Analiza potrzeb i oczekiwań. pacjentów w zakresie świadczeń. ortodontycznych

Transkrypt

1 Analiza potrzeb i oczekiwań pacjentów w zakresie świadczeń ortodontycznych Konspekt rozprawy doktorskiej Warszawa 2015

2 Tytuł rozprawy: Analiza potrzeb i oczekiwań pacjentów w zakresie świadczeń ortodontycznych. Nazwa i adres jednostki realizującej: Zakład Ortodoncji Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego ul. Nowogrodzka Warszawa Autor: lek. dent. Anna Wasiewicz Kierownik Zakładu, w którym przeprowadzono badanie: dr hab. n. med. Małgorzata Zadurska Promotor pracy doktorskiej: Prof. dr hab. n. med. Grażyna Śmiech - Słomkowska 2

3 Spis treści 1. Wstęp Cele pracy Założenia metodologiczne projektu Opis badanej grupy Metodyka badań Badanie podmiotowe I przedmiotowe Badanie ankietowe Analiza cyfrowych modeli diagnostycznych Wyniki badań Wnioski Formularz ankiety Piśmiennictwo 14 3

4 1. Wstęp W obecnych czasach wygląd stanowi podstawowy czynnik pozytywnej samooceny 12. W wielu dziedzinach sztuki, a także medycyny, obserwuje się coraz większe zwracanie uwagi na estetykę i harmonię kształtów, ze szczególnym uwzględnieniem rysów twarzy. Istnieją opinie, które świadczą o tym, że symetria twarzy i estetyczny uśmiech stanowią o istocie piękna człowieka, a estetyka uzębienia ma bezpośredni wpływ na jakość życia pacjenta 5,6. Wiadomo również, że pacjenci, którzy przebyli leczenie ortodontyczne mają mniejszy wpływ czynników psychosocjalnych na ich życie codzienne 3. Idealny uśmiech, a tym samym estetyczny wygląd, jest często kojarzony z osiąganiem sukcesu, co wynika, między innymi, z faktu, że środki masowego przekazu z odpowiedniej perspektywy ukazują przede wszystkim ludzką twarz. Współczesne zasady piękna opierają się na kanonach ustalonych przed wiekami, ale są rozszerzane o nowoczesne badania z zastosowaniem technik komputerowych, fotografii i wizualizacji trójwymiarowych 11. Stanowią one podstawę pracy specjalistów z dziedziny chirurgii plastycznej i stomatologii estetycznej. Zauważono, że dentyści, a zwłaszcza grupa ortodontów jest szczególnie wyczulona na postrzeganie piękna 1,2,7,8. Ich ingerencja ma na celu poprawę estetyki poprzez zbliżenie twarzy pacjenta do ideału złotej proporcji 4. Aktualnie u co drugiej osoby zauważa się większą lub mniejszą wadę zgryzu. Jednak nie wszyscy, u których występują wskazania, rozważają podjęcie leczenia ortodontycznego. Poprawa estetyki uzębienia jest podstawowym czynnikiem motywującym pacjentów do zgłaszania się na leczenie ortodontyczne 9,13. Około 80% pacjentów leczonych ortodontycznie, u których istnieje konieczność wykonania zabiegu ortognatycznego, jako powód zgłoszenia się na leczenie podaje chęć posiadania prostych zębów 14. Motywacja do leczenia może wynikać z poczucia piękna i harmonii twarzy, które 4

5 różnią się w zależności od rasy, wieku i płci 10. Od lat 90-tych XX wieku, wraz z rozwojem ekonomicznym, obserwuje się rosnące zainteresowanie dorosłych pacjentów leczeniem ortodontycznym, a tym samym wzrost oczekiwań pacjentów odnośnie końcowego efektu leczenia. Postawienie prawidłowego rozpoznania i zaplanowanie leczenia ortodontycznego to kroki do udanego wyleczenia wady zgryzu. Planowanie leczenia powinno jednak, nie tylko uwzględniać korektę zgryzu i uzyskanie korzystnych zmian rysów twarzy, ale także potrzeby i oczekiwania pacjentów. Niestety nie zawsze poprawa zgryzu prowadzi do poprawy estetyki twarzy i uśmiechu. Może to wynikać z niewystarczającego zwracania uwagi na poprawę rysów twarzy lub z braku zrozumienia, co dla pacjenta oznacza termin estetyczny. Dlatego podczas konsultacji ortodontycznej lekarz zawsze powinien ustalić z pacjentem, jaki jest jego powód zgłoszenia się i czy jest zadowolony z wyglądu swoich rysów twarzy i uśmiechu. Ważne jest także, aby w planowaniu leczenia ortodontycznego, poza dążeniem do osiągania idealnych lub optymalnych warunków zgryzowych, uwzględnić uzyskanie idealnych proporcji twarzy i efektu pięknego uśmiechu oraz satysfakcji pacjenta z efektów leczenia. 5

6 2. Cele pracy Głównym celem przeprowadzonych badań jest określenie zależności wady zgryzu w odniesieniu do potrzeb i oczekiwań pacjentów zgłaszających się na leczenie ortodontyczne. Cel główny realizowano poprzez następujące cele szczegółowe: 1. Sformułowanie przyczyn, z powodu których pacjenci wyrażają chęć podjęcia leczenia ortodontycznego. 2. Określenie potrzeb leczniczych w opinii pacjentów zgłaszających się na konsultacje ortodontyczne. 3. Ustalenie wpływu subiektywnych odczuć pacjentów na zadowolenie pacjentów z wyglądu własnego uzębienia. 4. Zbadanie wskazań medycznych, z powodu których pacjenci zgłaszają się na leczenie ortodontyczne na podstawie oceny warunków zgryzowych. 6

7 3. Założenia metodologiczne projektu 3.1. Opis badanej grupy W badaniu przekrojowym poproszono o wypełnienie kwestionariusza ankiety osoby zgłaszające się na konsultację ortodontyczną do Zakładu Ortodoncji Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego (grupa badana - 60 osób), bądź rutynową wizytę do lekarza dentysty (grupa kontrolna - 60 osób). Badaniem objęto osoby obojga płci w wieku od 18 do 40 lat, nieleczone wcześniej stałymi aparatami ortodontycznymi, spełniające kryteria włączenia do badania (Tabela 1). Tabela 1. Kryteria włączenia i wyłączenia z badania* Kryteria włączenia wiek lat Kryteria wyłączenia pacjenci <18 r.ż. i >40 r.ż. pacjenci nieleczeni ortodontycznie stałymi aparatami brak wrodzonych wad w obrębie części twarzowej czaszki brak wyraźnych zmian w rysach twarzy brak ostrej lub przewlekłej choroby ogólnoustrojowej osoby nieposiadające tytułu lekarza dentysty przebyte lub aktywne leczenie stałymi aparatami ortodontycznymi wady wrodzone, zespoły wad, rozszczepy warg i podniebienia, oligodoncja wyraźna asymetria twarzy, profil poza granicami pola biometrycznego, znacznie wydłużone lub skrócone dolne piętro twarzy rozpoznana ostra lub przewlekła choroba ogólnoustrojowa, okres ciąży i laktacji lekarze dentyści *w dniu wypełniania ankiety 7

8 3.2. Metodyka badań Badanie podzielono na trzy części. Pierwszą z nich był wywiad połączony z kliniczną oceną rysów twarzy i warunków wewnątrzustnych. Następnie dane medyczne uzupełniono o opinie pacjentów poprzez przeprowadzenie u nich badań ankietowych. Ocena warunków zgryzowych u wszystkich pacjentów obejmowała także wykonanie analizy cyfrowych modeli diagnostycznych uzębienia. Uzyskane wyniki w badanej zbiorowości porównywano pomiędzy grupami i poddano analizie statystycznej Badanie podmiotowe I przedmiotowe Badanie podmiotowe zawierało pytania dotyczące ogólnego stanu zdrowia pacjenta, aktywnego lub przebytego leczenia aparatami ortodontycznymi oraz powodu zgłoszenia się na konsultację ortodontyczną lub wizytę stomatologiczną. Badanie przedmiotowe składało sią z badania zewnątrzustnego i wewnątrzustnego. Podczas badania zewnątrzustnego oceniane były rysy twarzy pod kątem odchyleń w stosunku do trzech płaszczyzn: - strzałkowej (pośrodkowej) - wyznaczanej przez pojedyncze punkty skórne leżące w linii pośrodkowej. Względem tej płaszczyzny ocenia się symetrię twarzy. - czołowo-oczodołowej, w stosunku do której można ocenić profil pacjenta w tzw. polu biometrycznym. Przednią granicę pola biometrycznego stanowi u dorosłych pacjentów płaszczyzna Kantorowiczna-Izarda - prostopadła do płaszczyzny poziomej, przechodząca przez punkt Glabella, a tylną granicę - płaszczyzna Simona łącząca punkty Orbitale. - frankfurckiej (poziomej) - powstającej przez połączenie punktów Tragion i Orbitale. W stosunku do tej płaszczyzny powstał schemat idealnej kompozycji twarzy według 8

9 Kollmana, który opiera się na podziale twarzy w płaszczyźnie poziomej na trzy równe odcinki: czołowy, nosowy i szczękowy. W badaniu zewnątrzustnym oceniano również spontaniczny uśmiech pacjenta, w trakcie którego określano stopień odsłaniania dziąsła, czyli tzw. uśmiech dziąsłowy (gummy smile). Badanie wewnątrzustne polegało na wykonaniu diagramu uzębienia oraz ocenie warunków zgryzowych w stosunku do wszystkich trzech płaszczyzn. W rozpoznawaniu wad zgryzu zastosowano klasyfikację wad zgryzu według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). W stosunku do płaszczyzny strzałkowej oceniano występowanie zgryzu krzyżowego w przednim i bocznym odcinku oraz zgryzu przewieszonego w obrębie zębów bocznych. W płaszczyźnie czołowo-oczodołowej analizowano nagryz poziomy (overjet), klasy kłowe i Angle a, a we frankfurckiej - nagryz pionowy oraz obecność zgryzu otwartego w bocznych odcinkach uzębienia Badanie ankietowe Narzędziem badawczym był kwestionariusz autorskiej ankiety, który składał się z dwudziestu sześciu pytań, na które pacjenci odpowiadali podczas konsultacji ortodontycznej (grupa badana) oraz wizyty stomatologicznej (grupa kontrolna). Pacjenci byli wcześniej poproszeni o dobrowolne wyrażenie pisemnej zgody na przystąpienie do badania ankietowego. Formularz ankiety zawierał pytania dotyczące danych demograficzno-społecznych: płci, wieku w ukończonych latach, wykształcenia, miejsca urodzenia oraz stanu cywilnego. Pozostała część ankiety zawierała pytania zamknięte (jednokrotnego i wielokrotnego wyboru) oraz otwarte dotyczące zagadnień będących przedmiotem badań. 9

10 Pytania z drugiej części ankiety dotyczyły częstości i powodów zgłaszania się do lekarza dentysty, miejsca i rodzaju usług dentystycznych, z których korzystają pacjenci (pytania od numeru 6 do 9 oraz 18, 19). W ankiecie zawarte były także trzy pytania o palenie papierosów (pytania nr 11-13). Dalsza część ankiety sprawdzała u respondentów subiektywną ocenę własnego uzębienia i twarzy. Ankietowani wymieniali cechy, które chcieliby zmienić w wyglądzie swojej twarzy i zębów, oceniali estetykę uzębienia własnego i innych oraz określali, czy i jak często odczuwają dyskomfort z powodu wyglądu swoich zębów (pytania nr 10, 14, 15, 16, 17, 21, 22, 23, 24, 25 i 26), a także wypowiadali się na temat historii leczenia ortodontycznego (pytanie 20) Analiza cyfrowych modeli diagnostycznych Wszyscy pacjenci z obydwu grup mieli pobierane wyciski masą alginatową (Hydrogum 5 firmy Zhermack) z woskową rejestracją zgryzu w celu wykonania cyfrowych modeli diagnostycznych uzębienia. Komputerowa analiza CMO (Cyfrowych Modeli Diagnostycznych) obejmowała obliczenie następujących wskaźników: Boltona, Ponta, Lundströma, Popovicha i Tonna. 10

11 4. Wyniki badań Do badania włączono 120 pacjentów, po 30 kobiet i 30 mężczyzn w każdej grupie. Średni wiek pacjentów w grupie badanej wynosił 29, a w kontrolnej 30 lat. Na leczenie ortodontyczne najczęściej zgłaszały się osoby w wieku 26 lat, z wyższym wykształceniem, z dużych miast i stanu wolnego. Osoby z grupy badanej częściej zgłaszają się na kontrole do lekarza dentysty niż pacjenci z grupy badanej (p < 0.05). W badanym materiale w obydwu grupach około 26,7% pacjentów przebyło leczenie zdejmowanymi aparatami. Zdecydowana większość pacjentów wyrażała potrzebę poprawy wyglądu zębów (grupa badana - 98,3%, grupa kontrolna - 86,7%). W grupie badanej, jako cechę wymagającą poprawy, istotnie częściej zgłaszano ustawienie zębów (p < 0.05), a w kontrolnej - odcień. Ankietowani pacjenci pragnęli poprawić warunki estetyczne, mimo występującej obustronnie wady zgryzu częściej rozpoznawanej u mężczyzn (p < 0.05). Istotnie częściej (p < 0.05) w grupie badanej (u aż 93% pacjentów) obserwowano symetryczną wadę zgryzu na podstawie stosunku trzonowców niż w grupie kontrolnej (76,7%). Mimo to większość pacjentów nie podała tego czynnika jako motywującego do leczenia. Pacjenci zgłaszający się na konsultacje ortodontyczne gorzej oceniają estetykę własnego uzębienia i częściej odczuwają dyskomfort z powodu wyglądu własnych zębów (p < 0.05). Przeprowadzone w tym badaniu szczegółowe obliczenia modeli diagnostycznych nie wskazują na bezpośrednie przełożenie ich analizy na określenie wskazań medycznych. Tylko wybrane segmenty we wskaźniku Lundströma (S2 i S3 w szczęce i S5 w żuchwie) oraz Popowicza (lewa strona w żuchwie) wykazały istotny wpływ na podjęcie leczenia ortodontycznego (p< 0.05). 11

12 5. Wnioski Na podstawie analizy wyników uzyskano następujące wnioski: 1. Wskazania medyczne często różnią się od potrzeb leczniczych pacjentów. 2. Na leczenie ortodontyczne najczęściej zgłaszały się osoby z wadami dotylnymi, a jako przyczynę do podjęcia leczenia najczęściej wymieniali potrzebę poprawy ustawienia zębów. 3. W planie leczenia należy zawsze uwzględnić sugestie pacjentów odnośnie estetyki twarzy i uśmiechu, gdyż mimo istniejącej wady zgryzu, wykazują oni głównie potrzeby estetyczne. 4. Pacjenci zgłaszający się na leczenie ortodontyczne wymagają szczególnej uwagi podczas planowania i samego przebiegu leczenia, ponieważ są bardziej krytyczni w porównaniu z ogółem populacji i częściej zgłaszają uczucie dyskomfortu z powodu uzębienia. 5. Motywacja i oczekiwania pacjentów zgłaszających się na konsultacje ortodontyczne są kluczowymi czynnikami, które mogą determinować zaplanowanie leczenia. 12

13 6. Formularz ankiety 13

14 7. Piśmiennictwo 1. Abu Arqoub SH, Al-Khateeb SN. Perception of facial profile attractiveness of different antero-posterior and vertical proportions. Eur J Orthod Feb;33(1): al Yami EA, Kuijpers-Jagtman AM, Van 't Hof MA. Assessment of dental and facial aesthetics in adolescents. Eur J Orthod Aug;20(4): Bernabé E, Sheiham A, Tsakos G, Messias de Oliveira C. The impact of orthodontic treatment on the quality of life in adolescents: a case-control study. Eur J Orthod Oct;30(5): Jahanbin A, Basafa M, Alizadeh Y. Evaluation of the Divine Proportion in the facial profile of young females. Indian J Dent Res 2008;19: Klages U, Bruckner A, Zentner A. Dental aesthetics, self-awareness, and oral healthrelated quality of life in young adults. Eur J Orthod Oct;26(5): Kok YV, Mageson P, Harradine NW, Sprod AJ. Comparing a quality of life measure and the Aesthetic Component of the Index of Orthodontic Treatment Need (IOTN) in assessing orthodontic treatment need and concern. J Orthod Dec;31(4):312-8; discussion Kokich VO Jr, Kiyak HA, Shapiro PA. Comparing the perception of dentists and lay people to altered dental esthetics. J Esthet Dent. 1999;11(6): Kokich VO, Kokich VG, Kiyak HA. Perceptions of dental professionals and laypersons to altered dental esthetics: asymmetric and symmetric situations. Am J Orthod Dentofacial Orthop Aug;130(2): Marques LS, Pordeus IA, Ramos-Jorge ML, Filogônio CA, Filogônio CB, Pereira LJ, Paiva SM. Factors associated with the desire for orthodontic treatment among Brazilian adolescents and their parents. BMC Oral Health Dec 18;9:34. 14

15 10. Phillips C, Beal KN. Self-concept and the perception of facial appearance in children and adolescents seeking orthodontic treatment. Angle Orthod Jan;79(1): Rustemeyer J, Martin A. Soft tissue response in orthognathic surgery patients treated by bimaxillary osteotomy: cephalometry compared with 2-D photogrammetry. Oral Maxillofac Surg Mar;17(1): Vaida L, Pirte A, Corega C, Slăvescu D, Muţiu G. Correlations between the changes in patients' dental-facial morphology at the end of the orthodontic treatment and the psychological variables. Rom J Morphol Embryol. 2009;50(4): Wedrychowska-Szulc B, Syryńska M. Patient and parent motivation for orthodontic treatment--a questionnaire study. Eur J Orthod Aug;32(4): Williams AC, Shah H, Sandy JR, Travess HC. Patients' motivations for treatment and their experiences of orthodontic preparation for orthognathic surgery. J Orthod Sep;32(3):