Wytyczne projektowania i wykonywania œcian wype³niaj¹cych w systemie Nowoczesne SILIKATY

Transkrypt

1 Wytyczne projektowania i wykonywania œcian wype³niaj¹cych w systemie Nowoczesne Y

2 System œcian murowanych Nowoczesne Y Sk³ada siê z nastêpuj¹cych czêœci: elementy murowe podstawowe i uzupe³niaj¹ce, zaprawy i akcesoria murarskie, narzêdzia oraz wytyczne projektowania i wykonawcze, informacje techniczne i KNR. Zestawienie tych elementów wraz ze wszystkimi niezbêdnymi danymi technicznymi znajduje siê w aktualnym wydaniu Katalogu technicznego Grupy Y. Uzupe³nieniem systemu Nowoczesne Y niezbêdnym do prawid³owego zaprojektowania i wykonania obiektów budowlanych s¹ produkty dodatkowe takie jak: systemy ociepleñ i zamocowañ, tynki, izolacje oraz wyroby chemii budowlanej (np. œrodki zabezpieczaj¹ce powierzchniê œcian, masy i pianki uszczelniaj¹ce szczeliny dylatacyjne ). Niniejsze wytyczne zawieraj¹ informacje techniczno-organizacyjne niezbêdne do prawid³owego zorganizowania i prowadzenia robót zwi¹zanych ze wznoszeniem œcian murowanych w systemie Nowoczesne Y. Tylko prawid³owe stosowanie w³aœciwych materia³ów budowlanych pozwala na wykonanie obiektów budowlanych spe³niaj¹cych wymagania inwestorów i u ytkowników. Dzia³ doradztwa technicznego Grupy Y s³u y klientom informacj¹ i pomoc¹ przy stosowaniu systemu Nowoczesne Y. Budowa w systemie Nowoczesne Y to gwarancja wykonania œcian: > o wysokiej noœnoœci na obci¹ enia pionowe, > o du ej odpornoœci ogniowej, pozwalaj¹cej spe³niæ najwy sze wymagania w tym zakresie > o bardzo dobrej izolacyjnoœci akustycznej i ochronie cieplnej w lecie, wynikaj¹cych z du ej masy powierzchniowej œcian, > zapewniaj¹cych - w po³¹czeniu z zewnêtrznym systemem ocieplenia - spe³nienie wymagañ ochrony cieplnej i oszczêdnoœci energii w zimie, > o du ej szczelnoœci, > o wysokiej trwa³oœci; zgodnie z postanowieniami odpowiednich norm mog¹ byæ stosowane bez ograniczeñ zarówno w œrodowisku silnie mokrym wewn¹trz i na zewn¹trz z wystêpuj¹cym mrozem i œrodkami odladzaj¹cymi jak i w nieagresywnym gruncie i wodzie. > spe³niaj¹cych wymagania estetyczne inwestorów i architektów; g³adka i równa œciana daje mo liwoœæ ró norodnego wykoñczenia: mur elewacyjny, otynkowany lub jako mocne i trwa³e pod³o e do zamocowania warstwy elewacyjnej, > z materia³ów przyjaznych dla œrodowiska, spe³niaj¹cych najwy sze wymagania ekologiczne zarówno w czasie budowy i eksploatacji jak i przy utylizacji. System Zak³adowej Kontroli Produkcji wdro ony w zak³adach nale ¹cych do GRUPY Y jest gwarancj¹ jakoœci i stabilnoœci parametrów technicznych elementów silikatowych. Copyright by Grupa Y Warszawa, styczeñ 007 adna czêœæ tego opracowania nie mo e byæ powielana i rozpowszechniania bez pisemnej zgody wydawcy.

3 . Wprowadzenie.. Co to jest œciana wype³niaj¹ca.. Miejsca stosowania œcian wype³niaj¹cych z silikatów; klasyfikacja.3. Wymagania stawiane przed œcianami wype³niaj¹cymi.4. Wyroby silikatowe systemu Nowoczesne Y. Projektowanie œcian wype³niaj¹cych.. Zasady ogólne kszta³towania konstrukcji œcian wype³niaj¹cych.. Bezpieczeñstwo konstrukcji i u ytkowania... Obci¹ enia. Schematy pracy œcian wype³niaj¹cych. Noœnoœæ... Maksymalne wymiary œcian wype³niaj¹cych..3. Po³¹czenia œcian wype³niaj¹cych z konstrukcj¹..4. Zapobieganie powstawaniu zarysowañ 3. Schematy przyk³adowych rozwi¹zañ po³¹czeñ œcian 3.. Po³¹czenia sztywne 3.. Po³¹czenia elastyczne 3.3. Po³¹czenia poœlizgowe 4. Powo³ane normy i publikacje

4 . Wprowadzenie. Co to jest œciana wype³niaj¹ca Œciany s¹ tradycyjnie postrzegane jako jeden z najwa- niejszych elementów konstrukcji budynku. Przed laty praktycznie tylko œcianki dzia³owe nie mia³y funkcji konstrukcyjnych. W ostatnich dziesiêcioleciach coraz to powszechniejsze jest wykonywanie konstrukcji budynków i innych obiektów jako szkieletów - g³ównie elbetowych. Pod pojêciem œcian wype³niaj¹cych nale y rozumieæ wszelkie œciany, które nie odgrywaj¹ istotnej roli w statyce obiektu, ale tworz¹ jego podzia³ wewnêtrzny wydzielaj¹c odrêbne pomieszczenia i przestrzenie lub stanowi¹ przegrodê zewnêtrzn¹. Cech¹ charakterystyczn¹, wspóln¹ dla wszystkich rodzajów œcian wype³niaj¹cych jest mo liwoœæ ich demonta u w dowolnym okresie eksploatacji obiektu i zast¹pienie innym równowa nym rozwi¹zaniem bez potrzeby adaptacji konstrukcji budynku (np. zmiany funkcjonalne pomieszczeñ, zmiana elewacji). Niezale nie od funkcji jak¹ œciany wype³niaj¹ce pe³ni¹ w budynku (np. przegroda wizualna, akustyczna, ogniowa) musz¹ one mieæ odpowiedni¹ statecznoœæ oraz przenosiæ na konstrukcjê budynku obci¹ enia na nie dzia³aj¹ce, w tym ciê ar w³asny, tynk, urz¹dzenia na niej zawieszone itp. Istotn¹ rolê dla statecznoœci œcian wype³niaj¹cych odgrywa sposób ich po³¹czenia z konstrukcj¹, gdy nawet niewielkie b³êdy projektowe lub wykonawcze mog¹ powodowaæ powstanie zarysowañ i spêkañ. Skrócenie czasu realizacji inwestycji wymusza, szczególnie w du ych obiektach, wykonywanie œcian wype³niaj¹cych praktycznie jednoczeœnie ze œcianami konstrukcyjnymi, w czasie gdy osiadania budowli nie s¹ jeszcze ustabilizowane, a zmiany wilgotnoœci materia³ów s¹ znaczne. Powszechne jest obecnie realizowanie monolitycznych konstrukcji szkieletowych, ze stropami du ych rozpiêtoœci, umo liwiaj¹cymi dowoln¹ aran acjê wnêtrz. Ugiêcia stropów o rozpiêtoœciach znacznie przekraczaj¹cych 6,0 m, nawet przy zachowaniu warunków normowych czêsto s¹ przyczyn¹ zarysowania œcian wype³niaj¹cych. Wiele problemów w centrach handlowych i innych obiektach budownictwa ogólnego stwarzaj¹ œciany wype³niaj¹ce o znacznych wysokoœciach i d³ugoœciach. Dodatkowo - jako œciany zewnêtrzne zapewniaæ musz¹ ochronê ciepln¹ i przed czynnikami atmosferycznymi oraz poczucie bezpieczeñstwa u ytkowników.. Miejsca stosowania œcian wype³niaj¹cych z silikatów; klasyfikacja Œciany wype³niaj¹ce s¹ najczêœciej budowane po wykonaniu konstrukcji noœnej budynku. Mog¹ to byæ zarówno œciany zewnêtrzne jak i wewnêtrzne. Œciany wewnêtrzne dziel¹ pomieszczenia i obszary w budynkach i obiektach. Mog¹ spe³niaæ ró ne wymagania. Oprócz tradycyjnych œcian dzia³owych wa nym rodzajem œcian wewnêtrznych s¹ np. œciany miêdzymieszkaniowe czy te œciany ogniowe spe³niaj¹ce funkcjê oddzielenia poszczególnych stref w halach przemys³owych i magazynowych..3 Wymagania stawiane przed œcianami wype³niaj¹cymi S¹ to takie same wymagania jakie stawiane s¹ przed œcianami konstrukcyjnymi. Œciany budynków powinny spe³niaæ wymagania w zwi¹zku z ich funkcj¹ w budynku, a nie ich konstrukcj¹. W przypadku œcian wype³niaj¹cych ze wzglêdu na ich konstrukcjê i sposób zamocowania znacznie istotniejsze jest jednoznaczne uzgodnienie z inwestorem wymagañ szczególnie tych które nie s¹ sprecyzowane normowo, a wynikaj¹ ze specyfiki obiektu. G³ównym wymaganiem stawianym przed œcianami wype³niaj¹cymi jest funkcja oddzielaj¹ca. W zwi¹zku z tym przy projektowaniu nale y uwzglêdniæ takie wymagania jak: ochrona cieplna, przed ha³asem, ogniem, wilgoci¹, wp³ywami atmosferycznymi nie zapominaj¹c o podstawowym warunku zwi¹zanym z bezpieczeñstwem konstrukcji i u ytkowania. Œciany wype³niaj¹ce s¹ obci¹ one g³ównie si³ami poziomymi (np. wiatr, t³um) i ciê arem w³asnym. Przy ich projektowaniu i wykonywaniu nale y równie uwzglêdniæ wp³yw innych oddzia³ywañ takich jak zmiany temperatur i odkszta³ceñ innych elementów budynku. Nie nale y zapominaæ o wp³ywie na statecznoœæ œcian ró nego rodzaju obci¹ eñ wynikaj¹cych z eksploatacji budynku (ugiêcia stropów, zamocowane urz¹dzenia, przedmioty itp.). W budownictwie mieszkaniowym nie powinno byæ ograniczeñ w obci¹ aniu œcian w dowolnym miejscu obrazami, szafkami kuchennymi, pó³kami itp.. W budownictwie u ytecznoœci publicznej podstawowym obci¹ eniem jakie nale y uwzglêdniaæ jest obci¹ enie t³umem. W budownictwie przemys³owym nale y przeanalizowaæ mo liwoœæ wyst¹pienia ró nego rodzaju obci¹ enia wynikaj¹cego z procesów technologicznych i funkcji budynku (np. uderzenie wózkiem wid³owym). Ceg³y i bloczki silikatowe ze wzglêdu na swe walory estetyczne, s¹ czêsto stosowane do wykonywania murów nieotynkowanych jako œciany elewacyjne. W zale noœci od miejsca zastosowania powierzchnia takiego muru mo e byæ odpowiednio zabezpieczona przed osiadaniem brudu i kurzu. Œciany zewnêtrzne w zale noœci od wymagañ i za³o eñ mog¹ byæ jedno- i wielowarstwowe, otynkowane i nieotynkowane, z warstw¹ ocieplenia lub bez. Czêœci¹ œcian zewnêtrznych mog¹ byæ œciany os³onowe (szk³o, kamieñ, metal, drewno itp.)

5 .4 Wyroby silikatowe systemu Nowoczesne Y Do wykonania œcian wype³niaj¹cych mo na stosowaæ wszystkie elementy systemu Nowoczesne Y. Zestwienie tych elementów zawarte jest w aktualnym katalogu technicznym Grupy Y. Wszystkie rodzaje œcian mog¹ byæ wykonywane jako murowane z silikatów i to zarówno na zaprawie tradycyjnej jak i cienkowarstwowej. Elementy murowe: - podstawowe - uzupe³niaj¹ce Zaprawy murarskie, akcesoria murowe, narzêdzia itd. Przyk³adowe rysunki elementów murowych w systemie Nowoczesne Y. Pod nazw¹ elementu podane s¹ jego wymiary (d³ugoœæ x szerokoœæ x wysokoœæ) N 5 50x50x0 NP 5 50x50x0 /N 5 5x50x0 NW 5 50x50x98 N 8/ x80x0 T NF 50x0x65. Projektowanie œcian wype³niaj¹cych.. Zasady ogólne kszta³towania konstrukcji œcian wype³niaj¹cych Œciany wype³niaj¹ce, zarówno zewnêtrzne jak i wewnêtrzne, zalicza siê do œcian obci¹ onych g³ównie poziomo. Nie przenosz¹ one praktycznie adnych istotnych obci¹ eñ pionowych poza ciê arem w³asnym i z tego wzglêdu nie wymagaj¹ sprawdzania noœnoœci na œciskanie jest ona z regu³y wystarczaj¹ca nawet przy stosowaniu elementów murowych i zapraw o ma³ych wytrzyma³oœciach na œciskanie. Konstrukcja œcian wype³niaj¹cych i ich po³¹czeñ z konstrukcj¹ budynku œcianami, s³upami i stropami musi zapewniaæ œcianom statecznoœæ i sztywnoœæ oraz umo liwiaæ przeniesienie dzia³aj¹cych na nie obci¹ eñ poziomych z odpowiednimi zapasami bezpieczeñstwa. Statecznoœæ œcian uzyskuje siê przez ich podparcie na krawêdzi dolnej oraz krawêdziach bocznych i górnej. W zale noœci od liczby krawêdzi podpartych rozró nia siê œciany podparte na dwóch, trzech i czterech krawêdziach. Œciany zewnêtrzne, z racji ich funkcji w budynku, wystêpuj¹ na ogó³ jako podparte na czterech krawêdziach, przy czym otwory okienne i drzwiowe powoduj¹ ograniczenie wp³ywu podparcia krawêdzi bocznych i najczêœciej wystêpuj¹cym schematem pracy œcian zewnêtrznych, miarodajnym do sprawdzenia ich noœnoœci (niezbêdna gruboœæ œcian) jest belka podparta na dwóch podporach odwzorowuj¹ca pracê filara miêdzyokiennego, podpartego w poziomie stropów. Sztywnoœæ œcian zale y przede wszystkim od ich gruboœci i wymiarów (wysokoœci i d³ugoœci). Jako kryterium oceny sztywnoœci œcian przyjmuje siê ich smuk³oœæ obliczan¹ wed³ug zasad stosowanych przy sprawdzaniu noœnoœci œcian na obci¹ enia pionowe. Nale y unikaæ projektowania i realizacji œcian o smuk³oœciach przekraczaj¹cych wartoœci graniczne (p..) gdy mo e to prowadziæ u u ytkowników obiektów do nieprzyjemnego odczucia zagro enia. Œciany takie, pod wp³ywem nawet lekkiego uderzenia ulegaj¹ wibracji. Zmniejszenie smuk³oœci œcian o za³o onej gruboœci mo na uzyskiwaæ przez wprowadzenie dodatkowych po³¹czeñ z konstrukcj¹, nowych podpór (np. œcian prostopad³ych) lub przez wykonanie w œcianach systemu s³upów i/lub rygli usztywniaj¹cych, elbetowych lub stalowych. S³upy i rygle usztywniaj¹ce musz¹ byæ po³¹czone z konstrukcj¹ obiektu w sposób zapewniaj¹cy przeniesienie obci¹ eñ poziomych dzia³aj¹cych na œciany wype³niaj¹ce. W obliczeniach œcian przyjmuje siê niezale n¹ pracê w obszarze pól wydzielonych s³upami i ryglami oraz przegubowe podparcie œciany na elementach usztywniaj¹cych. Wed³ug normy PN-B-0300:007 [] obci¹ enie poziome œcian zewnêtrznych stanowi parcie lub ssanie wiatru, natomiast dla œcian wewnêtrznych norma ta nie okreœla konkretnych oddzia³ywañ. W projektowaniu sposób obci¹ enia tych œcian mo na uzale niaæ od typu pomieszczeñ w których s¹ one realizowane (p...). W pomieszczeniach typu, w których powstanie istotnych obci¹ eñ poziomych mo na wykluczyæ, zachowanie kryterium smuk³oœci granicznej œcian jest wystarczaj¹ce. Natomiast w pomieszczeniach typu nale y przyjmowaæ mo liwoœæ pojawienia siê obci¹ eñ poziomych, które œciana musi bezpiecznie przenosiæ na konstrukcjê.

6 Przy projektowaniu œcian wype³niaj¹cych istotnym czynnikiem, rzutuj¹cym na stosowane gruboœci œcian i rozwi¹zania po³¹czeñ jest ochrona ogniowa oraz ochrona przed ha³asem. Œciany wykonane z silikatowych elementów murowych spe³niaj¹ najwy sze wymagania w tym zakresie, niezbêdne jest jednak zastosowanie odpowiedniej gruboœci œcian, dostosowanej do wystêpuj¹cych obci¹ eñ oraz po³¹czeñ z konstrukcj¹, które zapewni¹ utrzymanie parametrów przegrody. Ochrona ogniowa. Œciany w systemie Nowoczesne Y spe³niaj¹ najwy sze wymagania ochrony ogniowej [katalog tech]. W przypadku œcian wype³niaj¹cych w znacznie wiêkszym stopniu ni ma to miejsce w przypadku œcian konstrukcyjnych wp³yw na klasê odpornoœci ogniowej maja dodatkowe czynniki. Pierwszy zwi¹zany jest ze spe³nieniem warunku szczelnoœci przegrody. Nale y zwróciæ uwagê na sposób a w jeszcze wiêkszym stopniu na rodzaj materia³ów u ytych do wype³nienia szczelin (g³ównie podstropowej). Nale y stosowaæ tylko te produkty które maj¹ odpowiednie dokumenty zawieraj¹ce informacjê o klasie odpornoœci ogniowej i potwierdzaj¹ce mo liwoœæ zastosowania w okreœlonych warunkach. Nale y równie bezwzglêdnie stosowaæ siê do instrukcji monta u przedstawionej przez producenta. Równie wa ne przy okreœlaniu klasy odpornoœci ogniowej jest uwzglêdnienie wp³ywu konstrukcji stalowych lub elbetowych bêd¹cych integralnymi elementami œcian. Przy projektowaniu mo na wykorzystaæ informacje zawarte np. w Instrukcji ITB [ ]. Ochrona przed ha³asem i drganiami jest jednym z tych wymagañ które stwarzaj¹ wyj¹tkowo du o k³opotów zarówno projektantom jak i wykonawcom. O ile ogólnie œciany wykonane z silikatów [], a w tym i zewnêtrzne œciany wype³niaj¹ce praktycznie zawsze spe³niaj¹ wymagania ochrony przed ha³asem, to szczególnie k³opotliwe jest zapewnienie odpowiedniej izolacyjnoœci akustycznej w przypadku wewnêtrznych œcian wype³niaj¹cych (np. miêdzymieszkaniowych). Spowodowane jest to trudnoœci¹ eliminacji lub nawet czêœciowego ograniczenia przenoszenia dÿwiêków drogami poœrednimi. Dlatego przy projektowaniu tych przegród nale y uwzglêdniæ i okreœliæ jaki bêdzie wp³yw innych elementów budynków (np. stropów, œcian pod³u nych), sposób wykonania po³¹czeñ z tymi elementami oraz sposób wype³nienia szczelin (g³ównie podstropowej). Nie nale y zapominaæ o wp³ywie innych czynników zwi¹zanych np. ze sposobem wykonania instalacji w budynku. Œciany podwójne tylko przy prawid³owym ich wykonaniu czyli podzieleniu ca³ego budynku równie stropów i œcian pod³u nych zapewniaj¹ bardzo dobr¹ izolacyjnoœæ akustyczn¹. Je eli jednak œciana podwójna zosta³a ustawiona na wspólnym stropie najczêœciej nie tylko nie uzyskuje siê poprawienia izolacyjnoœci akustycznej, a wprost przeciwnie jej pogorszenie. Ochrona cieplna budynku dotyczy w zasadzie œcian zewnêtrznych i nie wp³ywa na przyjmowane rozwi¹zania konstrukcji tych œcian. Œciany wykonane z silikatowych elementów murowych musz¹ byæ wykonywane z warstw¹ ocieplaj¹c¹, a izolacyjnoœæ termiczna warstwy konstrukcyjnej œciany jest na tyle ma³a, e nie ma praktycznego znaczenia dla przyjmowanych rozwi¹zañ. Nale y zwróciæ uwagê na zaprojektowanie takiej warstwy ocieplenia która wyeliminuje wp³yw mostków termicznych w miejscach wystêpowania elementów elbetowych. Jednoczeœnie przy projektowaniu nale y zwróciæ uwagê na szczelnoœæ po³¹czeñ pomiêdzy poszczególnymi elementami budynku tak, aby nie by³o to przyczyn¹ pogorszenia, w stosunku do oczekiwañ, rzeczywistych parametrów zwi¹zanych z ochron¹ ciepln¹... Bezpieczeñstwo konstrukcji i u ytkowania... Obci¹ enia. Schematy pracy œcian wype³niaj¹cych. Noœnoœæ Podstawowym obci¹ eniem, w zasadzie jedynym, jakie nale y braæ pod uwagê w projektowaniu œcian wype³niaj¹cych s¹ obci¹ enia poziome. Wartoœci obliczeniowe obci¹ eñ dla œcian zewnêtrznych - parcie i ssanie wiatru - ustala siê zgodnie z zasadami podanymi w normie PN- 8/B-000 [4]. W obliczeniach nale y uwzglêdniaæ zjawisko zwiêkszonych obci¹ eñ krawêdziowych dzia³aj¹cych na budynki. Polskie normy i przepisy nie okreœlaj¹ obci¹ eñ, które nale y uwzglêdniaæ przy projektowaniu wewnêtrznych œcian wype³niaj¹cych. Przy projektowaniu œcian wykonanych z bloków silikatowych zaleca siê rozró nianie obci¹ eñ w zale noœci od typu pomieszczeñ, które bêd¹ nimi wydzielone: typ - pomieszczenia, w których mo e przebywaæ jednoczeœnie niewiele osób, jak np. mieszkania, hotele, biura, pomieszczenia szpitalne i inne, podobnie wykorzystywane pomieszczenia, ³¹cznie z korytarzami. Mo na zak³adaæ, e obci¹ enia poziome na œciany s¹ na tyle ma³e, e spe³nienie wymagania dotycz¹cego minimalnej sztywnoœci œcian (p..) zapewnia im równie odpowiedni¹ noœnoœæ. typ - pomieszczenia, w których mo e przebywaæ jednoczeœnie znaczna liczba osób, jak np. du e sale widowiskowe, sale szkolne, sale wyk³adowe, hale sklepowe i wystawowe oraz inne, podobnie wykorzystywane pomieszczenia. Do œcian znajduj¹cych siê w tego typu pomieszczeniach zalicza siê tak e œciany dzia³owe miêdzy pomieszczeniami z ró nic¹ poziomów posadzki wiêksz¹ od,0 m. W pomieszczeniach typu, gdy nie s¹ znane inne obci¹ enia poza ciê arem w³asnym, œciany wype³niaj¹ce powinny przenieœæ nastêpuj¹ce obci¹ enia poziome, przyjmowane w obliczeniach jako niezale ne: równomiernie roz³o one na ca³ej powierzchni œciany o wartoœci 0, kn/m (rys.a), liniowe poziome, przy³o one na wysokoœci,0 m licz¹c od poziomu posadzki, o wartoœci,0 kn/m (rys.b).

7 p=0, kn/m H k 0,40 kn/m 0,30 0,30 Na œcianach wype³niaj¹cych mocowane s¹ czêsto wszelkiego rodzaju szafki lub wsporniki, których obci¹ enie powoduje powstanie w œcianach si³ wewnêtrznych (momentów i si³ poprzecznych). W niektórych normach krajowych przyjête s¹ obci¹ enia, które nale y braæ pod uwagê przy sprawdzaniu noœnoœci œcian z uwagi na takie oddzia³ywania (rys. c). S¹ to obci¹ enia mog¹ce wyst¹piæ w warunkach typowych dla wiêkszoœci pomieszczeñ mieszkalnych i budownictwa ogólnego przy g³êbokoœci zawieszanych szafek nie przekraczaj¹cej 400 mm. W szczególnych przypadkach jakie mog¹ wyst¹piæ np. w pomieszczeniach magazynowych lub warsztatowych (du e obci¹ enia, szafki o g³êbokoœci > 400 mm), wielkoœæ obci¹ eñ oraz ramiê ich oddzia³ywania nale y ustalaæ indywidualnie.,65,0 kn/m Rys.. Obci¹ enia wewnêtrznych œcian wype³niaj¹cych: a) zastêpcze, równomierne roz³o one na powierzchni œciany przyjmowane w pomieszczeniach typu oraz do wymiarowania usztywnieñ i po³¹czeñ w pomieszczeniach typu, b) liniowe przyjmowane w pomieszczeniach typu, c) liniowe od obci¹ eñ szafkami i innymi przedmiotami zawieszonymi na œcianach wg DIN [5]. Œciany wykonane z silikatowych elementów murowych o szerokoœci 0 mm oraz œciany z elementów o szerokoœci 65 mm podparte co najmniej na górnej i dolnej krawêdzi maj¹ wystarczaj¹c¹ noœnoœæ do przejêcia obci¹ eñ podanych na rys. c. W wyj¹tkowych przypadkach, realizacji œcian o gruboœci 65 mm ze swobodn¹ górn¹ krawêdzi¹ poziom¹, na których maj¹ byæ zawieszane ciê kie przedmioty nale y stosowaæ indywidualne rozwi¹zania np. odpowiedni uk³ad eber i s³upów wzmacniaj¹cych. H k,0 H k Z uwagi na pomijalnie ma³e obci¹ enia pionowe dzia³aj¹ce na œciany wype³niaj¹ce jako schemat ich pracy nale y przyjmowaæ p³ytê podpart¹ na krawêdziach obci¹ on¹ obci¹ eniami poziomymi; s¹ to schematy analogiczne do schematów p³yt stropowych. Sposób po³¹czenia œcian z konstrukcj¹ decyduje w podstawowy sposób o warunkach ograniczaj¹cych przemieszczenia poziome i obroty krawêdzi œcian od których zale y schemat podparcia. W przypadku po³¹czeñ ograniczaj¹cych swobodê obrotu przekroju, takich jak po³¹czenia na wi¹zanie murarskie, górna krawêdÿ pozioma wype³niona zapraw¹ na ca³ej gruboœci œciany, mo na przyjmowaæ podparcie krawêdzi na przesuw i obrót (schemat utwierdzenia). W pozosta³ych przypadkach, gdy nie mo na wykluczyæ obrotu krawêdzi œciany (np. po³¹czenie œcian na dotyk i elementy stalowe, styk poziomy górny wype³niony materia³em o du ej œciœliwoœci z jednoczesnym podparciem elementami stalowymi, oparcie œciany na dodatkowych elementach usztywniaj¹cych s³upach lub ryglach) nale y przyjmowaæ swobodne podparcie krawêdzi œciany. Czasami krawêdÿ œciany wype³niaj¹cej pozostaje swobodna. Dotyczy to zw³aszcza œcian wewnêtrznych, które mog¹ mieæ jedn¹ a nawet dwie krawêdzie pionowe swobodne. Realizowane s¹ równie œciany wype³niaj¹ce z niepodpart¹ górn¹ krawêdzi¹ pionow¹. Ma to miejsce przy œcianach o wysokoœci mniejszej od wysokoœci konstrukcyjnej pomieszczeñ lub przy œcianach realizowanych na najwy szej kondygnacji gdzie brak jest elementu konstrukcyjnego, mog¹cego stanowiæ podporê poziom¹ œciany. Istotne znaczenie dla warunków pracy œcian wype³niaj¹cych maj¹ wszelkiego typu otwory a zw³aszcza otwory drzwiowe i okienne, które ograniczaj¹ korzystny wp³yw podparcia œciany na krawêdzi pionowej. W konsekwencji, najczêœciej wystêpuj¹cym schematem pracy dla œciany zewnêtrznej wg [6], miarodajnym do oceny jej noœnoœci, jest schemat belki swobodnie podpartej lub czêœciowo utwierdzonej, odwzorowuj¹cy pracê filara wydzielonego otworami (rys. ). Obci¹ eniem liniowym belki jest parcie lub ssanie wiatru z pasma œciany o szerokoœci równej rozstawowi osiowemu otworów. Obci¹ enia poziome dzia³aj¹ce na otwory okienne lub drzwiowe mo na pomijaæ tylko w przypadku zaprojektowania konstrukcji umo liwiaj¹cej przekazanie ich bezpoœrednio na stropy (np. oœcie nice zamocowane w stropach za poœrednictwem profili stalowych). Schemat czêœciowego zamocowania œcian na obrót w przekroju podparcia mo na przyjmowaæ w przypadku pe³nego wype³nienia styku górnego œciany ze stropem zapraw¹. Z uwagi na odkszta³cenia skurczowe œcian, redukuj¹ce stopieñ zamocowania, zaleca siê przyjmowaæ moment przês³owy nie mniejszy ni : h k M Sd p w H k / H k b a b p w=(a+b œr)p p - obci¹ enie wiatrem bœr - œrednia szerokoœæ otworu Rys. Schemat pracy filarów miêdzyokiennych œcian zewnêtrznych

8 Momenty zginaj¹ce M sd w œcianach zewnêtrznych, obci¹ onych równomiernie parciem lub ssaniem wiatru, podpartych na trzech lub czterech krawêdziach oraz w œcianach os³abionych jednym otworem zaleca siê wyznaczaæ wed³ug za³¹cznika B normy PN-B-0300:007 []. Do obliczeñ œcian mo na przyjmowaæ równie schematy stosowane dla p³yt stropowych (obliczenia przeprowadza siê dostêpnymi programami in ynierskimi). Pomija siê wówczas korzystny wp³yw zró nicowania sztywnoœci muru dla kierunków ortogonalnych, który z regu³y nie ma praktycznego znaczenia. Noœnoœæ œciany na zginanie sprawdza siê dla kierunków ortogonalnych, w przekrojach wystêpowania ekstremalnych momentów powoduj¹cych powstanie naprê eñ rozci¹gaj¹cych dzia³aj¹cych w kierunku równoleg³ym i prostopad³ym do spoin wspornych, z warunków: M Sd MRd M Sd MRd w których: M Sd - œredni obliczeniowy moment zginaj¹cy w œcianie na rozpatrywanym odcinku, wywo³uj¹cy naprê enia normalne, prostopad³e do spoin wspornych M - œredni obliczeniowy moment zginaj¹cy w Sd œcianie na rozpatrywanym odcinku, wywo³uj¹cy naprê enia normalne, równoleg³e do spoin wspornych M Rd - noœnoœæ œciany na zginanie na rozpatrywany odcinku, obliczana ze wzoru: M =W f Rd x xd M Rd - noœnoœæ œciany na zginanie na rozpat rywanym odcinku, obliczana ze wzoru: M =W f Rd x xd f xd, fxd- wytrzyma³oœci obliczeniowe na zginanie w kierunkach ortogonalnych W x, Wx - wskaÿniki wytrzyma³oœci rozpatrywa- nych przekrojów Charakterystyczn¹ wytrzyma³oœæ muru na zginanie w kierunku równoleg³ym do spoin wspornych f xk mo na przyjmowaæ jako równ¹ przyczepnoœci zaprawy do silikatowych elementów murowych, zgodnie z deklaracj¹ producenta stosowanej zaprawy lub na podstawie badañ przeprowadzonych zgodnie z odpowiednimi normami. Je eli brak jest dok³adniejszych danych, dla murów z wype³nionymi spoinami pionowymi mo na przyjmowaæ, zgodnie z norm¹ PN-EN 77-:004 [], wytrzyma³oœci podane w normie PN-EN 998-:003 [3] wynosz¹ce: 0,30 MPa - dla murów na cienkie spoiny 0,5 MPa - dla murów na spoiny zwyk³e Charakterystyczn¹ wytrzyma³oœæ muru na zginanie w kierunku prostopad³ym do spoin wspornych f xk mo na przyjmowaæ, dla murów z wype³nionymi spoinami pionowymi, zgodnie z norm¹ PN-B-0300:007 [] : 0,30 MPa - dla murów na cienkie spoiny 0,40 MPa - dla murów na spoiny zwyk³e o f 5 MPa m 0,0 MPa - dla murów na spoiny zwyk³e o f < 5 MPa m Obecnie brak jest dok³adnych danych dotycz¹cych wytrzyma³oœci na zginanie murów z niewype³nionymi spoinami pionowymi. Gdy zachodzi potrzeba zastosowania takiego rozwi¹zania w obliczeniach mo na przyjmowaæ wytrzyma³oœci zredukowane o 40 % dla wytrzyma³oœci kierunku równoleg³ego do spoin wspornych i o 60 % dla kierunku prostopad³ego. Badania [7 ] przeprowadzone dla murów wykonanych z produktów Nowoczesne Y na cienkie spoiny z niewype³nionymi spoinami pionowymi potwierdzi³y podane wy ej ograniczenia wytrzyma³oœci (f =0,8 MPa). xk Naprê enia œcinaj¹ce wywo³ane w œcianach obci¹ eniami poziomymi od wiatru, przy których zachodzi stan graniczny noœnoœci na zginanie, s¹ na tyle ma³e, e nie mog¹ spowodowaæ wyst¹pienia stanu granicznego noœnoœci na œcinanie i w obliczeniach mo na je pomijaæ. Obliczeniowe wytrzyma³oœci muru na zginanie f oblicza xd siê wed³ug normy PN-B-0300:007 [] ze wzoru: gdzie: f = f /( ) xd xk m A f - charakterystyczna wytrzyma³oœæ muru na zginanie xk (rozci¹ganie przy zginaniu); w zale noœci od rozpatrywanego kierunku zginania f dla kierunku równoleg³ego do xk spoin wspornych, f dla kierunku prostopad³ego do spoin xk wspornych, m -czêœciowy wspó³czynnik bezpieczeñstwa muru uzale niony od kategorii produkcji elementów oraz kategorii wykonania robót. A -dodatkowy wspó³czynnik bezpieczeñstwa muru uzale niony od powierzchni rozpatrywanego przekroju; dla przekrojów o powierzchni 0,3 m wspó³czynnik =. A

9 ... Maksymalne wymiary œcian wype³niaj¹cych Podstawowym kryterium jakie powinny spe³niaæ œciany wype³niaj¹ce jest kryterium sztywnoœci, wyra anej przez smuk³oœæ œciany, czyli stosunek efektywnej wysokoœci œciany h eff do jej gruboœci t. Zaleca siê, aby smuk³oœæ murowanych œcian wype³niaj¹cych wykonanych z bloczków silikatowych wynosi³a: > h /t 30 - dla œcian podpartych co najmniej na eff trzech krawêdziach i wykonanych z murów na zaprawie f 5 MPa, m > h /t 5 - dla œcian podpartych na dwóch krawê- eff dziach oraz œcian na zaprawie f < 5 MPa. m gdzie: h wysokoœæ efektywna œcian wg eff PN-B-0300:007 []. Maksymalne wysokoœci œcian podpartych na krawêdzi dolnej i górnej, jakie mo na wykonywaæ bez usztywnieñ krawêdzi pionowych, uzale nione od gruboœci i sposobu usztywnienia œcian, podano w tablicy. Œciany wype³niaj¹ce podparte gór¹ i do³em nale y dylatowaæ na odcinki o d³ugoœciach nie przekraczaj¹cych 8,0 0,0 m. Zamiast dylatacji pe³nej mo na stosowaæ obustronne pionowe naciêcia œcian o g³êbokoœciach ~ 0,3 gruboœci œciany, wype³niane mas¹ trwale plastyczn¹. W miejscu dylatacji wykoñczenie œciany powinno zapewniaæ przejêcie odkszta³ceñ bez powstania widocznych rys Usztywnienie krawêdzi pionowych œcian zmniejsza ich smuk³oœæ co powoduje, e mo na realizowaæ œciany o wysokoœciach wiêkszych od podanych w tablicy. Za usztywnienie krawêdzi pionowych œcian (rys.3) mo na uwa aæ: > element pionowy konstrukcji noœnej (s³up, œcianê) z którym œciana po³¹czona jest z³¹czem pionowym, > inn¹ œcianê wype³niaj¹c¹, prostopad³¹ do rozpatrywanej, po³¹czon¹ z ni¹ wi¹zaniem murarskim lub ³¹cznikami stalowymi; czêsto œciany dzia³owe tworz¹ uk³ad o du ej sztywnoœci, > dodatkowy s³up elbetowy lub stalowy, po³¹czony z konstrukcj¹ noœn¹ - praktycznie ze stropami dolnym i górnym. Realizacja s³upa zamocowanego wspornikowo w stropie dolnym jest rozwi¹zaniem ma³o praktycznym. Wp³yw usztywnienia pionowego œcian na ich maksymaln¹ wysokoœæ mo na uwzglêdniæ jeœli odleg³oœci miêdzy przekrojami usztywnionymi L lub odleg³oœci swobodnej krawêdzi pionowej od przekroju usztywnionego L (rys. 3) spe³niaj¹ nastêpuj¹ce warunki: L /t 00 L /t 50 W przypadku œcian wykonanych z niewype³nionymi spoinami pionowymi powy sze wartoœci nale y zmniejszyæ o 50%. Maksymalne wymiary œcian wype³niaj¹cych, wykonanych z wype³nionymi spoinami pionowymi na zaprawach f m 5 MPa, mo na okreœlaæ z tablic i 3. Dla pozosta³ych murów warunki mo na ustalaæ z zale noœci 3. W tablicach ograniczono siê do œcian o wysokoœciach nie przekraczaj¹cych 9,0 m; œciany wy sze nale y rozpatrywaæ indywidualnie. Tablica. Maksymalna wysokoœæ H [m] œcian wype³niaj¹cych, nieusztywnionych na krawêdziach bocznych Schemat podparcia Gruboœæ œciany [mm] i elementy murowe do jej wykonania N6,5 N8 N N5 N8 N4 (5) 3 H,30,85 4,30 5,35 6,40 8,50 3 H,65,00 3,00 3,75 4,50 6,00 - krawêdÿ utwierdzona (wype³nienie zapraw¹), - krawêdÿ podparta przegubowo, 3 - krawêdÿ swobodna

10 Przekrój poziomy œcian po³¹czenie œciany z konstrukcj¹ z³¹cze pionowe œcian wzajemnie prostopad³ych s³up usztywniaj¹cy L L L Rys. 3 Usztywnienia pionowe œcian wype³niaj¹cych Tablica. Maksymalne wysokoœci œcian wype³niaj¹cych H [m] w zale noœci od schematu ich podparcia, gruboœci i rozstawu usztywnieñ pionowych L [m] Gruboœæ œciany [mm] i elementy murowe do jej wykonania Schemat podparcia L [m] N6,5 N8 N N5 N8 N4 (5) 5,0 5,0 6,0 4,0 H 7,0,7 5,6 L 8,0,7 4,5 0,0,7 3,4 3,5 6,5 8,0 H 4,0 3, 8,0 5,0,4 3,7 6,0, 3,0 L 8,0 -,6 5,0 0,0 -,4 4, 6, 3 L H - krawêdÿ utwierdzona (wype³nienie zapraw¹) - krawêdÿ podparta przegubowo 3 - krawêdÿ swobodna -- nie stosuje siê,5 3, 4,0 6,0 7,5,0,6 4,0 6,0 3,0 -,5 6,0 4,0 - -,5 7,5 7,5 7,5 6,0 - -,0,5 3,7

11 Tablica 3. Maksymalne wysokoœci œcian wype³niaj¹cych H [m] w zale noœci od schematu ich podparcia, gruboœci i d³ugoœci œciany usztywnionej na jednej krawêdzi pionowej - L [m] Gruboœæ œciany [mm] i elementy murowe do jej wykonania Schemat podparcia L [m] N6,5 N8 N N5 N8 N4 (5) 3 H,0 4,0 9,0,5 3,3 4,9 3,0 3, 4, L 4,0,7 3,7 6,8 5,0,7 3,4 5,9 8,5 3 H,5,6 8,0,0, 3,0,5 -,7 5,6 3,0 -,6 4,5 L 4,0 -,5 4,0 5,4 7,5 5,0 -,4 3,8 5,0 6,3 3,5 - -,7,4 7,0,0 - -,6,,7 3 H 3,0 - -,5,9,4 3,4 L - krawêdÿ utwierdzona (wype³nienie zapraw¹) - krawêdÿ podparta przegubowo 3 - krawêdÿ swobodna -- nie stosuje siê 4,0 - -,5,9,3 3, 5,0 - -,5,9,3 3, W przypadku œcian usztywnionych s³upami i belkami poziomymi przez d³ugoœæ œciany L i L oraz wysokoœci œciany H podane w tablicach i 3 nale y rozumieæ rozstaw elementów usztywniaj¹cych mierzone w ich osiach lub wymiar od osi do krawêdzi œciany. S³upy i belki usztywniaj¹ce musz¹ byæ zaprojektowane w sposób umo liwiaj¹cy przejêcie co najmniej obci¹ eñ poziomych równomiernie roz³o onych, dzia³aj¹cych na œciany w pomieszczeniach typu (0, kpa/m ) Œciany zewnêtrzne, spe³niaj¹ce warunek ) noœnoœci na zginanie od obci¹ eñ poziomych od wiatru, maj¹ wymiary spe³niaj¹ce podane wy ej kryterium sztywnoœci. W tablicach 4-7 podano, dla œcian wykonanych na zaprawach do cienkich spoin z wype³nionymi spoinami pionowymi, minimalne szerokoœci filarów wydzielonych przez otwory drzwiowe lub balkonowe jakie mo na wykonywaæ bez stosowania dodatkowych wzmocnieñ. Szerokoœci filarów uzale nione s¹ od konstrukcji górnego z³¹cza poziomego (tablice 4 i 5 swobodne podparcie; 6 i 7 utwierdzenie przekroju np. przez wype³nienie zapraw¹), wysokoœci i gruboœci œcian oraz od poziomu obci¹ enia wiatrem; wartoœci zestawione w tablicach wyznaczono dla dwóch przypadków obci¹ enia wiatrem: p = 0,33 kn/m I strefa; teren B; wysokoœæ budynku do 0m; strefa œrodkowa œciany (p k=50 Pa; C z=0,7; C e=0,8; =,8; f=,3) p = 0,56 kn/m jw. lecz strefa krawêdziowa œciany (p =50 Pa; C =,; C =0,8; =,8; =,3) k z e f

12 Tablica 4. Minimalne szerokoœci filarów miêdzyokiennych a [cm], w œcianach zewnêtrznych o gruboœci 4,0 cm swobodnie podpartych na górnej krawêdzi (belka swobodnie podparta). Szerokoœæ otworów b [mm] œr Obci¹ enie od wiatru p=0,33 kpa,80 Wysokoœæ kondygnacji H [m] Obci¹ enie od wiatru p=0,56 kpa Wysokoœæ kondygnacji H [m] 3,0 3,50,80 3,0 3,50 45 ) 37, ) 37, ) - minimalna szerokoœæ filarów o gruboœci 40 mm Tablica 5. Minimalne szerokoœci filarów miêdzyokiennych a [cm], w œcianach zewnêtrznych o gruboœci 8,0 cm swobodnie podpartych na górnej krawêdzi (belka swobodnie podparta). Szerokoœæ otworów b [mm] œr Obci¹ enie od wiatru p=0,33 kpa,80 Wysokoœæ kondygnacji H [m] Obci¹ enie od wiatru p=0,56 kpa Wysokoœæ kondygnacji H [m] 3,0 3,50,80 3,0 3, ) ) ) ) ) ) - ) ) - ) ) - ) ) - wykonanie otworów tej szerokoœci wymaga wzmocnienia œciany

13 Tablica 6. Minimalne szerokoœci filarów miêdzyokiennych a [cm], w œcianach zewnêtrznych o gruboœci 4,0 cm podbitych zapraw¹ na górnej krawêdzi (belka czêœciowo zamocowana M=p H /). w k Szerokoœæ otworów b [mm] œr Obci¹ enie od wiatru p=0,33 kpa,80 Wysokoœæ kondygnacji H [m] Obci¹ enie od wiatru p=0,56 kpa Wysokoœæ kondygnacji H [m] 3,0 3,50,80 3,0 3,50 45 ) 37,5 ) 37,5 ) 37,5 ) 37, ) 37,5 ) 37, ) 37, ) - minimalna szerokoœæ filarów o gruboœci 40 mm Tablica 7. Minimalne szerokoœci filarów miêdzyokiennych a [cm], w œcianach zewnêtrznych o gruboœci 8,0 cm podbitych zapraw¹ na górnej krawêdzi (belka czêœciowo zamocowana M=p H /). w k Szerokoœæ otworów b [mm] œr Obci¹ enie od wiatru p=0,33 kpa,80 Wysokoœæ kondygnacji H [m] Obci¹ enie od wiatru p=0,56 kpa Wysokoœæ kondygnacji H [m] 3,0 3,50,80 3,0 3,50 3) ) ) - minimalna szerokoœæ filarów o gruboœci 80 mm

14 ..3. Po³¹czenia œcian wype³niaj¹cych z konstrukcj¹ Zastosowane rozwi¹zania po³¹czeñ œcian z konstrukcj¹ maj¹ istotne znaczenie nie tylko dla sztywnoœci i noœnoœci ale równie dla stanu u ytkowego. Najczêœciej oparciem dla œcian wype³niaj¹cych s¹ stropy, których ugiêcia rzutuj¹ w istotny sposób na zachowanie siê œcian w pocz¹tkowym okresie eksploatacji obiektu i czêsto powoduj¹ zarysowania. W wielu przypadkach mo liwe jest takie zaprojektowanie po³¹czeñ, które ograniczy w istotny sposób mo liwoœæ wyst¹pienia zarysowañ. Dolna krawêdÿ œcian wype³niaj¹cych zazwyczaj oparta jest bezpoœrednio na stropie, na którym jest wykonywana (rys. 3a). Rozwi¹zanie takie stwarza dobre warunki podparcia i prowadzi najczêœciej do pe³nego zespolenia œciany z konstrukcj¹ stropu, zapewniaj¹cego mo liwoœæ przyjmowania w obliczeniach pe³nego utwierdzenia przekroju œciany. W warunkach szczególnych, gdy oczekiwane s¹ znaczne ugiêcia stropów (p...4) korzystnie jest wykonaæ œciany na warstwie izoluj¹cej, wykluczaj¹cej powstanie si³ przyczepnoœci na styku œciana strop. Rozwi¹zanie to wymaga konstrukcyjnego podparcia œciany na przesuw; podporê mo e stanowiæ betonowa warstwa posadzkowa odizolowana od œciany foli¹ (rys 3b). Innym rozwi¹zaniem jest punktowe podparcie œciany k¹townikami stalowymi o d³ugoœci mm rozmieszczonymi w rozstawie,0 -,5 m (rys 3c). W przypadku œcian wykonywanych z niewype³nionymi spoinami pionowymi rozstaw podpór nie powinien przekraczaæ,0 m; mo na równie wykonaæ dwie najni sze warstwy muru z wype³nionymi spoinami i stosowaæ wiêksze rozstawy podpór. Podparcie krawêdzi górnej, z uwagi na ugiêcia stropu mog¹ce prowadziæ do uszkodzenia œcian wype³niaj¹cych, wykonuje siê najczêœciej oddylatowane od stropu górnego przek³adk¹ z materia³u o du ej œciœliwoœci np. piank¹ monta ow¹ (rys. 4a, b) o gruboœci dostosowanej do oczekiwanego przyrostu ugiêæ stropów od chwili wykonania œcian wype³niaj¹cych. W praktyce mo na przyjmowaæ, e jest to 50% ugiêæ ca³kowitych stropu. Rozwi¹zanie takie mo na uznaæ za podporê (przegubow¹) jedynie dla œcian o gruboœci do 0 mm, znajduj¹cych siê w pomieszczeniach typu, w których wyklucza siê mo liwoœæ powstania istotnych obci¹ eñ poziomych. W innych przypadkach realizacja podparcia przegubowego wymaga zastosowania specjalnych podpór np. z profili stalowych lub specjalnych ³¹czników ograniczaj¹cych przemieszczenia poziome, ale zapewniaj¹cych swobodê przemieszczeñ pionowych (rys. 4b i c). Przegubow¹ podpor¹ górnej krawêdzi œciany wype³niaj¹cej mo e byæ równie belka elbetowa, o wysokoœci równej gruboœci œciany (rys. 4d), po³¹czona z konstrukcj¹ w sposób zapewniaj¹cy przeniesienie ewentualnych obci¹ eñ poziomych strop Rys. 4 Podparcie dolnej krawêdzi œciany: a) na zaprawie u³o onej bezpoœrednio na stropie, b), c) na zaprawie oddzielonej od stropu warstw¹ izolacyjn¹. - warstwa zaprawy, - warstwa izolacyjna np. folia, 3- posadzka jako podpora pozioma œciany, 4- podpora pozioma np. z profilu stalowego strop strop Rys.5. Przegubowe podparcie górnej krawêdzi œcian wype³niaj¹cych: a) piank¹ monta ow¹ w przypadku œcian o gruboœci do 0 mm, b) k¹townikami stalowymi i piank¹ monta- ow¹, c) specjalnymi ³¹cznikami, d) belk¹ elbetow¹. - œciana wype³niaj¹ca, - strop, 3- pianka monta owa lub inny materia³ œciœliwy, 4 - k¹towniki stalowe, 5- ³¹cznik stalowy do dylatacji (np. HABE LD), 6- belka elbetowa, 7- sufit podwieszany

15 W przypadku stropów o du ej sztywnoœci, charakteryzuj¹cych siê niewielkimi ugiêciami, podparcie górnej krawêdzi œciany mo na realizowaæ przez wype³nienie zapraw¹ styku œciany ze stropem górnym co powoduje, e czêœæ obci¹ eñ zmiennych ze stropów przekazywana jest na œciany wype³niaj¹ce, a krawêdzie poziome œcian mo na uwa aæ za utwierdzone. Zwiêksza to znacznie sztywnoœæ œcian jednak z uwagi na ryzyko powstania zarysowañ, zw³aszcza œcian o bardzo ma³ej gruboœci (65 mm), rozwi¹zania takie powinny byæ stosowane tylko po przeprowadzeniu analizy sztywnoœci uk³adu konstrukcyjnego (stropów). Dla stropów przenosz¹cych obci¹ enia wystêpuj¹ce w budownictwie mieszkaniowym oraz œcian o gruboœci 80 mm, jako kryterium sztywnoœci stropu, przy której mo liwa jest realizacja takiego po³¹czenia sztywnego mo na przyjmowaæ warunki podane w p...4. Œciany wype³niaj¹ce wzajemnie prostopad³e ³¹czy siê ze sob¹ najczêœciej klasycznym wi¹zaniem murarskim. W z³¹czu takim œciana jest podparta zarówno na przesuw jak i obrót i mo na przyjmowaæ w obliczeniach utwierdzenie jej krawêdzi. Ten sposób wykonania z³¹cza œciany wype³niaj¹cej z konstrukcj¹ budynku murowanego stosuje siê niezmiernie rzadko, gdy œciany wype³niaj¹ce wykonywane s¹ na ogó³ w czasie prac wykoñczeniowych a pozostawianie strzêpi do póÿniejszego wykonania z³¹cza jest rozwi¹zaniem ma³o praktycznym ze wzglêdu na wymagan¹ du ¹ dok³adnoœæ prowadzenia prac. element konstrukcji (œciana, s³up) 4 3 Do ³¹czenia œcian wype³niaj¹cych z elementami konstrukcji budynku, szczególnie s³upami i œcianami elbetowymi stosowane s¹ powszechnie ³¹czniki stalowe. ¹czniki zagiête pod k¹tem prostym, umieszcza siê w co trzeciej lub czwartej spoinie poziomej œciany i przymocowuje do konstrukcji ko³kami rozporowymi lub wstrzeliwanymi. Styk œciany wype³niaj¹cej i elementu konstrukcyjnego wype³nia siê na ogó³ zapraw¹ (rys. 5a). Mo na równie stosowaæ wype³nienie styku materia³em trwale elastycznym ale wówczas wyprawa œciany powinna byæ w miejscu styku zdylatowana (rys. 5b). Innym rozwi¹zaniem, szczególnie przydatnym w konstrukcjach o du ych odkszta³ceniach (np. konstrukcje szkieletowe nie usztywnione œcianami konstrukcyjnymi), s¹ profesjonalne systemy do przy³¹czeñ œcian murowanych, sk³adaj¹ce siê z szyn zespolonych z konstrukcj¹ oraz specjalnych profilowanych ³¹czników (rys.5c). Po³¹czenia takie uniemo liwiaj¹ powstanie przemieszczeñ poziomych œciany, natomiast nie ograniczaj¹ swobody obrotu przekroju i nale y uwa aæ je za podparcie przegubowe. Po³¹czenia takie umo liwiaj¹ równie powstanie ró nic przemieszczeñ w kierunku pionowym pomiêdzy œcian¹ a konstrukcj¹ i z tego wzglêdu stosuje siê wype³nienie materia³em trwale elastycznym a wykoñczenie œcian (tynki, ok³adziny) nale y dylatowaæ. element konstrukcji (œciana, s³up) Rys. 6 Podparcie bocznej krawêdzi œciany: a) ³¹cznikami stalowymi zagiêtymi pod k¹tem prostym z wype³nieniem styku zapraw¹, b) z wype³nieniem styku materia³em trwale elastycznym, c) ³¹cznikiem stalowym i szyn¹ kotwi¹c¹ zamocowan¹ w elemencie konstrukcji; - zaprawa, - materia³ trwale elastyczny, 3- ³¹cznik stalowy zagiêty pod k¹tem prostym, 4- kotew, 5- dylatacja w tynku, 6- szyna kotwi¹ca, 7- ³¹cznik stalowy profilowany element konstrukcji (œciana, s³up)

16 ..4. Zapobieganie powstawaniu zarysowañ Podstawow¹ przyczyn¹ powstawania zarysowañ w œcianach wype³niaj¹cych s¹ ugiêcia stropów [8 ], [9 ], [0]. Dlatego te podstawowym zabiegiem ograniczaj¹cym liczbê przypadków zarysowañ œcian jest ograniczanie ca³kowitych ugiêæ stropów przez nadanie im odpowiedniej sztywnoœci i przestrzeganie warunków wykonania: > Rzeczywiste maksymalne ugiêcia stropów (bez uwzglêdniania ewentualnej odwrotnej strza³ki ugiêcia) zaleca siê ograniczyæ, najlepiej do wartoœci l /300, a ich smuk³oœæ do wartoœci [ 8]: eff l 0 / d 50 4) gdzie: l o umowna odleg³oœæ miêdzy punktami zerowymi momentów zginaj¹cych w stropie (patrz PN-B- 0364: 00 p ), w metrach, l eff efektywna rozpiêtoœæ stropu, w metrach, d wysokoœæ u yteczna przekroju stropu, w metrach. > Ustalone w projekcie terminy rozdeskowania stropów powinny byæ przestrzegane; wczeœniejsze rozdeskowanie, gdy beton nie uzyska³ jeszcze odpowiedniej wytrzyma³oœci, powoduje znaczny wzrost ugiêcia stropu. > W czasie dojrzewania betonu nale y dbaæ o jego w³aœciw¹ pielêgnacjê. Bezpoœredni wp³yw na zarysowanie œcian maj¹ przyrosty ugiêæ stropów powstaj¹ce po wykonaniu œcian a nawet dopiero po ich otynkowaniu. Z tego wzglêdu istotna jest odpowiednia organizacja robót i przestrzeganie wczeœniej ustalonego harmonogramu: > Œciany wype³niaj¹ce powinny byæ wznoszone mo liwe póÿno, gdy wp³yw skurczu i pe³zania betonu na ugiêcia stropu jest mo liwie najmniejszy. > Prace przy wznoszeniu œcian wype³niaj¹cych powinny byæ rozpoczynane od najwy szej kondygnacji budynku co zmniejsza ryzyko koncentracji obci¹ eñ na stropy dolne. > Œciany wype³niaj¹ce powinny byæ tynkowane w terminie jak najpóÿniejszym. Je eli z³¹cze œciany ze stropem górnym wykonywane jest przez wype³nienie styku zapraw¹, korzystnie jest wykonywaæ je jak najpóÿniej, bezpoœrednio przed tynkowaniem œciany. Oprócz zmniejszania oddzia³ywañ na œciany wype³niaj¹ce mo na stosowaæ dodatkowe zabiegi konstrukcyjne zwiêkszaj¹ce odpornoœæ œcian na zarysowanie: > Do murowania œcian wype³niaj¹cych zaleca siê stosowanie zapraw o du ej odkszta³calnoœci i o wytrzyma³oœci nie wiêkszej ni wymagana z obliczeñ statycznych. > Stosowanie nadpro y o konstrukcji umo liwiaj¹cej ich pracê w schemacie belki utwierdzonej na podporach; mo na to uzyskaæ przez zwiêkszenie d³ugoœci oparcia nadpro a i zastosowanie w nim zbrojenia górnego, > Zbrojenie spoin poziomych (wspornych) muru: - w pierwszej spoinie poziomej o zwiêkszonej gruboœci, wykonywanej na stropie, najczêœciej z zaprawy cementowej (wyrównywanie niedok³adnoœci powierzchni stropów); zbrojenie to powinno byæ ci¹g³e na ca³ej d³ugoœci œciany równie w strefie otworów drzwiowych, - pe³nych odcinków œcian w ich dolnych strefach do wysokoœci ¼ /3 H, - w strefie nadpro y ponad otworami, przed³u one o co najmniej 0,5 m poza ich krawêdzie. Do zbrojenia spoin poziomych muru (wspornych) mo na stosowaæ zarówno zbrojenie w formie wszelkiego typu prefabrykowanych kratownic (np HABE RND - do spoin zwyk³ych, EFS - do spoin cienkich), jak i w spoinach zwyk³ych o odpowiedniej gruboœci, zbrojenie prêtami ebrowanymi 6 lub 8. Ograniczenie liczby przypadków zarysowañ œcian mo na równie uzyskaæ stosuj¹c rozwi¹zania konstrukcyjne z³¹czy ograniczaj¹ce wp³yw oddzia³ywañ konstrukcji na œciany poprzez wykonanie odpowiednich dylatacji, zalecanych zw³aszcza w przypadku œcian wype³niaj¹cych opartych na stropach o ma³ej sztywnoœci (l 0 / d > 50; patrz warunek 4): > oddylatowanie œciany od stropu górnego przez pozostawienie pomiêdzy œcianami i stropem szczeliny gruboœci ok. 0 mm i wype³nienie jej materia³em œciœliwym, np. piank¹ monta ow¹; w tym przypadku potrzebne po³¹czenia œciany z konstrukcj¹ nale y realizowaæ ³¹cznikami umo liwiaj¹cymi kompensacjê przemieszczeñ, > murowanie œcian na przek³adce uniemo liwiaj¹cej zespolenie œciany ze stropem dolnym (papa, folia itp.); dolna krawêdÿ œciany wymaga wówczas zabezpieczenia na przesuw, > wykonanie z³¹czy pionowych œcian z konstrukcj¹, zapewniaj¹cych zachowanie swobody przemieszczeñ pionowych; jest to rozwi¹zanie zalecane dla œcian wype³niaj¹cych wykonywanych w obiektach o ma³ej sztywnoœci na obci¹- enia poziome. Do takich obiektów zalicza siê uk³ady konstrukcyjne realizowane bez usztywnieñ œcianami (hale stalowe, ramowe uk³ady elbetowe itp.). Zarysowania œcian wype³niaj¹cych s¹ zjawiskiem powszechnie znanym, stwarzaj¹cym wiele problemów wykonawcom, wystêpuj¹cym w œcianach wykonywanych z ró nych elementów murowych. Zastosowanie wy ej podanych zabiegów konstrukcyjnych mo e istotnie ograniczyæ skalê tego zjawiska jednak nie nale y oczekiwaæ, e zostanie ono ca³kowicie wyeliminowane. Jest to tak e problem ekonomiczny; czêsto naprawa powsta³ych zarysowañ mo e okazaæ siê rozwi¹zaniem tañszym ni zastosowanie rozwi¹zania eliminuj¹cego powstawanie rys. - w strefach podokiennych œcian zewnêtrznych, przed³u one o co najmniej 0,5 m poza krawêdÿ otworów, 6

17 3. Schematy przyk³adowych rozwi¹zañ po³¹czeñ œcian 3. Po³¹czenia sztywne Po³¹czenia sztywne œcian wype³niaj¹cych z konstrukcj¹ mo na realizowaæ w obiektach usztywnionych œcianami konstrukcyjnymi rozmieszczonymi w obu kierunkach g³ównych, w których stropy charakteryzuj¹ siê du ¹ sztywnoœci¹ (p...4). W obiektach tego typu ryzyko powstania zarysowañ œcian spowodowanych oddzia³ywaniem na nie konstrukcji jest stosunkowo ma³e. Generaln¹ zasad¹ wykonywania po³¹czeñ sztywnych jest wype³nienie zapraw¹ styków pomiêdzy œcian¹ i konstrukcj¹, co eliminuje mo liwoœæ powstania istotnych odkszta³ceñ w z³¹czu. Wype³nienie zapraw¹ z³¹cza poziomego œciany ze stropem górnym (rys. 7) prowadzi do przekazywania czêœci obci¹ eñ ze stropu na œcianê i jednoczeœnie do powstania warunków nie tylko dla podparcia poziomego ale równie zamocowania krawêdzi górnej œciany. Aby unikn¹æ zbyt du ych obci¹ eñ przekazywanych ze stropów na œcianê nale y d¹ yæ do jak najpóÿniejszego wype³niania styku zapraw¹, najlepiej bezpoœrednio przed tynkowaniem œcian. Wype³niaæ nale y równomiernie ca³y styk stosuj¹c zaprawê o konsystencji gêstoplastycznej, bez podbijania i stemplowania stropu. Sztywne z³¹cza krawêdzi pionowych œcian z konstrukcj¹ murow¹ mo na wykonywaæ na klasyczne wi¹zania murarskie (rys. 9b). Jest to jednak rozwi¹zanie ma³o praktyczne a dla konstrukcji elbetowych niemo liwe. Powoduje to, e najczêœciej z³¹cze pionowe œciany wykonuje siê na styk p³aski wype³niony zapraw¹. Z³¹cze takie mo na traktowaæ jako podporê poziom¹ tylko dla œcian o gruboœci 0 mm, otynkowanych tradycyjnymi tynkami o gruboœci minimalnej 0 mm (rys. 9a). W przypadku œcian o wiêkszej gruboœci lub œcian obci¹ onych poziomo nale y stosowaæ w po³¹czeniu dodatkowo specjalne stalowe ³¹czniki k¹towe (rys. 9c) lub proste (HABE LP-30; ZZ-0), umieszczane minimum w co 3 spoinie poziomej. a) b) œciana s³up tynk zaprawa 0 œciana s³up zaprawa zaprawa c) œciana s³up ³¹cznik stalowy 50 Rys. 7 Sztywne po³¹czenie œciany ze stropem górnym wykonane przez wype³nienie styku zapraw¹ zaprawa kotew Z³¹cza krawêdzi dolnej uzyskuje siê posadawiaj¹c œcianê na warstwie zaprawy bezpoœrednio na stropie (rys. 8a) lub na warstwie wyrównawczej stropu rys. 8b). Dolnego z³¹cza poziomego nie wolno wykonywaæ na warstwie tzw. pod³ogi p³ywaj¹cej. Rys. 9 Sztywne po³¹czenia krawêdzi pionowych œcian z konstrukcj¹: a) na styk wype³niony zapraw¹ (tylko dla œcian gruboœci do 0 mm), b) na wpust wykonany w co drugiej warstwie œciany (dla konstrukcji murowanej), c) na styk wype³niony zapraw¹ i k¹towy ³¹cznik stalowy (np. LK- lub LK-); dla konstrukcji murowej mo na stosowaæ ³¹cznik stalowy prosty. zaprawa warstwa dylatacyjna warstwa wyrównuj¹ca strop zaprawa strop Rys. 8 Sztywne po³¹czenie œciany ze stropem dolnym: a) œciana posadowiona na zaprawie u³o onej bezpoœrednio na stropie, b) na zaprawie u³o onej na warstwie wyrównawczej stropu.

18 3. Po³¹czenia elastyczne Po³¹czenia elastyczne œcian wype³niaj¹cych z konstrukcj¹ zaleca siê stosowaæ w przypadku gdy konstrukcja stropów lub ich rozpiêtoœci stwarzaj¹ warunki do powstania istotnych przyrostów ugiêæ stropów po wykonaniu œcian wype³niaj¹cych. Z³¹cza te zapewniaj¹ œcianom podporê w kierunku poziomym i zdolnoœæ do odkszta³ceñ w p³aszczyÿnie œciany bez powstania istotnych si³; krawêdzie œcian ze z³¹czami elastycznymi nale y uwa aæ za podparte przegubowo. Jako z³¹cze elastyczne œcian ze stropem górnym mo na stosowaæ wype³nienie styku piank¹ monta ow¹ (rys. 0a). W przypadku œcian o gruboœci >0 mm z³¹cze takie nale y wzmocniæ stosuj¹c dodatkowe podpory poziome z profili stalowych przymocowanych do stropu (np. k¹towniki po obu stronach œciany rys. 0b) lub specjalne ³¹czniki dylatacyjne (rys. 0c). Œciany w których dwie najwy sze warstwy wykonane s¹ z wype³nionymi spoinami pionowymi mo na podpieraæ punktowo w rozstawie maksymalnym,50 m; d³ugoœæ stosowanych profili stalowych powinna wynosiæ mm. Dla murów z niewype³nionymi spoinami pionowymi zaleca siê stosowaæ podpory ci¹g³e lub ³¹czniki umieszczane w co drugiej spoinie pionowej. pianka monta owa zaprawa prêt ebrowany 6,8 mm; L 300 mm Rys. Elastyczne po³¹czenia krawêdzi pionowych œcian z konstrukcj¹: a) na styk wype³niony piank¹ monta ow¹ i k¹towe ³¹czniki stalowe umieszczane w co spoinie œciany, b) na wpust i styk wype³niony piank¹ monta ow¹, c) na styk wype³niony zapraw¹ i ebrowane prêty stalowe zakotwione na zaprawê w œcianie i konstrukcji. Przy tynkowaniu œcian wype³niaj¹cych i konstrukcji nale y braæ pod uwagê mo liwoœæ wyst¹pienia w przekrojach z³¹czy odkszta³ceñ prowadz¹cych do powstania zarysowañ. Dla unikniêcia powstania rys o nieregularnym kszta³cie, trudnych do naprawienia, zaleca siê stosowanie naciêcia tynku wykonywanego po wstêpnym jego zwi¹zaniu. Powsta³¹ w ten sposób szczelinê mo na wype³niæ mas¹ akrylow¹ przed malowaniem œcian. Innym rozwi¹zaniem jest stosowanie specjalnych profili tynkarskich - listew. 3.3 Po³¹czenia poœlizgowe 0 pianka monta owa pianka monta owa ³¹cznik stalowy dylatacyjny (np HABE LD-) L np. 50x30x3 pianka monta owa Rys. 0 Elastyczne po³¹czenie œciany ze stropem górnym: a) piank¹ monta ow¹ dla œcian o gruboœci do 0 mm, b) piank¹ monta ow¹ i k¹townikami stalowymi przymocowanymi ko³kami do stropu po obu stronach œciany, c) piank¹ monta ow¹ i stalowymi ³¹cznikami dylatacyjnymi (np. HABE LD-) Po³¹czenia poœlizgowe œcian wype³niaj¹cych z konstrukcj¹ zapewniaj¹ poziome podparcie œcian i pe³n¹ swobodê przemieszczenie krawêdzi œciany w jej p³aszczyÿnie. Po³¹czenia tego typu nale y stosowaæ w przypadku obiektów o ma³ej sztywnoœci na obci¹ enia poziome (np. hale stalowe, konstrukcje szkieletowe nieusztywnione œcianami konstrukcyjnymi) oraz obiektów ze stropami o du ych ugiêciach (np stropy du ych rozpiêtoœci dla których projektuje siê odwrotne strza³ki ugiêcia). Konstrukcjê z³¹czy poziomych ze stropem górnym mog¹ stanowiæ wszelkiego rodzaju kszta³towniki stalowe stosowane jako podpory ci¹g³e lub punktowe (rys. a, b, c) lub specjalne ³¹czniki dylatacyjne (rys. d). Do wype³nienie takich z³¹czy stosuje siê na ogó³ we³nê mineraln¹ (czêsto o du ej odpornoœci ogniowej). Podparcie krawêdzi pionowych œcian przy po³¹czeniach elastycznych mo na realizowaæ na styk wype³niony piank¹ monta ow¹ i ³¹czniki stalowe (np. rys. a i c) lub na wpust w element konstrukcyjny (rys. b). ¹czniki stalowe nale y umieszczaæ nie rzadziej ni w co 3 spoinie poziomej; w zale noœci od konstrukcji budynku mo na stosowaæ ³¹czniki k¹towe lub p³askie. profil C we³na mineralna k¹townik stalowy we³na mineralna sztywny ³¹cznik stalowy k¹townik stalowy we³na mineralna uszczelka elastyczna we³na mineralna ³¹cznik stalowy dylatacyjny (np HABE LD-) pianka monta owa kotew 50 pianka monta owa Rys. Poœlizgowe po³¹czenie œciany ze stropem górnym: a), b), c) profilami stalowymi przymocowanymi ko³kami do stropu ze z³¹czem wype³nionym we³n¹ mineraln¹, d) ³¹cznikiem dylatacyjnym LD-

19 Po³¹czenie œciany z podpieraj¹cym j¹ stropem dolnym realizuje siê na zaprawie oddzielonej od stropu warstw¹ izolacyjn¹ (folia lub papa niepiaskowana). Z³¹cze takie w warunkach powstania ugiêæ stropu ulega rozwarciu w styku wype³nionym izolacj¹ i nie zapewnia niezbêdnego podparcia poziomego, które mo na realizowaæ profilami stalowymi przymocowanymi do stropu (rys. 3a) lub np. posadzk¹ betonow¹ odizolowan¹ foli¹ od œciany (rys. 3b) uszczelka elastyczna we³na mineralna k¹towniki warstwa dylatacyjna folia (warstwa poœlizgowa) ³¹cznik stalowy dylatacyjny (np HABE LD-) zaprawa zaprawa Rys. 3 Poœlizgowe po³¹czenie dolnej krawêdzi œciany ze stropem: a) na dwóch warstwach zaprawy przedzielonych foli¹ z bocznym podparciem profilami stalowymi, b) na zaprawie oddzielonej z bocznym podparciem posadzk¹ Rys. 4 Poœlizgowe po³¹czenie krawêdzi pionowych œcian z konstrukcj¹: a) profilami stalowymi przymocowanymi ko³kami do stropu ze z³¹czem wype³nionym we³n¹ mineraln¹, b) poœlizgow¹ listw¹ kotwi¹c¹ zamocowan¹ w szynie kotwi¹cej przymocowanej do elementu konstrukcji (s³upa, œciany), c)³¹cznikiem daylatacyjnym LD- Poœlizgowe z³¹cze krawêdzi pionowej œciany z konstrukcj¹ mo na wykonywaæ wszelkiego rodzaju profilami stalowymi (ceowniki, k¹towniki) przymocowanymi do konstrukcji (rys. 4a) lub ³¹cznikami dylatacyjnymi (rys 4b i c). Styki w z³¹czu wype³nia siê we³n¹ mineraln¹ lub innymi materia³ami elastycznymi. Wyprawy œcian (tynki, ok³adziny, tapety) po³¹czonych z konstrukcj¹ z³¹czami poœlizgowymi musz¹ byæ dylatowane w linii z³¹czy. Z uwagi na mo liwoœæ wyst¹pienia istotnych odkszta³ceñ zaleca siê stosowanie listew maskuj¹cych. profil C szyna kotwi¹ca przesuwna listwa stalowa we³na mineralna we³na mineralna uszczelnienie elastyczne 4. Powo³ane normy i publikacje [] PN-B-0300: 007 Konstrukcje murowe. Projektowanie i obliczanie [] PN-EN 77-:004 Wymagania dotycz¹ce elementów murowych. Czêœæ : Elementy murowe silikatowe [3] PN-EN 998-:004 Wymagania dotycz¹ce zapraw do murów Czêœæ : Zaprawy murarskie [4] DIN 053- Mauerwerk. Teil : Berechnung und Ausfûhrung [5] PN-8/B-000 Obci¹ enia w obliczeniach statycznych. Obci¹ enia wiatrem [6] Lewicki Bohdan Projektowanie konstrukcji murowych. Komentarz do PN-B-0300:999, Instytut Techniki Budowlanej, Warszawa 00 [7] NW-0509/C/06 Badanie wytrzyma³oœci na rozci¹ganie przy zginaniu murów z bloczków silikatowych murowanych na cienkie spoiny praca ITB [8] Praca zbiorowa MauerwerkAtlas, wydawnictwo Rudolf Müller, Köln 996 [9] Boci¹ga A. Wewnêtrzne œciany wype³niaj¹ce z silikatowych elementów murowych, Materia³y Budowlane nr 4/005 [0] Drobiec., Kubica J. Zapobieganie zarysowaniem œcian murowych opartych na stropach, Materia³y Budowlane nr 4/006 [] katalog techniczny 007 Grupa Y [] Instrukcja 409/005 Projektowanie elementów elbetowych i murowych z uwagi na odpornoœæ ogniow¹ Instytut Techniki Budowlanej, Warszawa 005

20 Y OSTRO ÊKA Sp. z o.o. z siedzib¹ w Grabowie, Ostro³êka, skr. poczt. 40 ZAK AD GRABOWO Ostro³êka, skr. poczt. 40 tel./fax (09) , ZAK AD PRZYSIECZYN 6-00 W¹growiec tel./fax (067) 6 6 4, ZAK AD PISZ -00 Pisz, ul. Olsztyñska 3 tel./fax (087) Zak³ad Produkcji Silikatów LUDYNIA Sp. z o.o Krasocin, tel./fax (04) 39 70, Zak³ady Wapienno-Piaskowe Y S.A Klucze, Klucze-Osada 7a tel./fax (03) , Zak³ad Silikatowy Y LE AJSK Sp. z o.o Le ajsk, ul. Fabryczna tel./fax (07) , Przedsiêbiorstwo Produkcyjno-Handlowe Y JEDLANKA Sp. z o.o Stoczek ukowski, Jedlanka tel./fax (05) 796 9, infolinia: informacja techniczna: (0) grupasilikaty@grupasilikaty.pl