SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY

Transkrypt

1 KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia r. COM(2017) 3 final SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w sprawie oceny programów monitorowania realizowanych przez państwa członkowskie w ramach dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej {SWD(2017) 1 final} PL PL

2

3 Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie oceny programów monitorowania realizowanych przez państwa członkowskie w ramach dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej (2008/56/WE) 1. WPROWADZENIE Unijna dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej 1 zapewnia ramy zobowiązujące państwa członkowskie do podjęcia środków koniecznych do osiągnięcia lub utrzymania dobrego stanu środowiska we wszystkich unijnych wodach morskich do 2020 r. Realizacja tego celu oznacza, że morza UE są czyste, zdrowe i urodzajne, a wykorzystanie środowiska morskiego ma zrównoważony charakter. Dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej obejmuje jedenaście wskaźników jakości 2, opisujących, jak powinno wyglądać środowisko po osiągnięciu dobrego stanu środowiska. W decyzji Komisji 2010/477/UE w sprawie kryteriów i standardów metodologicznych dotyczących dobrego stanu środowiska wód morskich 3 wskazuje się państwom członkowskim, w jaki sposób zrealizować ten cel. W praktyce państwa członkowskie mają obowiązek opracowywać i wdrażać strategie morskie. Obejmują one: wstępną ocenę własnych wód morskich; ustalenie dobrego stanu środowiska własnych wód morskich; wyznaczenie zadań środowiskowych; opracowanie i wdrożenie skoordynowanych programów monitorowania oraz określenie środków lub działań koniecznych do osiągnięcia lub utrzymania dobrego stanu środowiska. W odniesieniu do każdego państwa członkowskiego Komisja musi ocenić, czy te elementy spełniają wymagania dyrektywy. W razie konieczności Komisja może również zwrócić się o udzielenie dodatkowych informacji i zapewnić wytyczne dotyczące niezbędnych zmian. W 2012 r. państwa członkowskie po pierwszej fazie wdrożenia obejmującej ocenę wstępną zgłosiły ustalony dobry stan środowiska oraz określone zadania środowiskowe. Komisja opublikowała ocenę 4 tych elementów, uznając przy tym, że państwa członkowskie wykazały ograniczone ambicje w wyznaczaniu zadań środowiskowych. W ocenie podkreślono również brak spójności we wdrażaniu realizowanym w poszczególnych podregionach morskich lub regionach morskich. 1 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/56/WE z dnia 17 czerwca 2008 r. ustanawiająca ramy działań Wspólnoty w dziedzinie polityki środowiska morskiego (dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej) (Dz.U. L 164 z , s. 19). 2 Do 11 wskaźników jakości, zdefiniowanych w załączniku I do dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej, należą: D1 Różnorodność biologiczna, D2 Gatunki obce, D3 Ryby i skorupiaki eksploatowane w celach handlowych, D4 Łańcuchy pokarmowe, D5 Eutrofizacja, D6 Integralność dna morskiego, D7 Zmiany właściwości hydrograficznych, D8 Substancje zanieczyszczające, D9 Substancje zanieczyszczające w owocach morza, D10 Odpady, D11 Energia, w tym hałas podwodny. Na potrzeby niniejszego sprawozdania wskaźniki różnorodności biologicznej (D1, 4 i 6) pogrupowano według głównych grup gatunków i typów siedlisk, w następujący sposób: ptaki, ssaki i gady, ryby i głowonogi, siedliska dna morskiego i siedliska w słupie wody. Dodatkowa kategoryzacja skutkuje łącznie 13 kategoriami wskaźników. 3 Decyzja Komisji 2010/477/UE z dnia 1 września 2010 r. w sprawie kryteriów i standardów metodologicznych dotyczących dobrego stanu środowiska wód morskich (Dz.U. L 232 z , s. 14). 4 Sprawozdanie Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego Pierwsza faza wdrażania dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej (2008/56/WE) Ocena i wytyczne Komisji Europejskiej COM(2014) 097 final. 2

4 Na kolejnym etapie wdrażania państwa członkowskie były zobowiązane do opracowania i wdrożenia do lipca 2014 r. 5 programów monitorowania oraz zgłoszenia ich Komisji w terminie trzech miesięcy od ich opracowania. Programy monitorowania mają służyć ocenie stanu środowiska wód morskich oraz postępu w dążeniu do realizacji zadań środowiskowych. W wyznaczonym terminie 6 swoje programy monitorowania na potrzeby niniejszej oceny zgłosiło Komisji dwadzieścia państw członkowskich 7 : Belgia, Bułgaria, Dania, Estonia, Niemcy, Irlandia, Hiszpania, Francja, Chorwacja, Włochy, Cypr, Łotwa, Litwa, Niderlandy, Portugalia, Rumunia, Słowenia, Finlandia, Szwecja i Zjednoczone Królestwo 8. Trzy państwa członkowskie (Malta, Grecja i Polska) nie przedłożyły dotąd swoich sprawozdań 9. Niniejsze sprawozdanie stanowi uzupełnienie sprawozdania Komisji z 2014 r. i ma określić postęp państw członkowskich w dążeniu do spójniejszego wdrażania dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej w celu uzyskania dobrego stanu środowiska w unijnych wodach morskich do 2020 r. Komisja przedstawia swoją ocenę programów monitorowania zgłoszonych przez państwa członkowskie wymienione powyżej. Sprawozdanie zawiera ocenę spójności i adekwatności programu monitorowania realizowanego przez każde z państw członkowskich, jak również analizę spójności regionalnej. Zawarto w nim również wytyczne dotyczące wszelkich zmian, jakie Komisja uznaje za konieczne. Pierwsza część sprawozdania zawiera analizę programów monitorowania realizowanych przez państwa członkowskie w związku z określeniem dobrego stanu środowiska oraz powiązanych zadań środowiskowych. W drugiej części przedstawiono rozważania na temat dalszych działań w zakresie monitorowania, jakie należy podjąć na szczeblu krajowym i unijnym, aby osiągnąć i utrzymać dobry stan środowiska unijnych wód morskich do 2020 r. Załączony do niniejszego sprawozdania dokument roboczy służb Komisji 10 zawiera szczegółową analizę programu monitorowania każdego z państw członkowskich dokonaną z uwzględnieniem jedenastu wskaźników jakości przewidzianych w dyrektywie ramowej w sprawie strategii morskiej, jak również szczegółowe wytyczne dla każdego z państw członkowskich. Załączony dokument roboczy służb Komisji zawiera również ocenę pewnych elementów zgłoszonych w ramach pierwszej fazy wdrażania dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej, w odniesieniu do tych państw członkowskich, które złożyły sprawozdania z opóźnieniem Bułgarii, Chorwacji, Malty, portugalskiego podregionu Makaronezja (Azory i Madera) oraz brytyjskiego podregionu Zachodniego Morza Śródziemnego (wody otaczające Gibraltar) GŁÓWNE USTALENIA 5 Wymóg ten przewidziano w art. 5 ust. 2 lit. a) ppkt (iv) oraz art. 11 dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej. 6 Na potrzeby niniejszego sprawozdania za datę graniczną przyjęto wrzesień 2015 r. 7 Obowiązek zawarty w dyrektywie ma zastosowanie wyłącznie w odniesieniu do 23 nadbrzeżnych państw członkowskich, zaś nie obejmuje pięciu śródlądowych państw członkowskich. 8 Ze sprawozdania Zjednoczonego Królestwa wyłączono wody otaczające brytyjskie terytorium zamorskie na Gibraltarze. 9 Malta i Polska dostarczyły od tamtego czasu swoje sprawozdania, jednak z uwagi na opóźnienie w ich złożeniu nie można było dokonać ich oceny na potrzeby niniejszego sprawozdania. Grecja do tej pory (październik 2016 r.) nie złożyła sprawozdania. Komisja na późniejszym etapie opublikuje i poda do wiadomości publicznej oceny i wytyczne dotyczące państw członkowskich, których nie uwzględniono w niniejszym sprawozdaniu. 10 SWD(2017) 1 final. 11 Jeżeli chodzi o Portugalię i Zjednoczone Królestwo, wstępne zalecenia Komisji zawarte w sprawozdaniu z 2014 r. zaktualizowano, aby odzwierciedlić dane dotyczące Makaronezji dla Portugalii oraz dane dotyczące Gibraltaru dla Zjednoczonego Królestwa. 3

5 Udział programu monitorowania realizowanego przez państwo członkowskie w każdej kategorii (%) W celu dokonania oceny, czy realizowane przez państwa członkowskie programy monitorowania stanowią odpowiednie ramy umożliwiające spełnienie wymogów dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej, programy te oceniono, biorąc pod uwagę ich cel, zakres przestrzenny, pokrycie wskaźnikami różnych kategorii i zadaniami środowiskowymi, harmonogram wdrażania, adekwatność w stosunku do obowiązków przewidzianych dyrektywą ramową w sprawie strategii morskiej oraz innymi odpowiednimi przepisami, a także spójność regionalną. Dwadzieścia państw członkowskich zgłosiło ponad 200 programów monitorowania, obejmujących nieomal podprogramów. Cel Jak pokazano na wykresie 1, większość działań w zakresie monitorowania (73 %) skupia się na ocenie stanu środowiska wód morskich państw członkowskich oraz na skutkach działalności człowieka. 41 % działań jest związanych z monitorowaniem presji wynikającej z działalności człowieka (np. obecności pyłu zawieszonego w słupie wody, który zmniejsza przejrzystość wód, lub wzbogacenia substancjami odżywczymi powodującymi eutrofizację; lub odpadów morskich zgromadzonych na plażach), 19 % skupia się na działalności człowieka powodującej presję na środowisko (np. działania w zakresie pogłębiania prowadzone w portach, działalność rolnicza, zrzuty ścieków komunalnych czy też niewłaściwe gospodarowanie odpadami stałymi), a zaledwie 12 % skupia się na skuteczności środków służących łagodzeniu tych presji i ich oddziaływania (np. skutkach środków służących ograniczeniu utraty składników odżywczych lub poprawie gospodarowania odpadami stałymi). Brak nacisku na ocenę środków można częściowo wyjaśnić tym, iż państwa członkowskie nie miały obowiązku wdrożenia tych środków przed końcem 2016 r. (art. 5 ust. 2 dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej). Ponieważ programy i ich funkcje nakładają się, suma różnych działań w zakresie monitorowania przekracza 100 %. 100% Jaki jest cel monitorowania? (na podstawie samooceny państwa członkowskiego) 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Stan środowiska i oddziaływanie Presja Działalność człowieka wywołująca presję Skuteczność środków 4

6 Wykres 1: Cel monitorowania realizowanego przez państwa członkowskie 12 Monitorowanie różnorodności biologicznej (wskaźniki 1, 4 i 6) stanowi 41 % działań 13. Koncentrację na różnorodności biologicznej może wyjaśniać wykonana już w zakresie monitorowania praca na rzecz wdrożenia innych przepisów unijnych, w tym dyrektywy ptasiej 14, dyrektywy siedliskowej 15, ramowej dyrektywy wodnej 16, dyrektywy dotyczącej wód w kąpieliskach 17, dyrektywy azotanowej 18 oraz rozporządzenia w sprawie wspólnej polityki rybołówstwa 19. Obejmują one wymogi w zakresie monitorowania bezpośrednio powiązane ze wskaźnikami z dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej. Przykładowo w ramach dyrektywy ptasiej państwa członkowskie muszą wziąć pod uwagę tendencje i zmiany populacji dzikich gatunków ptaków, które korzystają ze szczególnych środków ochrony. Monitorowanie przez państwa członkowskie populacji, rozmiaru i liczebności ptaków morskich służy zatem realizacji zarówno wymogów wynikających z dyrektywy ptasiej, jak i dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej. 59 % działań w zakresie monitorowania jest powiązanych z pozostałymi ośmioma wskaźnikami przy stosunkowo ograniczonym monitorowaniu energii, w tym hałasu podwodnego 20 i substancji zanieczyszczających w owocach morza (wskaźniki 11 i 9) (4 % każdy), gatunków obcych (wskaźnik 2) (5 %) oraz odpadów morskich i zmian właściwości hydrograficznych (wskaźniki 10 i 7) (6 % każdy). Substancje zanieczyszczające w wodzie (wskaźnik 8), eutrofizacja (wskaźnik 5) oraz ryby eksploatowane w celach handlowych (wskaźnik 3) to wskaźniki pokryte lepiej (odpowiednio 13 %, 11 % i 9% działań w zakresie monitorowania). Zakres przestrzenny Państwa członkowskie złożyły sprawozdania dotyczące rozmieszczenia przestrzennego programów monitorowania, stosując następujące strefy geograficzne: lądowa, wody przejściowe 21, wody przybrzeżne, 12 Wykres nie obejmuje danych z Łotwy, Włoch i Portugalii, ponieważ ich sprawozdania złożono w nieujednoliconej formie. Programy monitorowania obejmują kilka obszarów przestrzennych, a zatem mogą dotyczyć wód przybrzeżnych i terytorialnych. 13 Wartości procentowe obliczono w oparciu o całkowitą liczbę zgłoszonych podprogramów monitorowania. 14 Dyrektywa 2009/147/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (Dz.U. L 20 z , s. 7). 15 Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz.U. L 206 z , s. 7). 16 Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Dz.U. L 327 z , s. 1). 17 Dyrektywa 2006/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 lutego 2006 r. dotycząca zarządzania jakością wody w kąpieliskach i uchylająca dyrektywę 76/160/EWG (Dz.U. L 64 z , s. 37). 18 Dyrektywa Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego (Dz.U. L 375 z , s. 1). 19 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1380/2013 z dnia 11 grudnia 2013 r. w sprawie wspólnej polityki rybołówstwa, zmieniające rozporządzenia Rady (WE) nr 1954/2003 i (WE) nr 1224/2009 oraz uchylające rozporządzenia Rady (WE) nr 2371/2002 i (WE) nr 639/2004 oraz decyzję Rady 2004/585/WE (Dz.U. L 354 z , s. 22). 20 Wskaźnik odnosi się do wprowadzenia energii w środowisku morskim, w tym hałasu podwodnego. Z uwagi na fakt, iż rozwój naukowotechniczny stojący za tym wskaźnikiem stale postępuje, państwa członkowskie skoncentrowały się w swoich działaniach na hałasie podwodnym, a wskaźnik ten będzie na potrzeby niniejszego sprawozdania określany w ten właśnie sposób. 21 W myśl definicji z dyrektywy 2000/60/WE wody przejściowe oznaczają części wód powierzchniowych w obszarach ujść rzek, które są częściowo zasolone na skutek bliskości wód przybrzeżnych, ale które są pod znacznym wpływem dopływów wód słodkich. Wody przybrzeżne obejmują obszar jednej mili morskiej od linii bazowej, jak określono w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/56/WE. 5

7 wody terytorialne, wyłączna strefa ekonomiczna (w.s.e.) 22, obszar szelfu kontynentalnego poza w.s.e. 23 oraz wody morskie poza granicami państw członkowskich. Jak przedstawiono na wykresie 2, największa część (68 %) monitorowania realizowanego przez państwa członkowskie dotyczy wód przybrzeżnych, a stosunkowo duża również wód terytorialnych (57 %) oraz w.s.e. (51 %). Najmniejsza część (6 %) dotyczy wód kontynentalnych poza w.s.e. Jak wyjaśniono powyżej, państwa członkowskie zasadniczo wiążą swoje programy monitorowania z istniejącymi programami wymaganymi w ramach innych przepisów unijnych, co może wyjaśniać dominację monitorowania wód przybrzeżnych. Programy monitorowania wód terytorialnych poza granicami państw członkowskich są ograniczone. Wpływa na to wiele czynników, takich jak koszt takiego monitorowania czy też potrzeba skoncentrowania się na kluczowych elementach presji i oddziaływania, które występują bliżej brzegu. Wykres 2: Zakres przestrzenny monitorowania realizowanego przez państwa członkowskie Wody terytorialne (do 12 mil morskich), wyłączna strefa ekonomiczna (w.s.e.) (do 200 mil morskich), szelf kontynentalny poza w.s.e. zdefiniowany w Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza. 23 Wody morskie poza granicami państwa członkowskiego to określenie odnoszące się do obszarów usytuowanych poza jurysdykcją państwa członkowskiego (w tym wody państw sąsiadujących). 6

8 Harmonogram wdrażania Państwa członkowskie miały obowiązek opracować i wdrożyć swoje programy monitorowania do dnia 15 lipca 2014 r. Wykres 3 pokazuje w rozbiciu na kategorie wskaźników części programów monitorowania, jakie mają być wdrożone do 2014 r., 2018 r., 2020 r. i po 2020 r. W 2014 r. wskaźnikami najbardziej monitorowanymi przez państwa członkowskie były: substancje zanieczyszczające w owocach morza (wskaźnik 9), ryby eksploatowane w celach handlowych (wskaźnik 3) oraz eutrofizacja (wskaźnik 5). Z samooceny państw członkowskich wynika, że do 2020 r. zostaną wdrożone programy monitorowania eutrofizacji (wskaźnik 5), ssaków, gadów, ryb i głowonogów (wskaźniki 1 i 4) oraz substancji zanieczyszczających (wskaźnik 8). W odniesieniu do ryb eksploatowanych w celach handlowych (wskaźnik 3), zmian właściwości hydrograficznych (wskaźnik 7), odpadów morskich (wskaźnik 10) oraz siedlisk dna morskiego i siedlisk w słupie wody (wskaźniki 1, 4 i 6) do 2020 r. zostanie wdrożonych przypuszczalnie około 90 % programów monitorowania. Wykres 3: Oczekiwana data wprowadzenia przez państwa członkowskie programów monitorowania w rozbiciu na kategorie wskaźników w celu zaspokojenia potrzeb w zakresie dobrego stanu środowiska Programy monitorowania gatunków obcych (wskaźnik 2) oraz hałasu podwodnego (wskaźnik 11) będą wymagać zdecydowanego przyspieszenia w celu zapewnienia odpowiedniej 24 Suma różnych działań w zakresie monitorowania przekracza 100 %, ponieważ programy i ich funkcje nakładają się na siebie. W wykresie nie uwzględniono danych z Łotwy, Włoch i Portugalii, ponieważ ich sprawozdania złożono w nieujednoliconej formie. 25 Niezgłoszone: nie zgłoszono harmonogramu realizacji dobrego stanu środowiska. 26 Jak wyjaśniono w przypisie 2 powyżej, zdefiniowano 13 kategorii wskaźników. 7

9 Liczba kategorii wskaźników realizacji z uwagi na przewidziane dyrektywą ramową w sprawie strategii morskiej terminy na aktualizację strategii morskich do 2018 r. oraz na osiągnięcie dobrego stanu środowiska do 2020 r. Dodatkowe działania są konieczne również w kwestii wskaźników różnorodności biologicznej (wskaźniki 1, 4 i 6), w szczególności tych, które nie były uwzględnione w istniejących przepisach. Kiedy można się spodziewać wprowadzenia monitorowania? (na podstawie samooceny państw członkowskich) Do 2014 Do 2018 Do 2020 Po 2020 Nie zgłoszono Wykres 4: Planowana data wprowadzenia przez państwa członkowskie programów monitorowania w celu zaspokojenia potrzeb w zakresie dobrego stanu środowiska. Na wykresie 4 pokazano w rozbiciu na państwa członkowskie części programów monitorowania, jakie mają być wdrożone do 2014 r., 2018 r., 2020 r. i po 2020 r. na potrzeby oceny postępu w osiąganiu dobrego stanu środowiska. Pięć państw członkowskich zgłosiło, że ich programy monitorowania w większości kategorii wskaźników funkcjonują już od 2014 r. Cztery państwa członkowskie nie miały w 2014 r. żadnych programów monitorowania. Ogólnie rzecz biorąc, do lipca 2014 r. programy monitorowania były jedynie częściowo odpowiednie, a więc terminu, do którego powinny były zostać opracowane i wdrożone zgodnie z art. 5 ust. 2 lit. a) ppkt (iv) dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej. W rezultacie państwa członkowskie będą mieć istotne luki w dostępnych danych na potrzeby oceny postępu w osiąganiu dobrego stanu środowiska i realizacji zadań środowiskowych wymaganych przy ocenie w 2018 r. Zgodnie ze sprawozdaniami państw członkowskich sytuacja ma się poprawiać stopniowo z biegiem czasu: oczekuje się, że do 2018 r. dziewięć państw członkowskich w pełni (lub prawie w pełni) pokryje kategorie wskaźników, natomiast do 2020 r. programy będą funkcjonować w piętnastu państwach członkowskich. Ogólnie rzecz biorąc, państwa 8

10 członkowskie w większości wskazały rok 2020 jako termin pełnego wdrożenia większości ich programów monitorowania. Jest to dobra wiadomość, gdyż oznacza, że monitorowanie w zakresie dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej ma do tego czasu w pełni funkcjonować. Niemniej jednak pięć państw członkowskich albo nie zgłosiło swoich intencji, albo zapowiedziało, że ich programy monitorowania nie będą w pełni wdrożone nawet po 2020 r., a więc w terminie, w którym państwa członkowskie mają obowiązek osiągnąć dobry stan środowiska. Podobne obserwacje można poczynić w odniesieniu do objęcia przez programy monitorowania realizowane przez państwa członkowskie zadań środowiskowych 27, chociaż zgłoszone harmonogramy wskazują, że państwa członkowskie zasadniczo przewidują pokrycie potrzeb w zakresie monitorowania do 2020 r. zob. wykres 5. Kiedy będą monitorowane zadania środowiskowe? (na podstawie samooceny państw członkowskich) Francja Hiszpania Litwa Irlandia Portugalia Włochy Łotwa Bułgaria Estonia Rumunia Chorwacja Niemcy Szwecja Dania Słowenia Zjednoczone Królestwo Cypr Finlandia Niderlandy Belgia Liczba kategorii wskaźników Do 2020 Po 2020 Nie określono konkretnego zadania lub nie zgłoszono programów monitorowania Wykres 5: Oczekiwana data wprowadzania przez państwa członkowskie programów monitorowania zadań środowiskowych Oczekuje się, że dwanaście państw członkowskich wprowadzi działania w zakresie monitorowania służące pomiarom realizacji zadań środowiskowych, które określiły. Irlandia planuje pokryć zakresem monitorowania wszystkie zadania, ale dopiero po 2020 r., a więc po terminie, w którym powinien już zostać osiągnięty dobry stan środowiska. Pozostałe siedem państw członkowskich nie planuje monitorowania części zadań środowiskowych, które określiły. 27 Zgodnie z art. 10 dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskich państwa członkowskie miały obowiązek określić zadania środowiskowe w celu osiągnięcia dobrego stanu środowiska swoich wód morskich. 9

11 Jak wyjaśniono powyżej, zadania związane z gatunkami ryb i skorupiaków eksploatowanych w celach handlowych (wskaźnik 3), eutrofizacją (wskaźnik 5) i substancjami zanieczyszczającymi w owocach morza (wskaźnik 9) będą monitorowane w ramach programów monitorowania ustanowionych na mocy innych przepisów unijnych. Większość z nich jest już objęta monitorowaniem albo najprawdopodobniej będzie nim objęta do 2018 r. Konieczna jest dodatkowa praca, aby zapewnić zebranie przez państwa członkowskie danych koniecznych do oceny postępu w osiąganiu dobrego stanu środowiska i w realizacji zadań środowiskowych. Państwa członkowskie mają złożyć sprawozdania na ten temat w 2018 r., szczególnie w odniesieniu do tych wskaźników, w których postęp nie był dostateczny, takich jak: gatunki obce (wskaźnik 2), odpady morskie (wskaźnik 10), hałas podwodny (wskaźnik 11) oraz wskaźniki różnorodności biologicznej (wskaźniki 1, 4 i 6) nieobjęte obowiązującymi przepisami. Zakres stosowania i ogólna adekwatność Dokonano oceny adekwatności programów monitorowania realizowanych przez państwa członkowskie w związku z wymaganiami dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej. Szczegółowe ustalenia dotyczące programu monitorowania każdego z państw członkowskich zawarto w załączonym dokumencie roboczym służb Komisji. Niniejszej oceny technicznej dokonano w oparciu o główne składowe programów monitorowania realizowanych przez państwa członkowskie, w szczególności: aspektów i parametrów monitorowania, częstotliwości i zakresu przestrzennego. Wyniki pokazują czy programy monitorowania realizowane przez państwa członkowskie są adekwatne, w większości adekwatne czy częściowo adekwatne, jeżeli chodzi o spełnienie wymogów dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej pod kątem oceny stanu środowiska. Łączny wkład każdego programu monitorowania realizowanego przez państwo członkowskie w związku z każdą kategorią wskaźników ukazano na wykresie 6. Informacje przedstawione na tym wykresie wykorzystano przy ocenie liczby kategorii wskaźników, które uznaje się za objęte (lub nie) zakresem monitorowania przez każde z państw członkowskich. Na tej podstawie wyciągnięto wnioski dotyczące tego, czy dany program monitorowania realizowany przez państwo członkowskie uznano za w większości adekwatny, częściowo adekwatny czy nieadekwatny (wykres 7). 10

12 Na ile monitorowanie obejmuje dobry stan środowiska w poszczególnych kategoriach wskaźników? D11 - Energia/hałas D1, 4, 6 - Siedliska dna morskiego D1, 4 -Siedliska w słupie wody D1, 4 - Ptaki D10 - Odpady morskie D1, 4 - Ryby i głowonogi D7 - Zmiana warunków hydrograficznych D8 - Substancje zanieczyszczające D5 - Eutrofizacja D2 - Gatunki obce D9 - Substancje zanieczyszczające w rybach i owocach morza D3 - Ryby eksploatowane w celach handlowych D1, 4 - Ssaki i gady 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Udział w zgłoszonym programie monitorowania (%) W pełni pokryte Częściowo pokryte Niepokryte Nie określono DSŚ lub nie zgłoszono programów monitorowania Wykres 6: Uwzględnienie dobrego stanu środowiska w programach monitorowania realizowanych w ramach dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej w oparciu o ocenę techniczną W niniejszej ocenie potwierdzono uchybienia stwierdzone w sprawozdaniu Komisji z 2014 r. związane z brakiem spójności i porównywalności w stosowaniu decyzji 2010/477/UE między państwami członkowskimi. Z tego względu w niniejszym sprawozdaniu możliwe było jedynie dokonanie orientacyjnej oceny porównawczej. Większość państw członkowskich stwierdziła istnienie luk w swoich programach i ma świadomość najważniejszych obszarów wymagających dalszej pracy. Ogólnie rzecz biorąc, luki odnotowano w normach metodycznych i metodach monitorowania (np. w przypadku siedlisk dna morskiego i siedlisk w słupie wody oraz substancji zanieczyszczających), brak danych z monitorowania oraz wiedzy (np. w przypadku gatunków obcych (wskaźnik 2), zmian właściwości hydrograficznych (wskaźnik 7), odpadów morskich (wskaźnik 10) i hałasu podwodnego (wskaźnik 11)). Pewne elementy presji i oddziaływania będą skutecznie monitorowane dopiero po wprowadzeniu podejścia regionalnego z uwagi na ich transgraniczny charakter (np. w odniesieniu do gatunków przemieszczających się, gatunków obcych i hałasu podwodnego). 11

13 Odsetek (%) pokrycia DSŚ Na ile adekwatny jest program monitorowania każdego z państw członkowskich? 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Monitorowanie : nieadekwatne częściowo adekwatne w większości most appropriate adekwatne Nie określono DSŚ lub nie zgłoszono programu monitorowania DSŚ jest częściowo pokryty programem monitorowania DSŚ nie jest pokryty programem monitorowania DSŚ jest pokryty programem monitorowania Wykres 7: Uwzględnienie dobrego stanu środowiska w programach monitorowania realizowanych w ramach dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej w oparciu o ocenę techniczną Ogólnie rzecz biorąc, na podstawie oceny technicznej Komisja uważa, że żaden z programów monitorowania realizowanych przez państwa członkowskie nie jest w pełni adekwatny ani żaden nie spełnia całkowicie wymogów dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej, w szczególności dotyczących monitorowania postępu w osiąganiu dobrego stanu środowiska. W przypadku czterech państw członkowskich programy monitorowania można uznać za w większości adekwatne, w przypadku trzynastu innych państw członkowskich za częściowo adekwatne, natomiast w przypadku trzech państw członkowskich programy nie są adekwatne. Spójność z innymi przepisami unijnymi Większość państw członkowskich opiera swoje programy monitorowania na istniejącym monitorowaniu prowadzonym w ramach innych przepisów unijnych lub na podstawie odpowiednich regionalnych konwencji morskich. Ramowa dyrektywa wodna, dyrektywa siedliskowa oraz rozporządzenie w sprawie wspólnej polityki rybołówstwa są unijnymi aktami prawnymi najczęściej wiązanymi z programami monitorowania w ramach dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej. W tym sensie można stwierdzić, że programy monitorowania są zazwyczaj spójne z innymi odpowiednimi zobowiązaniami prawnymi. Programy monitorowania odpadów morskich (wskaźnik 10) i hałasu podwodnego (wskaźnik 11) są jedynymi programami monitorowania wdrożonymi wyłącznie w związku z dyrektywą ramową w sprawie strategii morskiej. Cel szczegółowy: Program monitorowania odpadów morskich Prawie wszystkie państwa członkowskie składające sprawozdania opracowały programy monitorowania odpadów morskich, co jest obiecujące. Monitorowanie: nieadekwatne 12

14 Zakres przestrzenny i częstotliwość monitorowania odpadów na plażach są adekwatne. Na północno-wschodnim Oceanie Atlantyckim systematycznie monitoruje się również połknięte odpady u wyrzuconych na brzeg ptaków morskich. W większości regionów morskich obserwuje się zadowalający poziom spójności programów monitorowania, a powiązania z normami międzynarodowymi i regionalnymi są wyraźne. Większość państw członkowskich odwołuje się do wytycznych dotyczących monitorowania opracowanych przez grupę techniczną ds. morskich odpadów powołaną na podstawie dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej, która zapewnia konieczną harmonizację. Niemniej jednak istnieje kilka obszarów 28 wymagających pilnej poprawy. Przykładowo monitorowanie odpadów na dnie morskim i na powierzchni wody oraz monitorowanie mikroodpadów są dalekie od adekwatnych. Oddziaływanie odpadów na środowisko i zwierzęta morskie nie jest monitorowane w sposób systematyczny i porównywalny. Istniejące programy monitorowania często nie obejmują lokalizacji i zakresu działań człowieka przyczyniających się do powstawania odpadów morskich. Ponadto nie uzgodniono linii bazowych ani progów odnoszących się do odpadów i mikroodpadów, co utrudnia monitorowanie postępu w osiąganiu dobrego stanu środowiska. Wpłynie to również na zdolność Unii do realizacji zobowiązań wewnętrznych (7. unijny program działania w zakresie środowiska do 2020 r., plan działania dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym 29 ) i międzynarodowych 30. Spójność regionalna i koordynacja Programy monitorowania realizowane przez państwa członkowskie oceniono również pod względem spójności regionalnej w regionach określonych w art. 4 dyrektywy. Państwa członkowskie zasadniczo odnosiły się w swoich programach monitorowania do koordynacji regionalnej, szczególnie korzystając ze wskaźników i norm uzgodnionych w regionalnych konwencjach morskich w celu dokonania oceny stanu środowiska w ramach dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej. Z oceny wynika, że stopień spójności jest umiarkowany do wysokiego odpowiednio w przypadku państw członkowskich regionu Morza Czarnego, północno-wschodniego Oceanu Atlantyckiego i Morza Bałtyckiego, a w regionie Morza Śródziemnego niski do umiarkowanego. W przypadku państw członkowskich regionów Morza Czarnego, północno-wschodniego Oceanu Atlantyckiego i Morza Bałtyckiego ocena wykazała wysoki poziom spójności w pewnych konkretnych aspektach, takich jak zakres przestrzenny czy monitorowane elementy. Dotyczy to przykładowo monitorowania substancji zanieczyszczających (wskaźniki 8 i 9) oraz odpadów morskich (wskaźnik 10) w regionach Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego. Ogólnie rzecz biorąc, monitorowanie basenu morskiego wydaje się bardziej ujednolicone w 28 Niektóre z tych problemów, takie jak odpady morskie, uwzględniono już w ramach wspólnej strategii wdrażania dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej. 29 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Zamknięcie obiegu plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym, COM(2015) 0614 final. 30 Zobowiązania międzynarodowe obejmują proces Rio+20 (Konferencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zrównoważonego rozwoju) oraz 17 celów zrównoważonego rozwoju przewidzianych w programie działań na rzecz zrównoważonego rozwoju do roku 2030, przyjętym we wrześniu 2015 r. 13

15 przypadku Morza Bałtyckiego i północno-wschodniego Oceanu Atlantyckiego (w tym w państwach niebędących członkami UE). Państwa członkowskie, których wody stanowią część regionu północno-wschodniego Oceanu Atlantyckiego stworzyły programy monitorowania na szczeblu regionalnym dla wszystkich wskaźników; niemniej jednak potrzeba dalszych prac, aby uczynić je spójniejszymi, np. w odniesieniu do gatunków obcych (wskaźnik 2), gdzie pokrycie monitorowaniem jest ograniczone, jak wynika z faktu, że jedynie pięć państw członkowskich zgłosiło programy monitorowania odnośnie do tego wskaźnika. Państwa członkowskie w regionie Morza Śródziemnego muszą uspójnić monitorowanie poprzez działania regionalne związane z szeregiem wskaźników, np. gatunków obcych (wskaźnik 2) i hałasu podwodnego (wskaźnik 11). Pozostałe ustalenia Transgraniczne kwestie problemowe Poza kwestiami transgranicznymi, które są objęte pewnymi wskaźnikami dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej (np. gatunki obce, odpady morskie i hałas podwodny), niektóre państwa członkowskie podkreślały presje i oddziaływania wywoływane przez zmianę klimatu, zakwaszenie oceanu, jak również najważniejsze kwestie o charakterze transgranicznym, których programy monitorowania w ramach dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej dotyczą bezpośrednio lub pośrednio. Lepsza baza wiedzy Programy monitorowania realizowane przez państwa członkowskie pomogą zbudować lepszą bazę wiedzy, szczególnie jeżeli chodzi o hałas podwodny i integralność dna morskiego (wskaźniki 11 i 6). Powinno to poprawić kolejną ocenę wód morskich, która zostanie przeprowadzona przez państwa członkowskie w 2018 r. Elastyczne programy monitorowania Niektóre państwa członkowskie wprowadziły elastyczne programy monitorowania, co powinno zapewnić dalszą adekwatność programów w sytuacji zmiany dobrego stanu środowiska lub zadań środowiskowych w świetle lepszej wiedzy lub nowych norm i praktyk na szczeblu regionalnym lub w celu odzwierciedlenia zmieniających się elementów presji. Chociaż elastyczność jest pozytywną cechą, należy zadbać o zapewnienie, aby w dłuższej perspektywie elastyczne programy monitorowania nie wpływały negatywnie na zakres monitorowania. 3. WNIOSEK OGÓLNY Analiza programów monitorowania uruchomionych w ramach pierwszego cyklu wdrażania dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej pokazuje, że chociaż podjęto znaczny wysiłek lub zostanie on podjęty w najbliższej przyszłości, w większości państw członkowskich konieczne są dodatkowe działania w celu zapewnienia adekwatności i terminowego wprowadzenia programów monitorowania w odpowiednim zakresie. Konieczny jest dalszy postęp w celu zapewnienia porównywalności podejść stosowanych w poszczególnych państwach członkowskich oraz w celu dopilnowania poprawy programów monitorowania, aby stanowiły one adekwatne ramy zgodne z wymogami dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej. 14

16 Należy zapewnić odpowiedni zakres monitorowania, aby obejmowało ono wskaźniki, które nie są pokryte lub są pokryte częściowo w istniejących przepisach. W przypadku ośmiu państw członkowskich należy zwrócić szczególną uwagę na zapewnienie pełnego i terminowego objęcia monitorowaniem zadań ustalonych zgodnie z art. 10 dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej. Państwa członkowskie powinny rozważyć wykorzystanie swoich programów monitorowania do pomiaru skuteczności środków, co pomoże im w ocenie dystansu dzielącego je od realizacji wyznaczonych sobie zadań przy ich aktualizacji wymaganej dyrektywą ramową w sprawie strategii morskiej. Jeżeli chodzi o zakres przestrzenny, analiza pokazuje, że programy monitorowania wydają się ukierunkowane na miejsca, gdzie presja i skutki mogą być największe. Należałoby to jednak potwierdzić odpowiednią analizą ryzyka, aby priorytety monitorowania były określane w oparciu o techniczno-naukowe podstawy. W 2014 r. w zaledwie kilku państwach członkowskich funkcjonowały operacyjne programy monitorowania, podczas gdy wiele programów ma funkcjonować w pełni dopiero do 2018 r. lub nawet 2020 r. Konieczny jest zatem pilny postęp w monitorowaniu, aby spełnić wymogi dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej, w tym przewidziane na 2018 r. aktualizacje wstępnej oceny wód morskich i dobrego stanu środowiska oraz, co ważne, aby osiągnąć dobry stan środowiska do 2020 r. Programy monitorowania nie zawsze są adekwatne do zapewnienia skutecznego monitorowania stanu wód morskich UE w związku z dążeniem do osiągnięcia dobrego stanu środowiska i powiązanych zadań wyznaczonych przez państwa członkowskie. Dotyczy to szczególnie gatunków obcych, odpadów morskich, hałasu podwodnego i wskaźników różnorodności biologicznej, których nie pokrywają istniejące przepisy. Dalsza koordynacja między państwami członkowskimi, szczególnie poprzez działania na szczeblu regionalnym i podregionalnym, jest konieczna do zapewnienia spójnych i porównywalnych danych oraz do poprawy zakresu przestrzennego programów monitorowania. Mogłoby to potencjalnie obniżyć koszty poprzez efektywniejsze monitorowanie przekrojowe i współpracę między państwami członkowskimi. 4. ZALECANE DALSZE DZIAŁANIA Komisja uważa, że państwa członkowskie powinny: możliwie szybko zaradzić uchybieniom stwierdzonym na szczeblu regionalnym lub podregionalnym w celu zapewnienia adekwatności programów monitorowania na potrzeby spełnienia wymogów określonych w dyrektywie ramowej w sprawie strategii morskiej; zintensyfikować wysiłki na rzecz pełnego wdrożenia programów monitorowania w celu zapobieżenia jakimkolwiek lukom w ocenie wód morskich zaplanowanej na 2018 r., jednocześnie biorąc pod uwagę trwający przegląd decyzji 2010/447/UE i jego możliwe rezultaty; zapewnić, aby programy monitorowania odpowiednio obejmowały zakres przestrzenny dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej, w szczególności poprzez uwzględnienie lokalizacji dominujących elementów presji i oddziaływania, w sposób spójny z analizą ryzyka; 15

17 dostosować programy monitorowania, aby uwzględniały one przyszłe zobowiązania wynikające z dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej, w tym wynikające z dokonanej przez państwo członkowskie aktualizacji ustaleń dotyczących dobrego stanu środowiska. Jeżeli w ramach pierwszej fazy wdrożenia nie określono jeszcze dobrego stanu środowiska i zadań środowiskowych, apeluje się do państw członkowskich o bezzwłoczne podjęcie działań w tym zakresie; dążyć do większej spójności na szczeblu regionalnym i podregionalnym poprzez dalszą koordynację programów monitorowania, szczególnie poprzez regionalne konwencje morskie, w tym wspólne podejścia do gromadzenia danych i metod oceny; uwzględnić swe programy środków przy aktualizacji programów monitorowania zgodnie z art. 17 dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej, aby można było dokonać pomiaru ich skuteczności w zakresie realizacji celów dyrektywy. Komisja: będzie dążyć do większej spójności we wdrażaniu różnych aktów prawnych Unii, które mają wpływ na środowisko morskie. Dokona tego w szczególności poprzez przegląd decyzji ustanawiającej kryteria i normy metodyczne dotyczące dobrego stanu środowiska oraz poprzez inicjatywy Komisji na rzecz uproszczenia obowiązków w zakresie monitorowania i sprawozdawczości w ramach polityki ochrony środowiska 31 ; będzie kontynuować wspólną pracę z państwami członkowskimi w ramach wspólnej strategii wdrażania dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej 32, aby zapewnić większe korzyści i większą skuteczność drugiego cyklu wdrażania tej dyrektywy (w roku 2018 i kolejnych latach); uzna konieczność dalszego finansowania strategicznych projektów i działań wspierających w celu usprawnienia spójności regionalnej i ogólnounijnej przy wdrażaniu przez państwa członkowskie dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej, w szczególności tam, gdzie prace w ramach regionalnej konwencji morskiej są mniej wyraźne; na podstawie indywidualnych ocen państw członkowskich (zawartych w załączonym dokumencie roboczym służb Komisji) podejmie konkretny i ukierunkowany dialog z państwami członkowskimi w sprawie istotnego ryzyka niespełnienia wymogów dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej, aby zapewnić zgodność z dyrektywą. 31 Plan działania na rzecz kontroli sprawności obowiązku monitorowania i sprawozdawczości w polityce ochrony środowiska, 32 Dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej zobowiązuje państwa członkowskie do dostarczania szczegółowych i skoordynowanych informacji. W celu usprawnienia pracy państwa członkowskie i Komisja Europejska stworzyły nieformalny program koordynacji, tzw. wspólną strategię wdrażania. 16