Argumenty dowodzące istnienia substancji oddzielonych. czwartek, 22 listopada 12

Transkrypt

1 Argumenty dowodzące istnienia substancji oddzielonych

2 Argumenty w dziełach św. Summa Theologiae (ST I, q.50, a.1) - 1 arg. Summa Contra Gentiles (II, 91) - 8 arg.

3 Argument z Summy Teologii Bóg jest doskonałym Stwórcą i dlatego tworzony przez Niego świat powinien odpowiadać mu jako przyczynie w najdoskonalszy możliwy sposób. Doskonałe odpowiadanie skutku i przyczyny następuje wtedy, kiedy skutek naśladuje to, dzięki czemu przyczyna powoduje skutek. Bóg zaś stwarza poprzez działanie swojego intelektu i woli. Dlatego też w doskonałym wszechświecie powinny istnieć jakieś stworzenia intelektualne Jednak doskonałe naśladowanie przyczyny musi polegać na naśladowaniu jej w sposób możliwie najbardziej doskonały. Z tej racji istnienie bytów czysto intelektualnych jest konieczne dla doskonałości świata.

4 Argumenty z Summy contra Gentiles 1. z doskonałości substancji 1.1. z doskonałości istnienia substancji (II,91,2) 1.2. z istnienia substancji prostych i złożonych (II,92,7) 1.3. z możliwości istnienia substancji bez ilości (II,92,6) 1.4. z proporcjonalności substancji i działania (II,92,8) 2. z doskonałości rodzaju substancji intelektualnych 2.1. z realizacji natury rodzaju (II,91,3) 2.2. z pierwszeństwa gatunków doskonalszych przed niedoskonałymi w rodzaju substancji intelektualnych (II,92,5) 2.3. hierarchii rodzajów i gatunków (II,92,4) 3. z doskonałości ruchu sfer nieba (II,92,8)

5 z doskonałości istnienia substancji intelektualnej (II,91,2) Ostensum est enim supra, corporibus corruptis, intellectus substantiam, quasi perpetuam, remanere. Et si quidem substantia intellectus quae remanet, sit una omnium, sicut quidam dicunt, de necessitate consequitur eam esse secundum suum esse a corpore separatum. Et sic habetur propositum, quod substantia intellectualis aliqua sine corpore subsistat. Si autem plures animae intellectivae remaneant, corporibus destructis, conveniet aliquibus substantiis intellectualibus absque corpore subsistere: praesertim cum ostensum sit quod animae non transeant de corpore ad corpus. Convenit autem animabus esse a corporibus separatas per accidens: cum naturaliter sint formae corporum. Eo autem quod est per accidens, oportet prius esse id quod est per se. Sunt igitur aliquae substantiae intellectuales, animabus secundum naturam priores, quibus per se inest sine corporibus subsistere. Wykazano bowiem wyżej, że w stosunku do substancji zniszczalnych, substancje intelektualne są w pewien sposób wieczne. I jeśli ta substancja intelektualna, która trwa, byłaby tylko jedna dla wszystkich, jak to niektórzy twierdzą, koniecznie wynikałoby z tego, że jest ona w istnieniu oddzielona od ciała. I tak otrzymujemy wniosek, że jakaś substancja intelektualna bez ciała istnieje. Jeżeliby bowiem wiele substancji intelektualnych pozostawało, po zniszczeniu ciał, należałoby twierdzić, że jakieś substancje intelektualne istnieją bez ciał, zwłaszcza, że wykazano, iż dusze nie przechodzą z ciała do ciała. Duszom zaś przypadłościowo przysługuje bycie oddzielonymi od ciał, ponieważ z natury są formami ciał. Zaś przed tym, co istnieje przypadłościowo musi istnieć także to, co jest samo z siebie. Są więc jakieś substancje intelektualne, które poprzedzają dusze pod względem natury, którym z istoty przysługuje istnienie bez ciał.

6 z realizacji natury rodzaju(ii,91,3) Amplius. Omne quod est de ratione generis, oportet de ratione speciei esse: sunt autem quaedam quae sunt de ratione speciei, non autem de ratione generis; sicut rationale est de ratione hominis, non autem de ratione animalis. Quicquid autem est de ratione speciei, non autem de ratione generis, non est necesse omnibus speciebus generis inesse: multae enim species sunt irrationabilium animalium. Substantiae autem intellectuali secundum suum genus convenit quod sit per se subsistens, cum habeat per se operationem: sicut superius est ostensum. De ratione autem rei per se subsistentis non est quod alteri uniatur. Non est igitur de ratione substantiae intellectualis secundum suum genus quod sit corpori unita: etsi sit hoc de ratione alicuius intellectualis substantiae, quae est anima. Sunt igitur aliquae substantiae intellectuales corporibus non unitae. Co więcej. Wszystko, co należy do pojęcia rodzaju, musi także być pojęciu gatunku. Są bowiem pewne rzeczy, które należą do pojęcia gatunku, a nie należą do pojęcia rodzaju, tak jak bycie rozumnym jest w pojęciu człowieka, ale nie w pojęciu zwierzęcia. Co zaś należy do pojęcia gatunku, a nie do pojęcia rodzaju, nie musi istnieć we wszystkich gatunkach (należących do tego rodzaju). Wiele bowiem jest gatunków nierozumnych zwierząt. Zatem substancjom intelektualnym według ich rodzaju przysługuje, aby istniały same z siebie, ponieważ posiadają same z siebie zdolność działania (jak wyżej wykazano). Zaś z pojęcia rzeczy istniejącej z siebie nie wynika, aby jednoczyło się z inną. Nie należy więc do pojęcia substancji intelektualnych, aby zgodnie ze swoim rodzajem były złączone z ciałami, choć należy do pojęcia jakiejś intelektualnej substancji, którą jest dusza. Są więc jakieś substancje intelektualne nie złączone z ciałami

7 z hierarchii rodzajów i gatunków (II,92,4) Adhuc. Natura superior in suo infimo contingit naturam inferiorem in eius supremo. Natura autem intellectualis est superior corporali. Attingit autem eam secundum aliquam partem sui, quae est anima intellectiva. Oportet igitur quod, sicut corpus perfectum per animam intellectivam est supremum in genere corporum, ita anima intellectiva, quae unitur corpori, sit infima in genere substantiarum intellectualium. Sunt igitur aliquae substantiae intellectuales non unitae corporibus, superiores secundum naturae ordinem anima. Ponadto. Natura wyższa w tym, co w niej najniższe łączy się z tym co najwyższe w naturze niższej. Natura zaś intelektualna jest wyższa od cielesnej. Styka się jednak z nią poprzez jakąś swoją część, którą jest dusza intelektualna. Trzeba bowiem aby tak, jak doskonałe ciało jest dzięki intelektualnej duszy dominujące w rodzaju ciał, tak i dusza rozumna, która jednoczy się z ciałem była najniższa w rodzaju substancji intelektualnych. Są więc jakieś substancje intelektualne nie złączone z ciałami, nadrzędne według natury w stosunku do porządku duszy.

8 z pierwszeństwa gatunków doskonalszych przed niedoskonałymi (II,92,5) Item. Si est aliquid imperfectum in aliquo genere, invenitur ante illud, secundum naturae ordinem, aliquid in genere illo perfectum: perfectum enim natura prius est imperfecto. Formae autem quae sunt in materiis, sunt actus imperfecti: quia non habent esse completum. Sunt igitur aliquae formae quae sunt actus completi per se subsistentes, et speciem completam habentes. Omnis autem forma per se subsistens absque materia, est substantia intellectualis: immunitas enim materiae confert esse intelligibile, ut ex praemissis patet. Sunt ergo aliquae substantiae intellectuales corporibus non unitae: omne enim corpus materiam habet. Podobnie. Jeżeli jest coś niedoskonałego w jakimś rodzaju, znajduje się przed tym, według porządku natury coś w tym rodzaju doskonałego. Natura bowiem doskonała jest pierwsza w stosunku do niedoskonałej. Formy zaś, które są w materii, są aktami niedoskonałymi, ponieważ nie posiadają pełnego istnienia. Są więc jakieś formy, będące pełnymi aktami, które istnieją same z siebie i posiadającymi pełny gatunek. Każda zaś forma istniejąca sama z siebie bez materii, jest substancją intelektualną. Albowiem wolność od materii sprawia, że coś jest poznawalne intelektualnie (jak wynika z wcześniejszych rozważań). Są więc jakieś substancje intelektualne nie zjednoczone z ciałami, albowiem wszelkie ciało posiada materię.

9 z możliwości istnienia substancji bez ilości (II, 92,6) Amplius. Substantia potest esse sine quantitate, licet quantitas sine substantia esse non possit: substantia enim aliorum generum prima est tempore, ratione et cognitione. Sed nulla substantia corporea est sine quantitate. Possunt igitur esse quaedam in genere substantiae omnino absque corpore. Omnes autem naturae possibiles in rerum ordine inveniuntur: aliter enim esset universum imperfectum. In sempiternis etiam non differt esse et posse. Sunt igitur aliquae substantiae absque corporibus subsistentes; post primam substantiam, quae Deus est, qui non est in genere, ut supra ostensum est; et supra animam, quae est corpori unita. Co więcej. Substancja może istnieć bez ilości, chociaż ilość nie może istnieć bez substancji. Substancja bowiem w stosunku do innych rodzajów jest pierwsza pod względem czasowym, pojęciowym i myślnym. Ale żadna substancja materialna nie istnieje bez ilości. Mogą zaś istnieć jakieś rzeczy w rodzaju substancji całkowicie pozbawione ciała. Wszystkie bowiem natury możliwe znajdują się w porządku rzeczy. Inaczej świat byłby niedoskonały. W tym, co wieczne nie ma bowiem różnicy pomiędzy istnieć i móc istnieć. Są więc jakieś substancje istniejące bez ciał, po tej substancji jaką jest Bóg, który nie należy do żadnego rodzaju, (jak to wyżej zostało wyjaśnione) i ponad duszami, które są zjednoczone z ciałami.

10 z istnienia substancji prostych i złożonych (II,92,7) Adhuc. Si ex aliquibus duobus invenitur aliquid compositum; et alterum eorum invenitur per se quod est minus perfectum: et alterum, quod est magis perfectum et minus reliquo indigens, per se invenitur. Invenitur autem aliqua substantia composita ex substantia intellectuali et corpore, ut ex praemissis patet. Corpus autem invenitur per se: sicut patet in omnibus corporibus inanimatis. Multo igitur fortius inveniuntur substantiae intellectuales corporibus non unitae. Ponadto. Jeżeli odkrywamy, że jakaś rzecz jest złożona z dwóch, i okazuje się, że jedna z nich jest sama z siebie mniej doskonała, a druga, która jest bardziej doskonała i mniej od pozostałej zależna. Odkrywamy zatem jakieś substancje złożone z substancji intelektualnej i ciała (jak wynika z poprzednich rozważań). Ciało zatem odkrywamy jako istniejące samo z siebie, tak jak to okazuje się w przypadku wszystkich ciał nieożywionych. O wiele więc mocniej okazuje się, że istnieją substancje intelektualne nie zjednoczone z ciałami.

11 z proporcjonalności substancji i działania (II,92,8) Item. Substantiam rei oportet esse proportionatam suae operationi: quia operatio est actus et bonum substantiae operantis. Sed intelligere est propria operatio substantiae intellectualis. Oportet igitur substantiam intellectualem talem esse quae competat praedictae operationi. Intelligere autem, cum sit operatio per organum corporeum non exercita, non indiget corpore nisi inquantum intelligibilia sumuntur a sensibilibus. Hic autem est imperfectus modus intelligendi: perfectus enim modus intelligendi est ut intelligantur ea quae sunt secundum naturam suam intelligibilia; quod autem non intelligantur nisi ea quae non sunt secundum se intelligibilia, sed fiunt intelligibilia per intellectum, est imperfectus modus intelligendi. Podobnie. Substancja rzeczy powinna być proporcjonalna do swojego działania, albowiem działanie jest aktem i dobrem substancji działającej. Lecz pojmowanie jest działaniem właściwym substancji intelektualnej. Powinna więc istnieć taka substancja intelektualna, która odpowiada powyższemu działaniu. Pojmowanie zaś, skoro nie jest działaniem wykonywanym dzięki cielesnemu organowi, nie potrzebuje ciała, chyba że tylko do przechodzenia od rzeczy zmysłowych do intelektualnych. To zaś jest niedoskonały sposób pojmowania. Doskonały bowiem sposób pojmowania polega na pojmowaniu tych rzeczy, które ze swej natury dają się poznać intelektualnie. Zaś pojmowanie tylko tych rzeczy, które nie są same z siebie pojmowalne intelektualnie, lecz stają się pojmowalne dzięki intelektowi, jest niedoskonałym sposobem poznania intelektualnego.

12 z proporcjonalności substancji i działania (II,92,8) cd. Si igitur ante omne imperfectum oportet esse perfectum aliquid in genere illo, oportet quod ante animas humanas, quae intelligunt accipiendo a phantasmatibus, sint aliquae intellectuales substantiae intelligentes ea quae sunt secundum se intelligibilia, non accipientes cognitionem a sensibilibus, ac per hoc omnino a corporibus secundum suam naturam separatae. Jeśli zaś przed wszystkimi rzeczami niedoskonałymi w danym rodzaju musi istnieć coś doskonałego, potrzeba aby przed duszami ludzkimi, które poznają intelektualnie przyjmując [treści] z wyobrażeń, były jakiej substancje poznające intelektualnie to, co jest poznawalne intelektualnie samo z siebie, [substancje] nie przyjmujące poznania z rzeczy zmysłowych, a przez to całkowicie według swej natury oddzielone od ciał.

13 z doskonałości ruchu sfer nieba (II,92,8). Praeterea. Aristoteles argumentatur sic in XI metaphysicae. Motum continuum, regularem et, quantum in se est, indeficientem, oportet esse a motore qui non movetur neque per se neque per accidens, ut supra probatum est. Plures etiam motus oportet a pluribus motoribus esse. Motus autem caeli est continuus, regularis, et, quantum in se est, indeficiens est: et praeter primum motum, sunt multi tales motus in caelo, sicut per considerationes astrologorum probatur. Oportet igitur esse plures motores qui non moveantur neque per se neque per accidens. Nullum autem corpus movet nisi motum, ut supra probatum est. Motor autem incorporeus unitus corpori, movetur per accidens ad motum corporis: sicut patet de anima. Oportet igitur esse plures motores qui neque sint corpora neque sint corporibus uniti. Motus autem caelestes sunt ab aliquo intellectu, ut supra probatum est. Sunt igitur plures substantiae intellectuales corporibus non unitae. Poza tym. Arystoteles argumentował w XI ks. Metafizyki. Ruch ciągły, regularny, i o ile jest sam w sobie nieustający, powinien istnieć dzięki poruszycielowi, który się nie porusza, ani istotnie ani przypadłościowo, jako wyżej zostało dowiedzione. Wiele zaś ruchów powinno istnieć dzięki wielu poruszycielom. Zaś ruch nieba jest ciągły, regularny i o ile jest sam w sobie, jest nieustający. I oprócz pierwszego ruchu, jest wiele takich ruchów na niebie, jak rozważania astronomów dowodzą. Trzeba więc, aby było wiele poruszycieli, którzy nie są poruszani ani istotnie ani przypadłościowo. Żadne zaś ciało nie porusza inaczej jak tylko poruszając się, jak to wyżej zostało dowiedzione. Poruszyciel bowiem niecielesny złączony z ciałem, jest poruszny przypadłościowo przez ruch ciało, jak na przykład dusza. Trzeba więc, aby istniało wielu poruszycieli, którzy ani nie są ciałami ani nie są złączeni z ciałami. Ruchy zaś nieba są powodowane przez jakiś intelekt, jak wyżej udowodniono. Istnieje więc wiele substancji intelektualnych nie złączonych z ciałami.