) [az Amerikai Egyesült Államok harmadik legnépesebb városa, a Nagy-tavak egyikének, a Michigantónak a partján fekszik, Illinois államban. Chicago lakossága 2009-ben főre tehető. Kül- és elővárosaival együtt népessége kb. 9,6 millió, területe pedig a környező két államba, Indianába és Wisconsinba is átnyúlik.] Chicago az Egyesült Államok harmadik legnagyobb városa New York és Los Angeles után. Lakosainak száma eléri a 9,6 milliót főt. A város Illionis állam északkeleti részén, a Michigan-tó délnyugati partján fekszik. A város alapításakor mocsaras területen a Chicago folyó torkolatánál épültek az első házak. A fő etnikai csoportok: írek, németek, olaszok és lengyelek. Az itt élő lengyel és szerb népesség alapján Chicago lehetne a második legnagyobb lengyel város Varsó után, és szerb város Belgrád után a világon. Chicago az egyik legfontosabb közlekedési központ Amerikában. Ez a központi szerep a földrajzi elhelyezkedéséből adódóan az Egyesült Államok gyors területi és népességnövekedésének hatására alakult ki. Az Illinois- és a Michigancsatorna 1848-as befejezése után az egyik legnagyobb fa- és gabonakikötővé vált tól Chicago amerikai vasúti csomópont. Az 1800-as évek végén már több mint száz vonat érkezik vagy indul innen. A közlekedési hálózat hatására lett az élelmiszertartósítás és -csomagolás központjává. A 442 méter magas Sears Torony Chicago jelképévé vált. A 110 emeletes, rekordmagasságú irodaépület Észak-Amerika legmagasabb épülete chichot [1. tłumiony śmiech o wysokim tonie; 2. pot. człowiek często się śmiejący] vihogás, röhögés, kacagás, hahota; (átv.) gyakran nevető ember chichotać (chichocze), chichotać się [śmiać się niemiłym, piskliwym śmiechem] viháncolni, vihogni, röhögni, kacarászni, kacagni, hahotázni chichotka kacarászás, vihogás chichotki elfojtott kacagás, kacarászás; nevetgélés, vihogás; nevetgélő lányok chichrać się [śmiać się] [Słowniczek języka śląskiego] nevetni, kacagni chignon (fr.) (fr.) chignon (franc., ejtsd: sinyon); nyakszirt, nyak; a nyakszirten hordott vendéghaj [hajviseletet, melyet púderozott frizuráknál a nők a XVIII. században széltében használtak; ujabban ez a hajviselet Párisban ismét divatba jött. A chignonok rendesen vendéghajból készülnek.] chilat [honorowy kaftan, podarunek sułtana tureckiego dla znakomitych osób] díszes török kaftán v. köntös (a török szultán ajándéka jeles személy részére) [A kaftánnak eredetileg szimbolikus jelentése volt. Ajándékozásával az adományozó az adományozottat mintegy hatalommal ruházta fel, illetve hivatalába beiktatta. Forrásaink tanúsága szerint elsősorban az erdélyi fejedelmek tulajdonában voltak török kaftánok. A hódolt területről csak szórványos adataink vannak.] Chile (Republika Chile - República de Chile) [państwo w Ameryce Południowej, ciągnące się długim pasem na zachodnim wybrzeżu kontynentu nad Oceanem Spokojnym. Stolicą Chile jest Santiago de Chile. Graniczy z Peru, Boliwią i Argentyną. Do Chile należą liczne wyspy przybrzeżne i wyspy na otwartym oceanie (w sumie ok. 3 tys. wysp): Juan Fernández, Wyspa Wielkanocna (najbardziej oddalona od innych wysp i lądów zamieszkała wyspa na świecie), Sala y Gómez, San Ambrosio, San Félix, Chiloé, Campana, Santa Inés, Chonos.] Chile, hivatalosan a Chilei Köztársaság (spanyolul: República de Chile) egy ország Dél-Amerikában, az Andok hegyvonulatai és a Csendes-óceán között, észak-déli irányban hosszan elnyúlva. Nyugatról az óceán, északról Peru, északkeletről Bolívia, keletről Argentína, délről pedig a Drake-átjáró határolja. chiliazm; (łac.) chiliasmus (z greckiego chilioi i łacińskiego mille - tysiąc) [1. pogląd

89 791 religijno-historiozoficzny, zgodnie z którym ostateczny koniec świata poprzedzony zostanie przez bliski już, tysiącletni okres Królestwa Bożego, czyli panowania sprawiedliwych - bądź to, jak się twierdzi częściej (premillenaryści), pod bezpośrednim zwierzchnictwem Chrystusa po dokonaniu się paruzji, bądź samodzielnego, przygotowującego jego przyjście (postmillenaryści). 2. wiara w powtórne przyjście Chrystusa] (gör-lat.) chiliasmus, chiliazmus (a khilioi = ezer görög szóból); kiliazmus, millenarizmus; (egyh.) Jézus Krisztus ezeréves uralmának hite [tévtan, mely szerint Krisztus visszatért, s a földi országot fog alapítani (II.-XVII. század között) a korai kereszténység korszakában elterjedt hiedelem Krisztus ezeréves földi uralmáról, amely állítólag Krisztus második eljövetele után, a "világ vége" előtt következik be (Jel.20,4 kk.)] chiliastyczny, -a, -e (gör-lat.) chiliasztikus Chilijczyk [czytaj: czilijczyk] [obywatel Chile], Chilijka chilei (ffi/nő) chilijski, -a, -ie [czytaj: czilijski] [przymiotnik od: Chile] chilei Cylicja (gr. Κιλικία, Kilikia) - historyczna kraina w południowo-wschodniej Azji Mniejszej, obecnie terytorium Turcji. Cylicja dzieliła się na dwie części: Cilicia Trachea i Cilicia Pedias. Cilicia Trachea (asyryjskie Khillaku, od którego pochodzi nazwa Cylicji) była surowym rejonem górskim uformowanym przez góry Taurus. Skaliste przylądki nadawały się znakomicie do budowy naturalnych portów, w których często znajdowali schronienie piraci. W starożytności pokryta gęstym lasem, który dostarczał budulca dla stoczni. Cilicia Pedias leżała we wschodniej części Cylicji i prócz terenów górskich kształtowały ją nadmorskie równiny. Przez Cylicję biegł perski szlak królewski, który łączył Anatolię z Syrią i wybrzeżem cylicyjskim. Kolejno pod panowaniem Hetytów, Asyrii, Persji i monarchii Seleucydów, później Grecji, Rzymu i Bizancjum. Stolicą Cylicji był Tars, a ważniejszymi miastami: Korakesion, Hamaria, Seleukeja, Selinunt. Cylicja była słynna z hodowli kóz (z ich sierści wyrabiano tuniki cylicyjskie, a także z uprawy winorośli, oliwek oraz zboża). Mieszkańcy Cylicji zajmowali się głównie handlem morskim. Kilikia (latinosan Cilicia, hettita nyelven Kizzuwatna, akkádul Que, kelet-örmény nyelven Kilikja, nyugat-örmény nyelven Giligja), fővárosa: Tarzusz [Pál apostol szülőhelye. Kalózairól hírhedt ókori tartomány volt Kis-Ázsia délkeleti részén. (hist., földr.) Kilikia, Ázsiának délkeleti partvidéke, melyet Keleten az Amanus hegység választ el Syriától, Északon a Taurus Cappadociától és Lycaoniától, Nyugaton ugyanaz választja el Pamphyliától és Pisidiától, Délen a Ciliciai tengerre és az Issus öbölre (m. Iszkenderun öbölre) támaszkodik. Kelet felé az amanusi kapuk (Amanicae Pylae), Észak felé a ciliciai kapuk (Pulai ai Kilikiai, m. Gülek bogház) közvetítik a hegyentúli összeköttetést. Az ország a Lamus folyó által elválasztott két részre oszlott: Keletre a sík Cilicia, h pediav K., v. h idiwv K., mintegy 215 kilométer hosszú, igen termékeny, a partokon forró és mocsaras; Nyugatra a kopár C., h traceia v. oreinh K., mintegy 160 kilom. hosszú, számos öblénél és fenyőerdőinél fogva a hajózásra és tengeri rablásra igen alkalmas.] Chilijczyk ([czytaj: czilijczyk] obywatel Chile), Chilijka chilei (ffi/nő) chilijski, -a, -ie [czytaj: czilijski] (przymiotnik od: Chile) chilei chimera [1. Chimera mit. gr. potwór ziejący ogniem, o postaci lwa z głową kozy i wężem zamiast ogona; 2. motyw dekoracyjny w postaci tego lub podobnego potwora; 3. coś nierealnego; 4. kaprys, dziwactwo; 5. organizm składający się z tkanek o różnych genotypach; 6. duża ryba głębinowa żyjąca w Oceanie Atlantyckim i w Morzu Śródziemnym; 7. organizm zbudowany z komórek różniących się genetycznie. W świecie roślin, chimera pojawia się na skutek zaburzeń mitozy w stożku wzrostu i czasami w wyniku szczepienia roślin (np: Laburnocitisus 'Adamii'). Natomiast wśród zwierząt, chimery mogą powstać np. wskutek podwójnego zapłodnienia komórki jajowej, połączenia zarodków lub częściowej wymiany komórek pomiędzy zarodkami. Powstały osobnik ma niektóre narządy zbudowane z komórek o innym składzie chromosomów niż reszta jego organizmu. U człowieka za mozaikę genetyczną uznaje się bliźnięta dwujajowe, jeśli - w wyniku wspólnego krwioobiegu w okresie płodowym - każde z nich posiada domieszkę komórek krwi drugiego partnera.] (gör.) chiméra; 1. oroszlánfejű, kecsketestű, kígyófarkú tűzokádó szörnyeteg az ókori görög mitológiában (Bellophon ölte meg); 2. (átv.) ábránd, rémlátomás, agyrém, szeszély; 3. (élővilág) két különböző fajhoz v. fajtához tartozó egyed szöveteiből mesterségesen összetett lény [A görög mitológia szörnye után elnevezett - általában a korai embrióba

90 792 történő beavatkozással mesterségesen létrehozott - élőlény, amely két különböző faj, például juh és kecske mozaikszerű keverékének tekinthető (egyes sejtjei juh-, mások kecskesejtek).] Chimerowate (Chimaeridae) [rodzina morskich ryb chrzęstnoszkieletowych z rzędu chimerokształtnych] tengerimacskaalakúak (Chimaeriformes) [a porcos halak (Chondrichthyes) osztályának tömörfejűek (Holocephali) alosztályába tartozó rend. A ma élő kimérákat egyetlen alrendbe Chimaeroidei (Patterson, 1965), és három családba (familia) sorolják] chimeryczka szeszélyes, álmodozó, ábrándozó nő chimerycznie szeszélyesen, ábrándosan chimeryczność szeszély, csodálatosság chimeryczny, -a, -e [1. mający kapryśną naturę; 2. niemożliwy do urzeczywistnienia] elképzelt, csodálatos; ábrándos, szeszélyes chimeryk [człowiek o zmiennym, kapryśnym usposobieniu] szeszélyes, álmodozó, ábrándozó chiné [wym. szine] [przędza barwiona na różne kolory; też: tkanina utkana z takiej przędzy] (fr.) chiné; halvány színekkel mintázott selyemszövet chinina (łac. Chininum), C20H24N2O2 [biały, gorzki proszek stosowany w leczeniu malarii] (indián) kinin (gyógyszerészet); a kínafa kérgéből előállított alkaloid; lázcsökkkentő gyógyszer, a malária ellenszere chininowy, -a, -e kinines, kinin- Chino (spodnie) Chino (ejtsd: csínó) [Pamutnadrág férfiaknak és nőknek. Főbb jellemzői az egyenes szárak, a derékrészen lévő hajtások és a bevágott zsebek.] Chino Chinos [Letnie, bawełniane spodnie wykonane najczęściej z krepowej tkaniny zaprojektowane do noszenia w wolnym czasie są bardziej swobodne niż flanelowe spodnie ale bardziej formalne niż jeans. Najczęściej noszone są z blezerem lub pulowerem.] Chinos [Könnyű, lezser hosszúnadrág benyúlós zsebbel, élhajtás nélkül (ejtsd: csínóz); főleg férfiak számára készült szabadidő-viselet, a farmernadrág alternatívájaként is ismert, de annál formálisabb. Anyaga pamutszövet. Blézerrel vagy pulóverrel is hordható.] chinowiec, drzewo chinowe (błędnie: drzewo chininowe) (Cinchona L.) [rodzaj roślin z rodziny marzanowatych (Rubiaceae). Obejmuje ponad tropikalnych gatunków, występujących w stanie dzikim w Andach. Niektóre gatunki obecnie są uprawiane w strefie międzyzwrotnikowej, m.in. na wyspach: Cejlon, Jawa, Jamajka, a także w Indiach, Australii, Nowej Gwinei i Afryce.] kínafa, kininfa (Cinchona L.) chinowiec soczystoczerwony (Cinchona pubescens) vörös kínafa (Cinchona pubescens) [a buzérfélék (Rubiaceae) caládjának Cinchona nemzetségébe tartozó növényfaj.] chinowy, -a, -e kína-; kininchinozol [proszek barwy żółtej o intensywnym, specyficznym zapachu i piekącym smaku] chinosol, kinozol chinoiserie [wym. szinuazri] [elementy i motywy dalekowschodnie, głównie chińskie, w sztuce europejskiej] (fr.) chinoiserie; kínai ízlésű díszítmények Európában készült műipari tárgyakon (különösen a XVIII. században divatoztak); az építészetben kerti pavilonok (pavillonok) formájában nyilvánul meg Chintz (materiał) Chintz [1. Olyan alapanyagok, amelyek az impregnálás által fényes felületet kapnak. Selyemnél, pamutnál és szintetikus szálaknál találkozunk velük. 2. Indiai eredetű, hagyományosan élénk színű, nagy léptékű, nyomott virágmintával dekorált erős pamutvászon. Fényes és annak jóvoltából praktikusan szennytaszító felületét valaha viaszos bevonat adta, ma speciális vegyi kikészítéssel érnek el azonos hatást.] Chintz (materiał)