O POWODZI OD POCZĄTKU DO KOŃCA

Transkrypt

1 Cena 20 zł (w tym 7% VAT) nr 4 (31) Rok V lipiec sierpień DROGI GEOIN YNIERIA Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne nr 4 (31) lipiec sierpień 2010 Zarządzanie ryzykiem powodziowym to proces Drogi po wodzie drogie powodzie Zbigniew Kledyński Odbudowa koniunktury w branży budowlanej O POWODZI OD POCZĄTKU DO KOŃCA

2

3

4 Edytorial dr hab. inż. Zbigniew Kledyński, prof. PW 14 Zarządzanie ryzykiem powodziowym to proces, a nie jednorazowe przedsięwzięcie 8Odbudowa koniunktury w branży budowlanej 11 Drogi po wodzie drogie powodzie 22 Drodzy Czytelnicy! W upalne lipcowe dni łatwo zapomnieć o niedawnej powodzi, największej od 13 lat i przeżywanej przez wszystkich, a nie tylko bezpośrednio dotkniętych jej skutkami, Polaków. W wyniku akcji ratowniczej, w którą było zaangażowanych aż 80 tysięcy strażaków zawodowych i ochotniczych Straży Pożarnych, z zalanych terenów ewakuowano ponad 31 tysięcy osób. Według wstępnych szacunków MSWiA straty po powodzi przekroczyły 10 mld zł, a znaczącą część tych kosztów stanowi zniszczona infrastruktura transportowa i łączności. Nieszybko będziemy mogli o zapomnieć o tym kataklizmie, bowiem zdaniem specjalistów straty powodziowe obniżą wzrost gospodarczy zarówno w 2. kwartale, jak i w całym 2010 r. Chociaż w 3. kwartale może wystąpić zwiększony popyt na materiały i usługi budowlane, to straty z 2. kwartału nie zostaną odrobione i tym samym zaważą o niższym wzroście gospodarczym w całym roku. Pytanie, czy powinniśmy o niej zapomnieć. W moim głębokim przekonaniu nie, i to nie tylko z powodu współczucia dla tysięcy osób, które długo będą odbudowywać zniszczone domy i których obecne położenie, jak mówią, jest gorsze niż w okresie samej powodzi. Chodzi o to, aby wyciągnąć wnioski i lepiej zabezpieczyć się na wypadek podobnej katastrofy w przyszłości. Wierzę, że ta powódź nie pozostawiła nikogo obojętnym, a sam będąc jej skutkami bardzo poruszony, zdecydowałem, że główne teksty tego numeru NBI będą dotyczyć majowo-czerwcowej powodzi, a także wychodząc od bieżącej sytuacji problematyki ochrony przeciwpowodziowej w Polsce. Powódź sprawiła, że znów głośno zaczęto mówić o konieczności zapewnienia finansowania i rychłej realizacji budowli przeciwpowodziowych. Przetargów związanych z typową hydrotechniką, m.in. regulacją rzek i budową zbiorników wodnych, było dotąd jak na lekarstwo. Czy nastąpi przełom w budownictwie hydrotechnicznym? Jestem przekonany, że na tego typu inwestycjach nie należy oszczędzać. Niezwykle ciekawie mówi o tym prof. Politechniki Warszawskiej Zbigniew Kledyński, który wskazuje bezcenne przykłady dobrych rozwiązań stosowanych w Europie, zwłaszcza w Niemczech. Jako znakomity hydrotechnik wyjaśnia, jakie budowle hydrotechniczne i gdzie powinny powstać w ramach nowoczesnego systemu ochrony przeciwpowodziowej w Polsce. Profesor przypomina, że mamy obowiązek wdrożyć tzw. dyrektywę powodziową, na poziomie map terenów zalewowych i map ryzyka powodziowego do 2013 r., a na poziomie planów zarządzania ryzykiem do 2015 r. Same mapy to dopiero instrument do tworzenia racjonalnych planów działań, wymagających mozolnego wdrażania latami i za duże pieniądze, których dziś nikt nie może odpowiedzialnie oszacować podkreśla. Bardzo wyraziste poglądy na ten temat ma prof. Józef Dziopak z Politechniki Rzeszowskiej. W artykule O powodzi od początku do końca pisze o ukamieniowaniu niektórych odcinków rzek i krytycznie wypowiada się o prowadzonej od kilkudziesięciu lat fatalnej w skutkach, jego zdaniem, ich regulacji. Skalę zniszczeń w infrastrukturze drogowej opisuje szczegółowo Tomasz Orłowski z Polskiego Kongresu Drogowego. Inwentaryzuje też zalane przez wodę place budowy nowych autostrad i dróg ekspresowych, które miały być przygotowane na Euro Tegoroczna powódź to nie tylko tysiące kilometrów kwadratowych zalanych obszarów, ale i nadzwyczaj liczne osuwiska. Temu zjawisku poświęcamy więc dużo uwagi w tym numerze, poruszając m.in. problemy z opracowaniem prawidłowego pod względem technicznym projektu zabezpieczenia osuwiska. Z szerokiej palety interesujących tekstów na zakończenie wybrałem dla Państwa raport o stanie budownictwa w 1. połowie 2010 r. Wyniki badań przeprowadzonych na potrzeby tego opracowania świadczą o poprawie nastrojów w branży. Oby zatem potwierdziły się te krzepiące sygnały o odbudowie koniunktury w budownictwie. Życząc tego Państwu i sobie, serdecznie pozdrawiam. O powodzi od początku do końca Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść reklam, artykułów sponsorowanych i ogłoszeń oraz zastrzega sobie prawo do skracania nadesłanych tekstów i opatrywania ich własnymi tytułami. Jakiekolwiek wykorzystywanie w całości lub we fragmencie materiałów zawartych w ogólnopolskim magazynie branżowym Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne bez zgody wydawcy jest zabronione. Zabroniona jest bezumowna sprzedaż czasopisma po cenie niższej od ceny detalicznej ustalonej przez wydawcę, sprzedaż numerów aktualnych i archiwalnych po innej cenie jest nielegalna i grozi odpowiedzialnością karną. Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne, Kraków 2010 P A R T N E R Z Y M E R Y T O R Y C Z N I Akademia Górniczo-Hutnicza Im. Stanisława Staszica Akademia Górniczo-Hutnicza Wydział Wiertnictwa, Nafty i Gazu Politechnika Świętokrzyska Politechnika Śląska Wydział Górnictwa i Geologii Polska Fundacja Technik Bezwykopowych Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Komunikacji Rzeczpospolitej Polskiej Oddział w Krakowie Polski Komitet Geotechniki Oddział Małopolski

5 Budujemy najwyższą jakość Warto budować. I warto robić to dobrze. Bo dobrze wykonana praca zawsze procentuje. Dzięki tej filozofii już od lat znajdujemy się w czołówce największych koncernów budowlanych w Polsce. W ciągu blisko dwudziestoletniej działalności zrealizowaliśmy ponad 300 nowoczesnych inwestycji, uhonorowanych licznymi nagrodami. Potwierdzeniem najwyższej jakości naszych usług jest niesłabnące zaufanie Klientów, dzięki któremu możemy sięgać chmur.

6 Spis treści Odbudowa koniunktury w branży budowlanej Bartłomiej Sosna 11 Drogi po wodzie drogie powodzie Tomasz Orłowski 14 Zarządzanie ryzykiem powodziowym to proces, a nie jednorazowe przedsięwzięcie Z dr. hab. inż. Zbigniewem Kledyńskim, prof. PW, kierownikiem Zakładu Budownictwa Wodnego i Hydrauliki Wydziału Inżynierii Środowiska Politechniki Warszawskiej, rozmawia Anna Biedrzycka 19 Praktyczne problemy przy sporządzaniu dokumentacji geologicznoinżynierskiej na terenach osuwiskowych Marcin Babiarz, Marcin Dulski 22 O powodzi od początku do końca Józef Dziopak 26 Katastrofy budowlane wnioski na przyszłość Bernarda Ambroża-Urbanek 29 WODOCIĄGI narodziny nowego miejsca na mapie spotkań branży Międzynarodowe Targi Poznańskie sp. z o.o. 30 AUTOSTRADA-POLSKA 2010 Anna Siedlecka 32 Projektowanie rond Anna Siedlecka 34 WOD-KAN 2010 Anna Siedlecka 36 No-Dig Poland 2010 Piotr Dańczuk 38 Wysokie i bezpieczne loty Anna Siedlecka 40 Technologia studni opuszczanych w terenie zabudowanym Marcin Cwielong, Adam Ziemski Deskowanie estakad węzła Marsa w Warszawie Harsco Infrastructure Polska Sp. z o.o. 46 Zabezpieczenie wykopów pod obiekty mostowe węzła Pułkowa w Warszawie Grzegorz Wilczak, Tomasz Żyrek 48 Metody budowy części podziemnej budynków głębokich na podstawie realizacji inwestycji Wolf Marszałkowska i Wolf Bracka w Warszawie Wojciech Szmilewski, Anna Ledzińska, Piotr Godzieba 54 Wzmacnianie podłoża gruntowego pod fundamenty obiektów mostowych Mikołaj Skwarek 56 Nowe wyzwania polskiej geologii Zarząd Targów Warszawskich SA 57 1-Bzie: 30 m odsłoniętej i nierozpartej ściany szczelinowej Bogusław Przebinda 58 Lepiej zabezpieczać niż naprawiać Maciej Łuczak 60 Znaczenie i błędy rozpoznania podłoża gruntowego przy posadowieniach obiektów infrastruktury transportu lądowego Jarosław Rybak, Elżbieta Stilger-Szydło 66 Mosty zwodzone Josepha Straussa Krzysztof Dąbrowiecki 70 Stephen Timoshenko ojciec mechaniki stosowanej (okres emigracyjny) Krzysztof Dąbrowiecki 73 HydroSilesia targi dla poprawy jakości wody Kolporter EXPO Sp. z o.o. 6 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Lipiec Sierpień 2010

7 Redakcja Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne OGÓLNOPOLSKI MAGAZYN BRANŻOWY Wydawca: Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Mariusz Karpiński-Rzepa Dziennikarze: Anna Biedrzycka szef działu Studio graficzne i multimedia: Dominik Jarząbek szef działu studio@kebodesign.pl Redakcja: Anna Karpińska-Rzepa (szef biura) ul. Zakopiańska 9/101, Kraków tel.: , , fax: redakcja@nbi.com.pl Bernarda Ambroża-Urbanek bernarda@nbi.com.pl Małgorzata Piechota Anna Siedlecka Krzysztof Sikora Kinga Wolska Grafik: Magdalena Jarząbek m.jarzabek@nbi.com.pl Redaktor naczelny: Mariusz Karpiński-Rzepa mariusz.karpinski@nbi.com.pl Reklama i marketing: Anna Karpińska-Rzepa szef działu tel.: , fax: anna.karpinska@nbi.com.pl Internet: Łukasz Jezierski szef działu portal@nbi.com.pl Damian Karpiński Redaktor wydania: Lena Bełdan lena.beldan@nbi.com.pl Lidia Pobidyńska tel.: lidia@nbi.com.pl Prenumerata: Kolporter SA, Garmond Press Sprzedaż: Salony EMPiK oraz redakcja Dystrybucja: Teresa Siedlecka, Ararat Vision prenumerata@nbi.com.pl Druk: Pasaż Sp. z o.o. Nakład: 7000 egzemplarzy Projekt okładki: Dominik Jarząbek Zdjęcia na okładce: Marek Krakowiak Fotolia.com prof. dr hab. inż. Antoni Tajduś Rektor Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie RADA PROGRAMOWA prof. dr hab. inż. Andrzej Gonet Zakład Wiertnictwa i Geoinżynierii Wydział Wiertnictwa Nafty i Gazu AGH dr hab. inż. Jerzy Z. Piotrowski, prof. PŚk Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska Politechniki Świętokrzyskiej prof. dr hab. inż. Stanisław Stryczek Zakład Wiertnictwa i Geoinżynierii Wydział Wiertnictwa Nafty i Gazu AGH prof. dr hab. inż. Andrzej Kuliczkowski Prezes Polskiej Fundacji Technik Bezwykopowych, Zakład Wodociągów i Kanalizacji Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska Politechniki Świętokrzyskiej prof. dr hab. inż. Jan Biliszczuk Zakład Mostów Instytut Inżynierii Lądowej Politechniki Wrocławskiej dr hab. inż. Marek Cała Katedra Geomechaniki, Budownictwa i Geotechniki Wydział Górnictwa i Geoinżynierii AGH prof. dr hab. inż. Józef Dubiński Główny Instytut Górnictwa prof dr. hab. inż. Józef Dziopak Katedra Infrastruktury i Ekorozwoju Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska Politechniki Rzeszowskiej dr hab. inż. Kazimierz Gwizdała, prof. PG Katedra Geotechniki Geologii i Budownictwa Morskiego Wydział Inżynierii Lądowej i Środowiska Politechniki Gdańskiej dr hab. inż. Zbigniew Kledyński, prof. PW Wydział Inżynierii Środowiska Politechniki Warszawskiej dr hab. inż. Kazimierz Kłosek, prof. PŚl Zakład Dróg i Kolei Wydział Budownictwa Politechniki Śląskiej prof. dr hab. inż. Wiesław Kozioł Katedra Górnictwa Odkrywkowego Wydział Górnictwa i Geoinżynierii AGH dr hab. inż. Marek Łagoda, prof. PL Katedra Dróg i Mostów Wydział Budownictwa i Architektury Politechniki Lubelskiej, Instytut Badawczy Dróg i Mostów prof. dr hab. inż. Maciej Mazurkiewicz Katedra Ekologii Terenów Górniczych Wydział Górnictwa i Geoinżynierii AGH prof. dr hab. inż. Krystian Probierz Wydział Górnictwa i Geologii Politechniki Śląskiej prof. dr hab. inż. Jakub Siemek Zakład Gazownictwa Ziemnego Wydział Wiertnictwa, Nafty i Gazu AGH prof. dr hab. inż. Andrzej Wichur Katedra Geomechaniki, Budownictwa i Geotechniki Wydział Górnictwa i Geoinżynierii AGH dr hab. inż. Adam Wysokowski, prof. UZ Zakład Dróg i Mostów Wydział Inżynierii Lądowej i Środowiska Uniwersytetu Zielonogórskiego dr inż. Jacek Alenowicz Katedra Inżynierii Drogowej Wydział Inżynierii Lądowej i Środowiska Politechniki Gdańskiej, Polskie Stowarzyszenie Geosyntetyczne dr inż. Agata Zwierzchowska Zakład Wodociągów i Kanalizacji Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska Politechniki Świętokrzyskiej

8 Sektor budowlany w Polsce 1. połowa RAPORT Iofoto Fotolia.com Odbudowa koniunktury w branży budowlanej Bartłomiej Sosna, starszy analityk rynku budowlanego, PMR Publications Wskutek wyjątkowo mroźnej zimy oraz deszczowej wiosny pierwsze miesiące 2010 r. charakteryzowały się spadkiem aktywności na polskich budowach, a większość firm budowlanych odnotowała opóźnienia w realizacji inwestycji, które będą nadrabiane przez cały 2010 r. Mimo że działalność budowlańców w dalszym ciągu jest utrudniona przez liczne bariery, to wiele firm w obecnej sytuacji doszukuje się także czynników mających pozytywny wpływ na rynek. Wyniki badania wśród pracowników wysokiego szczebla zarządzania oraz pionów operacyjnych 200 największych polskich firm budowlanych, przeprowadzonego na potrzeby raportu Sektor budowlany w Polsce 1. połowa Prognozy na lata , świadczą o pewnej poprawie nastrojów w branży budowlanej w Polsce. Na rynku w dalszym ciągu przeważają jednak firmy, które w obecnej sytuacji dostrzegają więcej zjawisk negatywnych niż pozytywnych. Największą przeszkodą dla firm są problemy z przepisami i urzędnikami (49% wskazań), w tym m.in. brak regulacji prawnych, które powinny chronić polski rynek przed firmami zagranicznymi oferującymi zaniżone ceny usług budowlanych, zbyt skomplikowane procedury przetargowe zamówień publicznych, a także nadmierna biurokracja. Duża konkurencja na rynku, w tym również cenowa, oraz wysokie koszty pracy i podatki są stosunkowo często wymieniane przez budowlańców jako czynniki utrudniające działalność. Bardzo często natomiast ankietowani postrzegają konkurencję na rynku jako nieuczciwą. Na taką ocenę wpływają głównie działania podejmowane przez firmy zza granicy, które, chcąc wejść na polski rynek, stosują rażąco niskie ceny. Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Lipiec Sierpień 2010 Ankietowane przedsiębiorstwa wymieniały również inne czynniki utrudniające obecnie funkcjonowanie na rynku budowlanym. Prawie co dziesiąty respondent wskazywał na problemy z finansowaniem działalności (8%), natomiast zatory płatnicze, aktualną sytuację gospodarczą oraz brak inwestycji wymieniło po 5% ankietowanych.

9 Sektor budowlany w Polsce 1. połowa 2010 RAPORT Fotolia.com Zapytano także firmy budowlane o czynniki, które w obecnej chwili najbardziej ułatwiają funkcjonowanie na polskim rynku budowlanym. Spośród nich respondenci najczęściej wymieniali posiadanie przez firmy takich cech, jak solidność, profesjonalizm, uczciwość, dobre referencje i doświadczenie (odpowiedziało tak 27% ankietowanych). Na kolejnych miejscach znalazły się dotacje unijne, a także łatwa dostępność oraz niskie ceny materiałów budowlanych (po 23%). Duże znaczenie dla firm budowlanych w okresie spowolnienia mają także kontakty biznesowe, zwłaszcza trwałe i dobre relacje ze zleceniodawcami, inwestorami, jak też podwykonawcami. Respondenci wymieniali również posiadanie przez firmę odpowiednio wykwalifikowanej kadry (także łatwą dostępność nowych pracowników) oraz pojawianie się na rynku wielu nowych i zapowiedzi kolejnych inwestycji, co już wkrótce powinno wpłynąć na zwiększanie popytu na prace wykonawcze. Oczekujemy, że w najbliższych latach budownictwo inżynieryjne w dalszym ciągu będzie motorem napędowym polskiego sektora budowlanego, jednak wzrosty będą znacznie niższe niż 27% odnotowane w 2009 r. Będzie to spowodowane wyższą bazą porównawczą oraz opóźnieniami w realizacji kilku ważnych projektów inżynieryjnych, w związku z czym pula realizowanych inwestycji ulegnie uszczupleniu. Z uwagi na fakt, że zdecydowana większość przedsięwzięć inżynieryjnych to projekty publiczne, można spodziewać się wynikających z tego względu kolejnych opóźnień. Mimo to, w najbliższych latach budownictwo drogowe oraz mostowe utrzymają wysoki poziom nakładów inwestycyjnych i pozostaną kluczowymi segmentami budownictwa inżynieryjnego. Silny wzrost wspierany będzie także przez inwestycje w infrastrukturę wodno-ściekową, których realizacja w ostatnich miesiącach wyraźnie nabrała tempa. Oczekiwane jest także przyspieszenie w segmencie energetycznym, gdzie liczba planowanych inwestycji systematycznie rośnie, jednak projekty te realizowane będą w dłuższym okresie. W związku ze wstrzymaniem lub opóźnieniem wielu dużych projektów komercyjnych oraz niższym poziomem inwestycji w gospodarce, budownictwo niemieszkaniowe, po zanotowaniu 13% zniżki w 2009 r., w roku bieżącym także odnotuje spadek. Wyraźne ożywienie w budownictwie niemieszkaniowym możliwe jest dopiero w latach , głównie dzięki poprawie sytuacji w sektorze finansowym oraz szybszemu rozwojowi polskiej gospodarki. W dalszym ciągu oczekujemy przyspieszenia w budownictwie użyteczności publicznej (edukacja, ochrona zdrowia, kultura, sport i rekreacja) będącego rezultatem dużej liczby podpisywanych kontraktów budowlanych w ostatnich kilkunastu miesiącach. Częściowo zrekompensuje to spadki w kategorii obiektów komercyjnych. Lipiec Sierpień 2010 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 9

10 Sektor budowlany w Polsce 1. połowa 2010 RAPORT Wstrzymanie przez deweloperów wielu projektów w latach przyniosło w 2009 r. zniżkę produkcji budowlano-montażowej w budownictwie mieszkaniowym aż o 23%. W 2010 r. oczekiwane są dalsze spadki w tym segmencie, jednak z uwagi na rozpoczynane już nowe projekty deweloperskie będą one łagodniejsze niż w ubiegłym roku. W 2010 r. oczekujemy już wzrostu liczby rozpoczynanych projektów mieszkaniowych, dzięki czemu lata powinny przynieść wyraźną poprawę w sferze produkcji budowlanej z tytułu budownictwa mieszkaniowego, na co wpływ będzie miało także polepszenie się koniunktury w segmencie kredytów hipotecznych. Informacje napływające od największych firm deweloperskich w ostatnich miesiącach sugerują, że już w 2010 r. nastąpi początek odbudowy podaży mieszkań przez nie budowanych. Jednak w związku z długością cyklu inwestycyjnego, w latach spodziewamy się spadku liczby lokali oddawanych do użytku, co będzie głównie efektem mniejszej liczby rozpoczynanych inwestycji w latach Wzrost liczby mieszkań oddanych do użytkowania będzie miał miejsce najprawdopodobniej dopiero w 2012 r. Jeśli chodzi o najatrakcyjniejsze segmenty rynku budowlanego, to w dalszym ciągu bezkonkurencyjne pozostaje drogownictwo dla 76% dużych firm budowlanych jest to najbardziej interesujący sektor rynku w perspektywie najbliższych dwóch lat. Warto jednak zauważyć, że atrakcyjność tego segmentu nieznacznie spadła w marcu 2009 r. wskazywało na niego 88% firm. Na drugim miejscu znalazło się budownictwo energetyczne, chociaż wskazało na nie mniej respondentów niż w poprzednich edycjach badania. Trzecią najczęściej wymienianą gałęzią było budownictwo ochrony środowiska, którego atrakcyjność wciąż utrzymuje się na stosunkowo wysokim poziomie. Warto zwrócić uwagę, że sektor mieszkaniowy stopniowo odbudowuje swoją popularność. W ubiegłorocznym marcowym badaniu zajął on ostatnie miejsce (5%), zaś aktualnie znajduje się na czwartym miejscu (18%). Wyraźny spadek popularności odnotowało natomiast budownictwo obiektów sportowych i rekreacyjnych, co wynika głównie z faktu zakończenia procedur przetargowych na większość dużych obiektów sportowych. R E K L A M A

11 Drogi Kraj Drogi po wodzie drogie powodzie Tomasz Orłowski, Polski Kongres Drogowy DK1 Czechowice-Dziedzice, fot. GDDKiA oddział w Katowicach Dwie fale powodziowe, które najpierw w maju, a potem w czerwcu przeszły przez Polskę z południa na północ, zniszczyły nie tylko dobytek ludzi mieszkających na zalanych terenach, ale spowodowały także duże straty w majątku wspólnym, zwłaszcza w infrastrukturze. Powódź zawsze stanowi zagrożenie dla mostów i dróg do nich prowadzących. Nie zabrakło i tym razem tak dramatycznych wydarzeń, jak zawalenie się mostu kolejowego w Nowym Sączu. Cała Polska śledziła losy mostu Dębnickiego w Krakowie. Mniej szczęścia miały niewielkie, lokalne mosty o małej nośności, niekiedy o konstrukcji drewnianej, które dla mieszkańców wielu wiosek stanowiły jedyny łącznik ze światem. W chwili gdy piszę te słowa, trwa walka z drugą falą powodziową na środkowej Wiśle. Oznacza to, że długo jeszcze nie będzie pełnego bilansu strat, z tym trzeba będzie zaczekać aż wody ustąpią. Nie będzie to jednak bilans ostateczny, bowiem skutki powodzi mogą ujawnić się nawet po dłuższym czasie tak jest, gdy dojdzie do osłabienia konstrukcji. Zdarza się, że efekty stają się widoczne dopiero po latach. To, że gdzieś na jezdni nie widać wody, nie znaczy, że jest nieuszkodzona. Droga to nie tylko nawierzchnia, ale cały korpus i podbudowa. Gdy jej konstrukcja nasiąknie wodą, tworzą się zapadliska i dziury w asfalcie. Już jednak pierwsze szacunki pokazały, że straty będą znaczne. A wycena strat jest niezbędna ze względu na oczekiwaną pomoc Unii Europejskiej, o którą rząd musi się zwrócić w ciągu 10 tygodni. Drogi krajowe istniejące Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad jeszcze po pierwszej majowej fali szacowała, że trzeba będzie wydać ok. 800 mln zł na remonty i naprawy dróg, które już są podmyte, a dotyczyło to tylko południowych regionów kraju. Jednak jeszcze pod koniec pierwszej dekady czerwca zamkniętych było po kilka odcinków dróg krajowych w województwach: podkarpackim, małopolskim, śląskim i świętokrzyskim (w okolicach Sandomierza). Ostateczna wartość strat będzie więc zapewne znacznie większa. Szczególnie ucierpiały drogi krajowe w województwie małopolskim. Tu straty mogą sięgnąć nawet 100 mln zł, a przyczyniły się do tego nie tylko bezpośrednie wylewy rzek, ale także bardzo groźne osuwiska. Na Sądecczyźnie szacowanie zniszczeń było szczególnie utrudnione z powodu uaktywniania się nowych osuwisk. Zlokalizowano tam już ponad 100 takich miejsc, a w całej Małopolsce kilkaset. Oznacza to, że rzeczywiste straty będą znane dopiero po ekspertyzach dotyczących nośności gruntu pod drogami i aktywności osuwisk. Największe zniszczenia wystąpiły w Małopolsce na drodze nr 4 Wieliczka Pogórska Wola 10,5 mln zł (osuwiska, pęknięcia nawierzchni, rozmyte pobocza, zamulone rowy), drodze nr 75 Lipiec Sierpień 2010 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 11

12 Kraj Drogi Most w ciągu drogi wojewódzkiej nr 964, Uście Solne, fot. ZDW Kraków Osuwisko w ciągu drogi wojewódzkiej nr 975, Kurów, fot. ZDW Kraków A1 Bełk Świerklany, fot. GDDKiA oddział w Katowicach A1 Maciejów Sośnica, fot. GDDKiA oddział w Katowicach Niepołomice Muszynka 9,65 mln zł (pęknięcia i deformacje nawierzchni, uszkodzone pobocza, osuwiska m.in. na górze Just), autostradzie A4 Balice Targowisko 8,5 mln zł (osunięte skarpy), drodze nr 28 Zator Biecz 5,9 mln zł (osuwiska, oberwane skarpy, podmyta nawierzchnia); oprócz tego znacznie ucierpiały mosty w Grybowie, Białym Dunajcu i droga nr 52 Kęty Głogoczów, gdzie pojawiły się osuwiska i ubytki nawierzchni. Podobnej wielkości straty wystąpiły na drogach w województwie śląskim. Tam woda zniszczyła prawie 880 km dróg różnych kategorii. Oddział GDDKiA straty na drogach krajowych szacował na ok. 100 mln zł. Zarząd Dróg Wojewódzkich w Katowicach ocenił, że naprawa uszkodzonych dróg pozostających w zarządzie samorządu województwa śląskiego wyniesie ok. 17,9 mln zł, a mostów i przepustów ok. 5,15 mln zł. Na południu województwa czasowo zamknięte były drogi: krajowa nr 44 w Bieruniu, S1 w Lędzinach, DK1 w Goczałkowicach i Czechowicach-Dziedzicach. Spore zniszczenia dotknęły DK 81, czyli popularną wiślankę. Co najmniej 15,4 mln zł będzie kosztowała naprawa zalanych dróg na Opolszczyźnie. W wielu miejscach będą potrzebne nie tylko remonty nawierzchni, ale i odbudowa poboczy i rowów, oczyszczenie studzienek ściekowych, kanalizacji deszczowej i przepustów. Do tego dojdzie naprawa mostów i chodników. Najbardziej poszkodowane zostały okolice Brzegu i Kędzierzyna-Koźla. Drogi krajowe budowane Zniszczenia są nie tylko na istniejących drogach. Powódź wstrzymała budowę ponad 300 km dróg, a straty szacuje się w setkach milionów złotych. Woda zalała także place budowy nowych autostrad i dróg ekspresowych, które miały być przygotowane na Euro Harmonogram wielu tych inwestycji jest zagrożony. Według danych GDDKiA, powódź zatrzymała 23 ważne inwestycje drogowe. Niektóre drogi zostaną oddane z opóźnieniem od jednego do dwóch miesięcy, choć początkowe pesymistyczne doniesienia mówiły nawet o półrocznych poślizgach. Czasem jeszcze trudno ocenić skalę zniszczeń, bo place budowy są ciągle zalane i nie można wznowić prac zanim ziemia nie wyschnie. Na budowie autostrady A1 Bełk Świerklany zostały podtopione budowane tam mosty, osunęły się skarpy, podmyło lub zostały zniszczone nasypy pod ekrany akustyczne. Pod wodą znalazł się cały odcinek A1 między Sośnicą a Maciejowem. Zalane zostały maszyny budowlane, kontenery dla pracowników, konstrukcje wiaduktów i wytyczony już ślad autostrady. Musiano wstrzymać wszystkie prace, a pracownicy bezradnie patrzyli, jak żywioł niszczy to, co udało się im do tej pory zbudować (wykonano już 40% inwestycji). Ten sześciokilometrowy odcinek miał być gotowy do połowy przyszłego roku, ale najpewniej nie będzie. Na kolejnym budowanym odcinku A1 Piekary Śląskie Pyrzowice zagrożone są wszystkie fundamenty pod mosty i przepusty. Już wiadomo, że węzeł Sośnica zamiast w maju oddany zostanie do użytku w lipcu. Tam woda zniszczyła nasypy i spowodowała, że nie można było wylewać asfaltu. To największe skrzyżowanie dróg w Polsce, które powstaje dodatkowo przy czynnej cały czas autostradzie A4, ma wyraźnie pecha, bo pierwotnie miało być gotowe już w listopadzie zeszłego roku, gdy uruchamiano odcinek A1 do Bełku. Nie wiadomo jeszcze, jak duże szkody poczyniła woda na budowanej autostradzie A4 z Szarowa do Tarnowa w Małopolsce. Zniszczenia poczynione na budowie autostrady będzie można 12 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Lipiec Sierpień 2010

13 Drogi Kraj ocenić dopiero gdy opadnie woda. Raba wylała w Proszówkach i Cikowicach, przez które ma przebiegać A4 w kierunku Tarnowa. Na szczęście ta inwestycja jest dopiero na początkowym etapie, rozpoczęto prace ziemne i w niektórych miejscach wykonywano pale. Tam też znajduje się biuro budowy, do którego przez wiele dni nie można było dojechać. W Świętokrzyskiem, na drodze ekspresowej S7 ze Skarżyska-Kamiennej do Występy trzeba będzie ponownie wykonać dopiero co zrobione podbudowy z kruszywa pod nawierzchnię, wstrzymano też wbijanie pali pod estakadę. Zniszczony jest plac i zaplecze budowy mostu w Sandomierzu, stanęła rozbudowa drogi nr 79 w rejonie Połańca i Osieka. Firmy wykonawcze oceniają, że w wyniku powodzi kontrakty trzeba będzie wydłużyć o miesiąc lub dwa. To oznacza, że nadal otwarcie jest możliwe przed rozpoczęciem mistrzostw Europy w piłce nożnej, ale rezerwa czasu na nieprzewidziane okoliczności bardzo się skurczyła. Według GDDKiA, w niektórych miejscach prace wydłużą się od tygodnia do trzech miesięcy. W nielicznych termin zakończenia kontraktu zostanie przesunięty o pół roku, ale nie będą to inwestycje kluczowe z punktu widzenia organizacji Euro Podobne zniszczenia wystąpiły także w zachodniej Polsce, wzdłuż Odry. Woda doszczętnie zalała place budowy, gdzie powstają mosty wrocławskich obwodnic: autostradowej i wschodniej. Na placach budów woda miejscami miała nawet 2 m głębokości. Na szczęście to, co już zostało wybudowane, przetrwało napór wezbranej rzeki. Budowniczowie liczą, że prace przy obu przeprawach będą mogły być wznowione na początku lipca. Również tam woda zalała urządzone w kontenerach biura, pozrywała kable. Trzeba będzie od nowa położyć sieć energetyczną. Most na Rędzinie mógłby być gotowy już pod koniec września, ale teraz ten termin na pewno się przesunie. Odra zalała też inny fragment Autostradowej Obwodnicy Wrocławia, bliskodwukilometrowy odcinek w pobliżu ul. Kamieńskiego. Zostały tam podmyte nasypy, zalane trzy mosty, a woda sięgała 2 m. Wykonawca ocenia, że wskutek powodzi budowa tej obwodnicy może opóźnić się o cztery miesiące, czyli zamiast w czerwcu 2011 r. będzie oddana dopiero w październiku. Drogi samorządowe Najłatwiej jest wyliczyć starty w scentralizowanej administracji dróg krajowych, która zarządza ok. 5% długości wszystkich dróg w kraju. Rozproszeni zarządcy dróg samorządowych liczą swoje straty osobno, ale wiadomo, że muszą one być wielokrotnie większe. Tam, gdzie woda ustąpiła, wyłoniły się zniszczone drogi, mosty i przepusty. Dane będą więc przykładowe, ale wiele mówiące. W powiecie tarnobrzeskim na odbudowę dróg będzie trzeba wydać 22 mln zł. Wiele samorządów ocenia, że tegoroczne szkody są na znacznie wyższym poziomie niż po powodzi w 1997 r. Swoje straty oszacował np. Kraków. Na remonty zniszczonych przez wodę ulic potrzeba 50 mln zł. W całym mieście z powodu zalania zniszczonych zostało 38 ulic, a najbardziej ucierpiały: Nowohucka, Hamernia, Tyniecka, Bieżanowska, Klasztorna, Agatowa. Ironią losu jest to, że część z nich została zniszczona nie tylko przez falę powodziową, ale także przez firmy, które na ulice wypompowywały wodę z domów. Sandomierz pod wodą, fot. C. Kozłowski, GDDKiA oddział w Kielcach Sandomierz zaplecze wykonawcy, fot. T. Wągrowski, GDDKiA oddział w Kielcach Estakada E1, fot. GDDKiA oddział w Kielcach Skąd pieniądze na odbudowę? Nawet tak stosunkowo zamożnego samorządu jak krakowski, nie stać na samodzielne usuwanie skutków powodzi w infrastrukturze. Samorządowcy liczą na pomoc państwa, a także Unii Europejskiej. Po poprzednich wielkich powodziach do dotkniętych nimi regionów trafiały specjalne środki na odbudowę zniszczeń. Przygotowujemy projekt ustawy, aby móc wykorzystać środki z Krajowego Funduszu Drogowego na odbudowę dróg zniszczonych przez wodę zapowiedział minister infrastruktury Cezary Grabarczyk. Projekt został skierowany do wstępnych uzgodnień z ministrem finansów i zespołem doradców premiera. Jeśli zostanie zaakceptowany, pakietem zmian ustawowych zajmie się parlament. Pieniądze mogłyby trafić nie tylko na najważniejsze trasy, ale także drogi gminne i powiatowe. A skala potrzeb i zadań w związku z tym ujawni się dopiero wtedy, gdy wszystko wyschnie. Zaczną się remonty, które obejmą głównie drogi, zamulone przepusty, naruszone konstrukcje przepraw i innych obiektów inżynieryjnych. Na pewno do wymiany na zalanych odcinkach będzie warstwa ścieralna. Kierowcy powinni przygotować się na liczne ograniczenia prędkości, zwężenia czy objazdy. Lipiec Sierpień 2010 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 13

14 Wywiad numeru Hydrotechnika Zarządzanie ryzykiem powodziowym to proces, a nie jednorazowe przedsięwzięcie Z dr. hab. inż. Zbigniewem Kledyńskim, prof. PW, kierownikiem Zakładu Budownictwa Wodnego i Hydrauliki Wydziału Inżynierii Środowiska Politechniki Warszawskiej, rozmawia Anna Biedrzycka, Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Zbigniew Kledyński Mam nadzieję, że doświadczenia kolejnej wielkiej powodzi pozwolą osadzić polską politykę wodną na tym co najważniejsze. Trawestując hasło wyborcze kampanii prezydenckiej Billa Clintona Gospodarka, głupcze!, można zaapelować: Bezpieczeństwo, głupcze! Straty, które wyrządziła tegoroczna powódź, szacuje się na ok. 10 mld zł. Tysiące ludzi straciło dorobek życia, ogromne zniszczenia są też w infrastrukturze, m.in. wysokość strat na kolei przekroczyła 200 mln zł, w sieci drogowej 1 mld zł, i to tylko w odniesieniu do dróg krajowych, czyli bez uwzględnienia kosztów zniszczeń dróg wojewódzkich, powiatowych i gminnych, które łącznie stanowią aż 53% wszystkich dróg w kraju. Czy nie byliśmy przygotowani do powodzi, czy też siła żywiołu była zbyt wielka jak na ludzkie możliwości, bo przecież z klęską powodzi, z dość podobnym co w Polsce skutkiem, zmagali też Czesi i Węgrzy. Poziom przygotowania do następstw wystąpienia wezbrań powodziowych jest zawsze względny. Wezbrania jako takie są w swojej istocie zjawiskiem naturalnym. Dopiero gdy wywołują straty, kwalifikujemy je jako powodziowe. Te straty dotyczą ludzkiego życia, majątku, ale także świata roślin i zwierząt. Innymi słowy, wezbrania to zjawisko przyrodnicze, a powódź społeczno-ekonomiczne. Jeśli więc tym razem nie tylko, że nie udało się uniknąć strat, ale są one pod każdym względem znaczące, to oznacza to, że poziom naszych przygotowań planistycznych, technicznych, organizacyjnych i innych był względem wyzwań natury niedostateczny. Jak wskazują przywołane przez Panią przykłady innych krajów regionu było tak nie tylko u nas. W różnych krajach obowiązują różne modele zabezpieczenia przeciwpowodziowego, np. we Francji w 1987 r. wprowadzono bardzo restrykcyjne prawo, które zakłada, że przy planach zagospodarowania przestrzennego musi być uwzględnione zagrożenie powodziowe, a na terenach uznanych za najbardziej ryzykowne z tego punktu widzenia obowiązuje zakaz budowy. W Holandii buduje się wysokie wały, a najdalej w rozwiązaniach przeciwpowodziowych poszła Szwajcaria, zabezpieczona nawet na wypadek wystąpienia wody tysiącletniej. Jaki model należy wprowadzić w naszym kraju, biorąc pod uwagę m.in. stosunki hydrogeologiczne i warunki klimatyczne, w tym charakterystyczną dla naszego klimatu zmienność pogody? Jak powinien wyglądać nowoczesny system ochrony przeciwpowodziowej w Polsce? Do listy wymienionych krajów, bardziej zaawansowanych jak się wydaje w budowaniu systemowej ochrony przeciwpowodziowej, dodałbym Anglię, Austrię i Niemcy. Zwłaszcza Anglicy, po dość systematycznym powodziowym punktowaniu w okresie ostatnich kilkunastu lat, stworzyli całkiem efektywny system, a ochrona przed wodami opadowymi stała się w wielu przypadkach swoistą osią zmian w zagospodarowaniu przestrzennym, zwłaszcza terenów zurbanizowanych, wymuszając ich wieloaspektową modernizację. Jak powinien wyglądać nowoczesny system ochrony przeciwpowodziowej w Polsce? Przede wszystkim powinien uwzględniać różnorodne narzędzia ochrony i cechować się niezbędnymi sprzężeniami zwrotnymi między działaniami lokalnymi i strategiami zlewniowymi. Jasne jest, że należy budować go w oparciu o jednakowe w całym kraju zasady szacowania ryzyka powodziowego i rachunku ekonomicznego potencjalnych środków zarządzania tym ryzykiem. W sukurs przychodzi nam tzw. dyrektywa powodziowa UE, którą powinniśmy wdrożyć na poziomie map terenów zalewowych i map ryzyka powodziowego do 2013 r., a na poziomie planów zarządzania ryzykiem do 2015 r. Same mapy to dopiero instrument do tworzenia racjonalnych planów działań, wymagających mozolnego wdrażania latami i za duże pieniądze, których dziś nikt nie może odpowiedzialnie oszacować. O tym, że zarządzanie ryzykiem powodziowym to proces, a nie jednorazowe przedsięwzięcie, świadczy wymóg aktualizowania planów co sześć lat. Życzmy sobie wytrwałości i konsekwentnego finansowania. 14 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Lipiec Sierpień 2010

15 Hydrotechnika Wywiad numeru Mały, suchy zbiornik przeciwpowodziowy na niewielkim potoku górskim, na zboczu alpejskiej doliny Stubai w Austrii. Po lewej, widok ogólny, po prawej szczegół umocnienia skarp zbiornika między głazami umieszczono żywe rzazy wierzby, która porośnie skarpy i wkomponuje ten obiekt w krajobraz, fot. Z. Kledyński Od 2007 r. MSWiA pracuje nad przygotowaniem planu ochrony przeciwpowodziowej górnej Wisły. Zakłada on budowę sieci zbiorników retencyjnych i polderów oraz wzmocnienie wałów przy miastach. Ważnymi elementami ochrony przeciwpowodziowej tego obszaru są zbiorniki Świnna Poręba na Wiśle, który wciąż jest budowany, oraz Kąty Myscowa na Wisłoce i duża liczba innych, mniejszych zbiorników. Jak ocenia Pan założenia tego planu? Czy zabezpieczenie górnej Wisły oznacza podniesienie stanu bezpieczeństwa na całej długości rzeki? Plany ochrony to wymóg Prawa wodnego, przy czym opóźnienia w ich przygotowaniu brały się po części z braku środków, a po części z oczekiwania na dyrektywę powodziową UE. Nie powinniśmy jednak sądzić, że wszystko, co do tej pory robiono było działaniami w ciemno. Od prawie 100 lat polscy hydrolodzy i hydrotechnicy pracowali nad studiami w zakresie gospodarki wodnej, w tym także dorzecza Wisły, a zwłaszcza jej karpackich dopływów, generujących powodzie opadowe. Ochrona przed powodzią to bodaj najważniejsza, jakkolwiek nie jedyna, funkcja tejże gospodarki. Zbiorniki retencyjne, które Pani wymieniła, planowano od wielu lat. Na przykład Świnna Poręba pojawia się już w notatce z 1919 r. sporządzonej po wizji lokalnej w Karpatach prof. Gabriela Narutowicza nie tylko pierwszego prezydenta odrodzonej Polski, ale i wybitnego hydrotechnika. Z obiektów zrealizowanych w dwudziestoleciu międzywojennym należy wymienić zbiornik w Rożnowie na Dunajcu (tu dodatkowym, silnym impulsem była katastrofalna powódź w 1934 r.) i w Porąbce na rzece Sole. Po II wojnie światowej zrealizowano kilka innych; ostatni z dużych to zbiornik czorsztyński, oddany do użytku tuż przed powodzią w 1997 r. Szkoda, że budowy tych obiektów wloką się niemiłosiernie, i że Świnnej Poręby nie oddano do użytku przed ostatnią powodzią przydałaby się na pewno! Zbiorniki retencyjne to tylko jeden z technicznych elementów w systemie ochrony przed powodzią. Drugi z tego arsenału to wały przeciwpowodziowe. Już w latach 30. XX w. prof. Karol Pomianowski tłumaczył poglądowo w swoim podręczniku Zapory wodne, jak te elementy powinny ze sobą współpracować i jak być współprojektowane. To dobry przykład do zilustrowania sprzężeń, o których wcześniej mówiłem. Zbiornik jeśli ma dostatecznie dużą, względem fali wezbrania, pojemność przeciwpowodziową jest w stanie zredukować maksymalne przepływy poniżej zapory (tak działają również zbiorniki suche i poldery, zwłaszcza gdy mają zamknięcia umożliwiające regulację odpływu). Oznacza to, że wały przeciwpowodziowe poniżej zbiornika mogą być niższe lub gdy już istnieją mogą skutecznie bronić przed większymi wezbraniami. Ale obniżanie maksymalnego natężenia przepływu odbywa się często (szczególnie gdy pojemność zbiorników nie jest duża) kosztem wydłużenia okresu trwania przepływów, wprawdzie nie katastrofalnych, ale wyższych. Konsekwencją tego jest dłużej trwające obciążenie wałów przeciwpowodziowych, które powinny być do tego przygotowane. Mamy więc działania lokalne: zbiorniki i wały, ale ich projektowanie i praca muszą być zintegrowane jako część systemu, w większej skali zlewniowej. Do wymienionych elementów należy dodać tzw. środki nietechniczne, a właściwie niehydrotechniczne, tj. wpływające na wielkość potencjalnych strat, gdy wystąpi duże wezbranie. Są to np. systemy ostrzegania, obowiązkowe ubezpieczenia, ograniczenia w sposobach zagospodarowania terenu, specjalne wymagania techniczne dotyczące obiektów na terenach zalewowych, a skutkujące ich większą odpornością na skutki zalania, wysiedlenia itp. Wracając do Pani pytania. Oczywiście, że zintegrowane projektowanie wszystkich elementów systemu podnosi jego skuteczność w skali lokalnej i zlewniowej. Musimy jednak pamiętać, że wezbrania powodziowe mają różną genezę i scenariusze rozwoju. Odpowiedź systemu nawet najstaranniej zaprojektowanego nie zawsze może być doskonała. Poza tym powodzie to zjawiska ekstremalne, a techniczne rozwiązania, nawet gdy są systemowe, mają określone parametry i związaną z nimi wydolność (funkcjonalność). To samo dotyczy zresztą i środków nietechnicznych. Im kraj bogatszy, tym stać go na lepsze (mniej zawodne) rozwiązania. W tym miejscu chciałbym uprzedzić zarzuty o jednostronne, hydrotechniczne rozumienie systemu ochrony przed powodzią. Otóż do działań ochronnych zaliczam także likwidowanie wałów tam, gdzie ich utrzymanie będzie nieuzasadnione ekonomicznie, zmiany ich rozstawu, powiększanie retencji dolinowej itp. W żadnym razie nie wolno do konkretnych zamierzeń podchodzić dogmatycznie. Należy szukać rozwiązań skutecznych, a więc np. poza miastami tworzyć poldery i tereny zalewowe, a na obszarach dużych miast modernizować obwałowania i także wycinać roślinność z międzywala. Bardzo dobrą ilustracją takiego zróżnicowanego co do środków, zdroworozsądkowego podejścia jest przywoływany na prawo i lewo przez lobby ekologiczne tzw. projekt renaturyzacji Renu w Niemczech. To dobry pro- Lipiec Sierpień 2010 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 15

16 Wywiad numeru Hydrotechnika Ren w Dusseldorfie, źródło: Onet.pl Widok na prawy (praski) brzeg Wisły w Warszawie, na wysokości centrum miasta (w tle most Świętokrzyski), fot. P. Kuźniar gram, ale należy go czytać w całości, a nie tylko przez zielone okulary, i rzetelnie wiedzę o nim w Polsce upowszechniać. Aby to zilustrować, pokażę dwie fotografie: Ren w Düsseldorfie i Wisłę w Warszawie. Pierwsza fotografia ilustrowała artykuł o tzw. renaturyzacji Renu (to publikacja z Tygodnika Powszechnego, udostępniona także na portalu Onet.pl), ale mało kto zwraca uwagę na prawie zupełnie pozbawione roślinności międzywale. Na fotografii z Warszawy widać z kolei bujną roślinność na praskim (niskim) brzegu Wisły, której usunięcie niemożliwe według ekologów obniżyłoby ostatnie wezbrania w stolicy o ok. 80 cm! Nie sposób pogodzić bezpieczeństwa i komfortu posiadania namiastki dzikiej rzeki w środku ponaddwumilionowego miasta. Zresztą, miasto od takiej rzeki po prostu się odwraca, a największe zainteresowanie budzi ona wówczas, gdy grozi przerwaniem wałów. Do rangi wielkiego problemu urosła kwestia wytrzymałości tamy we Włocławku wiele osób zadawało sobie pytanie czy wytrzyma ona napór fali powodziowej. Z zaplanowanej jeszcze w latach 60. XX w. tzw. kaskady dolnej Wisły, czyli ośmiu zapór poniżej Warszawy, zbudowano jedną, właśnie we Włocławku. Czy i gdzie powinny powstać kolejne zapory? Problemy bezpieczeństwa zapory włocławskiej są akurat tej natury, że nawet większe niż ostatnio wezbrania (poza okresem zimowym, gdyż te połączone są z pochodem lodów i trudnym ich przepuszczaniem przez jaz) nie robią na niej większego wrażenia. Stopień wodny we Włocławku stał się częściowo dysfunkcyjny i może być niebezpieczny, ponieważ obniżyło się dno rzeki poniżej obiektu o ok. 3 m. Był to skutek zaniechania budowy zaplanowanego niżej stopnia w Ciechocinku. Można więc powiedzieć, że zapora we Włocławku pracuje w najtrudniejszych dla siebie warunkach wtedy, gdy piętrzy maksymalnie przy znikomych przepływach (wówczas tzw. piętrzenie, czyli różnica między poziomami wody górnej i dolnej jest największe; z kolei w przypadku wezbrań różnica ta jest mniejsza niż zwykle). Z tego, jak ratować stopień wodny we Włocławku, czyni się coraz częściej swoiste wyznanie wiary. Ekolodzy są przeciw, hydrotechnicy za. Pierwsi szukają sojuszników w Brukseli (Wisła została objęta programem Natura 2000), drudzy mają ich w lokalnych społecznościach. Niestety, ale obie strony traktują sprawę w kategoriach gry zerojedynkowej, podczas gdy na świecie tego typu inwestycje to rozsądny kompromis, przynoszący społeczne korzyści. Osobiście nie sądzę, aby budowa kaskady na dolnej Wiśle miała w dającej się przewidzieć przyszłości głębszy sens, co nie znaczy, że któreś z następnych pokoleń nie zechce lub nie będzie zmuszone tego zrobić. Jednocześnie twierdzę, że postawienie stopnia podpierającego Włocławek, np. w okolicach Nieszawy, sens ma. Po pierwsze rozwiąże problemy ze statecznością i funkcjonalnością zapory we Włocławku, po drugie zbiornik zmieści się w zakresie istniejących obwałowań, a te muszą zostać zmodernizowane do standardu zapór bocznych, a więc ochrona przeciwpowodziowa na tym odcinku rzeki poprawi się, no i last, but not least [ostatnie, lecz nie najmniej ważne] powstanie elektrownia wodna o mocy MW, dająca odnawialną energię i przyczyniająca się do redukcji emisji CO 2. Do tego przeprawa, których na Wiśle jak na lekarstwo itd. itd. Jasne, że obiekt ten powinien spełniać wymagania dla stopnia ostatniego w kaskadzie, tj. zabezpieczonego przed erozją poniżej zapory oraz w największym z możliwych i racjonalnym stopniu minimalizować oddziaływania na środowisko. O tym, że można, niech świadczy przebudowa stopnia Reinsfelden na granicznym Renie między Szwajcarią i Niemcami (koniec budowy w 2011 r.). Pamiętać przy tym warto, że dolna Wisła, jaką aktualnie obserwujemy, to nie relikt przyrody, ale skutek pruskiej regulacji z XIX w. takiej trochę od sznurka i linijki oraz adaptacyjnej siły natury, której zdają się nie doceniać nawet przyrodnicy. Jakie inwestycje hydrotechniczne powinny powstać w dorzeczu Odry, Warty? W tej kwestii mogę odesłać do Programu dla Odry 2006, który mimo opóźnień jest realizowany. Istotnymi elementem tego programu są: budowa suchego zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz na rzece Odrze oraz modernizacja Wrocławskiego Węzła Wodnego. Projekty są, trwa uzyskiwanie decyzji środowiskowych. Zbiornik ma być zrealizowany jako tzw. suchy, tj. wypełniający się tylko przy wezbraniach, ale przystosowany do długotrwałego piętrzenia wody. Będzie oddziaływał na spory odcinek rzeki, łącznie z Wrocławiem. 16 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Lipiec Sierpień 2010

17 Hydrotechnika Wywiad numeru Prowizoryczny próg poniżej zapory we Włocławku, który ma podpiętrzać dolne stanowisko stopnia. Po lewej przy niskich stanach wody, po prawej przy pracy elektrowni. Ani w jednym, ani w drugim przypadku żegluga nie jest możliwa, a śluza na stopniu jest od wielu lat praktycznie bezużyteczna, fot. D. Sołtys Uważam, że zbiornik raciborski powinien być od początku zbiornikiem retencyjnym, stale piętrzącym wodę, a nie jak to wynegocjowano z pozarządowymi organizacjami ekologicznymi zbiornikiem suchym. Uprościłoby to jego zaprojektowanie i zmniejszyło koszt inwestycji i eksploatacji obiektu. Dużo mówi się ostatnio o konieczności poprawy retencji w miastach. Za przykład podaje się Berlin, który oprócz lepszej ochrony przeciwpowodziowej zyskał też na atrakcyjności (powstało wiele parków i ogrodów). Jak zmodernizować system retencji w polskich miastach? Jest takie powiedzenie, że problemy gospodarki wodnej wynikają z błędów w gospodarce przestrzennej. Proszę zwrócić uwagę na ekspansję zabudowy podmiejskiej i zabudowywanie dotąd wolnych, a idących w cenę działek śródmiejskich. W pierwszym przypadku za rozwojem tej zabudowy zupełnie nie nadążają systemy kanalizacyjne, drogi, infrastruktura, a bardzo często na odrolnionych podmiejskich działkach, przy okazji ich zabudowy, niszczy się istniejące tam od lat systemy melioracyjne. W wyniku tych procesów systematycznie rośnie udział powierzchni nieprzepuszczalnych lub trudno przepuszczalnych. To są oczywiste i udokumentowane w światowych badaniach przeobrażenia zlewni, skutkujące zmianami w hydrologii rzek i potoków. Mówiąc najprościej wzrasta udział szybkiego spływu powierzchniowego, a maleje udział wolniejszego spływu podziemnego. W efekcie te same opady dają szybsze i większe wezbrania. Sporo się przy okazji powodzi mówi o przywracaniu rzekom ich naturalnego biegu, odejściu od ich prostowania. Umownie działania te nazywane są renaturyzacją. Tymczasem specjaliści wiedzą, że koryto rzeki kształtowane jest pośrednio przez to, co się dzieje w zlewni i nie ma skutecznej renaturyzacji rzek bez renaturyzacji zlewni. Kluczem jest więc planowana z uwzględnieniem hydrologii terenów zurbanizowanych gospodarka przestrzenna. A tu brakuje nie tylko skutecznych regulacji prawnych, ale i specjalistów do ich wdrażania. Różnych rozwiązań jest sporo, ale należy je upowszechniać, kształcić ludzi i systematycznie wdrażać dobre praktyki w tym zakresie. Bardzo źle się stało, że Prawo budowlane z 1994 r. zlikwidowało specjalność techniczno-budowlaną, tzw. hydrotechniczną i wodno-melioracyjną. Brak uzyskiwania odpowiednich uprawnień budowlanych nie zachęca młodzieży do studiowania tej specyficznej i interdyscyplinarnej dziedziny inżynierii. Stąd braki kadrowe, które u administratorów wód ocenia się już teraz na ok etatów. A przecież ci inżynierowie mogliby i powinni pracować także w gminach, gdzie problemów z zakresu inżynierii wodnej jest więcej, począwszy od odprowadzania wód opadowych i kanalizacji, a na prewencji przeciwpowodziowej skończywszy. Dziwić może fakt, że uległy przerwaniu nowo wybudowane (niekiedy oddane nawet w ub.r.) wały przeciwpowodziowe, w niektórych miejscowościach najsłabsze ich fragmenty wzmacniano ściankami Larsena. Czy do budowy wałów stosuje się wciąż te same technologie, czy i tutaj jest postęp? Jestem pewien, że każde przerwanie obwałowań będzie przedmiotem wnikliwych analiz, a na ich wyniki musimy nieco poczekać. Przerwania wałów mają różne przyczyny i jedynym uzasadnionym wnioskiem o charakterze ogólnym jest ten, że znacząca część z ponad 8500 km wałów w Polsce jest w niedostatecznym stanie technicznym. Według raportu Instytutu Melioracji i Użytków Zielonych w Falentach pod Warszawą, monitorującego stan obwałowań w Polsce, na koniec 2007 r., modernizacji wymagało ok. 38% łącznej ich długości, tj. prawie 3220 km. Postęp technologiczny w zakresie sposobów modernizacji wałów przeciwpowodziowych jest znaczący. Oprócz klasycznych i bardzo rzadko wykorzystywanych do tego celu ścianek szczelnych stosowane są przede wszystkim przesłony przeciwfiltracyjne wykonywane takimi technikami, jak: szczelinowa, DSM (Deep Soil Mixing), WIPS (wibracyjnie iniektowana przesłona szczelinowa), przy użyciu mat bentonitowych, geomembran itp. Szeroko wykorzystuje się przy tym zawiesiny twardniejące i mineralne materiały odpadowe, m.in. żużle wielkopiecowe i popioły, w tym ze spalania fluidalnego. Lipiec Sierpień 2010 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 17

18 Wywiad numeru Hydrotechnika Problemy modernizacji wałów wynikają z bardzo zróżnicowanej, często przypadkowej ich budowy. Najstarsze wały w Polsce powstały ponad 100 lat temu, z materiałów miejscowych, czyli tego, co było pod ręką, i wykonywano je bez dostatecznej wiedzy technicznej, prymitywnymi metodami. Do tego dochodzi skomplikowana budowa podłoża, kształtowana przez procesy korytowe, a więc regułą są wielorakie przestrzennie przewarstwienia różnych rodzajów gruntów, obecność starorzeczy i dobrze zachowanych w nawodnionych gruntach pni obalonych drzew itp. Aż się roi od tzw. uprzywilejowanych dróg filtracji, czyli miejsc potencjalnego przenikania spiętrzonej wody i erozji wewnętrznej gruntów sufozji i przebić hydraulicznych. Staramy się miejsca te uszczelnić przesłonami, ale z drugiej strony, przesłony nie powinny nadmiernie ograniczać spływu wód podziemnych z terenów zawala w okresach, gdy wezbrań nie ma. Mówiąc obrazowo, należy uszczelniać tak, aby zachować możliwość przepływu pod wałem. Pogodzenie tego wszystkiego łatwe nie jest. Poza tym, kto się interesuje wałami w dobrym stanie, prawidłowo spełniającymi swoją rolę? A o takich odcinkach obwałowań też ostatnio słyszałem, np. na wysokości Maciejowic nad Wisłą, na opolskim odcinku Odry. To samo dotyczy zbiorników retencyjnych. Na przykład zbiornik goczałkowicki zredukował przepływ na Wiśle do bezpiecznych 200 m 3 /s. Uniknięto ewakuacji Goczałkowic, ale wszyscy będą pamiętać zalane Czechowice-Dziedzice, na co zbiornik nie mógł już mieć wpływu. Z kolei ze zbiornika w Dobczycach, przygotowując się do głównej fali powodziowej, spuszczano znaczne, ale dopuszczone w instrukcji ilości wody, powodując podtopienia kilku miejscowości leżących niżej. Do kogo mieć pretensje? Do braku wiedzy Znak w dolinie poniżej zapory. Ostrzeżenie o możliwych zmianach napełnienia koryta potoku w wyniku pracy urządzeń upustowych; północne Włochy, fot. Z. Kledyński o zasięgu takiej wody? Do dysponentów systemu ostrzegania? Mieszkańcy takich dzielnic w Warszawie, jak Wilanów, Sadyba, Czerniaków dopiero w maju br. dowiedzieli się z rozdawanych ulotek, że mieszkają często od wielu, wielu lat na terenach zagrożonych zalaniem w wypadku przerwania wałów. Wcześniejsze i nie mniejsze wezbrania przechodziły przez Warszawę bez świadomości tych ludzi, że grozi im powódź. Pozytywne w ostatnich wydarzeniach jest to, że społeczna świadomość zagrożeń powodziowych wzrośnie. Życzyłbym sobie, aby była rzetelnie kształtowana i prowadziła do szybszego wdrożenia niezbędnych działań zaradczych, tych na dziś, i tych na jutro. Zjawiskiem niewystępującym na taką skalę nawet podczas wielkiej powodzi w 1997 r. są osuwiska towarzyszące tegorocznej powodzi. Do pierwszych dni czerwca tylko w Małopolsce zidentyfikowano ok osunięć domów. Dlaczego doszło do nich w tak wielkiej liczbie? Osuwiska w Karpatach, zwłaszcza tych o budowie fliszowej, nie są nowością. Między innymi z badań Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie oraz Instytutu Budownictwa Wodnego PAN w Gdańsku wiemy, że na terenie Karpat istnieje ponad 20 tysięcy zidentyfikowanych terenów miejsc osuwiskowych. Są one w większości i w przeciętnych warunkach nieaktywne, tj. nie wykazują ruchów masowych, ale związane z nimi zagrożenie jest realne. Hydrotechnicy stykają się z tymi problemami, rozpatrując np. zagrożenia osuwiskowe w rejonie zbiorników zaporowych. W tym wypadku zagrożenia są szczególne, bo samo osunięcie się ziemi może nie być groźne, ale gdy zsuw nastąpi do zbiornika, to powstaje fala wezbrania, która może zagrozić zaporze. Przykłady takich katastrof ze świata są bardzo spektakularne. Dlatego w świetle przepisów budowlą hydrotechniczną jest nie tylko obiekt piętrzący zapora lub jaz, ale i zbiornik, i jego zbocza. Proszę jednak zauważyć, jak intensywnie w ostatnich kilkunastu latach chociażby od powodzi w 1997 r. są zabudowywane stoki górskie. Towarzyszy temu podcinanie skarp, zmiany w spływie wód opadowych, nawadnianie górotworu. Efekty obserwujemy w okresach ekstremalnie wysokich opadów. Woda infiltrująca w zbocza obciąża masyw ciśnieniem spływowym i często, gdy równowaga była chwiejna, uruchamia jego zsuw. Przerażający widok tworzą osuwające się domy, wprost miażdżone w oczach przez niewidzialną siłę. Walka z tym kataklizmem wydaje się być trudniejsza niż walka z powodzią. W jakim stopniu ochrona przeciwpowodziowa może przeciwdziałać występowaniu osuwisk? Jak postępować z tym zagrożeniem? Tak jak racjonalna ochrona przed powodzią powinna być budowana na bazie map zagrożeń powodziowych i ryzyka powodziowego, tak i zagrożenia osuwiskowe mogą i częściowo już są analogicznie monitorowane. Tworzone są mapy zagrożeń osuwiskowych i mapy ryzyka osuwiskowego. Chodzi o to, aby tworzenie owych dokumentów zakończyć, włączyć je obligatoryjnie do planowania przestrzennego w gminach i w oparciu o nie projektować działania zapobiegawcze, np. eliminować zabudowę, ograniczać ją lub stabilizować potencjalne osuwiska metodami technicznymi, gdy jest to konieczne lub ekonomicznie uzasadnione. Na szczęście i w tym zakresie technika dostarcza nam całkiem wielu i skutecznych środków. O większości z nich donoszą na swoich łamach specjalistyczne czasopisma, w tym także NBI. Jakie wnioski z tegorocznej klęski powodzi powinniśmy wyciągnąć jako społeczeństwo, co powinno się zmienić w naszym myśleniu? Od przełomu politycznego w 1989 r. polska gospodarka wodna nie potrafi wyjść z uwikłań poprzedniego, centralistycznego systemu planowania i zarządzania. Dyskusja nad nowym kształtem tego działu gospodarki narodowej została wręcz zdewastowana przez konflikty z pozarządowymi organizacjami ekologicznymi, które jako wąsko skoncentrowani lobbyści najchętniej zredukowałyby ją do rygorystycznej ochrony zasobów wodnych. Tymczasem tak być nie powinno, a w krajach starej Unii, na którą wybiórczo lubią się powoływać ekolodzy, na pewno tak nie jest. Mam nadzieję, że doświadczenia kolejnej wielkiej powodzi pozwolą osadzić polską politykę wodną na tym co najważniejsze. Trawestując hasło wyborcze kampanii prezydenckiej Billa Clintona Gospodarka, głupcze!, można zaapelować: Bezpieczeństwo, głupcze!. Dziękuję za rozmowę. 18 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Lipiec Sierpień 2010

19 Geoinżynieria Kraj Praktyczne problemy przy sporządzaniu dokumentacji geologiczno-inżynierskiej na terenach osuwiskowych mgr Marcin Babiarz, mgr inż. Marcin Dulski, Zakład Inżynieryjny GEOREM Sp. z o.o. Podstawą opracowania prawidłowego pod względem technicznym projektu zabezpieczenia osuwiska jest sporządzenie pełnej i rzeczowej dokumentacji geologiczno-inżynierskiej. Rozporządzenie nr 839 Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 1998 r. (DzU nr 126) klasyfikuje tereny osuwiskowe jako tereny o skomplikowanych warunkach gruntowych i w zasadzie automatycznie przyznaje lokalizowanym na nich obiektom III kategorię geotechniczną, dla której wymagana jest dokumentacja geologiczno-inżynierska. Fakt ten nie powinien podlegać dyskusji, a wszelkie próby pomijania konieczności sporządzenia dokumentacji geologiczno-inżynierskiej na rzecz dokumentacji bądź ekspertyzy geotechnicznej powinny być eliminowane przez zamawiających (projektantów) na wstępnym etapie prac. Szczegółowe wymagania dotyczące tego rodzaju dokumentacji określają zapisy Prawa geologicznego i górniczego i związane z nimi rozporządzenia, wyczerpująco określa je rozporządzenie Ministra Środowiska z 3 października 2005 r. Wykonane na przestrzeni ostatnich kilku lat dokumentacje geologiczno-inżynierskie osuwisk m.in. w Grywałdzie, Kopalinach, Łazanach, Stryszawie oraz wykonane prace wiertnicze na osuwiskach w Tropiu, Mucharzu, Falkowej pozwalają nam, czerpiąc z własnego doświadczenia, wskazać główne problemy, na które napotyka wykonawca dokumentacji. Zwykle sporządzenie dokumentacji geologiczno-inżynierskiej jest częścią zamówienia obejmującego opracowanie projektu zarówno budowlanego, jak i wykonawczego zabezpieczenia osuwiska, bądź np. drogi przed wpływem na nią osuwiska. Na ogół takie zamówienia uzyskuje biuro projektów lub konsorcjum biura projektów wraz z firmą zajmującą się geologią. Sporządzenie dokumentacji geologiczno-inżynierskiej, oprócz opracowania geodezyjnego, jest pierwszym krokiem do prawidłowego rozwiązania całości stawianego zadania. Niestety, krok ten jest najmniej doceniany i często odsuwany na dalszy plan. Podstawowym problemem, z którym spotkaliśmy się przy sporządzeniu dokumentacji, wyłączywszy problemy tzw. techniczne, jest problem czasu. Opracowanie dobrej i pełnej dokumentacji geologiczno-inżynierskiej wymaga czasu, i to mierzonego nie w dniach, ale w tygodniach, a nawet miesiącach. Częstą praktyką zamawiających, posiadających określone możliwości finansowe, które zwykle pojawiają się w IV kwartale roku, jest przyjęcie terminu ukończenia zadania np. po trzech miesiącach, z założeniem opracowania w tym czasie kompletnych dokumentacji: geologiczno-inżynierskich, budowlanych i wykonawczych wraz z niezbędnymi zatwierdzeniami. Nie oszukujmy się ktoś, kto podejmuje się takiego zadania, albo z góry wlicza w koszt jego realizacji kary umowne, albo po prostu nie jest świadomy zadania, przed którym staje. Spróbujmy przeanalizować, jak przebiega w czasie proces sporządzenia dokumentacji geologiczno-inżynierskiej. Jej pierwszym etapem jest opracowanie projektu prac geologicznych, w którym określa się charakter zadania oraz niezbędne do wykonania prace Lipiec Sierpień 2010 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 19

20 Kraj Geoinżynieria terenowe, laboratoryjne i kameralne, a także wskazuje osoby uprawnione do pełnienia nadzoru nad prowadzonymi pracami. Etap ten jest związany z wyszukaniem archiwalnych opracowań geologicznych dla danego terenu, wizji lokalnej, w czasie której określany jest zakres prac terenowych oraz wskazywane są możliwe do realizacji miejsca wierceń badawczych. Jeżeli wykonawca dokumentacji posiada materiały archiwalne lub szybko je uzyska, to na ten etap poświęcić trzeba minimum dwa tygodnie. Opracowany projekt prac geologicznych zostaje złożony do właściwego organu administracji geologicznej, tj. geologa powiatowego, a przy większych inwestycjach wojewódzkiego. W realizowanym programie Osłona przeciwosuwiskowa projekt ten musi uzyskać pozytywną opinię jednostki nadzorującej, którym jest Państwowy Instytut Geologiczny (PIG). Można założyć, że czas oczekiwania na tę opinię wynosi ok. tygodnia. Geolog powiatowy zgodnie z przepisami powinien wydać decyzję zatwierdzającą przedstawiony projekt w ciągu miesiąca i w praktyce zwykle tyle to trwa. Sukcesem bywa otrzymanie decyzji po dwóch, trzech tygodniach. Posiadanie decyzji zamyka pierwszy etap sporządzenia dokumentacji geologiczno-inżynierskiej i pozwala zacząć realnie myśleć o rozpoczęciu prac terenowych. Jednak przed wejściem w teren, zgodnie z przepisami Prawa geologicznego i górniczego, zamiar prowadzenia tego typu prac należy zgłosić we właściwych urzędach, tj. urzędzie gminy (miasta), na terenie którego będą prowadzone prace oraz właściwemu dla lokalizacji prac urzędowi górniczemu. Rozpoczęcie prac terenowych jest możliwe po upływie dwóch tygodni od przesłania zgłoszenia, pod warunkiem niewystąpienia ze sprzeciwem któregoś z urzędów. Zatem po upływie od sześciu do ośmiu tygodni można wreszcie przystąpić do prac terenowych. Wiercenia otworów badawczych przy średniej wielkości osuwisku mogą trwać od dwóch do czterech tygodni, oczywiście równocześnie pobierane są i dostarczane do laboratorium próby gruntów i skał. Przy większym terenie i zakresie robót lub przy natrafieniu na trudne warunki terenowe okres wykonywania prac wiertniczych i laboratoryjnych musi się wydłużyć. Po zakończeniu prac terenowych i otrzymaniu wyników badań laboratoryjnych następuje III etap realizacji dokumentacji geologiczno-inżynierskiej, czyli prace kameralne. Zebranie wszystkich wyników, ich usystematyzowanie oraz opracowanie kart otworowych, przekrojów geologicznych i map również zależy od wielkości zadania. Trzeba założyć, że dokumentację uda się sporządzić w okresie do dwóch tygodni. Opracowaną dokumentację składa się do właściwego organu administracji geologicznej, który ma dwa miesiące na jej przyjęcie. Jeżeli dokumentacja powstaje w ramach programu Osłona przeciwosuwiskowa, przed wystąpieniem do organu administracji geologicznej należy uzyskać opinię jednostki nadzorującej (PIG-u), co może zająć ok. tygodnia. Z naszych doświadczeń wynika, że w ciągu miesiąca urząd przyjmuje przedstawioną dokumentację. Reasumując, cały proces tworzenia dokumentacji geologicznej może pochłonąć, zakładając dobrą organizacji pracy i wydolność urzędów, od minimum 12 do nawet 20 tygodni, czyli od trzech do pięciu miesięcy. Cały przedstawiony powyżej proces wraz z terminami realizacji wynika wyłącznie z przepisów prawa i naszych doświadczeń przy ich wykonywaniu. Kolejnym ważnym problemem spotykanym przy sporządzaniu dokumentacji geologiczno-inżynierskiej jest kwestia zakresu prowadzonych prac oraz właściwego traktowania jako podstawy do opracowania projektu zabezpieczenia uzyskanych wyników. Zakres sporządzanej dokumentacji powinien zależeć od kilku czynników: oczekiwań zamawiającego, jeśli określone są one w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia w procedurze zamówień publicznych przy osuwiskach występujących na ciągach komunikacyjnych (niezależnie od ich wielkości, np. autostradach, drogach wojewódzkich, powiatowych czy gminnych) powinno się uwzględniać zalecenia GDDKiA, zawarte w Instrukcji obserwacji i badań osuwisk drogowych z 1999 r., w stopniu zależnym od wielkości drogi i przy zachowaniu podstawowych reguł projektowania prac badawczych doświadczenia własnego geologa-dokumentatora, który, posiadając stosowne uprawnienia, odpowiada za dokumentację opinii i zaleceń PIG-u przy realizacji zadań w ramach programu Osłona przeciwosuwiskowa. Wymienione czynniki powinny wzajemnie się uzupełniać i w konsekwencji doprowadzić do uzyskania pełnego obrazu problemu danego osuwiska w opracowanej dokumentacji. Wśród jednostek realizujących program Osłona przeciwosuwiskowa z jednej strony znajduje się jednostka naukowa PIG, nadzorująca cały program, chcąca uzyskać maksymalnie dużo informacji o danym osuwisku do tworzonego przez siebie rejestru. Natomiast z drugiej strony znajduje się wykonawca, posiadający ściśle określone środki finansowe, oraz zamawiający, dążący do ograniczenia wydatków na najbardziej kosztowne wiercenia i badania laboratoryjne. Kluczem do rozwiązania tego konfliktu interesów powinna być rzeczowa dyskusja nad właściwym rozmieszczeniem i przypuszczalną głębokością otworów badawczych. Projektantów konstruktorów czy drogowców mniej będzie interesował zasięg przestrzenny osuwiska, a bardziej budowa geologiczna w zakresie korpusu drogowego i w jego sąsiedztwie, naukowców z kolei zainteresuje całość osuwiska jako zjawiska występującego na danym terenie. Dlatego wzajemne utrudnianie sobie pracy na etapie projektowania prac geologicznych niepotrzebnie wydłuża czas wykonywania dokumentacji. Starajmy się tworzyć projekty w oparciu o podstawowe wytyczne dla osuwisk zawarte w Instrukcji GDDKiA, a na etapie prac terenowych korzystajmy z możliwości konsultacji przez geologa-dokumentatora oraz specjalistów z PIG-u, przy pomocy których potwierdzimy przyjęte założenia i ewentualnie uzupełnimy je w oparciu o uzyskane wyniki wierceń. Często spotykanym problemem przy ocenianiu (opiniowaniu) dokumentacji geologicznych są różnice w określaniu gruntów wraz z ich parametrami. Geolog dokumentujący zobowiązany jest do określenia wszystkich występujących warstw geotechnicznych wraz z podaniem ich parametrów uzyskanych z badań makroskopowych i laboratoryjnych. Jednostka opiniująca często zwraca uwagę na zbyt szczegółowe określanie warstw, przyjmując, że można je bardziej uogólnić, nazywając koluwiami. 20 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Lipiec Sierpień 2010