Wielkość gospodarstwa a obszar gospodarstwa. - typy gospodarstw rolnych

Transkrypt

1 P-2014 Wielkość gospodarstwa a obszar gospodarstwa - typy gospodarstw rolnych prof. dr hab. Wiesław Musiał 1

2 Zmieniające się otoczenie społecznogospodarcze rolnictwa sprawia że wieś i rolnictwo ulega stopniowo przeobrażeniu które polega głównie na: powiększaniu skali produkcji (koncentracji) specjalizacji produkcji kooperacji (współpracy) W potocznym znaczeniu wielkość gospodarstwa najczęściej kojarzona jest z jego zasobami ziemi. 2

3 Nie jest to jednak miarą dobra, gdyż mogą być np. następujące relacje: A. gospodarstwa o powierzchni 2ha zatrudniające 10 osób i o produkcji towarowej 2 mln zł (np. szklarnia) B. gospodarstwa o powierzchni 200ha, które dają pracę tylko przez 2 miesiące dla 2 pracowników i np. dochody na 1ha 200zł (np. produkujące zboże). C. gospodarstwo o pow. 20 ha dające prace i dochody dla 2 osób 3

4 Ważny jest więc tu poziom intensywności organizacji i intensywności produkcji*. Jednak potencjał ekonomiczny gospodarstwa tworzą trzy podstawowe czynniki produkcji: ziemia, praca, kapitał. *) intensywność w ekonomice to kolejne wykłady 4

5 Miary wielkości gospodarstwa w: 1. Pomiar poprzez produkcję towarową Stany Zjednoczone (USA) pomiar (i podział na grupy) gospodarstw dokonuje się tu na podstawie rocznego przychodu (sprzedaży rocznej) np. sprzedaż do $ to gospodarstwa małe 5

6 Miara ta zależna jest od: ceny zbytu produktów finalnych jest mało przydatna w porównaniach międzynarodowych jeżeli miarą produkcji jest sprzedaż brutto to błędy w ocenie mogą być znaczne (np. na fermie produkującej np. trzodę na kupnych paszach). 6

7 Stąd też wielkość gospodarstw określa się także na podstawie posiadanych przez nie czynników produkcji zwłaszcza kapitału dylematy dotyczą: czy mierzyć tylko kapitał własny (ziemie, budynki, maszyny), czy także obcy (kredyty) grunty własne, czy także dzierżawne 7

8 2. Jednostka holenderska wielkości gospodarstwa Wielkość gospodarstwa mierzona jest w standardowych jednostkach gospodarczych tj. wartość produkcji czystej netto* wytworzonej w gospodarstwie o typowych warunkach produkcji (Jest to jednostka zbliżona do ESU) *)Produkcja czysta to wartość wytworzonych produktów pomniejszono o zakup produktów zużytych do produkcji (np. pasz kupnych, nawozów, pestycydów i najmniej siły roboczej) 8

9 3. Jednostka Brytyjska (SMD Standard Man-Dey) Wyraża ona nakłady pracy jakie są potrzebne do prowadzenia gospodarstwa o określonej wielkości. Większe gospodarstwo ma większe zapotrzebowanie na prace stąd też wyższa jest wartość SMD. 9

10 Stąd wyodrębnia się: gospodarstwa oparte o pracę własną wynajmujące pracowników sezonowych wynajmujące 1-2 pracowników stałych 10

11 W 1985 Komisja Europejska ustanowiła obowiązującą obecnie typologie gospodarstw a w 2009 zasady te znowelizowała Gospodarstwa klasyfikowane są według wielkości ekonomicznej typu rolniczego (organizacji formalnej) powierzchni użytków rolnych (kryterium pomocnicze) 11

12 Europejska Jednostka Wielkości (ESU) obowiązuje w krajach UE wyrażona jest w euro jest oparta o standardową nadwyżkę bezpośrednią stanowi on różnicę pomiędzy wartością produkcji końcowej (potencjalnie towarowej) a kosztami zmiennymi bezpośrednimi danej działalności dla każdego gospodarstwa sumuje się standardowe nadwyżki wszystkich prowadzonych w nim działalności 12

13 Stosuje się w niej trzy parametry oceny ekonomicznej: do 2010 od

14 Standardowa nadwyżką bezpośrednią oblicza się wg schematu Standardowa nadwyżka bezpośrednia SGM Wartość produkcji = potencjalnie towarowej danej działalności Koszty bezpośrednie tej działalności 14

15 Nadwyżki bezpośrednie oblicza się na podstawie danych empirycznych w gospodarstwach prowadzących rachunkowość Wartość produkcji danej działalności rolniczej (np. żywca, mleka) oblicza się: wg cen sprzedaży loco gospodarstwa dolicza się subsydia odejmuje wartości zakupionych zwierząt do chowu 15

16 Koszty bezpośrednie muszą spełniać trzy kryteria: można je bez żadnej wątpliwości zaliczyć do określonej działalności ich wielkość ma proporcjonalny związek ze skalą produkcji mają bezpośredni wpływ na wielkość produkcji 16

17 Do kosztów bezpośrednich nie zaliczamy: kosztów pracy eksploatacji maszyn i budynków i ich amortyzacji zakupionych usług Standardowa nadwyżka bezpośrednia (SGM) po pierwsze odnoszona jest do: 1 ha uprawy 1 sztuki zwierzęcia 17

18 W efekcie SGM obliczana jest jako suma standardowych nadwyżek bezpośrednich różnych działalności całego gospodarstwa SGM Standardowa produkcja potencjalnie towarowa całego gospodarstwa = - Standardowe koszty bezpośredni e całego gospodarstw a Standardowa nadwyżka bezpośrednia (SGM) oblicza się w ujednolicony sposób dla wszystkich gospodarstw w regionie! 18

19 Pozwala to eliminować różnice technologiczne i produkcyjne poszczególnych gospodarstw Umożliwia jednocześnie, znając powierzchnie upraw i liczbę użytkowanych zwierząt ustalić wielkość ekonomiczną i typ organizacji gospodarstwa (bez znajomości zapisów księgowych) 19

20 Na podstawie podobieństwa warunków przyrodniczych ekonomicznych i stosowanych technologii produkcji wyodrębniono w Polsce 4 regiony dla których oblicza się SGM 20

21 Do obliczeń celem eliminacji wpływu zmian metorologicznych w danym roku oraz zmian cen produktów i środków produkcji przyjmuje się średnie dane z trzech lat! Na tym właśnie polega standaryzacja nadwyżki bezpośredniej Nadwyżki są obliczane dla każdego regionu statystycznego i dla każdej prowadzonej działalności (1 ha, 1 sztuka) W UE do obliczeń SGM przyjmuje się 124 działalności (faktycznie produktów) 21

22 Wielkość ekonomiczna gospodarstwa jest określana sumą standardowych nadwyżek bezpośrednich (SGM) wszystkich działalności występujących w gospodarstwie Tę sumę dzieli się przez wartości europejskiej jednostki wielkości wynoszącą 1200 EURO i otrzymujemy europejską wielkość gospodarstwa ESU (European Size Unit) 22

23 Klasy wielkości ekonomicznej gospodarstw rolnych używane w typologii UE Klasa wielkości ekonomicznej Wielkość w ESU I < 2 II 2 - < 4 III 4 - < 6 IV 6 - < 8 V 8 - < 12 VI 12 - < 16 Nazewnictwo klas wielkości stosowane od 1983/84 Bardzo małe Małe Średnio małe VII 16 - < 40 Średnio duże VIII 40 - < 100 Duże IX < 250 X 250 i więcej Bardzo duże 23

24 Wyliczenie wielkości ekonomicznej gospodarstw rolnych przeprowadza się na podstawie Regionalnych współczynników Standardowych Nadwyżek Bezpośrednich SGM 2000 dla produktów roślinnych i zwierzęcych, które zostały opracowane przez Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PIB w Warszawie 24

25 W latach obowiązywało równolegle liczenie i wielkości ekonomicznej SO i wielkości ekonomicznej w ESU Od 2013 r. na obszarze UE liczy się całkowita standardowa produkcje gospodarstwa (SO) Nowa metoda określania wielkości ekonomicznej w UE obowiązuje od 2010 r. Wielkość tą oblicza się na podstawie wartości produkcji wyrażonej we EURO 25

26 Przyczyny zmian; W latach nastąpiło wyraźne zwiększenie kosztów wytwarzania jednostki wartości produkcji rolniczej na obszarze Unii Europejskiej z powodu; Nadwyżki bezpośrednie niektórych produktów (mierzone w ESU) miały wartości ujemne 26

27 Stąd dla potrzeb klasyfikacji gospodarstw według standardowej wielkości ekonomicznej gospodarstwa europejską jednostkę wielkości (ESU), zamieniono na kryterium standardowej produkcji (SO) (Standard Output) wyrażonej w europejskiej jednostce monetarnej tj. bezpośrednio w euro (EURO) 27

28 Standardowa Produkcja (SO) (z ang. Standard Output) jest to średnia z 5 lat wartość produkcji określonej działalności produkcji roślinnej lub zwierzęcej uzyskiwana z 1 ha lub od 1 zwierzęcia w ciągu 1 roku, w przeciętnych dla danego regionu warunkach produkcyjnych. Wartość produkcji wyraża się w EURO bez dopłat do produkcji 28

29 Schemat porównujący metodę obliczania SGM i SO: Standardowa Nadwyżka Wartość produkcji Bezpośrednia (Standard = głównej i ubocznej koszty Gross Margin) bezpośrednie + dopłaty bezpośrednie Standardowa Produkcja = Wartość produkcji głównej i (Standard Output) ubocznej W Polsce wyodrębnione 4 regiony dla których obliczało się Standardową Nadwyżkę Bezpośrednią a obecnie Standardową Produkcję pozostały bez zmian. 29

30 Ustalono nowe klasy wielkości ekonomicznej gospodarstw określane liczbowo (1-14) i w euro jako wartość produkcji i gospodarstwa 30

31 Wybrane współczynniki SGM i SO i ich relacja dla regionu Małopolska i Podgórze (w zł na ha lub na sztukę) Nazwa działalności Jednostka miary SGM SO Relacja SO/SGM Pszenica zł/ha 1214, ,80 1,22 zwyczajna i orkisz Ziemniaki zł/ha 4782, ,75 1,25 Buraki cukrowe zł/ha 5216, ,51 1,27 Rzepa i rzepik zł/ha 1655, ,64 1,25 Sady i plantacje zł/ha 4866, ,72 1,33 roślin jagodowych Krowy mleczne zł/szt 1907, ,62 2,02 Lochy o wadze 50 zł/szt 1412, ,81 1,40 kg i więcej Kury nioski zł/100 szt 225, ,41 20,60 31

32 Klasy wielkości ekonomicznej gospodarstw rolnych w typologii UE Stara klasyfikacja Nowa klasyfikacja Nazwa W EURO W ESU W EURO Bardzo małe 1 Poniżej 2400 Poniżej 2 1 Do Małe Średnio małe Średnio duże ! Duże 8 Bardzo duże Pow Pow Powyżej

33 Formalna klasyfikacja gospodarstw rolnych - typ rolniczy gospodarstwa Jest określany na podstawie udziału poszczególnych działalności w tworzeniu ogólnej wartości standardowej nadwyżki bezpośredniej (SGM) w gospodarstwie Gospodarstwa, w których udział jednego typu działalności przekracza 2/3 łącznej SGM nazywane są jednokierunkowymi (specjalistycznymi) 33

34 Gospodarstwa, w których udział dwóch typów działalności zawiera się w przedziale od 1/3 łącznego SGM do 2/3 łącznego SGM nazywane są dwubiegunowymi (dwukierunkowymi) Gospodarstwa w których żaden z typów działalności nie przekracza 1/3 SGM są określane jako mieszane 34

35 W zależności od pożądanego stopnia dokładności, typy rolnicze gospodarstw są dzielone na: 8 typów ogólnych i grupę gospodarstw niesklasyfikowanych 17 typów podstawowych 50 typów szczegółowych 35

36 Typy rolnicze ogólne gospodarstw rolniczych w typologii Unii Europejskiej Nr typu 1 2 Nazwa typu rolniczego Specjalizujące się w uprawach polowych: zboża, strączkowe łącznie z mieszankami zbóż z roślinami strączkowymi, ziemniaki, buraki cukrowe, pastewne okopowe i krzyżowe, rośliny przemysłowe, warzywa, melony i truskawki w uprawie polowej, rośliny paszowe, uprawy nasienne i sadzonki, ziemia odłogowana Specjalizujące się w uprawach ogrodniczych: warzywa, melony i truskawki w uprawie polowej - ogrody towarowe, warzywa, melony i truskawki w uprawie pod osłonami, kwiaty i rośliny ozdobne w uprawie polowej, kwiaty i rośliny ozdobne w uprawie pod osłonami, grzyby 36

37 Nr typu Nazwa typu rolniczego Specjalizujące się w uprawach trwałych: plantacje drzew i krzewów owocowych, winnice, szkółki drzew i krzewów owocowych, ozdobnych i leśnych, pozostałe uprawy trwałe (np. wiklina), uprawy trwałe pod osłonami Specjalizujące się w chowie zwierząt żywionych w systemie wypasowym: konie, bydło, owce, kozy oraz łąki i pastwiska Specjalizujące się w chowie zwierząt żywionych paszami treściwymi: trzoda chlewna, drób, króliki (samice) 6 Różne uprawy, łącznie 7 Różne zwierzęta, łącznie 8 Różne uprawy i zwierzęta, łącznie 9 Gospodarstwa niesklasyfikowane 37

38 Przykład Kod Rodzaj typu Nazwa typu rolniczego 5 ogólny Gospodarstwa specjalizujące się w chowie zwierząt żywionych paszami treściwymi 51 podstawowy Chów trzody chlewnej 511 szczegółowy Chów loch 38

39 W krajach UE istnieje duże zróżnicowanie gospodarstw w zakresie wielkości ekonomicznej dla poszczególnych typów produkcyjnych Udział gospodarstw specjalizujących się w uprawach polowych Do 2 tys. SO pow. 500 tys. SO Polska 54,7 % 0,1 % Wielka Brytania 19,8 % 3,3 % Niemcy 1,1 % 0,1 % Czechy 5,9 % 6,4 % UE-27 54,2 % 0,4% 39

40 Udział gospodarstw specjalizujących się w chowie zwierząt w systemach wypasowych Do 2 tys. SO pow. 500 tys. SO Polska 7,2 % 0,0 % Wielka Brytania 4,5 % 2,3 % Niemcy 0,2 % 1,6 % Czechy 9,7 % 3,0 % UE-27 15,1 % 0,7 % 40