THE ANALYSIS OF THE SUBSIDIES TO ECOLOGICAL PRODUCTION IN YEARS IN POLAND

Transkrypt

1 Maria GOLINOWSKA ), Maria PYTLARZ-KOZICKA ) ) Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Zakład Ekonomiki Ochrony Roślin i Środowiska ) Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Katedra Szczegółowej Uprawy Roślin maria.golinowska@up.wroc.pl THE ANALYSIS OF THE SUBSIDIES TO ECOLOGICAL PRODUCTION IN YEARS - IN POLAND Summary The Act of ecological agriculture of April th, (Law Gazette no, p. with amendments) determined subsidies for co-funding the costs of farm inspection for the agricultural producers. In, ecological producers received PLN to co-fund the inspection. Since, after Poland s access to EU, the ecological agriculture has been receiving support within the agricultural-environmental programmes, the Plan for the Development of Rural Areas (PROW -). The producers could make use of eight ecological packages (SO a, SO a, SO b, SO b, SO c, SO c, SO d, SO d). The area of ecological cultivations increased from. ha in to. ha in, so it rose by.%. The structure of the ecological packages in the analysed years was subject to changes. The area of ecological orchard increased the most, namely seven times. The ecological producers received th. PLN in, while in - th. PLN (increase by.%). The structure of the subsidies paid to the farmers in - was very characteristic subsidies to packages SO and SO (agricultural cultivations) decreased, SO b, SO b (permanent green usable land), while subsidies to orchards increased. In the share of subsidies to orchards amounted to.% in the structure of the subsidies in total. In years - the number of ecological farms in Poland increased from to. In the agricultural-environmental package was made use of mostly by the farmers from the following provinces: podkarpackie, małopolskie, mazowieckie, lubelskie. It was the least popular with the farmers in the provinces: łódzkie and śląskie. In the following year,, the dynamics of joining the ecological package was much lower. In the provinces: lubuskie and podkarpackie, producers joined the package. The ecological agriculture package is joined mostly by small farms, up to ha (about % of the registered farms) as well as between - ha (from.% to.%), depending on the year. In the area group from to ha, % of farms have decided to join the package. ANALIZA DOPŁAT DO PRODUKCJI EKOLOGICZNEJ W LATACH - W POLSCE Streszczenie Ustawa o rolnictwie ekologicznym z dnia kwietnia (Dz. U. Nr, poz. z póź. zm.) określiła dla producentów rolnych dotacje na dofinansowanie kosztów kontroli gospodarstw. W r. producenci ekologiczni w liczbie otrzymywali PLN na dofinansowanie do kontroli. Od r. po przystąpieniu Polski do UE rolnictwo ekologiczne otrzymuje wsparcie w ramach programów rolno środowiskowych,wdraŝanych w ramach Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW -). Producencie mogli skorzystać z ośmiu wariantów ekologicznych (SO a, SO a, SO b, SO b, SO c, SO c, SO d, SO d). Powierzchnia upraw ekologicznych z, ha w r, wzrosła do, ha w r., czyli wzrost o,%. Struktura pakietów ekologicznych w analizowanych latach ulegała zmianie, najwięcej, bo siedmiokrotnie wzrastała powierzchnia sadów ekologicznych. Producenci ekologiczni otrzymali w r. tys. PLN, a w r. PLN (wzrost o,%). Struktura wypłaconych dopłat w latach - była bardzo charakterystyczna ulegały zmniejszeniu dotacje do pakietu SOa i SO a (uprawy rolnicze), SO b, SO b (trwałe uŝytki zielone), a wzrastały dopłaty do sadów. W r. udział wypłacanych dotacji do sadów w strukturze całkowitych dotacji wynosił,%. W latach - liczba gospodarstw ekologicznych w Polsce wzrosła z do. W r. do pakietu rolnośrodowiskowego najwięcej producentów rolnych przystąpiło z woj. podkarpackiego, małopolskiego, mazowieckiego, lubelskiego, a najmniej w woj. łódzkim, śląskim. W roku następnym, czyli, tempo przystąpienia do pakietu ekologicznego było znacznie mniejsze, a w woj. lubuskim i podkarpackim przystąpiło po producentów. Do pakietu rolnictwa ekologicznego przystępują przede wszystkim gospodarstwa małe do ha (ok. % liczby zgłoszonych gospodarstw) i od do ha (od,% do,%) w zaleŝności od roku. W grupie obszarowej od do ha swój akces zgłosiło ok. % gospodarstw.. Wstęp W latach - w Polsce obserwuje się bardzo dynamiczny wzrost liczby gospodarstw ekologicznych. W r. łącznie liczba gospodarstw posiadających certyfikat oraz będących w formie przestawia się wynosiła, a powierzchnia upraw ekologicznych osiągnęła wielkość ha, a w roku liczba gospodarstw wzrosła do a powierzchnia upraw ekologicznych wynosiła ha. W tab. przedstawiono dynamikę gospodarstw w latach -. Liczba gospodarstw w tym okresie wzrosła prawie -krotnie, porównując wzrost liczby gospodarstw w latach do roku poprzedniego, to najwyŝszy przyrost miał miejsce w, i. Średnioroczne tempo przyrostu gospodarstw ekologicznych w tym okresie wynosiło. Na rys. przedstawiono trend liczby gospodarstw ekologicznych. Producenci ekologiczni zgodnie z obowiązującymi przepisami otrzymali w r. do produkcji ekologicznej dopłaty w kwocie ok. mln zł, a w r. ok. mln zł. W niniejszym opracowaniu poddano ocenie strukturę dopłat do upraw ekologicznych w układzie przestrzennym, czyli w województwach w trzyletnim okresie. M. Golinowska, M. Pytlarz-Kozicka Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering, Vol. ()

2 Tab.. Dynamika liczby gospodarstw ekologicznych oraz średniej powierzchni Table. Dynamic of number and average surface of ecological farms Rok szt Ilość gospodarstw ekologicznych dynamika rok =% rok poprzedni = % x Źródło: obliczenia własne Średnia powierzchnia gospodarstw ekologicznych,,,,,,,,. szt y =,e,x R =, lata Liczba gospodarstw ekologicznych Wykł. (Liczba gospodarstw ekologicznych) Źródło: obliczenia własne Rys.. Trend liczby gospodarstw ekologicznych Fig.. Trend of number of ecological farms. Metodyka badań Materiały źródłowe do badań pochodzą ze źródeł wtórnych, a były nimi: Raporty o stanie rolnictwa ekologicznego w Polsce w latach - z Głównego Inspektoratu Jakości Handlowej Artykułów Rolno-SpoŜywczych oraz opracowania literaturowe. Materiał liczbowy został opracowany za pomocą metod statystycznych takich jak: najmniejszych kwadratów oraz metody określania dynamik. Czasookres pracy dotyczy lat -. Wyniki badań przedstawiono w formie tabelarycznej,na wykresach i mapach.. Wyniki badań Podstawowym aktem prawa w Polsce regulującym zasady rolnictwa ekologicznego jest ustawa z kwietnia r. o rolnictwie ekologicznym (Dz.U. Nr, poz. z póź. zm.) oraz uzupełniające regulacje prawne: Rozporządzenie MRiRW z lutego r. w sprawie wzoru formularza wykazu producentów podlegających kontroli upowaŝnionej jednostki certyfikującej (Dz.U. z r. Nr poz. ); Rozporządzenie MRiRW z października r. w sprawie wzoru formularza wykazu producentów, którzy spełniali wymagania dotyczące produkcji w rolnictwie ekologicznym (Dz.U. z r. Nr poz. ); Rozporządzenie MRiRW z lipca r. w sprawie określania jednostki organizacyjnej kwalifikującej nawozy lub środki poprawiające właściwości gleby do stosowania w rolnictwie ekologicznym oraz prowadzącej wykaz tych nawozów i środków (Dz.U. z r. Nr, poz. ); Rozporządzenie MRiRW z lipca r. w sprawie określenia jednostki organizacyjnej kwalifikującej środki ochrony roślin do stosowania w rolnictwie ekologicznym oraz prowadzącej wykaz tych środków (Dz.U. z r. Nr, poz. ). W Polsce działa siedem upowaŝnionych jednostek certyfikujących (UJC). Kontroli dokonują inspektorzy, których w r. było. Najwięcejej kontroli wykonali w r. inspektorzy Ekologizacji PTRE, bo aŝ,%, Agro Bio Test,% oraz % Bioeksport. Rolnicy ekologiczni w naszym kraju od r. korzystają z dopłat do powierzchni upraw ekologicznych. Do.. r. dopłaty te były wypłacane z budŝetu państwa, a od przystąpienia do UE, rolnictwo ekologiczne wspierane jest dotacjami w ramach programów rolnośrodowiskowych - Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW - ). W ramach tego programu rolnictwo ekologiczne zostało objęte pakietem działań o kodzie SO, które składało się z ośmiu wariantów. M. Golinowska, M. Pytlarz-Kozicka Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering, Vol. ()

3 Tab.. Warianty pakietu rolnictwa ekologicznego w latach - Table. Variants of ecological agriculture package in the yars - Kod pakietu SO a SO a SO b SO b SO c SO c SO d SO d Nazwa wariantu Uprawy rolnicze bez certyfikatu Uprawy rolnicze z certyfikatem Trwałe uŝytki zielone bez certyfikatu Trwałe uŝytki zielone z certyfikatem Uprawy warzywnicze bez certyfikatu Uprawy warzywnicze z certyfikatem Uprawy sadownicze w tym jagodowe bez certyfikatu Uprawy sadownicze w tym jagodowe z certyfikatem Kwota dotacji zł/ha Wprowadzenie programów rolnośrodowiskowych w ramach PROW w latach - spowodowało wzrost zainteresowania producentów rolnych pakietami ekologicznymi, a szczególnie wariantami TUZ (S b) oraz upraw sadowniczych (SO d). Na rys. zobrazowano zróŝnicowanie przestrzenne liczby gospodarstw i wielkości powierzchni upraw ekologicznych w latach -. Najwięcej było gospodarstw ekologicznych spośród wszystkich województw w woj. małopolskim zarówno w pierwszym jak i w ostatnim roku analizy. W r. liczba gospodarstw podwoiła się i stanowiła,% udział w gospodarstwach ekologicznych Polski. Drugim województwem o znaczącym udziale gospodarstw ekologicznych było woj. podkarpackie (%), w którym wskaźnik dynamiki był wyŝszy o % w porównaniu z woj. małopolskim. ilość szt powierzchnia ha liczba gospodarstw powierzchnia upraw Źródło: opracowania własne na podstawie Raportu o stanie rolnictwa ekologicznego w Polsce w latach - Rys.. Liczba gospodarstw ekologicznych i powierzchnia gospodarstw w poszczególnych województwach Fig. Number of ecological farms and their surface by voivodeship M. Golinowska, M. Pytlarz-Kozicka Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering, Vol. ()

4 dynamika liczby gospodarstw dynamika liczby gospodarstw dynamika powierzchni upraw dynamika powierzchni Źródło: opracowania własne jak rys Rys.. Dynamika liczby producentów ekologicznych i dynamika powierzchni upraw ekologicznych w latach - Fig.. Number of ecological producers' dynamics and ecological cultivation surface's dynamics in the years - NajwyŜszym wskaźnikiem dynamiki wzrostu liczby gospodarstw ekologicznych w okresie lat charakteryzowały się woj.: wielkopolskie, lubuskie, pomorskie, podlaskie, zachodnio-pomorskie i łódzkie (rys. ). Podstawą naliczania dopłat do produkcji ekologicznej w Polsce była wielkość powierzchni upraw ekologicznych. W r. powierzchnia wynosiła, ha, a w latach następnych powiększała się i tak w r. wzrost osiągnął %, w r. o % w stosunku do pierwszego roku analizy. Na rys. oraz tab. przedstawiono zmiany powierzchni upraw ekologicznych w układzie przestrzennym w analizowanym okresie. Największą powierzchnię upraw ekologicznych notowano w województwach: zachodniopomorskim, podkarpackim, wielkopolskim, a najmniejszy areał tych upraw był w woj. opolskim, śląskim, łódzkim i kujawsko-pomorskim. Dynamika powierzchni upraw ekologicznych w województwach była bardzo zróŝnicowana. Dla Polski wskaźnik ten wynosił %. PoniŜej średniej znalazły się woj. opolskie, małopolskie, świętokrzyskie, dolnośląskie, warmińsko-mazurskie. Największe tempo wzrostu powierzchni miało miejsce w woj. lubuskim, śląskim, wielkopolskim (rys. ). W rankingu województw wg liczby gospodarstw w okresie trzech lat zauwaŝa się małe przesunięcia lokat. Natomiast według rankingu powierzchni upraw ekologicznych zanotowano większe zmiany lokat. Niewątpliwie wpływ na miejsce lokaty ma zwiększająca się (z wyjątkiem woj. małopolskiego i dolnośląskiego) w róŝnym tempie średnia powierzchnia upraw ekologicznych (tab. i oraz rys. ). M. Golinowska, M. Pytlarz-Kozicka Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering, Vol. ()

5 Tab.. Ranking województw wg liczby gospodarstw i powierzchni upraw ekologicznych Table. Voivodeship rating according to the number of ecological farms and ecological cultivation surface Lp. Wyszczególnienie dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-pomorskie wielkopolskie zachodniopomorskie Źródło: opracowanie własne jak rys. Liczba gospodarstw Powierzchnia upraw Tab.. Średnia powierzchnia upraw ekologicznych Table. Average surface of ecological cultivation Lp. Wyszczególnienie dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-pomorskie wielkopolskie zachodniopomorskie,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, Legenda: - pon. ha - ha - ha - pow. ha Rys.. Powierzchnia gospodarstw ekologicznych wg grup obszarowych Fig.. Ecological farms' surface according to the area groups M. Golinowska, M. Pytlarz-Kozicka Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering, Vol. ()

6 % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % sady warzywa TUZ uprawy polowe Rys.. Struktura upraw ekologicznych w ramach pakietu SO Fig.. Ecological cultivations' structure in SO package Średnia powierzchnia upraw ekologicznych miała tendencję wzrostową z wyjątkiem woj. małopolskiego i dolnośląskiego. Najmniejsze powierzchnie upraw ekologicznych charakteryzowały województwa świętokrzyskie, małopolskie i pomorskie, a największa gospodarstwa znajdowały się w woj. zachodniopomorskim (,-, ha) i w woj. wielkopolskim (,-, ha). Struktura upraw ekologicznych była charakterystyczna zarówno dla Polski jak i dla poszczególnych województw. Uprawy polowe w latach - stanowiły od, do,%, uŝytki zielone od, do,%, uprawy warzywne tylko,%, a sady z roku na rok zwiększały swój udział z,% do,%. W woj. warmińsko-mazurskim, podlaskim, zachodniopomorskim uprawy polowe zajmowały zdecydowanie najwyŝszy odsetek, a w woj. podkarpackim, lubuskim, dolnośląskim i małopolskim uŝytki zielone przewyŝszają uprawy polowe. W woj. łódzkim bardzo wysoki udział stanowiły sady, który wahał się od do,%. W kaŝdym województwie w strukturze powierzchni ekologicznej nastąpił wzrost udziału upraw sadowniczych( rys.). W ramach wariantu SO rolnictwa ekologicznego dopłaty w latach - wzrosły prawie, razy. Najwięcej, bo aŝ,% dopłat w r. otrzymało woj. zachodniopomorskie, które w rankingu dopłat zajęło miejsce. Na drugim miejscu znalazło się woj. lubuskie, następnie mazowieckie (tab. i rys. ). Najmniejsze kwoty dopłat otrzymały woj. śląskie, opolskie i pomorskie. Dynamika dopłat do produkcji ekologicznej w okresie - wykazała, Ŝe w woj. lubuskim nastąpił wzrost sześciokrotny, w wielkopolskim pięciokrotny, a w zachodniopomorskim o %. Najmniejsze tempo wzrostu dopłat miało miejsce w woj. świętokrzyskim, tylko,% (rys. ). W strukturze dopłat ekologicznych dla Polski w analizowanych latach dominowały dopłaty do upraw polowych z tendencją spadkową. Udział dopłat do trwałych uŝytków zielonych ulegał zmniejszeniu od, do,% oraz udział dopłat do upraw warzywnych. Bardzo dynamicznie, bo aŝ dwukrotnie wzrósł udział dopłat do sadów (rys. ). ZróŜnicowanie struktury dopłat w województwach było bardzo duŝe. Woj. łódzkie charakteryzowało się,% udziałem dopłat do sadów. We wszystkich województwach udział dopłat do sadów wzrastał, a malał udział dopłat do warzyw, trwałych uŝytków zielonych i upraw polowych. Natomiast w woj. warmińsko-mazurskim, podlaskim, śląskim i pomorskim dopłaty do upraw polowych stanowiły udział ok. %. Udział trwałych uŝytków zielonych w strukturze dopłat w woj. podkarpackim, małopolskim, dolnośląskim, lubuskim i pomorskim był wysoki i oscylował od -% ogółu dopłat. M. Golinowska, M. Pytlarz-Kozicka Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering, Vol. ()

7 % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % uprawy polowe TUZ warzywa sady Rys.. Kwoty dopłaty do pakietu rolnictwa ekologicznego w latach - Fig.. Amount of surcharges to the ecological agriculture package in the years - Tab.. Ranking województw wg kryterium kwot dopłat do produkcji ekologicznej Table. Voivodeship rating according to criteria of the amount of surcharges to the ecological production Lp. Wyszczególnienie dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-pomorskie wielkopolskie zachodniopomorskie Źródło: opracowanie własne, jak rys. M. Golinowska, M. Pytlarz-Kozicka Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering, Vol. ()

8 dynamika powierzchni % dynamika dopłat Rys.. Dynamika dopłat w latach - (rok =%) Fig.. Surcharges' dynamics in the years - (year =%) Tab.. Kwoty dopłat do produkcji ekologicznej (zł/ ha) Table. Amount of surcharges to the ecological production (PLN per ha) Lp. Wyszczególnienie dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-pomorskie wielkopolskie zachodniopomorskie Źródło: opracowanie własne, jak rys. Dopłaty do produkcji ekologicznej na ha w latach - średnio wynosiły dla Polski w r. zł, w następnym roku wzrosły do zł i w ostatnim roku analizy wynosiły zł (tab. ). Porównując średnie wielkości dopłat z tab. moŝna stwierdzić, Ŝe dopłaty te są takie jak do pakietu uprawy rolne z certyfikatem. Dopłatami na ha poniŝej średniej na ha w r. charakteryzowały się woj. zachodniopomorskie, warmińsko-mazurskie, podkarpackie, opolskie, małopolskie i dolnośląskie. Na kształtowanie się średniej wielkości dopłat wpływ miał udział trwałych uŝytków zielonych. W roku następnym poniŝej średniej dopłat znalazło się woj. lubuskie i pomorskie, a przyczynami było zwiększanie się w strukturze upraw ekologicznych TUZ. W r. z kwotą dopłat poniŝej średniej naleŝy wymienić woj. warmińsko-mazurskie, pomorskie, podkarpackie, małopolskie, lubuskie i dolnośląskie. Natomiast najwyŝsze dopłaty do produkcji ekologicznej na ha uzyskały woj. łódzkie, kujawsko-pomorskie. Niewątpliwie wpływ na kwoty dopłat miał duŝy udział sadów w strukturze upraw ekologicznych. M. Golinowska, M. Pytlarz-Kozicka Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering, Vol. ()

9 . Podsumowanie i wnioski Przeprowadzone badania dotyczące dopłat do produkcji ekologicznej w ramach PROW - pozwoliły na wysunięcie następujących wniosków: ) W skali kraju liczba gospodarstw produkujących w systemie ekologicznym wzrosła z (r) do (r.), czyli nastąpił wzrost o gospodarstw. W województwach liczba gospodarstw była znacznie zróŝnicowana i wahała się od do. Najwięcej gospodarstw ekologicznych było w woj. małopolskim i podkarpackim. ) Średnia powierzchnia gospodarstwa ekologicznego w latach - wzrosła z, do,. Największe powierzchnie gospodarstw ekologicznych posiadały województwa Polski zachodniej oraz woj. warmińskomazurskie. ) W strukturze upraw ekologicznych w kraju uprawy polowe i TUZ zajmują znaczący udział. W latach - zauwaŝa się wzrost upraw sadowniczych i spadek upraw warzywnych. W województwach struktura upraw ekologicznych była zróŝnicowana ) Kwoty dopłat do pakietu rolnictwa ekologicznego (SO) dla Polski w latach - wzrosły z, mln zł w r. do, mln zł. Dla wszystkich województw dynamika dopłat przybrała tendencje wzrostową, jednak tempo wzrostu było zróŝnicowane. NajwyŜsze tempo wzrostu wystąpiło w woj. lubuskim, wielkopolskim, zachodnio-pomorskim, a najniŝsze w świętokrzyskim. ) Na przestrzeni lat struktura dopłat dla Polski uległa zmianie, malały dopłaty do upraw polowych, do TUZ i warzyw, a dynamicznie wzrastały dopłaty do upraw sadowniczych. Dla woj. łódzkiego udział dopłat do sadów sięgał %. Na taki stan rzeczy wpływ miała wysokość dopłat do produkcji sadowniczej, która wynosiła od - zł. ) Średnio w Polsce ha uprawy ekologicznej był dofinansowywany kwotą od zł do zł. W r. najwięcej, bo zł otrzymywali producenci ekologiczni z woj. łódzkiego oraz z woj. kujawskopomorskiego zł. M. Golinowska, M. Pytlarz-Kozicka Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering, Vol. ()