Użyteczność komponenty estetycznej wskaźnika ortodontycznych potrzeb leczniczych w grupie studentów uczelni wrocławskich

Transkrypt

1 Prace oryginalne Dent. Med. Probl. 2011, 48, 1, ISSN X Copyright by Wroclaw Medical University and Polish Dental Society Liwia Minch 1, Marzena Lachowska 2, Anna Kuterek 2, Beata Kawala 1 Użyteczność komponenty estetycznej wskaźnika ortodontycznych potrzeb leczniczych w grupie studentów uczelni wrocławskich Usefulness of the Aesthetic Component in the Orthodontic Treatment Need Index in the Group of Wroclaw Universities Students 1 Katedra i Zakład Ortopedii Szczękowej i Ortodoncji Akademii Medycznej we Wrocławiu 2 SKN Profilaktyki Ortodontycznej przy Katedrze Ortopedii Szczękowej i Ortodoncji Akademii Medycznej we Wrocławiu Streszczenie Wprowadzenie. Jednym z głównych powodów, dla których pacjenci decydują się na podjęcie leczenia wad zgryzu jest poczucie nieatrakcyjności własnego uzębienia. Wraz ze wzrostem zainteresowania leczeniem ortodontycznym oraz brakiem środków na finansowanie terapii pojawił się problem klasyfikacji pacjentów ze względu na stopień konieczności leczenia. Wskaźnik ortodontycznych potrzeb leczniczych (IOTN Index of Orthodontic Treatment Need), opracowany przez brytyjskich stomatologów, poza komponentą zdrowotną oceniającą prawidłowość okluzji (DHC Dental Health Component) zawiera również komponentę estetyczną (AC Aesthetic Component). Uwzględnienie tych dwóch składowych stwarza obiektywne kryteria podziału pacjentów na grupy o zróżnicowanym zapotrzebowaniu na terapię. Cel pracy. Weryfikacja użyteczności komponenty AC w szacowaniu poczucia estetyki uzębienia. Ustalenie siły korelacji między trafnością wyboru fotografii a świadomością potrzeby leczenia w zależności od nasilenia wady i poczucia estetyki na podstawie odpowiedzi studentów świadomych swojej wady (AM stomatologii) oraz niezwiązanych z kierunkami medycznymi (PWr Wrocławskiej). Materiał i metody. Zbadano 65 studentów różnych wydziałów Wrocławskiej (33 mężczyzn, 32 kobiety) oraz 51 studentów 4. i 5. roku Wydziału Lekarsko-Stomatologicznego Akademii Medycznej we Wrocławiu (22 mężczyzn, 29 kobiet) w wieku lat (średnia 24 lata), niebędących w trakcie leczenia ortodontycznego. Przed badaniem klinicznym pacjent oceniał subiektywnie swoje uzębienie pod względem estetycznym, wybierając odpowiednią fotografię komponenty AC. Następnie określano indywidualną wartość składowej morfologicznej wskaźnika IOTN. Wady zgryzu klasyfikowano zgodnie z polskimi standardami diagnostycznymi. Wyniki. Wykazano istotną różnicę w wyborze AC między studentami stomatologii a grupą studentów innego kierunku. Studenci stomatologii wybierali fotografie przedstawiające najbardziej estetyczne uzębienie. Studenci preferowali zdjęcia odpowiadające średnim wartościom wskaźnika AC. Wnioski. Istnieje korelacja między trafnością wyznaczania komponenty estetycznej a świadomością istnienia wady zgryzu (Dent. Med. Probl. 2011, 48, 1, 37 44). Słowa kluczowe: wskaźnik ortodontycznych potrzeb leczniczych, IOTN, AC, wady zgryzu. Abstract Background. One of the core reasons why patients start orthodontic treatment is a feeling of their dentition s unattractiveness. Together with increased interest in orthodontic medical care and deficiencies in therapy financing, the problem of classifying patients according to the need of providing the treatment has arisen. Index of Orthodontic Treatment Need (IOTN) is an indicator developed by the British dentists that contains not only health (estimates the normal occlusion) but aesthetic component (AC) as well. The correlation of the two components provides objective criteria of patients division into groups according to diverse treatment requirements. Objectives. Verification of usefulness of AC component to estimate the feeling of dentition s aesthetics, determining whether there is a correlation between the accuracy of photo choice and the awareness of need to provide the treatment, depending on the stage of the malocclusion and sense of aesthetics on the basis of answers who are aware of orthodontic defects (Medical University) and are not connected with medical majors (University of Technology).

2 38 L. Minch et al. Material and Methods. The tested material included 65 of various departments of the Wroclaw University of Technology (33 men, 32 women) and 51 of the Faculty of Dentistry of Wroclaw Medical University (22 men, 29 women) aged from 20 to 26 (average 24 years) that were not undergoing orthodontic treatment at that time. Before the examination the patients assessed subjectively their dentition in terms of aesthetics by choosing the value of AC component. Then the individual value of morphological IOTN component was quantified. Malocclusions were classified according to the polish diagnostic standards. Results. There was a significant difference in the choice of AC component between of dentistry, and the group of of other faculties. Dentistry selected photographs of the most aesthetic dentitions. Students of University of Technology tended to choose pictures corresponding with average values of AC component. Conclusions. There is a correlation between the accuracy of determining the AC value andawareness of the malocclusion existence (Dent. Med. Probl. 2011, 48, 1, 37 44). Key words: Index of Orthodontic Treatment Need, IOTN, AC, malocclusion. Jednym z głównych powodów, dla których pacjenci decydują się na rozpoczęcie leczenia ortodontycznego jest poczucie braku atrakcyjności własnego uzębienia [1 4]. Ważne jest, aby przed podjęciem tego leczenia wziąć pod uwagę ten czynnik. Atrakcyjność jest pojęciem względnym, każdy z nas może inaczej ją postrzegać. Estetyka uzębienia może w różny sposób wpływać na życie pacjentów, co zależy od determinant środowiskowych [5, 6] i kulturowych [7, 8]. Wraz ze wzrostem zainteresowania leczeniem ortodontycznym pojawił się problem klasyfikacji pacjentów ze względu na stopień konieczności leczenia [9]. Wskaźnik ortodontycznych potrzeb leczniczych (IOTN Index of Orthodontic Treatment Need) został opracowany przez brytyjskich stomatologów w 1989 r. [10]. Poza komponentą zdrowotną oceniającą prawidłowość okluzji (DHC Dental Health Component), zawiera również komponentę estetyczną (AC Aesthetic Component). Uwzględnienie tych dwóch składowych stwarza obiektywne kryteria podziału pacjentów na grupy o zróżnicowanym zapotrzebowaniu na terapię [11]. Wskaźnik ten ze względu na swoją prostotę i skalę ocen ma duże zastosowanie w Europie (Wielka Brytania, Szwecja, Holandia, Dania, Francja, Norwegia, Finlandia [12 20]) do celów epidemiologicznych oraz stanowi podstawę do refundacji leczenia ortodontycznego. Coraz szerzej bywa stosowany również w naszym kraju [21 23]. Celem pracy była weryfikacja użyteczności komponenty AC w szacowaniu poczucia estetyki uzębienia. Starano się ustalić siłę korelacji między trafnością wyboru fotografii a świadomością potrzeby leczenia w zależności od nasilenia wady i poczucia estetyki na podstawie odpowiedzi studentów świadomych swojej wady (studentów 4. i 5. roku stomatologii Akademii Medycznej we Wrocławiu) oraz studentów niezwiązanych z kierunkami medycznymi (studentów różnych wydziałów Wrocławskiej). Materiał i metody Zbadano 65 studentów różnych wydziałów Wrocławskiej (33 mężczyzn, 32 kobiety) oraz 51 studentów Wydziału Lekarsko-Stomatologicznego Akademii Medycznej we Wrocławiu (22 mężczyzn, 29 kobiet) w wieku lat (średnia 24 lata), niebędących w trakcie leczenia ortodontycznego. Studenci AM opanowali podstawy diagnostyki ortodontycznej zgodnie z programem nauczania. Badanie przeprowadzono na podstawie skonstruowanej specjalnie karty, opracowanej w Katedrze i Zakładzie Ortopedii Szczękowej i Ortodoncji AM we Wrocławiu. W karcie uwzględniono: dane z wywiadu (dane osobowe pacjenta, informacje o wcześniejszym leczeniu ortodontycznym, zainteresowanie ewentualnym leczeniem ortodontycznym). W badaniu zewnątrzustnym określano: profil szczękowy, profil twarzowy, schodek wargowy Korkhausa oraz dokonano oceny głębokości bruzdy wargowo-bródkowej. Badanie wewnątrzustne obejmowało: ustalenie diagramu uzębienia oraz ocenę klas Angle a, klas kłowych, obecności nieprawidłowości zębowych (odnośnie do umiejscowienia, liczby, kształtu), symetrii łuków zębowych, wartości nagryzu pionowego i poziomego. Do każdej karty dołączono kwestionariusz dotyczący atrakcyjności uzębienia pacjenta. Badani udzielali odpowiedzi na pytania dotyczące chęci podjęcia leczenia ortodontycznego w przyszłości, a także zainteresowania innymi zabiegami mającymi na celu poprawę estetyki (np. wybielaniem zębów). Przed rozpoczęciem badania klinicznego każdy badany określał wartość komponenty estetycznej AC (ryc. 1) na podstawie wyselekcjonowanych i uporządkowanych standardowych dziesięciu fotografii, gdzie zdjęcie numer 1 odpowiadało najbardziej atrakcyjnej okluzji, a numer 10 najmniej atrakcyjnej. Pacjent wybierał taką fotografię, która jego zdaniem była najbardziej zbliżona estetycznie do własnego uzębienia, bardziej na zasadzie ogól-

3 Użyteczność komponenty estetycznej wskaźnika ortodontycznych potrzeb leczniczych 39 Ryc. 1. Komponenta estetyczna AC wskaźnika IOTN Fig. 1. Aesthetic component AC of IOTN nej atrakcyjności niż podobieństwa. Istotne było, aby badany uwzględniał jedynie ustawienie zębów i nie kierował się innymi wskaźnikami wpływającymi na estetykę, jak np.: kolor zębów, ich kształt i wielkość, stan dziąseł oraz występowanie płytki nazębnej. Pacjent wybierając określoną fotografię (1 10), oceniał tym samym subiektywnie swoje uzębienie pod względem estetyki okluzji. Następnie wyznaczano indywidualną wartość wskaźnika potrzeb leczniczych IOTN [10, 11]. Wskaźnik IOTN jest określany na podstawie badania zewnątrzustnego oraz analizy okluzji w skali pięciostopniowej, w której stopień pierwszy odpowiada brakowi potrzeb leczniczych, a stopień piąty jest definiowany jako wada o bardzo dużym nasileniu w tym przypadku jest konieczne leczenie. Jako wartość graniczną między lekkim nasileniem wady a niezbędnością podjęcia terapii przyjęto stopień 3. wskaźnika. Wyniki badań poddano testom statystycznym (test χ 2 z poprawką Yatesa, test medianowy, test Komogorow-Smirnowa, test Persona, test McNemary, test Manna-Whitneya) oraz statystyce opisowej. Za poziom istotności przyjęto α = 0,05. Wyniki Ponad połowa badanych przebyła wcześniej leczenie ortodontyczne (ryc. 2). Studenci byli poddawani terapii częściej (63%) niż Wydziału Lekarsko-Stomatologicznego (55%). Różnica nie była istotna statystycznie. Mimo iż świadomość obecności wady zgryzu zadeklarowała zbliżona liczba studentów niezależnie od uczelni (PWr 48%, AM 51%), stomatologii mieli wątpliwości co do wady jedynie w 4% przypadków, w przeciwieństwie do badanych z 17% (ryc. 3). Studenci bardziej krytycznie oceniali estetykę swojego uzębienia, w ponad 3% uznając je za bardzo nieatrakcyjne. Studenci stomatologii natomiast nie udzielali takiej odpowiedzi, w 66,67% przypadków określali swoją okluzję jako atrakcyjną, a w 9,80% nawet za bardzo atrakcyjną (tab. 1). Znalazło to wyraz w wyznaczaniu komponenty AC. Studenci stomatologii konsekwentnie wybierali fotografie przedstawiające najbardziej estetyczne uzębienie (p = 0,005), a więc zdjęcie 1. i 2. (80,39%). Studenci preferowali zdjęcia odpowia-

4 40 L. Minch et al. Ryc. 2. Wcześniej przebyte przez badanych leczenie ortodontyczne Technology University stomatologii dentistry pacjenci, którzy nie przebyli wcześniej leczenia ortodontycznego patients with no previous orthodontic history pacjenci, którzy przebyli wcześniej leczenie ortodontyczne patients after previous orthodontic treatment Fig. 2. Orthodontic treatment previously completed by respondents nie wiem I don t know nie no tak yes Ryc. 3. Świadomość obecności wady zgryzu wśród badanych studentów i stomatologii Fig. 3. Awareness of malocclusion among of University of Technology and Wroclaw Medical University Technology University stomatologii dentistry Tabela 1. Ocena atrakcyjności uzębienia studentów oraz stomatologii na podstawie kwestionariusza Table 1. Evaluation of attractiveness of dentition by Technology and Dentistry Universities due to the questionnaire Studenci (Students) (Technology University) Stomatologii (Dentistry) bardzo atrakcyjne (very atractive) Atrakcyjność uzębienia % (Atractiveness of the dentition %) atrakcyjne (atractive) nieatrakcyjne (not atractive) 8, ,33 3,33 9,80 66,67 23,53 0 bardzo nieatrakcyjne (very unatractive) dające średnim wartościom (2. i 3.) wskaźnika AC (kolejno 41,67% i 35%), świadczącym jednak również o dużej atrakcyjności uzębienia (tab. 2). Hipoteza zakładająca, że przyszli dentyści nie uważają ustawienia własnych zębów za bardziej estetyczne została odrzucona (p = 0,044). Wykazano istotną różnicę w wyborze AC między studentami stomatologii a grupą studentów (χ 2 = 46,61, df = 6, p = 2, ). Podczas wyznaczania wartości IOTN zakwalifikowano o 30% większą liczbę studentów stomatologii do 1. stopnia wskaźnika (ryc. 4A), stano-

5 Użyteczność komponenty estetycznej wskaźnika ortodontycznych potrzeb leczniczych 41 Tabela 2. Wybrana przez badanych wartość komponenty estetycznej (AC) na podstawie fotografii (1 10) Table 2. The value of AC chosen by respondents due to the photographs (1 10) Studenci (Students) (Technology University) Stomatologii (Dentistry) Wartość komponenty estetycznej AC %) (The value of aesthetic componett AC %) , ,66 1, ,58 9,80 5,88 11, ,96 0 wiącego o braku potrzeby leczenia. W przypadku badanych z była widoczna przewaga wartości 4. i 5. odpowiadających nasilonym wadom zgryzu, stanowiącym o konieczności podjęcia leczenia ortodontycznego (ryc. 4B). Wśród grupy studentów stomatologii przeważają niższe wartości wskaźnika IOTN (p < 0,0001). Przebyte przez pacjentów leczenie ortodontyczne nie miało istotnego wpływu na wartość wskaźnika IOTN (χ 2 = 4,013841, df = 4, p = 0,382). Podział badanych na uczelnie obrazuje (ryc. 5), że stomatologii wykazują ponad dwukrotnie większe zainteresowanie leczeniem wad zgryzu (CI 68,36; 100). Zaskakujące wydaje się to, że osoby z wadą o większym nasileniu (IOTN 3) wykazują mniejszą chęć rozpoczęcia Ryc. 4. Wyznaczona wartość wskaźnika IOTN: A dla studentów, B dla studentów stomatologii Fig. 4. IOTN value assigned to: A of University of Technology, B of dentistry A Technology University B stomatologii dentistry

6 42 L. Minch et al. Technology University stomatologii dentistry tak yes nie no nie wiem I don t know Ryc. 5. Wyrażona przez studentów i stomatologii chęć podjęcia leczenia ortodontycznego na podstawie kwestionariusza wśród osób z IOTN 3 Fig. 5. Willingness to undertake orthodontic treatment expressed by of University of Technology and of dentistry, based on questionnaire, among respondents with IOTN 3 terapii (CI 24,82; 55,18). Połowa poddanych badaniu studentów nie wyraziła chęci podjęcia leczenia wady zgryzu, w 12,5% przypadków natomiast nie potrafiła podjąć decyzji mimo wyraźnej konieczności terapii (ryc. 5). Wykazano różnicę między obiektywną (IOTN) a subiektywną (AC) oceną uzębienia (χ 2 = 35,02, p = 3, ) dla IOTN 3. Dla wartości IOTN 1 i 2 nie stwierdzono istotnej statystycznie różnicy w ocenie okluzji. Studenci stomatologii skłaniali się ponadto ku wartościom AC bliższym adekwatnej wartości wskaźnika IOTN (χ 2 = 46,60, p = 2, ). Omówienie Badani mieli trudność w wyborze AC. Wynikało to najprawdopodobniej z braku dostatecznego zrozumienia idei tej komponenty oraz utożsamiania wady zgryzu z wadą zębową i innymi zaburzeniami estetyki uśmiechu. Znajduje to odzwierciedlenie w badaniach autorów polskich i zagranicznych [21, 24], w których pacjenci również wykazywali trudność w porównywaniu włas nego uzębienia z dziesięciostopniową skalą AC. Mimo zwracania szczególnej uwagi badanym, aby nie sugerowali się cechami morfologicznymi, takimi jak: kształt i kolor zębów, wygląd dziąseł itp., czynniki te zdawały się mieć duży wpływ na wybór fotografii przez osoby niezwiązane ze stomatologią [16]. Przyczyną był najprawdopodobniej brak umiejętności oddzielnego potraktowania estetyki okluzji od ogólnie przyjętej atrakcyjności uśmiechu. Wniosek ten znajduje potwierdzenie w badaniach innych autorów, którzy podkreślają, iż atrakcyjność uśmiechu postrzegana przez większość osób jest jednoznaczna z białymi zębami, jak również łukami zębowymi pozbawionymi stłoczeń lub też szpar [25]. Wśród studentów stomatologii wykazano statystycznie znamienną zależność między wyborem komponenty AC a istnieniem wady zgryzu. Polegało to na bardziej adekwatnej ocenie komponenty estetycznej wskaźnika IOTN w porównaniu ze studentami. Wynikało to najprawdopodobniej z faktu posiadania podstawowej wiedzy z zakresu ortodoncji oraz łatwiejszego odrzucania czynników, które powinny zostać pominięte w czasie porównywania własnego zgryzu do przedstawionej skali. Podobną obserwację przeprowadzili ortodonci nigeryjscy [26], którzy w badaniach prowadzonych wśród dzieci, rodziców i lekarzy ortodontów przedstawili zależność między istnieniem zaburzeń okluzji a wyborem komponenty AC wśród świadomych jej lekarzy. Wykazana różnica między obiektywną (IOTN) a subiektywną (AC) oceną uzębienia w badanych grupach znajduje również potwierdzenie we wcześniej przeprowadzonych badaniach w populacji Irańczyków [27]. Udowodniono, iż stomatologii z wadami zgryzu kwalifikującymi się do leczenia (IOTN 3), wykazują zdecydowanie większą chęć podjęcia terapii. Potwierdza to tezę Birkelanda et al. [28], że świadomość obecności wad zgryzu i konsekwencji z tego płynących istotnie zwiększa chęć podjęcia leczenia ortodontycznego. Dlatego też na decyzję o rozpoczęciu terapii wady zgryzu niejednokrotnie wpływa lekarz stomatolog, zwracając uwagę pacjentowi lub jego rodzicom na obecność wady zgryzu.

7 Użyteczność komponenty estetycznej wskaźnika ortodontycznych potrzeb leczniczych 43 Istotny brak zainteresowania terapią ortodontyczną u osób z wadą zgryzu niezwiązanych ze stomatologią świadczy o małym poziomie oświaty zdrowotnej, która powinna polegać na wielokierunkowej edukacji pacjentów obejmującej etiologię powstawania wad, konieczność ich leczenia oraz konsekwencje płynące z zaniechania działań odpowiednich do stadium zaawansowania zaburzenia. W podsumowaniu należy stwierdzić, iż istnieje korelacja między trafnością wyznaczania komponenty estetycznej a świadomością istnienia wady zgryzu. Większość badanych miała jednak trudność w wyborze AC, co wynikało najprawdopodobniej z braku zrozumienia idei tej komponenty. Komponenta estetyczna (AC) wskaźnika IOTN znajduje większe zastosowanie wśród osób mających podstawową wiedzę z zakresu ortodoncji, która umożliwia zróżnicowanie wady zgryzu i estetyki okluzji od ogólnie przyjętej atrakcyjności uśmiechu. Piśmiennictwo [1] Gochman D.S. : The measurement and development of dentally relevant motives. J. Public Health Dent. 1975, 35, [2] Shaw W.C. : Factors influencing desire for orthodontic treatment. Eur. J. Orthod. 1981, 3, [3] McKiernen E., McKiernen F., Jones M.L. : Psychological profiles and motivation of adults who seek orthodontic treatment. Int. J. Adult Orthodon. Orthognath. Surg. 1992, 7, [4] Bos A., Hoogstraten J., Prahl-Andersen B. : Expectations of treatment and satisfaction with dentofacial appearance in orthodontic patients. Am. J. Orthod. Dentofacial Orthop. 2003, 123, [5] Mattick C.R., Gordon P.H. : Smile aesthetics and malocclusion in UK teenage magazines assessed using the Index of Orthodontic Treatment Need (IOTN). J. Orthod. 2004, 31, [6] Klages U., Claus N., Wehrbein H., Zentner A. : Development of a questionnaire for assessment of the psychosocial impact of dental aesthetics in young adults. Eur. J. Orthod. 2006, 28, [7] Ngom P.I., Brown R., Diagne F., Normand F., Richmond S. : A cultural comparison of treatment need. Eur. J. Orthod. 2005, 27, [8] Urtane I., Pugaca J., Liepa A., Rogovska I. : The severity of malocclusion and need for orthodontic treatment in correspondence with the age. Stomatologija, Baltic Dent. Maxillofacial J. 2006, 8, [9] Mandall N.A., McCord J.F., Blinkhorn A.S.,Worthington H.V., O Brien K.D. : Perceived aesthetic impact of malocclusion and oral self-perceptions in year-old Asian and Caucasian children in greater Manchester. Eur. J. Orthod. 2000, 22, [10] Brook P.H., Shaw W.C. : The development of an orthodontic treatment priority index. Eur. J. Orthod. 2001, 23, [11] Burden D.J., Holmes A. : The need for orthodontic treatment in child population of the United Kingdom. Eur. J. Orthod. 1994, 16, [12] Chestnutt I.G., Burden D.J., Steele J.G., Pitts N.B., Nuttall N.M., Morris A.J. : The orthodontic condition of children in the United Kingdom. Br. Dent. J. 2006, 200, [13] Johansson A.M., Follin M.E. : Evaluation of the Dental Health Component, of the Index of Orthodontic Treatment Need, by Swedish orthodontists. Eur. J. Orthod. 2009, [14] Josefsson E., Bjerklin K., Lindsten R. : Malocclusion frequency in Swedish and immigrant adolescents influence of origin on orthodontic treatment need. Eur. J. Orthod. 2007, 29, [15] Louwerse T.J., Aartman I.H.A., Kramer G.J.C., Prahl-Andersen B. : The reliability and validity of the Index of Complexity, Outcome and Need for determining treatment need in Dutch orthodontic practice. Eur. J. Orthod. 2006, 28, [16] Svedström-Oristo A.L., Pietilä T., Pietilä I., Vahlberg T., Alanen P., Varrela J. : Acceptability of dental appearance in a group of finnish 16- to 25-year-olds. Angle Orthod. 2009, 79, [17] Souames M., Bassigny F., Zenati N., Riordan P.J., Boy-Lefevre M.L.: Orthodontic treatment need in French schoolchildren: an epidemiological study using the Index of Orthodontic Treatment Need. Eur. J. Orthod. 2006, 28, [18] Richmond S., Andrews M. : Orthodontic treatment standards in Norway. Eur. J. Orthod. 1993, 15, [19] Birkeland K., Bøe O.E., Wisth P.J. : Relationship between occlusion and satisfaction with dental appearance in orthodontically treated and untreated groups. A longitudinal study. Eur. J. Orthod. 2000, 22, [20] Kerosuo H., Väkiparta M., Nyström M., Heikinheimo K. : The seven-year outcome of an early orthodontic treatment strategy. J. Dent. Res. 2008, 87, 584. [21] Grzywacz I. : The value of the aesthetic component of the Index of Orthodontic Treatment Need in the assessment of subjective orthodontic treatment need. Eur. J. Orthod. 2003, 25, [22] Wdowiak L., Nowicka-Dudek K. : Wskaźnik oceny ortodontycznej potrzeby leczniczej. Zdr. Publ. 2006, 116, [23] Śmiech-Słomkowska G., Dubojska A.M., Defińska-Kaniorska A. : Wady zgryzu i potrzeby leczenia ortodontycznego u dzieci z upośledzeniem umysłowym. Czas. Stomatol. 2006, 59, [24] Holmes A. : The prevalence of orthodontic treatment need. Br. J. Orthod. 2001, 19, [25] Hendy N.C., Toner A.M. : Does the public s opinion of what is an attractive smile agree with the aesthetic component of the IOTN? How important is a nice smile to the people of the UK and Antigua? BDS Elective Report, 2006.

8 44 L. Minch et al. [26] Otuyemi O.D., Kolawole K.A. : Perception of orthodontic treatment need: opinion comparisons of patients, parents and orthodontists. African J. Oral Health. 2005, 2, [27] Padisar P., Mohammadi Z., Nasseh R., Marami A. : The Use of Orthodontic Treatment Need Index (IOTN) in a referred Iranian population. Res. Biol. Sci. 2009, 4, [28] Birkeland K., Katle A., Løvgreen S., Bøe O.E., Wisth P.J.J. : Factors influencing the decision about orthodontic treatment. A longitudinal study among 11- and 15-year-olds and their parents. Orofac. Orthop. 1999, 60, Adres do korespondencji: Liwia Minch Katedra i Zakład Ortopedii Szczękowej i Ortodoncji AM ul. Krakowska Wrocław tel.: liwiaminch@tlen.pl Praca wpłynęła do Redakcji: r. Po recenzji: r. Zaakceptowano do druku: r. Received: Revised: Accpeted: