Autoreferat przedstawiający opis dorobku i osiągnięć naukowych

Transkrypt

1 Autoreferat przedstawiający opis dorobku i osiągnięć naukowych 1. Informacje o kandydacie 1.1. Dane personalne Ur. 6 listopada 1972 w Warszawie mgruszcz@wne.uw.edu.pl 1.2. Miejsce stałego zatrudnienia Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytet Warszawski Warszawa, ul. Długa 44/50 Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego 1.3. Wykształcenie i stopnie naukowe Doktorat Wydział Nauk Ekonomicznych UW Rozprawa doktorska "Kryzysy walutowe w kontekście liberalizacji obrotów kapitałowych", promotor prof. dr hab. Włodzimierz Siwiński Magisterium Wydział Nauk Ekonomicznych UW Praca magisterska" Liberalizacja obrotów kapitałowych w gospodarce światowej", promotor dr Stanisław Kubielas/dr Adam Durski (dyplom z wyróżnieniem) 1.4. Historia zatrudnienia do dziś - Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego WNE UW 1.5. Kursy zagraniczne Stypendysta Fundacji Dekabana-Liddle na Uniwersytecie w Glasgow Szkoła Letnia: "The Political Economy of an Eastern Enlargement of the EU", CEU Summer University, Budapeszt (Węgry) Szkoła Letnia: "Capital Markets: Theory, model s and CEE Experience", CEU Summer University, Budapeszt (Węgry).

2 1.6. Uczestnictwo w pracach organizacyjnych na rzecz UW oraz WNE UW: Pełnomocnik Dziekana WNE UW do spraw rekrutacji w latach , 2002/2003, 2003/2004, ,2005/2006,2006/2007, 2007/2008, 2008/2009 Członek Uczelnianej Komisji Rekrutacyjnej w Uniwersytecie Warszawskim na rok akademicki 2005/2006 oraz 2006/2007 (Monitor nr 4 z roku 2006 Poz. 51 Zarządzenie Rektora Uniwersytetu Warszawskiego Nr 12 z dnia 12 kwietnia 2006) Organizacja i prowadzenie Dni Otwartych Wydziału Nauk Ekonomicznych na Uniwersytecie Warszawskim dla kandydatów na WNE UW w latach Opis książki Kryzysy walutowe, bankowe i zadłuźeniowe w gospodarce światowej, CeDeWu 2013 w oparciu o którą wnioskuję o wszczęcie procedury habilitacyjnej (na dotychczasowych zasadach). Moje zainteresowania naukowo-badawcze dotyczą zagadnień związanych z kryzysami walutowymi, bankowymi oraz zadłużeniowymi i ich wpływem na gospodarkę oraz stabilność makroekonomiczną. Wyniki rozważań nad podejściami teoretycznymi, badań nad studiami przypadków oraz własnych analiz przedstawione są w monografii: Kryzysy walutowe, bankowe i zadłużeniowe w gospodarce światowej, wydawnictwo CeDe Wu, Warszawa 2013 Ostatni, wielki kryzys finansowy gospodarki światowej, którego konsekwencje odczuwane są po dziś dzień przywrócił zainteresowanie problematyką kryzysów walutowych, bankowych, zadłużeniowych i szerzej - kryzysów finansowych. Kryzys wydawał się być dużym zaskoczeniem, nastąpił bowiem po okresie znakomitej koniunktury światowej, rosnącej produkcji i obrotach międzynarodowych, malejącym bezrobociu, masowemu awansowi materialnemu dużych grup społecznych, i to na niespotykaną dotychczas skalę. Pierwsza połowa pierwszej dekady XXI wieku, stojąca pod znakiem sukcesów globalizacji, integracji i liberalizacji wyraźnie zmniejszyła zainteresowanie ekonomistów, badaczy, polityków oraz opinii publicznej problematyką kryzysów gospodarczych. Celem monografii jest przedstawienie podejść teoretycznych, próbujących wyjaśnić naturę i mechanizmy powstawania kryzysów walutowych, bankowych i zadłużeniowych, wskaźników wyprzedzających zjawiska kryzysowe oraz doświadczeń empirycznych 2

3 związanych z kryzysami obserwowanych w gospodarce światowej po 1989 roku. Praca weryfikuje tezę, czy opisywane wstrząsy można było, przynajmniej częściowo, przewidzieć korzystając z dorobku literatury przedmiotu, koncepcji teoretycznych oraz doświadczeń międzynarodowych. W pracy postawiono następujące problemy badawcze: 1. Czy jest celowe korzystanie z doświadczeń międzynarodowych, historii gospodarczej w celu przewidzenia wystąpienia kryzysów oraz uniknięcia błędów prowadzących do zjawisk wstrząsowych? 2. W jakim stopniu, posiłkując SIę narzędziami pochodzącymi z tradycyjnej literatury przedmiotu, można przewidzieć wystąpienie kryzysów walutowych, bankowych i zadłużeni owych? Monografia została podzielona na trzy części. W części pierwszej przedstawiono teoretyczne podejścia do kryzysów walutowych, bankowych oraz zadłużeni owych. Pomimo nieco odmiennych korzeni, teorie te poczęły się zbliżać do siebie, a obecnie przenikać, powoli zmierzając do syntezy teorii kryzysów fmansowych. Jest to spowodowane coraz większą liczbą uczestników rynku, dostępnością aktywów i walut, trendami liberalizacyjnymi, integracyjnymi i globalizacyjnymi w gospodarce światowej. Należy także zwrócić uwagę, że obecnie deprecjacja kursu (kryzys walutowy) może prowadzić do kryzysu bankowego (poprzez zmianę wartości bilansów instytucji finansowych, np. wartości depozytów i kredytów denominowanych w obcych walutach) oraz zadłużeniowego (jeżeli przed kryzysem władze preferowały zadłużanie się w walutach obcych, np. ze względu na niższe oprocentowanie takowego długu). Także problemy sektora bankowego mogą wywołać zaniepokojenie inwestorów prowadząc do ucieczki kapitału i osłabienia kursu, a także trudności władz z finansowaniem deficytu budżetowego i długu publicznego. Z kolei kłopoty władz z kontrolą zadłużenia, w krótkim czasie znajdą zazwyczaj odzwierciedlenie w kursie walutowym oraz stabilności instytucji, w których aktywach znajdują się instrumenty dłużne tego państwa. Nauka ekonomii oferuje wiele interesujących podejść do kryzysów walutowych. Teoria kryzysów walutowych pierwszej generacji za ich przyczynę uznaje nadmierną akcję kredytową (zwiększanie podaży pieniądza) przy jednoczesnym kontrolowaniu kursu walutowego. W takiej sytuacji udany atak spekulacyjny jest kwestią czasu oraz zasobu rezerw przeznaczonego na interwencje. Teoria kryzysów drugiej generacji zwraca szczególną uwagę na czynniki polityczne Władze dokonują rachunku ekonomicznego zobowiązań politycznych 3

4 Marcin Gruszc~yński i W zależności od jego wyniku mogą porzucić zobowiązanie lub utwierdzić się w determinacji jego dotrzymania. Kryzys azjatycki zwrócił uwagę na deformacje rynku finansowego, jako potencjalnego źródła niestabilności kursu walutowego. Uczestnicy rynku podlegają zachowaniom stadnym, nie posiadają pełnej informacji, skłaniają się do podejmowania ryzyka moralnego itp. W takiej sytuacji kluczowe znaczenie przypisuje się przejrzystości rynku oraz jego regulacji. Nurty te prowadzą do logicznego połączenia z dorobkiem psychologii i socjologii w postaci finansów behawioralnych. Być może kryzysy są i będą immanentną cechą gospodarki rynkowej, tak jak defekty ludzkiej psychiki są immanentną cechą ludzkich zachowań na rynku finansowym. Do podobnych wniosków prowadzą teorie kryzysów bankowych. Za przyczyny kryzysów uznają paniki bankowe, asymetrie informacyjne, zakłócenia prowadzące do tworzenia się bąbli spekulacyjnych. Jednakże i nowsze podejścia zwracają uwagę na cechy ludzkiej psychiki, ukształtowanie wzorców zachowań rodem z "mediocristanu", a także czynniki polityczne pozwalające na tworzenie i ratowanie instytucji "to o big to fail". Teorie kryzysów zadłużeniowych nie są tak rozbudowane i nie zajmują tak znaczącego miejsca w teorii ekonomii jak dwie poprzednie. Niemniej i w tym przypadku zwraca się uwagę na to, że decyzja o ogłoszeniu bankructwa często jest poprzedzona rachunkiem ekonomicznym zysków i strat. Wskaźniki wyprzedzające kryzysy walutowe,' bankowe i zadłużeniowe także prowadzą do podobnych wniosków, sugerując podobną naturę powyższych wstrząsów. Za najważniejszy wskaźnik wyprzedzający należy uznaje się aprecjację realnego kursu walutowego podcinającą konkurencyjność międzynarodową gospodarki krajowej, nierównowagę bilansu bieżącego oraz bąbel spekulacyjny (napływ kapitału krótkoterminowego ). Podsumowując, uważam że nie należy odrzucać podejść teoretycznych będących dotychczasowymi osiągnięciami nauki przedmiotu, a raczej uzupełniać je o spojrzenia pochodzące z innych nauk społecznych i ilościowych. W drugiej części opisano dotychczasowe zdarzenia kryzysowe, które wstrząsnęły gospodarką światową po 1989 roku, oraz zweryfikowano pierwszą, empiryczną hipotezę badawczą. Doświadczenia międzynarodowe są pouczającą lekcją makroekonomii, pokazującą przyczyny kryzysów leżące w gospodarkach krajowych, jak i także poza nimi. Interesujące są przykłady prób zapobiegania, a także radzenia sobie z kryzysem przez władze krajowe. Wokół wielu kryzysów narosło sporo uproszczeń, mitów i błędnych osądów, utrudniających 4

5 Marcin Gruszc~yński rzetelną ocenę głównych przyczyn wstrząsów, a także ich konsekwencji. Niektórym krajom udało się bardzo szybko wyjść z kryzysu, innym zajęło to dekady, bądź nie powiodło się wcale. Pierwszym z opisywanych kryzysów jest wstrząs, który dotknął Europejski System Monetarny w latach Aby zapobiec rozpadowi systemu kontrolowanych kursów walutowych utworzono wielopoziomowy system zabezpieczeń wyposażony w potężne fundusze banków centralnych. Wydawałoby się, że nie jest możliwe zdestabilizowanie takiego systemu, a nawet zgromadzenie funduszy spekulacyjnych, które mogłyby się z nim równać. Tu warto zwrócić uwagę na czynnik polityczny, wydaje się, że kilka z krajów mogłoby bez problemu utrzymać kurs pod kontrolą. Drugim opisanym kryzysem jest kryzys meksykański 1994 roku. W tym przypadku warto zauważyć, jak wielkiego, historycznego posunięcia starały się dokonać władze meksykańskie na początku dekady. Z jednej strony chciały przywrócić nadszarpniętą poprzednim kryzysem reputację międzynarodową, z drugiej - przywrócić wiarygodność oraz wartość pieniądza, z trzeciej - starały się za wszelką cenę wziąć udział w projekcie integracyjnym pod nazwą NAFTA. Efekty ich poczynań w pełni możemy docenić dzisiaj, gdy Meksyk jest wiarygodną i rosnącą gospodarką, stabilnym elementem gospodarki światowej - mimo właśnie tego, jakże dotkliwego kryzysu. Trzecim przedstawionym kryzysem jest kryzys, który dotknął kraje Azji Wschodniej. Krajów tych nie należy traktować jednakowo. W różny sposób starały się radzić z zagrożeniem błędnej absorpcji napływu kapitału - czy to preferując instytucje finansowe, czy to tworząc specjalne agencje, czy zdając się na rozsądek przedsiębiorców. Także w różny sposób starały się niwelować skutki, z pomocą międzynarodową lub samodzielnie. Przedstawiono także doświadczenia rosyjskie. Kryzys ten był końcem eksperymentu liberalnego w Rosji, który być może powiódłby się, gdyby odbicie na rynku ropy nastąpiło wcześniej, a kryzys azjatycki nie był tak dotkliwy. Warto zauważyć także komponent polityczny oraz skutki polityczne kryzysu, który stał się katalizatorem przemian struktury władzy w Rosji, tworząc system znany obecnie. Kolejnym opisanym wstrząsem jest kryzys brazylijski, który pokazał, że istnieją pewne mechanizmy ekonomiczne mogące uczynić kryzys mniej dotkliwym. Lekcją z tego kryzysu jest także empiryczny dowód na to, że nawet naj szersze pasma kursowe mogą być niewystarczające, aby uniknąć presji spekulacyjnej na walutę. Pierwszy kryzys XXI wieku dotknął Argentynę. Zazwyczaj za przyczynę kryzysu uznawano zbyt długo utrzymywany sztywny kurs peso. Nie jest to ocena do końca właściwa. Otóż, jak się wydaje, jednym ze strategicznych celów władz argentyńskich było uczestnictwo w strefie NAFTA a i być może amero. Dla realizacji takiego celu warto było ponieść nawet daleko idące koszty. 5

6 Główną przyczyną kryzysu wydaje się być w rzeczywistości niezrównoważenie budżetu centralnego oraz zbyt daleko idąca autonomia budżetów prowincjonalnych. Warto dodać, że skutki kryzysu zostały szybko przezwyciężone a argentyński PKB rośnie w niezwykłym tempie. Drugą stroną medalu, jest rozpoczęty w 2011 roku program renacjonalizacji gospodarki, kontroli przepływów kapitałowych, kontroli kursu walutowego, nakazu odsprzedaży walut i złota państwu. Posunięcia te spychają obecnie Argentynę na peryferie gospodarki światowej. Opisywane zaburzenia, jak i kryzys w Stanach Zjednoczonych pokazują, jak fatalne konsekwencje mogą nieść ze sobą zmiany w fundamentach życia gospodarczego i społecznego. Taką zmianą może być wyznaczenie celu integracji międzynarodowej, kontrolowanie kursu, przywrócenie wartości pieniądza lub jej niszczenie, preferencje dla kredytodawców nierezydentów, kredytobiorców rezydentów, podjęcie decyzji o walce z hiperinflacją, dyskryminowanie płatności gotówkowych itp. Zmiany te mogą także dotyczyć prawa spadkowego, regulacji uelastyczniających lub usztywniających rynek pracy itp. W przypadku Stanów Zjednoczonych taką fundamentalną zmianą było usunięcie Glass-Steagall Act oraz poluzowanie norm i regulacji ostrożnościowych w bankowości. Kryzysy te pokazały jak ważnym problemem jest monitorowanie, kontrolowanie i ograniczanie ryzyka podejmowanego przez instytucje finansowe. Ich niestabilność w coraz większym stopniu może rzutować na stabilność ekonomieżną kraju. Dlatego w dalszej części przedstawiona została ewolucja regulacji ostrożnościowych proponowanych przez Komitet Bazylejski. Regulacje te próbowały odpowiadać na przemiany i wyzwania światowego rynku finansowego. W kierunku ograniczania ryzyka szły także regulacje unijne, których wprowadzenie jednak zostało opóźnione. Interesującym studium przypadku jest także kryzys w Polsce w 2008 roku. Pokazał on znaczenie deformacji rynku, zachowania uczestników w sytuacjach kryzysowych a także konsekwencje podejmowania często nie postrzeganego ryzyka (zawierania kontraktów opcyjnychjako nabywca i wystawca). 6

7 Przedstawione doświadczenia międzynarodowe pokazują, że: - nie jest możliwe stworzenie systemu kontroli kursowej, który byłby odporny na ataki spekulacyjne, - usunięcie kursów walutowych nie likwiduje prawdopodobieństwa wystąpienia kryzysu w innym sektorze gospodarki, - nie jest możliwe zarządzanie, czy kontrolowanie napływu kapitału, poprzez preferowanie instytucji finansowych, przedsiębiorstw lub za pomocą wyspecjalizowanej instytucji rządowej, - nawet bardzo szerokie pasmo kontroli kursu me zapewma ochrony przed atakiem spekulacyjnym, - realizacja historycznego celu (uczestnictwo w obszarze integracyjnym, strefie wspólnej waluty) wiąże się z bardzo dużym ryzykiem, które jednak może opłacać się podjąć, - jest możliwe wyjście z kryzysu bez korzystania z pomocy międzynarodowej, - nie ujawniając rzeczywistego stanu rzeczy (zadłużenia, poziomu rezerw), lub wprowadzając w błąd uczestników rynku, można opóźnić ostateczny atak spekulacyjny, - przyczyną kryzysu może być przeprowadzenie wielkiej zmiany w regulacjach' prawnych, zasadach gry rynkowej, wyzwaniem nadchodzących lat w gospodarce światowej będzie właściwa kontrola poziomu ryzyka podejmowanego przez instytucje finansowe, co jednak będzie bardzo trudne, znaczeme niekontrolowanego kursu walutowego jako amortyzatora wstrząsów zewnętrznych będzie rosło. Opisane przykłady wstrząsów pokazują, że zarówno usztywnianie kursów, jak i ich usuwanie nie rozwiązuje problemów i nie zapewnia stabilności makroekonomicznej, wewnętrznej ani zewnętrznej. Problemy naj prawdopodobniej wystąpią w innym segmencie życia gospodarczego. Warto także uświadomić sobie, że kurs walutowy jest ważnym barometrem, wskaźnikiem koniunktury gospodarczej, którego brak wymusza monitorowanie innych parametrów gospodarczych. Ponadto może amortyzować wstrząsy zewnętrzne chroniąc gospodarkę krajową przed koniecznością natychmiastowego dostosowania się. Kontrola kursu lub jego likwidacja może być jednak uzasadniona, jeżeli stoi za nią realizacja celu o randze historycznej dla danego kraju. Celem takim może być uczestnictwo w obszarze integracyjnym, unii walutowej, systemie radykalnie poprawiającym bezpieczeństwo i stabilność gospodarczą. Przedstawione przypadki kryzysowe potwierdzają także znaczenie i 7

8 Autoreferat, Marcin Gruszcz.yński skuteczność modeli kryzysów walutowych oraz kryzysów bankowych. Modele te prawidłowo identyfikują przyczyny oraz zjawiska towarzyszące (deformacje rynku, rachuby polityczne itp.) wstrząsom. Oczywiście największym problemem jest przewidzenie momentu wybuchu kryzysu, tu jednak podejścia teoretyczne nie dysponują obiektywną, bieżącą wiedzą na temat rzeczywistych procesów zachodzących w gospodarce, szczególnie gdy dane statystyczne są udostępniane z opóźnieniem lub niewiarygodne. W rozdziale trzecim przedstawiono autorskie badania empiryczne weryfikujące drugą hipotezę badawczą. Być może obiektywna trudność przewidzenia kryzysów wynika nie z błędów modeli czy ich niewłaściwych zastosowań, a może raczej ze zmieniającego się otoczenia rynkowego. Większa liczba uczestników rynku, większe fundusze zaangażowane w grę rynkową mogą zmienić nie tylko parametry makroekonomiczne takie jak kurs walutowy czy stopa procentowa, ale mogą zmienić samą naturę rynku. Kluczem do wyjaśnienia zmieniającej się natury kryzysów walutowych oraz dobrym sygnałem ostrzegawczym - prócz analizowania parametrów makroekonomicznych i sugerowanych przez literaturę wskaźników wyprzedzających - może być analiza efektywności rynku walutowego w okresie przedkryzysowym. Wydaje się, że rosnąca liczba uczestników, coraz większe zaangażowanie kapitałowe wzmacniane przez efekt dźwigni płynący z rozbudowywanej oferty instrumentów pochodnych i terminowych może nieść za sobą konsekwencje zarówno pozytywne jak i negatywne. Celem pierwszego badania jest przyjrzenie się problemowi efektywności rynku w okresie przedkryzysowym. Początkowo można oczekiwać rynku nieefektywnego, skłaniającego uczestników rynku do otwierania jednostronnych pozycji walutowych (przeciw lub na korzyść waluty krajowej). Następnie, efektywność rynku uniemożliwiająca uzyskiwanie zysków nadzwyczajnych świadczyłaby o zwiększaniu się liczby uczestników stopniowo eliminujących okazje inwestycyjne pozbawione ryzyka i łatwe do wykorzystania. Wtedy presja powinna ustępować. Dlatego warto sprawdzić w którym momencie nastąpiło załamanie kursu walutowego i czy miało ono związek ze zmianą poziomu efektywności rynku. W tym celu przeprowadzono badanie rynku w okresach poprzedzających kryzys walutowy w Korei Południowej, Rosji, Malezji, Meksyku, Włoszech, Hiszpanii oraz Wielkiej Brytanii. We wszystkich przypadkach nastąpiły charakterystyczne zmiany współczynnika korelacji stóp zwrotu, przed i w czasie kryzysu, co sugeruje, że współczynnik ten może być niezłym wskaźnikiem wyprzedzającym pojawienie się kryzysu. Wydaje się także, że rynek jest dość efektywny właśnie przed kryzysem. Potwierdzają to przypadki Polski, Węgier i 8

9 " Czech. W przypadku Hiszpanii i Włoch zmiany nie są zbyt widoczne, co sugeruje, że podczas kryzysu ERM istotny był czynnik polityczny. Potwierdza to także podręcznikowo efektywny rynek funta angielskiego przed i po kryzysie. Podsumowując, po skorzystaniu z analizy korelacyjnej, mającej charakter diagnostyczny, wydaje się, że można wyróżnić trzy główne' prawidłowości charakteryzujące typy rynków walutowych. Do pierwszej grupy należą rynki dobrze umocowane w światowych rynkach finansowych, przeważnie efektywne, na których dominują uczestnicy finansowi eksploatujący nadzwyczajne okazje inwestycyjne - ponoszący znaczące straty w przypadku niespodziewanych, lub dużych, wstrząsów. Wstrząsy te sąnie do końca w pełni niespodziewane, ponieważ, jak wskazuje analiza korelacji już wcześniej pojawiają się sygnały o nadchodzącym zakłóceniu. Wydaje się, że jest to normalna gra rynkowa, w której jedni gracze obstawiają załamanie, inni kontynuację trendu. Być może są też uczestnicy rynku lepiej poinformowani od innych, wtedy efektywności na poziomie słabym towarzyszyłaby nieefektywność na poziomie mocnym. Na drugim biegunie znajdują się rynki krajów, które najprawdopodobniej zostały zbyt ciężko doświadczone przez kryzys. Wtedy rynek walutowy pozostaje nieefektywny, możliwe okazje do zysku nie zachęcają uczestników rynku, co prowadzi do stagnacji. Ale i tu perspektywy mogą być różne - tak jak różna jest najnowszahistoria gospodarcza Meksyku i Argentyny czy Malezji i Indonezji. Oczywiście współczynnik' korelacji może być niedoskonałą miarą analizy instrumentów finansowych, w tym kursów walut, które mogą charakteryzować SIę leptokurtozą. Dla Polski przeprowadzono test na integrację kursu EURlPLN w poszczególnych latach. Mimo przynajmniej dwóch wstrząsów strukturalnych (2004 rok - akcesja do Unii Europejskiej, światowy kryzys finansowy) kurs EURlPLN wykazywał podobny stopień integracji we wszystkich latach. Opieranie analizy jedynie na kursie spotowym i ewentualne modyfikowanie, czy komplikowanie aparatury badawczej może mieć swoje ograniczenia. Warto zatem nieco poszerzyć analiz rynku walutowego o dodatkowe elementy. Jednym z nich może być terminowy kurs walutowy, reprezentujący bieżące oczekiwania rynku. Badanie poszerzonego równania kursu walutowego sugeruje, że usuwanie trendu może być konieczne, a przyczyn ewentualnej nieefektywności należałoby upatrywać w naruszeniu parytetu. W dalszej kolejności przeprowadzono badanie efektywności rynku walutowego w okresie przedkryzysowym. Okres przedkryzysowy ustalono na trzy miesiące, korzystano z danych dziennych. W przypadku krajów dotkniętych kryzysem ERM w 1992 roku można zauważyć, że wartości oszacowania równania są dalekie od oczekiwań i wartości postulowanych przez literaturę przedmiotu, co oznacza, że kryzys w tym przypadku mógł być 9

10 przewidywany. Jedynym wyjątkiem był rynek brytyjskiego funta, przez trzy miesiące przed kryzysem podręcznikowo wręcz efektywny. Szesnaście lat później krajem o rynku prawdopodobnie najbardziej efektywnym przed kryzysem była Polska. Do krajów o względnie efektywnych rynkach zaliczyć można Czechy oraz Meksyk, do raczej nieefektywnych - rynek węgierskiego forinta, argentyńskiego peso oraz koreańskiego wona. Z powyższego badania wyciągnąć następujący wniosek. Efektywność rynku nie oznacza, że kraj może oczekiwać kryzysu walutowego bądź jest nań odporny. Może jednak oznaczać, że krajowy rynek walutowy jest na tyle silnie zintegrowany ze światowym rynkiem finansowym, że wstrząs rynkowy, nawet zaimportowany z zewnątrz będzie łatwiejszy do zaabsorbowania w średnim okresie. Najwyraźniej warto być elementem większego systemu. Wtedy nieefektywność nie niesie za sobą znaczących konsekwencji. Wydaje się także, że efektywność rynku walutowego jest oznaką zainteresowania inwestorów oraz innych uczestników rynku. Po kryzysie zapewne w dalszym ciągu realizują oni swoje dotychczasowe strategie, korzystając z dostępnych rynków np. na złotego, peso meksykańskiego, koronę czeską czy funta brytyjskiego. Co więcej, po wprowadzeniu euro i zniknięciu wielu walut Ci par walutowych, krzyżowych) nie mają zbyt wielkiego wyboru. Jednakże niektóre waluty oraz aktywa w nich denominowane mogą mieć złą renomę, której przełamanie może potrwać długo. Powyższe badania mają bardzo istotne ogramczeme. Nie jest możliwe przeprowadzenie ich dla krajów o usztywnionym kursie walutowym. Dlatego w dalszej kolejności skorzystano ze zmodyfikowanego indeksu presji rynkowej. Celem tego badania było stwierdzenie, czy obserwując rynek walutowy, pieniężny i rezerwy walutowe można przewidzieć wystąpienie kryzysu walutowego. W tym celu oszacowano formuły oraz wartości indeksu dla większości krajów dotkniętych kryzysami, przedstawionych w części drugiej. Za pomocą indeksu presji rynkowej przeanalizowano: Meksyk, Argentynę, Brazylię, Włochy, Hiszpanię, Wielką Brytanię, Malezję, Indonezję, Republikę Korei oraz Rosję. Oprócz Włoch, Wielkiej Brytanii i Hiszpanii, końcowym punktem analizy jest ostatni miesiąc przedkryzysowy. Wnioski z tego badania są następujące. W przypadku trzech krajów Unii Europejskiej kryzys miał charakter "pełzający", władze dość długo broniły kursów stopami i rezerwami, ponadto można zaobserwować fale nasilającej się presji. Po drugie indeks presji rynkowej może być skutecznym narzędziem ostrzegającym przed kryzysem walutowym. Presja spekulacyjna i aprecjacyjna są właściwie identyfikowane i wyraźne przed kryzysem. W większości przypadków kryzysy są poprzedzane przez wstrząsy ostrzegawcze, mogą mieć one miejsce nie tylko na rynku walutowym ale także na rynku pieniężnym. Wartościowym 10

11 wskaźnikiem są też rezerwy walutowe. Zazwyczaj zakłada się, że system płynnego kursu zapobiega kryzysowi (chociaż jeżeli definiujemy go jako roczną, znaczącą deprecjację to z punktu widzenia teorii oficjalna deklaracja nie jest konieczna), ale doświadczenia kolejnej dekady pokazały, że władze jednak często interweniują na rynkach walutowych oraz na rynkach pieniężnych. Zatem uczestnicy rynku mogą liczyć na interwencje lub nawet naciskać na ich przeprowadzenie. Kolejnym ważnym wnioskiem jest to, że analizując rynek walutowy nie można ignorować rynku pieniężnego, i odwrotnie. Są to systemy połączone i zaburzenie na jednym natychmiast przenosi się na drugi. Ostatni wniosek prowadzi do spostrzeżenia, że analizowane kryzysy w większości przypadków miały raczej charakter kryzysów pierwszejdrugiej generacji, tzn. powolnego wyczerpywania się rezerw obronnych systemu stałego kursu walutowego oraz decyzji politycznej o utrzymaniu i porzuceniu parytetu (zakłada się, że decyzja ta jest podejmowana w obliczu presji rynkowej). W zasadzie żaden z przypadków nie był niewytłumaczalny. Znaczenie kursu walutowego dla gospodarki realnej oraz makroekonomii przywróciło zainteresowanie modelowymi podejściami do Jego kształtowania prognozowania. Na zakończenie przeprowadzono oszacowania równania monetarystycznego oraz portfelowego dla Polski w okresie trzech lat przed i trzy lata.po kryzysie walutowym (dane miesięczne). Ocena metodologii, przyjętych uproszczeń oraz powyższych wyników może oczywiście stanowić temat do dyskusji. Wydaje się jednak, że oszacowania modelu monetarystycznego są nieco bardziej zgodne z oczekiwaniami w okresie przedkryzysowym niż po kryzysie. Badanie modelu portfelowego pokazuje oszacowania generalnie niezgodne z oczekiwaniami (i w ogóle niewielką istotność zmiennych w okresie przedkryzysowym), autor jednak byłby daleki od odrzucenia tego modelu w ogóle. Na podobną niezgodność oszacowań zwraca uwagę Frankel (1993). Kwestia efektywności rynku walutowego wydaje się bardzo istotna z politycznego punktu widzenia. Jeżeli rynek jest efektywny, wtedy właściwym podejściem byłoby podejście monetarystyczne. Jeżeli z jakiegoś względu nie jest (niedoskonała substytucyjność aktywów, różna ich płynność, podatki, ryzyko walutowe, ryzyko krajowe) - wtedy kurs walutowy należałoby rozpatrywać z punktu widzenia podejścia portfelowego. Oczywiście, należy liczyć się z tym, że oba modele mogą zawieść równocześnie. 11

12 Podsumowując, w monografii wykazano ogólną przydatność podejść teoretycznych proponowanych w literaturze przedmiotu, oraz skuteczność, przynajmniej częściową, tradycyjnych metod przewidywania kryzysów walutowych, które w dzisiejszym świecie zaczynają być nierozerwalnie związane z kryzysami bankowymi i zadłużeniowymi.. Wykazano jak duże znaczenie w gospodarce krajowej odgrywa kurs walutowy. Obserwując bieżącą sytuację w gospodarce światowej widać wyraźnie jak wciąż dużą wagę do kształtowania się tego parametru życia gospodarczego przykładają władze państwowe. Po drugie wykazano, że korzystanie z doświadczeń międzynarodowych, dorobku światowej historii gospodarczej, jest jak najbardziej celowe. Dobra światowa koniunktura przełomu wieków spowodowała, że kryzysy uznano za zjawiska marginalne, dotykające głównie kraje peryferyjne. W tym przekonaniu utwierdzały sukcesy integracji międzynarodowej, liberalizacji obrotów gospodarczych, łatwość w pozyskiwaniu kapitału. Wydaje się jednak, że znajomość historii gospodarczej, w tym kryzysów walutowych, bankowych i zadłużeniowych może być jeszcze nie raz przydatna, pomagając uniknąć po raz kolejny błędów w polityce gospodarczej i społecznej, czy chociażby przygotować się na nadchodzący wstrząs. Po trzecie, stwierdzono, że większość przypadków kryzysowych była poprzedzona narastającą nierównowagą wewnętrzną lub zewnętrzną, sprzyjającą zajmowaniu przez uczestników rynku otwartych niezabezpieczonych pozycji walutowych. W pewnym momencie prowadziło to do ataku spekulacyjnego i kryzysu walutowego. W zasadzie we wszystkich przypadkach jedną z oznak kryzysu była nadmierna realna aprecjacja kursu oraz utrzymująca się sytuacja, kiedy kurs walutowy, z różnych przyczyn, nie równoważył różnicy stóp procentowych. Po czwarte, pokazano, że me jest zasadne odrzucanie tradycyjnych narzędzi przewidywania kryzysów walutowych oraz ich modelowania, gdyż korzystanie z nich umożliwia poprawne zidentyfikowanie presji rynkowej prowadzącej do wstrząsu rynkowego. Warto jednak mieć świadomość potencjalnych ograniczeń modelowego ujmowania rzeczywistości. W celu uniknięcia błędów interpretacji obserwowanych zjawisk należy dokonywać analizy wielowymiarowej, poczynając od weryfikacji danych, identyfikacji celów uczestników rynku a kończąc na uzupełnieniu analizy o wnioski płynące z osiągnięć innych nauk. 12

13 3. Omówienie pozostałych osiągnięć naukowo-badawczych. Podejmowane przeze mnie prace badawcze mieszczą się w trzech głównych obszarach tematycznych. Zasadniczym obszarem badań jest problematyka kryzysów finansowych, ze szczególnym uwzględnieniem kryzysów walutowych. Kurs walutowy uważam za jeden z najważniejszych parametrów życia gospodarczego, decydującym obecnie nie tylko o konkurencyjności międzynarodowej gospodarki krajowej ale i o stabilności instytucji finansowych oraz płynności i wypłacalności władz krajowych. Istotnym elementem moich rozważań są problemy związane z liberalizacją obrotów kapitałowych oraz sektora bankowego. Efektem tych prac są następujące publikacje: Kryzysy walutowe, bankowe i zadłużeniowe w gospodarce światowej, CeDeWu 2013, Efektywność polskiego, czeskiego i węgierskiego rynku walutowego a celowość interwencji banku centralnego, w: red. Sporek T., Talar S., Internacjonalizacja i konkurencyjność współczesnych podmiotów gospodarczych, Uniwersytet Ekonomiczny, Katowice 2011, Efektywność rynku walutowego a kryzysy, w: red. Sporek T., Współczesna gospodarka światowa ijej podmioty w warunkach niestabilności, Uniwersytet Ekonomiczny, Katowice 2010, Wprowadzenie euro w kontekście kryzysu finansowego i efektywności rynku walutowego, w: red. Siwiński W., Wójtowicz D., Globalny kryzys a jednocząca się Europa, Poltext, Warszawa 2010, Efektywność rynku walutowego w kontekście światowego kryzysu finansowego w Polsce, Czechach i na Węgrzech w: red. Treder H., Żołądkiewicz K., Wyzwania gospodarki globalnej, Uniwersytet Gdański, Sopot 2010, Możliwość wystąpienia kryzysu walutowego w Polsce w świetle doświadczeń zagranicznych, w: red. Sikorski J., Plotzke D., System bankowy w Polsce, WSDG, Warszawa 2005, Liberalizacja obrotów kapitałowych w Polsce, w: red. Michałek J. J., Socha M., Siwiński W., Od liberalizacji do integracji Polski z Unią Europejską, WN PWN 2003, Kryzysy walutowe a liberalizacja obrotów kapitałowych, WN PWN 2002, 13

14 Drugi obszar badań związany jest z integracją europejską oraz konsekwencjami przyjęcia wspólnej waluty euro. Z racji zainteresowań koncentruję się głównie na potencjalnych korzyściach związanych z usunięciem ryzyka walutowego oraz zagrożeniami związanymi z kontrolą kursu w systemie ERM2 oraz konsekwencjami finansowymi akcesji. Efektem pracy nad tą problematyką są następujące publikacje: Perspektywy wprowadzenia euro w nowych krajach członkowskich w kontekście wyzwań akcesji. w: red. Sporek T., Procesy globalizacji, internacjonalizacji i integracji w warunkach współczesnej gospodarki światowej. Wybrane problemy. Katowice 2009 Introdukcja euro w perspektywie akcesji i wyzwań absorpcji, Ekonomia 22, WNE UW, Warszawa 2009 Effectiveness oj a foreign currency market after the EU accession. Lessons and projections on the Euro introduction in new member countries w: red. Żołądkiewicz K., Michałowski T.. Meeting global challenges, Gdańsk 2008 Kurs walutowy: od akcesji do wprowadzenia euro w: red. Michałek J. J., Siwiński W., Socha M., Polska w Unii Europejskiej: dynamika konwergencji ekonomicznej, WN PWN, Warszawa 2007 Integracja walutowa Polski w ramach ERM Korzyści i zagrożenia w: red. Sirojć Z., Globalizacja: szansa czy iluzja, Warszawa 2006 Perspektywy wprowadzenia euro w Polsce a doświadczenia europejskie, MBA 1, Warszawa 2006 Perspektywy integracji walutowej Polski w ramach Europejskiego Systemu Walutowego w: red. Najlepszy E., Biznes międzynarodowy a internacjonalizacja gospodarki narodowej, Akademia Ekonomiczna, Poznań 2005 Integracja walutowa Polski w ramach Europejskiego Systemu Walutowego na tle doświadczeń unijnych, Studia Europejskie 1, Warszawa 2005 Trzeci obszar badań jest związany z badaniem zjawiska błędnego fakturowania związanego z unikaniem ograniczeń obrotów kapitałowych oraz fiskalnych. Analizując strukturę, kierunki i wartości handlu zagranicznego można przypuszczać, czy uczestnicy rynku za pomocą błędnie fakturowanych transakcji starają się unikać opodatkowania lub ominąć ograniczenia obrotów kapitałowych. Błędne fakturowanie może być dobrym reprezentantem ogólnych procesów zachodzących w gospodarce oraz widomym znakiem błędów w regulacjach prawnych i ich egzekucji. Warto zauważyć, że po wejściu do ugrupowania o jednym obszarze celnym L=========- ~=======r_

15 problem ten nie znika i obecnie budzi coraz większe zainteresowanie Komisji Europejskiej oraz władz krajowych skłaniając do zmian w regulacjach podatkowych. Efektem pracy nad tą problematyką są następujące publikacje: Błędne fakturowanie jako reprezentacja "szarej strefy ", Ekonomia 13, WNE UW, Warszawa 2004 Kierunki błędnego fakturowania w handlu Polski oraz Republiki Czeskiej z głównymi partnerami z Unii Europejskiej, Ekonomia 9, WNE UW, Warszawa 2003 Wycena transferowa, przenoszenie dochodów oraz inne aspekty umiędzynarodowienia przedsiębiorstw, Ekonomia 5, WNE UW, Warszawa 2002 Ceny transferowe oraz błędne fakturowanie w handlu zagranicznym Polski z krajami Unii Europejskiej, Bank i Kredyt 7, NBP, Warszawa 2002 Shadow economy in international trade, w: Theoretical and practical aspects o/ public jinance, VSE, Praha 2004 Transfer pricing, transferring projits and fax evasion in Polish economy. Negative aspects o/ internationalisation w: Theoretical and practical aspects of public jinance, VSE, Praha 2002 Tax evasion and transferring projits. Some undesired aspects offoreign investors' presence in the Polish economy w: Theoretical and practical aspects of public finance, VSE, Praha 2001 Wyniki prac były prezentowane na konferencjach zagranicznych, budząc zainteresowanie tamtejszych przedstawicieli świata nauki oraz urzędów państwowych. Niestety, ze względu na zmiany polityczne współpraca została zawieszona. W sumie po uzyskaniu stopnia doktora opublikowałem: 2 książki samodzielnie 1 książkę we współautorstwie, 18 rozdziałów w wydawnictwach zbiorowych 13 artykułów Zgodnie z obowiązującym Rozporządzeniem Ministra NiSW z 13 lipca 2012, w sumie mój dorobek naukowy wynosi 244 punkty (60 pkt. za publikacje książkowe, 79 za rozdziały w publikacjach zbiorowych i 105 za artykuły). 15

16 " 4. Działalność dydaktyczna W latach na Wydziale nauk Ekonomicznych UW prowadziłem następujące zajęcia dydaktyczne: Wykłady: Finance (w języku angielskim), Finance 2 (w języku angielskim), Konwersatoria: Finanse, Liberalizacja obrotów kapitałowych a kryzysy walutowe, bankowe, zadłużeniowe i systemowe, Teoria i praktyka rynków walutowych, Theoretical and practical aspects oj currency crises, Zaawansowane jinanse przedsiębiorstw międzynarodowych, Ćwiczenia: Finanse międzynarodowe, Multinational jinance (w języku angielskim), Międzynarodowe stosunki gospodarcze Seminarium magisterskie: Finanse międzynarodowe - biznes, kryzysy, polityka, Seminarium licencjackie: Międzynarodowe przepływy jinansowe-równowaga, regulacja, kryzysy, instrumenty, Oferowane zajęcia cieszyły się sporym zainteresowaniem studentów (w tym zagranicznych z programu Erasmus) oraz ich pozytywną oceną. W 2011 roku konwersatorium "Liberalizacja obrotów kapitałowych a kryzysy walutowe, bankowe, zadłużeniowe i systemowe" było najlepiej ocenianym konwersatorium na WNE UW. W 2012 roku zostałem oceniony jako czwarty (na 151 osób) prowadzący ćwiczenia, drugi (na 58 osób) prowadzący zajęcia do wyboru, Dało to w łącznej klasyfikacji czwartą pozycję w klasyfikacji generalnej (i drugą, jeśli wziąć pod uwagę tylko pracowników WNE UW) wykładowców w roku akademickim 2011/2012. W latach prowadziłem seminarium licencjackie oraz seminarium magisterskie. W tych latach obroniło się 68 dyplomantów, w tym 24 licencjatów oraz 44 magistrów. 5 dyplomantów otrzymało dyplomy z wyróżnieniem. Kilka prac kandydowało w konkursach uniwersyteckich oraz NBP I 2006 I 2007 I 2008 I 2009 I 2010 I 2011 I 2012 magistrowie 4 I 8 I 8 I 4 I 2 I 5 I 3 I 10 licencjaci - I - I - I - I 4 I 6 I 8 I 6 W 2013 odbyła się już jedna obrona pracy magisterskiej zakończona sukcesem. 16

17 Marcin Gruszc~yński 5. Popularyzowanie nauki Moja działalność związana z popularyzowaniem nauki związana była głównie z przygotowywaniem opracowań oraz udostępnianiem ich zainteresowanym. Wyniki moich prac oraz doświadczenia empiryczne i dokonania teoretyczne prezentowane były na konferencjach naukowych w kraju i za granicą (wykaz w załączeniu) oraz organizowanych przez koła studenckie i media. W 2006 roku współpracowałem z ramienia Wydziału Nauk Ekonomicznych z Kołem Naukowym Finansów i Ubezpieczeń na ul Wydziale Matematyki Informatyki i Mechaniki UW przygotowując konferencje na temat przyjęcia euro w Polsce. Na życzenie środków masowego przekazu udzielałem informacji nt. (nikłej) możliwości wystąpienia kryzysu walutowego w Polsce w radiu RMF FM oraz TVP INFO. Współpracowałem także przy przygotowaniu tekstu na temat konsekwencji nadmiernego zadłużania osób fizycznych opublikowanego w Rzeczpospolitej 8 lipca 2006 roku (pt. Wakacje pod lichwą) Reprezentowałem także Wydział Nauk Ekonomiczny UW biorąc udział w radiowej dyskusji w Polskim Radiu nt. ściągania. W ramach popularyzowania nauki prowadzę również stronę: 6. Współpraca z instytucjami naukowymi w Polsce i zagranicą W ramach mojej pracy naukowo-badawczej kierowałem następującymi projektami badawczymi w ramach badań statutowych realizowaneych na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego: "Negatywne aspekty integracji i liberalizacji. Odchylenia od równowagi oraz nieefektywność kursu walutowego w Polsce" 2011 "Efektywność a kryzysy walutowe, bankowe i systemowe. Konsekwencje dla Polski" 2010 "Perspektywy integracj i monetarnej Polski ze strefą Euro" 2009 Doświadczenia związane z europ ejską integracj ą monetarną a przemiany w Polsce"

18 L Autoreferat, Byłem również uczestnikiem badań zespołowych, w ramach których współpracowałem z naukowcami z Wydziału Nauk Ekonomicznych UW: projekt KBN nr l H02C Polska w Unii Europejskiej - dynamika i zagrożenia procesu realnej konwergencji", zrealizowany w 2006 roku, kierownik: prof. dr hab. Jan Jakub Michałek, instytucja realizująca: Uniwersytet Warszawski, KBN nr 5 H02C "Otwieranie gospodarki polskiej i jej integracja z UE w świetle teorii handlu i finansów międzynarodowych", zrealizowany w 2003 roku, kierownik: prof. dr hab. Włodzimierz Siwiński, instytucja realizująca: Uniwersytet Warszawski. W 2002 roku brałem udział w projekcie.jnnovation, Financial Industry and Space (IFIS)", realizowanym przy współpracy z przedstawicielami naukowymi 15 krajów UE i Szwajcarii, koordynowanym przez Swiss Federal Institute oftechnology. W latach kierowałem polską częścią projektu badawczego pt.: "Corporate Governance Risk in Central Europe", przy współpracy z Instytutem Studiów Ekonomicznych Uniwersytetu Karola w Pradze, Wydziałem Nauk Ekonomicznych i Administracji Uniwersytetu w Budapeszcie, Wydziałem Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu w Bratysławie. W spółpracowałem także przy ekspertyzach rynku nieruchomości perspektyw inwestycyjnych dla Secus International, Money Expert, Ad Publica. Współpracowałem także z NBP jako recenzent w czasopiśmie Bank i Kredyt w okresie kwiecień grudzień 2008 (patrz: lista recenzentów: Bank i Kredyt 12, 2008, s. 70) Zostałem także zaproszony do sporządzenia analizy nt. efektywności polityki pieniężnej w kontekście rosnącego udziału kapitału zagranicznego w polskim sektorze bankowym, która została przedstawiona na konferencji NBP w Falentach pt: Reformy strukturalne a polityka pieniężna, r. 18

19 7. Otrzymane wyróżnienia W latach 2003 i 2004 byłem laureatem konkursu "Stypendia dla mlodych uczonych FNP", W latach 2003, 2004, 2012 otrzymałem Nagrodę Rektora Uniwersytetu Warszawskiego. Załącznik I. Lista referatów na konferencjach krajowych i międzynarodowych Oblicza konkurencyjności państw i regionów grupy Wyszehradzkiej, Uniwersytet Gdański, Sopot, (referat: Efektywność rynku walutowego w kontekście konkurencyjności gospodarek Polski, Czech i Węgier) Procesy internacjonalizacji w gospodarce światowej, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach (referat: Efektywność rynku walutowego w kontekście zaburzenia płynności międzynarodowej w latach na przykładzie Polski i Węgier) Wyzwania gospodarki globalnej Uniwersytet Gdański, Sopot (referat: Efektywność rynku walutowego w kontekście światowego kryzysu finansowego w Polsce, Czechach i na Węgrzech) Procesy internacjonalizacji w gospodarce światowej, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice (referat: Efektywność polskiego, czeskiego i węgierskiego rynku walutowego a celowość interwencji banku centralnego) Procesy internacjonalizacji w gospodarce światowej, Akademia Ekonomiczna w Katowicach (referat: Efektywność rynku walutowego a kryzysy) Procesy internacjonalizacji w gospodarce światowej, Akademia Ekonomiczna w Katowicach (referat: Perspektywy wprowadzania euro w nowych krajach członkowskich w kontekście akcesji i wyzwań absorpcji) Meeting global challenges, Uniwersytet Gdański, Sopot, (referat: Effectiveness of a foreign currency market after the EU accession. Lessons and projections on the Euro introduction in new member countries) Konferencja Wydziałowa WNE UW Cedzyna k. Kielc, (referat: Introdukcja euro w perspektywie akcesji i wyzwań absorpcji) 19

20 Marcin Gruszc~yński Konferencja Wydziałowa WNE UW: Kazimierz Dolny n. Wisłą (referat: Od represji do akcesji. Badanie (słabej) efektywności polskiego rynku walutowego (dolar/złoty) w latach oraz ) Konferencja pt. Biznes międzynarodowy a internacjonalizacja gospodarki narodowej, AE w Poznaniu, (referat: Perspektywy integracji walutowej Polski w ramach Europejskiego Systemu Walutowego) Konferencja WSDG, Stowarzyszenie Mazowsze, Warszawa, (referat: Integracja walutowa Polski w ramach ERM. Korzyści i zagrożenia.) Vth Doctoral meetings in international trade and international finance, organizator: CEPN (Universitć de Paris-Nord oraz Research in International Economics and Finance - RIEF, (referat: Shadow economy in international trade) Ogólnopolska konferencja naukowa "Skutki integracji Polski z Unią Europejską",WNE UW, Warszawa, (referat: Długa droga do euro. Perspektywy kontroli kursu złotego w ramach ERM2) Konferencja Wydziału Nauk Ekonomicznych UW, Kazimierz Dolny, (referat: Długa droga do euro. Perspektywy kontroli kursu złotego w ramach ERM2 Przyszłość złotego po wejściu Polski do Unii Europejskiej, organizator WGI S.A., Warszawa, (referat: Doświadczenia międzynarodowe a prawdopodobieństwo wystąpienia kryzysu walutowego w Polsce) Theoretical and practical aspects of public finance, organizator: Vysoka Skola Ekonomicka, Praha, (referat: Transfer pricing, transferring profits and tax evasion in Polish economy. Negative aspects of internationalisation) System bankowy w Polsce a wejście III RP do Unii Europejskiej, organizator: Stowarzyszenie Mazowsze, WSDG, Warszawa, (Referat: Możliwość wystąpienia kryzysu walutowego w Polsce w świetle doświadczeń zagranicznych) Konferencja Wydziału Nauk Ekonomicznych UW, Kazimierz Dolny, (referat: Omijanie ograniczeń obrotów kapitałowych oraz błędne fakturowanie w handlu zagranicznym Polski) Konkurencyjność gospodarki w warunkach integracji europejskiej (Wydział Ekonomiczny Uniwersytetu Gdańskiego), Sopot, (referat pt: Omijanie ograniczeń obrotów kapitałowych oraz błędne fakturowanie w handlu międzynarodowym Polski z krajami Unii Europejskiej) 20

21 Reformy strukturalne a polityka pieniężna, Konferencja NBP, Falenty, r., (referat pt. Kapitał zagraniczny w polskim sektorze bankowym a efektywność polityki pieniężnej') Konferencja Wydziału Nauk Ekonomicznych UW, Kazimierz Dolny, ( (referat: Kierunki błędnego fakturowania w handlu Polski oraz Republiki Czeskiej z głównymi partnerami z Unii Europejskiej) 21