Polityka gospodarcza

Transkrypt

1 Polityka gospodarcza Dr Marcin Smaga Katedra Polityki Gospodarczej UJ Pojęcie działalność państwa polegająca na określaniu bieżących i perspektywicznych celów gospodarczych i społecznych oraz metod i środków ich realizacji całokształt świadomych działań (choć czasami o skutkach niezamierzonych) państwa, których celem jest oddziaływanie na gospodarkę (funkcjonowanie, strukturę, dynamikę), na stosunki ekonomiczne (ustrój gospodarczy) i na powiązania gospodarcze z zagranicą. zadaniem polityki ekonomicznej jest praktyczne zastosowanie praw zbadanych przez ekonomię, czyli podejmowanie działań w procesie gospodarczym, które będą przynosić racjonalne i efektywne skutki Polska polityka gospodarcza F. Skarbek (I poł. XIX w., ojciec polskiej ekonomii wykład Zasady nauki gospodarstwa narodowego zastosowane do praktyki ), W. Czerkawski, J. Milewski, podręcznik Polityka ekonomiczna, Kraków 1905; Po 1945 r. wykłady planowania gospodarki narodowej Uwarunkowania polityki gospodarczej Zewnętrzne, m.in. : położenie geograficzne sytuacja międzynarodowa (np. koniunktura na rynku światowym), przynależność państwa do organizacji politycznych, gospodarczych, militarnych, zadłużenie zagranicznego warunki wymiany handlowej z zagranicą terms of trade Uwarunkowania polityki gospodarczej Wewnętrzne, m.in.: stan i struktura występujących w danym państwie zasobów: naturalnych, materialnych, ludzkich stopień nowoczesności infrastruktury gospodarczej i społecznej (oświata, ochrona zdrowia, warunki mieszkaniowe) stan wiedzy i techniki; zagospodarowanie przestrzenne, cechy narodowe umiejętności organizatorskie, przedsiębiorczość, solidność zawodowa. stosunek społeczeństwa do władzy i instytucji państwowych, układ sił politycznych, sprawność i uczciwość w działaniu organów administracji i sądów stosunki narodowościowe itp.; Uwarunkowania polityki gospodarczej ustrojowo-systemowe: - ustrój społeczno-polityczny, - podział administracyjny, - rozwiązania instytucjonalno-systemowe 1

2 generalne, ekonomiczne, społeczne, ekologiczne ustrojowe. Cele polityki gospodarczej Cele generalne polityki gospodarczej zapewnienie: suwerenności, sprawiedliwości, postępu społecznego ochrona praw człowieka Cele ekonomiczne polityki gospodarczej wzrost gospodarczy dobrobyt, rozwój przedsiębiorczości, wzrost udziału państwa w międzynarodowym podziale pracy, restrukturyzacja gospodarki dostosowanie gospodarki do aktualnych potrzeb zapewnienie równowagi wewnętrznej (budżetowej) i zewnętrznej (wymiany z zagranicą) Cele społeczne polityki gospodarczej sprawiedliwy podział dochodów pełne zatrudnienie, wyrównywanie szans w dostępie do rezultatów działalności gospodarczej i społecznej, zapobieganie wykluczeniu i reintegracja osób wykluczonych, zapewnienie ochrony zdrowia zabezpieczenie na wypadek innych ryzyk socjalnych. Cele polityki gospodarczej cele stabilizacyjne: trwały i zrównoważony wzrost PKB i rozwój gospodarczy (por. niemiecka ustawa z 1967 r. o stabilizacji i wzroście, magiczny kwadrat ) stabilny poziom cen (polityka antyinflacyjna) wysoki poziom zatrudnienia i wykorzystania czynników wytwórczych równowaga w handlu zagranicznym (bilans handlowy i płatniczy) ochrona środowiska zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego państwa, Rodzaje polityki gospodarczej (w skali makro) m.in. polityka pieniężna regulacja obiegu pieniądza, zwłaszcza jego ilości (podaży), dla osiągnięcia określonych celów gospodarczych; realizowana przez NBP i jego organy (zwłaszcza RPP) polityka fiskalna kształtowanie wysokości dochodów i wydatków publicznych; realizowana w ramach budżetu państwa oraz samorządu terytorialnego polityka dochodowa oddziaływanie państwa na kształtowanie się w gospodarce poziomu płac, dochodów pozapłacowych, cen, polityka handlu zagranicznego oddziaływanie państwa na stosunki wymiany gospodarczej z zagranicą; instrumenty: cła, kontyngenty, sterowanie kursem walutowym, polityka własnościowa i prywatyzacyjna polityka rynku pracy polityka ochrony konkurencji 2

3 Rola prawa w polityce gospodarczej Prawo jako jeden z głównych instrumentów ingerencji państwa w gospodarce Analiza ekonomiczna prawa (law & economics) początkowo badanie prawa za pomocą narzędzi ekonomicznych obecnie - wyjaśnienie, co leży u podstaw prawa, jakie są jego cele i geneza Założenia : efektywność ekonomiczna jako naczelna wartość realizowana przez prawo racjonalność wyborów dokonywanych przez ludzi (krytyka: bounded rationality), koszty transakcyjne Art Posiadacz nieruchomości niebędący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie). 2. Po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze Funkcje państwa alokacyjna korygowanie alokacji dokonywanej przez rynek: dostarczanie dóbr publicznych, kontrola monopoli naturalnych, przeciwdziałanie monopolizowaniu gospodarki, ochrona konsumenta, redystrybucyjna zmiana podziału dochodów ukształtowanego przez rynek, pomoc społeczna dla najbiedniejszych, stabilizacyjna łagodzenie przebiegu cykli koniunkturalnych np. obniżenie podatków podczas recesji, bank centralny podczas recesji może zwiększyć ilość pieniądza w gospodarce, adaptacyjna - dostosowywanie metod i środków do uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych. MOTYWY INTERWENCJI PAŃSTWA niedoskonałość mechanizmu rynkowego, istnienie dóbr publicznych polityczny mechanizm sprawowania władzy ADAM SMITH ( ) ojciec ekonomii Kiedy człowiek kieruje wytwórczością tak, aby jej produkt posiadał jak najwyższą wartość, myśli o swoim własnym zarobku, a jednak w tym jak i w wielu innych przypadkach jakaś niewidzialna ręka kieruje nim aby zdążał do celu, którego wcale nie zamierzał osiągnąć. Mając na celu interes własny, człowiek popiera interesy społeczeństwa skuteczniej niż wtedy, gdy zamierza służyć mu rzeczywiście Nie od przychylności rzeźnika, piwowara czy piekarza oczekujemy naszego obiadu, lecz od ich dbałości o interes własny. Zwracamy się nie do ich humanitarności lecz do egoizmu i nie mówimy im o naszych własnych potrzebach lecz o ich korzyściach Adam Smith, Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, 1776 Dlaczego ozdoby choinkowe pojawiają się w supermarketach na początku listopada (w pewnym supermarkecie w roku 2011 pojawiły się we wrześniu)? Dlaczego wypadek na prawej jezdni autostrady powoduje korek na lewej jezdni? Dlaczego owoce w parkach miejskich są zjedzone zanim dojrzeją? 3

4 WADY RYNKU WOLNOKONURENCYJNEGO nieefektywność: doskonałej konkurencja nie ma, a gospodarka ma naturalną skłonność do monopolizacji, niedoskonała informacja, ograniczona mobilność czynników wytwórczych istnieją koszty zewnętrzne (społeczne), brak zainteresowania przedsiębiorców pewnymi dziedzinami życia gospodarczego, konsumpcja dóbr negatywnych nieefektywna alokacji zasobów i obniżenia dobrobytu społecznego, niestabilność gospodarcza- cykle koniunkturalne EFEKTYWNA ALOKACJA alokacja optymalna w sensie Pareto Markiz Vilfredo Federico Damaso Pareto ( ) włoski ekonomista i socjolog, współtwórca tzw. "lozańskiej szkoły w ekonomii". Sytuacja jest optymalna, jeżeli nie można poprawić położenia ani jednej osoby bez pogarszania położenia którejkolwiek z pozostałych. W praktyce za korzystne uważa się takie rozwiązanie, które powoduje większą poprawę położenia jednych, niż pogorszenie położenia innych. DYLEMAT WIĘŹNIA Policja łapie długo poszukiwaną parę przestępców. Niestety, jedyne, co można im udowodnić to drobne przestępstwa, za które dostaną maksymalnie rok więzienia. Przestępcy zostają osadzeni w osobnych celach. Każdemu z nich przedstawia się następującą propozycję: "jeżeli się przyznasz i pomożesz wyjaśnić sprawę, zostaniesz puszczony wolno, zapomnimy o wszystkich wykroczeniach,a twój partner będzie siedzieć dziesięć lat. Ten układ traci jednak ważność, jeżeli również twój kumpel sypnie. Wtedy obaj dostaniecie po pięć lat. Jeżeli żaden z was nic nie powie, dostaniecie rok za inne wykroczenia. Twojemu partnerowi zostały przedstawione te same warunki." Gracz B milczy DYLEMAT WIĘŹNIA Gracz A milczy obaj skazani na jeden rok Gracz B zeznaje A skazany na 10 lat B wolny Gracz A zeznaje A wolny B skazany na 10 lat obaj skazani na 5 lat ASYMETRIA INFORMACJI Ludzie powyżej 65 roku życia zazwyczaj nie mogą wykupić prywatnego ubezpieczenia zdrowotnego na uczciwych warunkach. Potrzebują oni częstszej i droższej opieki medycznej Dlaczego firmy ubezpieczeniowe nie podniosą po prostu składek? Wyższa cena będzie zniechęcać zdrowych do ubezpieczenia się, a przyciągać przede wszystkim tych, którzy przewidują konieczność kosztownej opieki medycznej pokrywanie nawet dużej składki jest dla nich opłacalne. ASYMETRIA INFORMACJI Zdolność kredytowa - ryzyko bankructwa klienta i niespłacenia pożyczki, Brak pełnej wiedzy o kredytobiorcach Podnosząc stopę oprocentowania kredytów, banki przyciągałyby coraz bardziej ryzykowne projekty, czyli wystąpiłoby zjawisko negatywnej selekcji, ostatecznie grożące bankructwem banku. Aby tego uniknąć, banki nie zwiększają stopy oprocentowania kredytów ponad pewien poziom i odmawiają udzielenia ich niektórym klientom. 4

5 ASYMETRIA INFORMACJI DOBRA PUBLICZNE (czyste) W miejscu sprzedaży detalicznej i świadczenia usług uwidacznia się cenę oraz cenę jednostkową towaru (usługi) w sposób jednoznaczny, niebudzący wątpliwości oraz umożliwiający porównanie cen. W przypadku obniżki ceny uwidacznia się także informację o przyczynie wprowadzenia obniżki. Konsumpcja jest nierywalizacyjna, Konsumpcja jest nieeliminacyjna, Konsumenci ukrywają swoje prawdziwe zapotrzebowanie Problem gapowicza (free rider) Tragedia wspólnego pastwiska DOBRA PUBLICZNE (sensu largo) DOBRA SPOŁECZNE Dobra finansowane w całości lub części z funduszy publicznych: czyste dobra publiczne (sensu stricto) dobra społeczne Zakres dóbr publicznych sensu largo nie jest wyraźnie określony (zależy od polityków) ze względu na cechy fizyczne mogłyby być właściwie dobrami prywatnymi; wytwarza się je dzięki istnieniu urządzeń, które są własnością publiczną i które zostały sfinansowane z funduszy publicznych na skutek prowadzenia polityki społecznej są dostępne dla całego społeczeństwa są produkowane, aby umożliwić konsumpcję osobom, których dochody mogłyby uniemożliwić lub ograniczać ich nabycie, gdyby były alokowane na zasadach rynkowych ochrona zdrowia, edukacja. HAZARD MORALNY wada dostarczania dóbr społecznych przez państwo polega na (negatywnym w skutkach) podejmowaniu przez jednostki nadmiernego ryzyka w przypadku, gdy liczą one na pomoc państwa EFEKTY ZEWNĘTRZNE występują, gdy jednostki narzucają innym koszty lub korzyści, za które inni nie otrzymują właściwej zapłaty, ani nie ponoszą właściwych kosztów. POZYTYWNE( korzyści zewnętrznych) NEGATYWNE- (zewnętrzne straty) 5

6 EFEKTY ZEWNĘTRZNE internalizacja efektów zewnętrznych włączenie do rachunku ekonomicznego podmiotu. przetarg (twierdzenie Coase a) system prawny PODATEK PIGOU wprowadzeniu kosztów wewnętrznych do rachunku podmiotu powodującego powstawanie kosztów zewnętrznych. wyrównanie kosztów prywatnych i kosztów społecznych. stosowany w przypadku zanieczyszczenia środowiska. TWIERDZENIE COASE A Jeżeli : koszty transakcji są niskie, prawo własności jest dobrze zdefiniowane, istnieje władza strzegąca egzekwowania zawartych umów to alokacja zasobów będzie identyczna niezależnie od alokacji praw własności, alokacja będzie efektywna (w sensie Pareto), a tym samym problem efektów zewnętrznych zostanie zminimalizowany. DLACZEGO? Nikt nie słyszał, żeby kurczaki były na wyginięciu, a wieloryby i owszem? Zanieczyszczenie Morza Śródziemnego jest większe niż Wielkiego Jeziora Słonego? Trzy modelki: Polka, Włoszka i Francuzka nie mogły wyjść na wybieg w Madrycie, bo organizatorzy uznali, że są za chude? NIEDOSKONAŁA KONKURENCJA Konkurencja - proces, w którym podmioty rynkowe współzawodniczą ze sobą w zawieraniu transakcji rynkowych a żaden nie ma wpływu na warunki tej wymiany Konkurencja niedoskonała pojedynczy przedsiębiorca wywiera wpływ na cenę danego dobra. Rynek miejsce, gdzie spotyka się podaż i popyt, miejsce wymiany dóbr i usług Struktury rynkowe: - konkurencja doskonała - konkurencja monopolistyczna - oligopol - monopol RYNEK 6

7 PRAWO POPYTU TZW WYJĄTKI Popyt (demand) zapotrzebowanie dobro, za które nabywca gotowy jest zapłacić ustaloną na rynku cenę, dysponując odpowiednią do tego celu sumą pieniężną Prawo popytu zależność wielkości popytu na dane dobro od jego ceny, w taki sposób, że czym cena wyższa, tym wielkość popytu na to dobro jest mniejsza; niższa cena to większa wartość popytu ceteris paribus CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE POPYT Wielkość popytu cena Popyt wysokość dochodów realnych, cena dóbr substytucyjnych, cena dóbr komplementarnych, indywidualne preferencje, oczekiwanie zmian cen i dochodów liczba konsumentów PRAWO POPYTU TZW WYJĄTKI PARADOKS GIFFENA dotyczy wyłącznie dóbr podstawowych PARADOKS VEBLENA (efekt prestiżowy) - niektóre gospodarstwa domowe nabywają tym większe ilości danego dobra, im jest ono droższe. Korzyść konsumpcyjna polega wówczas na demonstrowaniu swoich możliwości konsumpcyjnych. PARADOKS SNOBA polega na tym, że niektóre gospodarstwa domowe mniej cenią te dobra, które konsumują inni, a zatem nabywają ich mniej lub w ogóle. Efekt owczego pędu polega na tym, że pewne gospodarstwa domowe tym wyżej cenią pewne dobra i tym więcej ich nabywają, im bardziej je cenią i więcej ich nabywają inne gospodarstwa domowe (np. moda). Popyt spekulacyjny Elastyczność popytu cenowa siła reakcji popytu na zmianę ceny (o ile procentowo zmienia się wielkość popytu) - ma znaczenie dla podejmowania decyzji o zmianie cen - popyt nieelastyczny opłaca się podnosić cenę; popyt elastyczny opłaca się obniżać cenę - elastyczność jest zmienna w zależności od poziomu ceny; wzrost cen powoduje, że popyt staje się bardziej elastyczny - na elastyczność wpływa stopień substytucyjności dobra, jego rodzaj, częstotliwość zmian ceny dochodowa siła reakcji popytu na zmianę dochodu realnego. - podział dóbr na dobra: - podrzędne (niższego rzędu) - normalne, które z kolei dzielą się na dobra - pierwszej potrzeby - luksusowe Prawo Engla w miarę wzrostu dochodu zmienia się struktura popytu; zmniejsza się procentowy udział wydatków na dobra niższego rzędu (np. żywność), rośnie udział wydatków na dobra wyższego rzędu Dane GUS (Sytuacja gospodarstw domowych w 2014) 7

8 100% 90% Miscellaneous goods and services Restaurants and hotels 80% Education 70% Recreation and culture 60% Communications 50% 40% Transport Health 30% Furnishings, household equipment and routine household maintenance Housing, water, electricity, 20% gas and other fuels Clothing and footwear 10% 0% European Union (28 countries) European Union (15 countries) Denmark Germany (until 1990 former territory of the FRG) Spain France Poland United Kingdom Alcoholic beverages, tobacco and narcotics STAWKA VAT co do zasady 23%. niektóre towary i usługi - 8% produkty żywnościowe, książki na wszystkich nośnikach fizycznych oraz czasopisma 5% PODAŻ - Podaż (supply) ilością dóbr i usług oferowanych do sprzedaży po określonej cenie - Prawo podaży zależność wielkości podaży na dane dobro od jego ceny, w taki sposób, że czym cena wyższa, tym wielkość podaży na to dobro jest wyższa (ceteris paribus) Prawa ekonomiczne przykłady Równowaga rynkowa punkt przecięcia krzywej popytu i krzywej podaży; przy określonej cenie równowagi każda zaoferowana jednostka dobra znajdzie swego nabywcę - jeżeli cena rynkowa > cena równowagi: powstanie nadwyżka - jeżeli cena rynkowa < cena równowagi: powstanie niedobór 8

9 cena cena CENA MINIMALNA CENA MAKSYMALNA C m C r - cena równowagi C m - cena minimalna C r - cena równowagi C m - cena maksymalna C r E C r E C m P r wielkość popytu/podaży P r wielkość popytu/podaży Zakaz konsumpcji Zakaz posiadania Zakaz sprzedaży Zezwolenia Podatki DOBRA NEGATYWNE DOBRA NEGATYWNE Art. 29a. 1. Zakazane jest urządzanie gier hazardowych przez sieć Internet. 2. Zakazane jest uczestniczenie w grach hazardowych urządzanych przez sieć Internet. DOBRA NEGATYWNE Art Kto, wbrew przepisom ustawy, posiada środki odurzające lub substancje psychotropowe, podlega karze pozbawienia wolności do lat Jeżeli przedmiotem czynu, o którym mowa w ust. 1, jest znaczna ilość środków odurzających lub substancji psychotropowych, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Art. 62a. Jeżeli przedmiotem czynu, o którym mowa w art. 62 ust. 1 lub 3, są środki odurzające lub substancje psychotropowe w ilości nieznacznej, przeznaczone na własny użytek sprawcy, postępowanie można umorzyć również przed wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, jeżeli orzeczenie wobec sprawcy kary byłoby niecelowe ze względu na okoliczności popełnienia czynu, a także stopień jego społecznej szkodliwości. DOBRA NEGATYWNE Na terenach przedszkoli, szkół podstawowych, szkół gimnazjalnych oraz innych zakładów i placówek oświatowo-wychowawczych oraz opiekuńczo-wychowawczych zakazuje się sprzedaży lub podawania następujących środków spożywczych: a) słodycze oraz wyroby cukiernicze i ciastkarskie o zawartości cukru przekraczającej 10g cukrów dodanych2 na 100g produktu; b) środki spożywcze szybkiego przygotowania typu fast food i typu instant serwowane na poczekaniu o zawartości sodu przekraczającej 300 mg Na w 100 g produktu; c) przekąski z dodatkiem soli o zawartości sodu przekraczającej 300 mg Na w 100 g produktu; d) produkty mleczne o zawartości cukrów dodanych powyżej 15g w 100 g/ml produktu; e) produkty zbożowe o zawartości cukrów dodanych powyżej 25g w 100g produktu; f) dżemy, marmolady, syropy wysokosłodzone o zawartości cukrów dodanych powyżej 50g na 100g produktu; g) napoje gazowane i niegazowane z dodatkiem cukrów i syntetycznych barwników; h) napoje energetyzujące i izotoniczne 9

10 DOBRA NEGATYWNE Art Broń palną i amunicję do tej broni, z wyłączeniem przypadków, o których mowa w art. 11, można posiadać na podstawie pozwolenia na broń wydanego przez właściwego ze względu na miejsce stałego pobytu zainteresowanej osoby lub siedzibę zainteresowanego podmiotu komendanta wojewódzkiego Policji, a w przypadku żołnierzy zawodowych - na podstawie pozwolenia wydanego przez właściwego komendanta oddziału Żandarmerii Wojskowej. Porównanie struktur rynkowych Konkurencja niedoskonała Konkurencja Cecha doskonała Konkurencja Oligopol Monopol monopolistyczna Liczba firm dużo wiele kilka Jedna standardowy lub unikatowy, brak bliskich Rodzaj produktu standardowy zróżnicowany zróżnicowany substytutów niewielka, w wąskim ograniczona w przypadku wojny Kontrola nad ceną żadna Pełna zakresie cenowej, znaczna w przypadku zmowy Warunki wejścia na bardzo łatwe względnie łatwe trudne Bardzo trudne rynek znaczny nacisk na znaczna, związana ze Konkurencja brak reklamę, nazwę lub znak zróżnicowaniem public relations niecenowa firmowy produktu Przykład artykuły rolne odzież, restauracje, architekci, proszki do samochody, telefonia telefonia stacjonarna komórkowa prania 80,00 70,00 GOSPODARKA DOSKONALE WOLNOKONURENCYJNA PODZIAŁ KOSZTÓW Amortyzacja wydatek ponoszony w przeszłości przy zakupie środków trwałych, a rozliczany przez cały okres eksploatacji Zużycie materiałów i energii Usługi obce Podatki i opłaty Wynagrodzenia Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia Pozostałe 60, PODZIAŁ KOSZTÓW Koszt stały koszt, którego wielkość jest niezależna od wielkości produkcji (który trzeba ponieść nawet wówczas, gdy nic się nie produkuje) Koszt zmienny koszt, którego wielkość jest zależna od wielkości produkcji Koszt całkowity koszt stały + koszt zmienny Koszt krańcowy przyrost kosztu (zmiennego) wraz z przyrostem produkcji o jednostkę Koszt przeciętny (jednostkowy) koszt wytworzenia w przeliczeniu na jednostkę produkcji: koszt przeciętny całkowity to koszt całkowity podzielony przez ilość produktu; koszt przeciętny stały to koszt stały podzielony przez ilość produktu; koszt przeciętny zmienny to iloraz kosztu zmiennego przez ilość produktu PODZIAŁ KOSZTÓW 100,00 90,00 80,00 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 przeciętne całkowite 20,00 krańcowe 10,00 przeciętne zmienne 0,

11 OPTIMUM EKONOMICZNE OPTIMUM EKONOMICZNE 80,00 80,00 70,00 70,00 60,00 60,00 50,00 50,00 40,00 OPTIMUM TECHNICZNE 40,00 OPTIMUM TECHNICZNE 30,00 20,00 10,00 OPTYMALNA WIELKOŚĆ PRODUKCJI OPTYMALNA WIELKOŚĆ PRODUKCJI 30,00 20,00 10,00 OPTYMALNA WIELKOŚĆ PRODUKCJI 0, , ,00 70,00 OPTIMUM TECHNICZNE Cena, Koszt RÓWNOWAGA W GOSPODARCE MONOPOLISTYCZNEJ 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00 OPTIMUM EKONOMICZNE OPTYMALNA WIELKOŚĆ PRODUKCJI OPTYMALNA WIELKOŚĆ PRODUKCJI Cena monopolu Cena naturalna Koszt krańcowy A Koszt przeciętny całkowity Optimum ekonomiczne Popyt Q Utarg krańcowy Ilość Rodzaje monopoli naturalny przeciętne koszty wytwarzania danego produktu stale spadają wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji; monopol może prowadzić proces produkcji bardziej efektywniej, występuje w sferze użyteczności publicznej (wodociągi) przejściowy podaż jakiegoś dobra lub usługi jest ograniczona do jednego przedsiębiorstwa w efekcie posiadania patentu, licencji, koncesji bilateralny występuje jednocześnie jeden podmiot po stronie podaży i jeden po stronie popytu (zakłady zbrojeniowe), sztuczny Monopol naturalny Przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne określa taryfę na podstawie niezbędnych przychodów po dokonaniu ich alokacji na poszczególne taryfowe grupy odbiorców usług. Ceny i stawki opłat określone w taryfie są różnicowane dla poszczególnych taryfowych grup odbiorców usług na podstawie udokumentowanych różnic kosztów zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków. Przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne ustalają niezbędne przychody, o których mowa w ust. 2, uwzględniając w szczególności: 1) koszty związane ze świadczeniem usług, poniesione w poprzednim roku obrachunkowym, ustalone na podstawie ewidencji księgowej, z uwzględnieniem planowanych zmian tych kosztów w roku obowiązywania taryfy; 2) zmiany warunków ekonomicznych oraz wielkość usług i warunki ich świadczenia; 3) koszty wynikające z planowanych wydatków inwestycyjnych, na podstawie planów, o których mowa w art. 21 ust. 1. Taryfy podlegają zatwierdzeniu w drodze uchwały rady gminy, z wyjątkiem taryf zmienionych w związku ze zmianą stawki podatku od towarów i usług. Rada gminy może podjąć uchwałę o dopłacie dla jednej, wybranych lub wszystkich taryfowych grup odbiorców usług. Dopłatę gmina przekazuje przedsiębiorstwu wodociągowo-kanalizacyjnemu. 11

12 Monopol naturalny Ustawę stosuje się do udzielania zamówień publicznych przez inne niż określone w pkt 1-3a podmioty, jeżeli zamówienie jest udzielane w celu wykonywania jednego z rodzajów działalności, o której mowa w art. 132, a działalność ta jest wykonywana na podstawie praw szczególnych lub wyłącznych albo jeżeli podmioty, o których mowa w pkt 1-3a, pojedynczo lub wspólnie, bezpośrednio lub pośrednio przez inny podmiot wywierają na nie dominujący wpływ, w szczególności: a) finansują je w ponad 50% lub b) posiadają ponad połowę udziałów albo akcji, lub c) posiadają ponad połowę głosów wynikających z udziałów albo akcji, lub d) sprawują nadzór nad organem zarządzającym, lub e) mają prawo do powoływania ponad połowy składu organu zarządzającego; Art Przepisy niniejszego rozdziału stosuje się do zamówień udzielanych przez zamawiających, o których mowa w, jeżeli zamówienie jest udzielane w celu wykonywania jednego z następujących rodzajów działalności: 1) poszukiwania, rozpoznawania lub wydobywania gazu ziemnego, ropy naftowej oraz jej naturalnych pochodnych, węgla brunatnego, węgla kamiennego i innych paliw stałych; 2) zarządzania lotniskami, portami morskimi lub śródlądowymi oraz ich udostępniania przewoźnikom powietrznym, morskim i śródlądowym; 3) tworzenia sieci przeznaczonych do świadczenia publicznych usług związanych z produkcją, przesyłaniem lub dystrybucją energii elektrycznej, gazu lub ciepła lub dostarczania energii elektrycznej, gazu albo ciepła do takich sieci lub kierowania takimi sieciami; 4) tworzenia sieci przeznaczonych do świadczenia publicznych usług związanych z produkcją lub dystrybucją wody pitnej lub dostarczania wody pitnej do takich sieci lub kierowania takimi sieciami; 5) obsługi sieci świadczących publiczne usługi w zakresie transportu kolejowego, tramwajowego, trolejbusowego, koleją linową lub przy użyciu systemów automatycznych; 6) obsługi sieci świadczących publiczne usługi w zakresie transportu autobusowego; 7) świadczenia usług pocztowych. 2. Zamawiający udzielający zamówień, o których mowa w ust. 1 pkt 4, stosują przepisy niniejszego rozdziału również do zamówień związanych z kanalizacją i oczyszczaniem ścieków oraz działalnością związaną z pozyskiwaniem wody pitnej. 3. Zamawiający udzielający zamówień, o których mowa w ust. 1 pkt 7, stosują przepisy niniejszego rozdziału również do zamówień związanych ze świadczeniem usług: zarządzania usługami pocztowymi, przesyłania zakodowanych dokumentów za pośrednictwem elektronicznych środków komunikacji, zarządzania bazami adresowymi, przesyłania poleconej poczty elektronicznej, finansowych, filatelistycznych i logistycznych w szczególności przewozu przesyłek towarowych oraz ich konfekcjonowania i magazynowania. Koncentracja produkcji Monopol sztuczny tworzy się na skutek procesów koncentracji produkcji. Każdy rynek ma naturalną tendencję do monopolizacji, ponieważ struktura skoncentrowana jest znacznie bardziej opłacalna i znacznie wygodniejsza dla przedsiębiorstwa. Nie każda koncentracja produkcji prowadzi wyłącznie do negatywnych skutków. Koncentracja produkcji jest jednym ze źródeł korzyści skali, których konsekwencją jest obniżanie kosztów wytwarzania. Miernikiem koncentracji jest wskaźnik koncentracji (CR) czyli wielkość sprzedaży kilku (4, 8, 20) największych przedsiębiorstw działających na rynku. Koncentracja produkcji Pozycja dominująca rozumie się przez to pozycję przedsiębiorcy, która umożliwia mu zapobieganie skutecznej konkurencji na rynku właściwym przez stworzenie mu możliwości działania w znacznym zakresie niezależnie od konkurentów, kontrahentów oraz konsumentów; domniemywa się, że przedsiębiorca ma pozycję dominującą, jeżeli jego udział w rynku właściwym przekracza 40% Zakazane jest nadużywanie pozycji dominującej na rynku właściwym przez jednego lub kilku przedsiębiorców Jeżeli cztery największe przedsiębiorstwa kontrolują łącznie nie więcej niż 40% rynku jest to struktura konkurencyjna. Przykłady nadużyć pozycji dominującej - bezpośrednie lub pośrednie narzucanie nieuczciwych cen albo rażąco niskich, odległych terminów płatności lub innych warunków zakupu albo sprzedaży towarów; - ograniczenia produkcji, zbytu lub postępu technicznego ze szkodą dla kontrahentów lub konsumentów; - uzależnianie zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą stronę innego świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem umowy; - przeciwdziałanie ukształtowaniu się warunków niezbędnych do powstania bądź rozwoju konkurencji; - podział rynku według kryteriów terytorialnych, asortymentowych lub podmiotowych. FORMY KONCENTRACJI PRODUKCJI - KARTEL Związek monopolistyczny zawierający porozumienie co do wartości sprzedaży, terminów płatności lub podziału rynku zbytu; uczestnicy kartelu zobowiązują się nie konkurować ze sobą wzajemnie, a przedsiębiorstwa wchodzące do kartelu zachowują osobowość i samodzielność prawną. Tworzenie kartelu jest w Unii Europejskiej prawnie zabronione. Kartelem ponadpaństwowym jest natomiast OPEC Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową. FLUKTUACJE GOSPODARCZE życie gospodarcze nigdy nie pozostają w bezruchu. Ciągły ruch do rozkwitu do recesji 12

13 PKB CYKL KONIUNKTURALNY np. szczególny urodzaj T trend Wc - wahania cykliczne Ws wahania sezonowe Wp wahania przypadkowe np. powódź Czas CZAS TRWANIA CYKLU Cykl krótki Kitchina - 3-3,5 roku zmiany w kapitale obrotowym (zapasach), dosyć łagodny Cykl rolny -2-4 lata (np. świński) - ceny z danego roku decydują o wielkości produkcji rolnej dopiero w następnym roku, a wielkość produkcji w danym roku kształtuje cenę w tym roku, a ta wpływa na wielkośc produkcji w kolejnym roku Cykl klasyczne Juglara 8-11 lat zmiany w kapitale trwałym (zmiana wyposażenia produkcji Cykl długi Konradiewa (40-60 lat) - koniunktura gospodarcza od XVIII w. powtarzała się według regularnych, około półwiecznych cykli CYKL KONDRATIEWA Czy aby na pewno państwo powinno? państwo nie prowadzi rachunków kosztów i korzyści, działa nieefektywnie, wzrasta konsumpcja dóbr publicznych, obniża się skłonności do przedsiębiorczości, ograniczanie wolności indywidualnej podmiotów gospodarczych. działania państwa są nieskuteczne, bo zanim coś zauważymy, to już się to dzieje (działania państwa są zawsze spóźnione w stosunku do przeciwników działań podmiotów). 13