Stres, jego skutki i emocje przeżywane przez rodziców dzieci hospitalizowanych w Oddziale Intensywnej Terapii Noworodka
|
|
- Elżbieta Orłowska
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 REVIEW PAPER Stres, jego skutki i emocje przeżywane przez rodziców dzieci hospitalizowanych w Oddziale Intensywnej Terapii Noworodka Stress, its effects and emotions experienced by parents of children hospitalized in Neonatal Intensive Care Unit Ilona Rozalska-Walaszek 1 A,B,D,E, Anna Aftyka 1 B,E, Aleksandra Wróbel 1 D,F, Hanna Karakuła-Juchnowicz 2,3 D,E 1 Zakład Pielęgniarstwa Anestezjologicznego i Intensywnej Opieki Medycznej 2 Zakład Neuropsychiatrii Klinicznej, Uniwersytet Medyczny w Lublinie 3 I Klinika Psychiatrii, Psychoterapii i Wczesnej Interwencji Katedry Psychiatrii, Uniwersytet Medyczny w Lublinie Streszczenie Dzięki znacznym postępom zaistniałym w dziedzinie perinatologii, które miały miejsce pod koniec ubiegłego stulecia, możliwe stało się ratowanie noworodków ciężko chorych i skrajnie niedojrzałych, które wcześniej nie miały szansy na przeżycie. Noworodki te wymagają wysokospecjalistycznej opieki, która jest zapewniana w Oddziale Intensywnej Terapii. Życie i zdrowie dziecka często udaje się uratować, jednak zaistniała sytuacja jest źródłem bardzo silnego, a nawet traumatycznego stresu u jego rodziców. W niniejszym artykule opisano emocje towarzyszące rodzicom podczas hospitalizacji ich dziecka w oddziale intensywnej terapii ze szczególnym uwzględnieniem problematyki związanej ze stresem, jego skutkami, metodami radzenia sobie oraz działań, które powinny być podejmowane przez personel w celu złagodzenia traumy związanej z leczeniem noworodka. Słowa kluczowe: stres, noworodek, wcześniak, intensywna terapia noworodka, stres rodzicielski Abstract Because of significant advances in the field of perinatology that took place at the end of last century, it became possible to save the critically ill and extremely immature newborns, who hadn't had chance to survive. These newborns require specialized care, which is provided in the Neonatal Intensive Care Unit. Life and health of newborn is often saved, however this situation is the source of very acute or even traumatic stress for parents. This article describes parents emotions during the hospitalization of their child in intensive care unit in particular regard to issues related to stress, its consequences, coping methods and actions, which should be taken by staff, in order to alleviate the trauma related to the treatment of the newborn. Keywords: stress, newborn, premature, neonatal intensive care, parental stress Wstęp Dzięki rozwojowi medycyny i znacznym postępom zaistniałym w dziedzinie perinatologii oraz neonatologii, które miały miejsce w latach 90-tych ubiegłego wieku, możliwe jest ratowanie noworodków ciężko chorych i skrajnie niedojrzałych, urodzonych na granicy przeżycia, czyli pomiędzy 22 a 26 tygodniem życia łonowego [1]. Pomimo postępów, wcześniactwo i wady wrodzone pozostają głównymi przyczynami śmiertelności noworodków, dzieci i młodzieży oraz zachorowalności i niepełnosprawności w tej populacji[2]. Dla przykładu szansa na przeżycie wcześniaków urodzonych przed 23 tygodniem życia płodowego wynosi od 1% do 5%, a następnie z każdym kolejnym tygodniem rośnie, by w 25 tygodniu wynieść 50-75% [1]. Dzieci ciężko chore i urodzone przed czasem, pozostając w stanie zagrożenia życia, muszą przebywać w Oddziale Intensywnej Terapii Noworodka (OITN), co niewątpliwie jest źródłem silnego stresu dla ich rodziców. Jego poziom przewyższa zwykły, codziennie odczuwany stres oraz zdolności do radzenia sobie z nim. Dochodzi wówczas do wyczerpania zasobów osobistych, konsekwencją czego jest występowanie silnych reakcji emocjonalnych u obydwojga rodziców [2 6]. Pojęcie stresu Według Seyle go, twórcy fizjologicznej teorii stresu, stres jest nieswoistą reakcją organizmu na stawiane mu żądanie. Stres może mieć charakter pozytywny (eustres) oraz negatywny (dystres). Stres pozytywny prowadzi do rozwoju osobowości i motywuje do działania, natomiast dystres prowadzi do cierpienia i dezorganizacji działania. Odpowiedzią na stres jest Ogólny Zespół Adaptacyjny, który złożony jest z 3 stadiów: reakcji alarmowej, stadium odporności i stadium wyczerpania [7,8] Medical University of Lublin
2 82 I. Rozalska-Walaszek, A. Aftyka, A. Wróbel Reakcja alarmowa obejmuje 2 fazy: fazę szoku, w której pod wpływem zadziałania czynnika szkodliwego dochodzi do silnego pobudzenia w celu obrony oraz fazę przeciwdziałania, gdy jednostka podejmuje działania obronne. Stadium odporności obejmuje względną adaptację organizmu do sytuacji, dzięki mobilizacji zasobów energetycznych i mechanizmów obronnych. W stadium wyczerpania dochodzi do obniżenia możliwości energetycznych i obronnych organizmu, co może prowadzić do rozregulowania funkcji fizjologicznych [8]. W ujęciu psychologicznym stres jest różnie definiowany i opisywany przez wiele różnorodnych teorii odnoszących się do tej tematyki. Jedną z nich jest teoria napięcia emocjonalnego, której twórcą jest Janis. Stres określany jest tutaj jako zmiana w otoczeniu, która u przeciętnego człowieka wywołuje wysoki stopień napięcia emocjonalnego, co przeszkadza w normalnym sposobie reagowania. W myśl tej teorii wyróżnia się sytuację stresową oraz reakcję stresową (która wywołuje określone zmiany zachowania pod wpływem bodźca stresowego). Podobnie jak Selye, Janis wyróżnił 3 fazy stresu: fazę zagrożenia, fazę działania oraz fazę skutków [8,9]. Faza zagrożenia obejmuje dostrzeganie przez jednostkę oznak niebezpieczeństwa, które wywołuje strach. Faza działania obejmuje dostrzeganie przez jednostkę niebezpieczeństwa, a jego uniknięcie zależy od działań jego lub innych ludzi. Faza skutków odnosi się do dostrzegania przez jednostkę mniej lub bardziej długotrwałych negatywnych skutków sytuacji stresowej [8]. Inne podejście przedstawia Hobfoll, który stworzył teorię zachowania zasobów. Definiuje on stres jako reakcję wobec otoczenia, w którym istnieje: (1) zagrożenie utratą zasobów netto, (2) utrata zasobów netto lub (3) brak wzrostu zasobów, następujący po ich zainwestowaniu. Teoria ta odnosi się do ochrony i ciągłego odtwarzania zasobów swojej energii. Zmiany oraz wymagania nie są stresujące, dopóki jednostka posiada zasoby, gdy uda się przezwyciężyć stresującą sytuację - następuje pomnażanie zasobów [8,10,11]. Kolejna teoria salutogenetyczna, której twórcą jest Antonovsky, zakłada, że brak homeostazy i uporządkowania jest stanem normalnym. Skuteczne unikanie lub radzenie sobie ze stresorami są uzależnione od odpornościowych zasobów jednostki, czyli: wszelkich materialnych, fizycznych, poznawczych i emocjonalnych czynników, postaw i relacji interpersonalnych oraz poczucia koherencji. Zasoby odpornościowe wpływają na poczucie koherencji, które jest tym większe, im wyższe zasoby posiada jednostka. Zasoby dostarczają doświadczeń życiowych, a te kształtują poczucie koherencji. Silne poczucie koherencji powoduje mobilizację ogólnych rezerw odpornościowych w celu opanowania sytuacji stresowej [8,12].Podobne podejście wykazuje Strelau, według którego stan stresu jest spowodowany brakiem równowagi pomiędzy wymaganiami a możliwościami jednostki co do radzenia sobie z nimi [8]. Radzenie sobie ze stresem Stres wywołuje mobilizację organizmu oraz stan napięcia emocjonalnego, co skutkuje potrzebą powrotu do równowagi i zredukowania napięcia. W literaturze przedmiotu występuje wiele klasyfikacji radzenia sobie ze stresem. Endler i Parker opisali 3 style radzenia sobie ze stresem: skoncentrowany na zadaniu, skoncentrowany na emocjach oraz skoncentrowany na unikaniu [13-15]. W stylu skoncentrowanym na działaniu, jednostka podejmuje szereg czynności zmierzających do rozwiązania problemu, dąży do zrozumienia sytuacji i wprowadzenia zmian, które obniżą poziom odczuwanego stresu. Styl skoncentrowany na emocjach opisuje sytuację, w której jednostka poddana stresorom koncentruje się na własnych przeżyciach, może fantazjować i myśleć życzeniowo, co może (ale nie musi) wiązać się ze spadkiem napięcia. Styl skoncentrowany na unikaniu charakteryzuje się wystrzeganiem myślenia o sytuacji i przeżywania jej. Jednostki stosujące ten styl mogą angażować się w czynności zastępcze, jak np. jedzenie, oglądanie telewizji czy spotkania towarzyskie [8,13]. Strategie radzenia sobie ze stresem są postrzegane jako wysiłki podejmowane przez jednostkę w danej sytuacji stresowej. W relacyjnej teorii radzenia sobie ze stresem Lazarus wyodrębnił 4 strategie zaradcze: poszukiwanie informacji, bezpośrednie działanie, powstrzymywanie się od działania oraz procesy intrapsychiczne [8,15,16]. Poszukiwanie informacji jest pomocne podczas podejmowania decyzji o sposobie zachowania w danej sytuacji, umożliwia zmianę pierwotnego postrzegania sytuacji dzięki przewartościowaniu szkód, strat i zagrożeń. Pozyskane informacje mogą również utwierdzić jednostkę w słuszności uprzednio podjętej decyzji oraz pozwalają na samouspokojenie. Bezpośrednie działanie polega na podejmowaniu wysiłków w celu zmiany zaistniałej sytuacji oraz niwelowaniu negatywnych skutków stresu [8,15]. Powstrzymywanie się od działania może okazać się w niektórych sytuacjach korzystniejsze od podejmowania nieodpowiedniego działania. Nawykowe powstrzymywanie się od działania może być uwarunkowane brakiem wpływu podjętego działania na sytuację, co prowadzi do bierności, apatii oraz braku wiary w sens podejmowania wysiłku [8,15]. Procesy intrapsychiczne z kolei obejmują wewnątrzpsychiczne procesy zaradcze, takie jak mechanizmy poznawcze służące unikaniu i oddzieleniu się od zagrożenia poprzez samooszukiwanie się, zaprzeczenie, pozorowanie reakcji, udawanie, wycofywanie się, racjonalizację. W konsekwencji dochodzi do samouspokojenia, bez bezpośredniego wpływu na sytuację stresową [8].
3 Stress, its effects and emotions experienced by parents of children hospitalized in Neonatal Intensive Care Unit 83 Źródła stresu rodzicielskiego w OITN W świetle literatury przedmiotu, źródłami stresu dla rodziców dzieci hospitalizowanych w OITN są: wygląd chorego noworodka i jego zachowanie, obecność dużej liczby personelu i innych pacjentów, stosowanie inwazyjnych procedur, hałas generowany przez aparaturę monitorującą oraz podtrzymującą funkcje życiowe dziecka (np. respirator), a także niespodziewane uruchomienie głośnego alarmu. Wysoce stresujące jest także występowanie bezdechów u noworodka, brak możliwości płaczu dziecka i jego niewielka masa ciała, poczucie odseparowania od dziecka, wcześniejszy wypis matki ze szpitala, przekonanie, że dziecko odczuwa ból, obecność zasinień oraz sprzętu (kaniul, zgłębników, cewników), przyjęcie roli matki/ojca chorego dziecka i budowaniem relacji z potomkiem [5,17-19]. Przedwczesne narodziny dziecka są dla jego rodziców nie tylko przyczyną silnego stresu, ale często wręcz traumatycznym przeżyciem [2]. Poziom odczuwanego stresu wydaje się być wyższy u kobiet niż u mężczyzn. Może mieć to związek z ilością czasu spędzanego przy dziecku w oddziale oraz różnicami w rolach biologicznych i społecznych pomiędzy matką a ojcem [5,20]. Działanie silnych stresorów oraz brak odpowiednich umiejętności do radzenia sobie ze stresem może skutkować mniej lub bardziej poważnymi zaburzeniami w stanie zdrowia [21].Wśród nich wymienia się między innymi zaburzenia emocjonalne, zwiększony niepokój, zaburzenia snu i apetytu. U niektórych osób mogą wystąpić dodatkowe reakcje takie jak strach, poczucie winy czy gniew. Wśród problemów psychicznych pojawiających się w odpowiedzi na traumę wymienia się depresję, zespół ostrego stresu (ASD), zespół stresu pourazowego (PTSD) i nadużywanie substancji psychoaktywnych [22]. Ostra reakcja na stres Zespół ostrego stresu(acute Stress Disorders - ASD) jest skrajnie silną reakcją na stres, która może poprzedzać wystąpienie zespołu stresu pourazowego [23]. Kryteria diagnostyczne ASD obejmują ekspozycję na stresor oraz silną odpowiedź emocjonalną organizmu, połączoną z wystąpieniem przynajmniej trzech objawów dysocjacyjnych, takich jak: poczucie odrętwienia, oderwania lub braku emocjonalnej reakcji, zmniejszenie koncentracji uwagi na otoczenie (np. oszołomienie), derealizacja, depersonalizacja oraz niepamięć. Zespół ostrej reakcji na stres charakteryzuje się ciągłym przeżywaniem stresującego zdarzenia, poprzez np. powracające obrazy, myśli i sny związane ze stresorem. Mogą pojawić się próby unikania bodźców wywołujących wspomnienie urazu a także objawy lęku, wzmożone pobudzenie i zaburzenia snu. ASD rozpoznaje się, gdy wymienione objawy utrzymują się przynajmniej 2 dni i nie są wywołane przez spożycie substancji psychoaktywnych lub stan medyczny jednostki, a od wydarzenia minęło nie więcej niż miesiąc [22,23]. Według Jubinville i wsp. ASD dotyczy 28% matek doświadczających porodu przedwczesnego i hospitalizacji dziecka w OITN [24]. Podobne wyniki uzyskali Shaw i wsp. (28% rodziców). Jednocześnie autorzy wykazali, że występowanie ASD jest związane z płcią żeńską, opóźnionym przyjęciem roli rodzicielskiej i powściągliwością emocjonalną [25].W innych badaniach, które zostały przeprowadzone od 3 do 5 dni od przyjęcia dziecka do oddziału, Lefkowitz i wsp. wykazali, że zespół ostrego stresu wystąpił wśród 35% matek i 24% ojców [26]. Zespół stresu pourazowego Zespół stresu pourazowego (PTSD posttraumatic stress disorder) powstaje jako opóźniona i/lub przedłużona reakcja na stres i może być poprzedzony zespołem ostrego stresu. Rozpoznawany jest po upływie 4 tygodni od traumatycznego zdarzenia u pacjentów z objawami intruzji, pobudzenia i unikania [22,27]. Mechanizm powstawania PTSD może być rozpatrywany na dwóch poziomach: neurobiologicznym i psychologicznym. Neurobiologicznie PTSD powstaje w przebiegu nadwrażliwości i utrzymującej się aktywności w podkorowych strukturach układu limbicznego. Mechanizm psychologiczny odnosi się natomiast do psychologii poznawczej i schematów poznawczych. Według teorii niedopasowania Horowitza człowiek, który doznał traumatycznego stresu posługuje się pewnymi schematami poznawczymi, do których stara się dopasować nowe informacje, płynące z otoczenia. Horowitz wyodrębnił 5 faz reakcji potraumatycznej: faza krzyku (bezpośrednia reakcja na wydarzenie, może pojawić się lęk, smutek), faza zaprzeczenia (jednostka ignoruje wydarzenie), faza intruzji (powracają myśli, emocje i obrazy związane ze zdarzeniem), faza przepracowania (powstają nowe schematy lub zrewidowanie już istniejących, co powoduje stopniowe odbudowywanie wewnętrznej równowagi) oraz ostatnia faza zakończenia (utrwalanie nowych schematów związanych z traumą). Zespół stresu pourazowego rozwija się jako następstwo silnej reakcji pourazowej na traumatyczne zdarzenie i jest wynikiem braku możliwości poradzenia sobie z bezpośrednią reakcją na traumę. Powstawanie tego zaburzenia zależy od wsparcia społecznego, osobowości, innych zdarzeń życiowych, wcześniejszych doświadczeń oraz cech biologicznych jednostki [27]. Badania Misund i wsp. dowodzą, że PTSD rozwija się u ponad połowy matek doświadczających porodu przedwczesnego [28]. Inne doniesienia wykazują, że 30 dni po przyjęciu dziecka do OITN, zespół stresu pourazowego dotyczył 15% matek i 8% ojców[26]. Natomiast Feeley i wsp. w swoich badaniach po 6-ciu miesiącach od
4 84 I. Rozalska-Walaszek, A. Aftyka, A. Wróbel wypisania dziecka z oddziału dowodzą, że u 23% matek występowały objawy PTSD, które były związane ze stanem noworodka w trakcie hospitalizacji [29]. Youngblut i wsp. z kolei skupili się na rodzicach dzieci, które w trakcie hospitalizacji w OITN zmarły. Ich badania dowodzą, że wraz z upływem czasu częstość występowania PTSD maleje. W miesiąc po śmierci dziecka zespół stresu pourazowego dotyczył 71% matek i 64% ojców, a 13 miesięcy po niej - odpowiednio35% i 30% [30]. Depresja Innym problemem spotykanym wśród rodziców dzieci hospitalizowanych w OITN jest depresja. Doniesienia Rogers i wsp. mówią, że depresja częściej dotyczy matek dzieci, które wymagały przedłużonej wentylacji mechanicznej oraz kobiet zamężnych, zwłaszcza gdy jakość relacji pomiędzy małżonkami jest niska [31].Występowanie depresji u mężczyzn nie jest tak częste, jak u kobiet, ale powoduje niemożność udzielania wsparcia matce, które jest istotne w okresie hospitalizacji dziecka w OITN [32]. Nasilenie depresji u rodziców jest uzależnione od stanu noworodka: depresja jest bardziej nasilona wśród rodziców dzieci bardziej niedojrzałych, których stan jest poważniejszy. Z czasem jej nasilenie oraz częstość występowania spada [20]. Mimo to może być ona istotnym problemem nawet po wypisie dziecka ze szpitala - w badaniu Miles i wsp. stwierdzono jej występowanie u 13% matek w 27 miesięcy po opuszczeniu szpitala [6]. Youngblut, i wsp. wykazali, że w miesiąc po śmierci dziecka w OITN depresja dotyczyła 69% matek oraz 56% ojców, natomiast 13 miesięcy po tym wydarzeniu - 35% matek i 24% ojców[30]. Emocje rodziców Po porodzie rodzice często są zaniepokojeni pilnymi działaniami podejmowanymi na sali porodowej oraz natychmiastowym transportem noworodka do OITN [2]. Reakcje emocjonalne towarzyszące rodzicom, których dzieci przebywają w oddziale intensywnej terapii noworodka obejmują rozczarowanie, poczucie winy, smutek, depresję, lęk, przygnębienie, niepokój, żałobę poczucie bezradności, porażki oraz brak poczucia własnej wartości [5,6]. Kobiety odczuwają przytłaczające poczucie winy. Związane jest ono z własną koncepcją przyczyn wcześniactwa, którą buduje wiele matek, niezależnie od faktycznych przyczyn porodu przedwczesnego [33-35]. Matki obwiniają się także o problemy zdrowotne dziecka oraz spowodowanie bolesnego leczenia [20].Badania Pukas i wsp. dowodzą, iż rodzice spędzający więcej czasu z dzieckiem w oddziale odczuwają większe poczucie winy[36]. Rodzice boją się dotykać noworodka, w obawie przed zrobieniem mu krzywdy lub przeniesieniem drobnoustrojów. Matki obawiają się rozwoju interakcji z dzieckiem, co może powodować utrudnione kontakty z dzieckiem w przyszłości [35].Mogą także obawiać się konsekwencji wynikających z zastosowanego leczenia dziecka martwią się o jego przyszły wygląd i stan psychiczny. Rodzicom towarzyszy niepewność, oraz świadomość, że w trakcie terapii dziecko może umrzeć matki częściej biorą tę możliwość pod uwagę niż ojcowie, którym częściej towarzyszy nadzieja [3,35,37]. Poziom odczuwanego lęku przez rodziców jest uzależniony od stanu fizycznego dziecka i odczuwania bezradności rodziców [36]. Matki odczuwają poczucie krzywdy i straty, które związane jest ze zburzonymi wyobrażeniami względem porodu i noworodka, które stworzyły podczas ciąży. Dodatkowo odczuwają mniejszą pewność siebie w przyjęciu roli matki, a często muszą poradzić sobie z opieką nad noworodkiem wymagającym większej uwagi, ze względu na wcześniactwo oraz choroby towarzyszące [2,4,33,34]. Znaczna część rodziców dzieci urodzonych przedwcześnie ma problemy ze snem. Niektóre badania wykazują występowanie zaburzeń snu, zwłaszcza wśród matek, które cierpią z powodu bezsenności w nocy, a w ciągu dnia odczuwają zmęczenie. Ponadto, odczuwanie silnych emocji i ciągłe napięcie wpływają negatywnie na rodziców, powodując spadek koncentracji uwagi [3,35]. Odczuwanie tak silnego stresu i negatywnych emocji może skutkować wystąpieniem zaburzeń lękowych oraz ograniczeniem, a nawet zaburzeniem roli rodzicielskiej oraz więzi pomiędzy rodzicami i dzieckiem. Zaburzona relacja z dzieckiem może negatywnie wpłynąć na rozwój niemowlęcia[5,19,35]. Przygotowując się na przyjęcie potomka, rodzice wyobrażają sobie pierwsze spotkanie z dzieckiem, budują obraz noworodka zdrowego i podobnego do jednego z nich. Już w ciąży zaczyna tworzyć się więź pomiędzy nienarodzonym jeszcze dzieckiem i jego rodzicami [2,33,34].Procesy te zostają gwałtownie przerwane w momencie porodu przedwczesnego. Dochodzi do zaburzenia równowagi emocjonalnej rodziców, a ich niespełnione oczekiwania prowadzą do odczuwania stresu i mogą przeistoczyć się w sytuację krytyczną [35]. Niektóre doniesienia mówią, że niski wynik w skali Apgar po urodzeniu, problemy zdrowotne w okresie noworodkowym, wcześniactwo oraz mała urodzeniowa masa ciała mogą wiązać się ze zwiększoną częstością stosowania przemocy wobec dziecka [38]. Działania mające na celu wsparcie rodzica w budowaniu więzi z dzieckiem, które są podejmowane w trakcie hospitalizacji pacjenta w OITN, nie tylko ułatwiają rodzicom podjęcie ról rodzicielskich, ale także pozytywnie wpływają na rozwój poznawczy noworodka [39]. Rozwój potraumatyczny Silny stres może jednak, poza szeregiem negatywnych konsekwencji, prowadzić także do zmian postrzega-
5 Stress, its effects and emotions experienced by parents of children hospitalized in Neonatal Intensive Care Unit 85 nych jako pozytywne. Ogólnie rzecz biorąc, wystąpienie traumy może wiązać się z trzema różnymi scenariuszami, które można określić jako: (1) przetrwanie, (2) powrót do stanu równowagi oraz (3) wzrost i rozwój. Pozytywne zmiany, zaistniałe pod wpływem stresującego wydarzenia określane są jako rozkwit, czerpanie siły z przeciwności, transformacyjne radzenie sobie oraz rozwój potraumatyczny. Pod wpływem stresu jednostka przechodzi swego rodzaju transformację, dzięki czemu uzyskuje wyższy poziom funkcjonowania, większą świadomość życiową. Na potraumatyczny rozwój składają się trzy grupy pozytywnych zmian: zmiany w percepcji siebie, w relacjach interpersonalnych i w filozofii życiowej. Zmiany w percepcji siebie dotyczą postrzegania własnej wartości, poczucia bycia lepszą osobą, wzrostu osobistej siły, większego zaufania do siebie i własnych możliwości. Jednostki dostrzegają zwiększone możliwości przetrwania i radzenia sobie z trudną sytuacją, wyznaczają sobie nowe cele. Zmiany w relacjach z innymi ludźmi obejmują głównie większą wrażliwość oraz współczucie dla innych, a także większą skłonność do otwierania się przed innymi. Zmiana filozofii życia następuje pod wpływem siły, dzięki której jednostka może zdystansować się do wydarzeń oraz zmienić swoje życie na lepsze. Mogą nastąpić zmiany dotyczące przekonań religijnych, zwiększenie przywiązywania uwagi do drobnych codziennych wydarzeń oraz docenianie życia [40]. Wsparcie Pierwsze zetknięcie rodziców z salą intensywnej terapii jest dla nich ciężkim przeżyciem. Obok obawo życie dziecka i jego przyszły stan zdrowia, u rodziców można zaobserwować poczucie zagubienia w nowym otoczeniu [33,35]. Odczuwanie niepokoju i stresu potęgowane jest przez wyobcowanie, spowodowane nieznajomością środowiska OITN, języka, którym posługują się pracownicy oddziału oraz skomplikowaną aparaturą, która pomaga w leczeniu noworodka. Rodzice muszą skonfrontować własne oczekiwania odnośnie przyjścia na świat ich zdrowego dziecka, względem rzeczywistości, gdy malutki noworodek podłączony jest do skomplikowanego sprzętu, podtrzymującego go przy życiu. Adaptacja rodziców do nowej sytuacji, jaką jest hospitalizacja ich przedwcześnie narodzonego dziecka, zależy od kilku czynników: zasobów osobistych, jakości relacji z personelem oraz wsparcia społecznego i funkcjonalnego [2]. Wsparcie społeczne można określić jako korzyści materialne i niematerialne, dostarczane jednostce w trakcie stresujących sytuacji przez osoby z ich otoczenia [41]. Może ono przyjąć postać wsparcia instrumentalnego lub informacyjnego, oraz aktywnej interakcji pomiędzy jednostką i wspierającymi (pielęgniarkami, a rodzicami dzieci hospitalizowanych w OITN), które są odbierane przez rodzica jako pomocne. Za wsparcie informacyjne uważa się wykazywanie inicjatywy w udzielaniu wszelkich informacji dotyczących stanu noworodka, jego rozwoju i chorób towarzyszących, stosowanego leczenia i opieki nad dzieckiem, jego potrzeb i reakcji, a także posiadanych praw i obowiązków rodzica podczas hospitalizacji. Jako wsparcie emocjonalne określa się budowanie atmosfery zaufania i możliwości swobodnego zadawania pytań, aktywne słuchanie, odpowiadanie na pytania, wykazywanie zachowań opiekuńczych i troski w stosunku do rodziców i ich sposobów radzenia sobie z trudna sytuacją. Wsparcie instrumentalne zostało zastąpione przez psychospołeczną i fizyczną jakość opieki pielęgniarskiej. Wymienia się tu sprawowanie dobrej opieki nad dzieckiem, pomoc w budowaniu relacji pomiędzy matką i dzieckiem, wspomaganie w przyjęciu ról rodzicielskich i akceptacji sytuacji oraz niwelowanie odczuwanego stresu [4,42]. Częścią holistycznej opieki nad noworodkiem i rodzicami sprawowanej przez lekarza jest utrzymywanie dobrego kontaktu z rodzicami, przekazywanie wiedzy na temat pacjenta i sprawdzanie jej zrozumienia. Przyczynia się to do zmniejszenia negatywnych skutków stresogennej sytuacji [3,37,41]. W trakcie hospitalizacji rodzice odczuwają potrzebę otrzymywania bieżących informacji dotyczących zdrowia, planowanych procedur, aktualnej sytuacji dziecka i ewentualnych prognoz. Rodzice oczekują szczerych i wyczerpujących odpowiedzi na nurtujące ich pytania oraz aktywnego słuchania [3,41]. Przekazywanie aktualnych informacji o stanie zdrowia noworodka powoduje rozbudowanie wiedzy rodziców, dzięki czemu mogą oni włączyć się w opiekę nad noworodkiem [4]. Umożliwia także aktywne uczestniczenie rodziców w podejmowaniu decyzji terapeutycznych, co z kolei w połączeniu z otwartą komunikacją z pielęgniarkami i lekarzami, zmniejsza poziom odczuwanego lęku i stresu [35]. Integracja rodziców z zespołem opiekującym się dzieckiem wywołuje u nich poczucie bezpieczeństwa i sprawowania kontroli nad sytuacją, podnosi pewność siebie oraz wzmacnia więź z dzieckiem. Dodatkowo, bardzo ważne dla matek jest wykazywanie troski przez pielęgniarki w stosunku do ich dziecka, a także wykazywanie zainteresowania oraz aktywne słuchanie podczas rozmów [3,37,41]. Istotnym elementem w opiece nad noworodkiem i rodzicami jest zachęcanie do włączania się w opiekę nad dzieckiem. Zaangażowanie kobiet w sprawowanie opieki wywołuje poczucie bycia matką, daje możliwość skupienia się na podejmowanych czynnościach, poczucie posiadania kontroli na sytuacją oraz zaspokaja potrzebę bliskości z dzieckiem, co zmniejsza poziom odczuwanego niepokoju. Im więcej czynności podejmuje matka, tym lepiej się czuje. Podejmowanie działań daje możliwość bycia rodzicem, zachęcanie wykazywane przez pielęgniarki są dla rodziców bardzo istotne. Udzielone wsparcie stanowi źródło siły dla kobiet, które czują się przytłoczone sytuacją [4,41].
6 86 I. Rozalska-Walaszek, A. Aftyka, A. Wróbel Badania wykazują, że brak wsparcia społecznego jest najsilniejszym predyktorem wystąpienia PTSD, a wyższy poziom wsparcia wiąże się z mniejszym poziomem odczuwanego stresu rodzicielskiego, minimalizuje ryzyko wstąpienia depresji, poprawia jakość życia i samopoczucie oraz wzmacnia więź pomiędzy rodzicami i dzieckiem [4,17,41]. Działania podejmowane przez pielęgniarki obejmują pomoc w oswajaniu się z otoczeniem oddziału, zapoznanie z aparaturą niezbędną do prowadzenia leczenia, udzielanie wsparcia emocjonalnego, dostarczanie jasnych informacji a także zachęcanie do opieki nad noworodkiem oraz do budowania więzi pomiędzy rodzicami i dzieckiem. Gdy jest to możliwe budowanie relacji może odbywać się za pomocą dotyku (poprzez kangurowanie), śpiewanie, mówienie do dziecka, odciąganie mleka i karmienie [37]. Należy podkreślić, iż udzielanie wsparcia rodzicom przez pielęgniarki w trakcie hospitalizacji ich dziecka stanowi bardzo ważną część obowiązków. Personel powinien także pamiętać, że podmiotem opieki jest cała rodzina, a nie tylko nad chory noworodek[42]. Podsumowanie Stres oraz silne emocje towarzyszące rodzicom pacjentów OITN mogą wywoływać u nich szereg problemów zdrowotnych [21], w tym zespół ostrego stresu, zespół stresu pourazowego czy depresję [31]. W związku z tym zespół opiekujący się chorymi noworodkami i wcześniakami hospitalizowanymi w OITN powinien otoczyć opieką nie tylko dziecko, ale również jego rodziców, na co należy zwrócić uwagę środowiska medycznego. Opieka powinna być wielodyscyplinarna, a do zespołu terapeutycznego powinien również należeć psycholog, który pomógłby zaakceptować rodzicom zaistniałą sytuację i wypracować strategie radzenia sobie z nią [37]. Badania wykazują konieczność minimalizowania stresu związanego z narodzinami chorych noworodków i jego negatywnych konsekwencji u rodziców dziecka. Zarówno personel położniczy, jak i noworodkowy powinien posiadać szeroką wiedzę i umiejętności umożliwiające wdrożenie wczesnej interwencji psychologicznej. Podkreśla się rolę personelu medycznego, który powinien wspierać rodziców w adaptacji do nowej roli matki i ojca. Tworzenie programów wsparcia edukacyjnego i emocjonalnego pomaga zmniejszyć poziom odczuwanego stresu przez rodziców [19]. Równie istotna jest konieczność prowadzenia badań przesiewowych oraz opracowania strategii postępowania z osobami szczególnie narażonymi na występowanie stresu związanego z wcześniactwem i hospitalizacją dziecka w OITN [2]. Pielęgniarki pracujące w oddziałach intensywnej terapii noworodka powinny mieć świadomość potrzeb rodziców hospitalizowanych noworodków i w miarę możliwości spełniać je, co przynajmniej częściowo pomoże zniwelować negatywne skutki stresu i silnych emocji doświadczanych w trakcie leczenia noworodka, a w konsekwencji przyczyni się do lepszego rozwoju dziecka [35]. References 1. Rutkowska M. Noworodek urodzony na granicy możliwości przeżycia. Część druga: rekomendacje dotyczące postępowania z matką oraz noworodkiem urodzonym na granicy możliwości przeżycia z uwzględnieniem aspektów etycznych. Med.WiekuRozwoj, 2011; XV(3): Lasiuk G.C., Comeau T., Newburn-Cook C. Unexpected: an interpretive description of parental traumas associated with preterm birth. BMC Pregnancy Childbirth, 2013;13(Suppl 1):S13-S Łuczak-Wawrzyniak J., Czarnecka M., Konofalska N., Bukowska A., Gadzinowski J. Rodzice wcześniaka analiza emocji i oczekiwań rodziców dzieci hospitalizowanych w Oddziale Intensywnej Terapii Noworodka Ginekologiczno-Położniczego Szpitala Klinicznego w Poznaniu. Przegl. Gin.Poł,2009;9: Mok E., Leung S.F. Nurses as providers of support for mothers of premature infants. J.Clin.Nurs,2006;15(6): Frank L.S., Cox S., Allen A., Winter I. Measuring neonatal intensive care unit-related parental stress. J.Adv.Nurs, 2005;49(6): Busse M., Stromgren K., Thorngate L., Thomas K.A. Parents responses to stress in the neonatal intensive care unit. Crit.Care.Nurse, 2013;33(4): Lazarus R.S., Folkman S. The stress concept in the life science. In: Lazarus R.S., Folkman S. red., Stress appraisal and coping. New York; Springer: s Brodowska M., Kostecka-Rogowska M., Kozak B. Radzenie sobie ze stresem W: Brodowska M., Kostecka-Rogowska M., Kozak B. red., Podręcznik stosowania metody diagnostycznej kwestionariusz kompetencji społeczno-zawodowych.doi: dostęp: Andersen B.L., Tewfik H.H. Psychological reactions to radiation therapy: reconsideration of the adaptive aspects of anxiety. J. Pers. Soc.Psychol, 1985; 48(4): Resick P.A. Psychological theories of stress and trauma. In: Resick P.A. red., Stress and trauma. East Sussex; Psychology Press LTD: s Hobfoll S.E. Conservation of resources: A new attempt at conceptualizing stress. Am.Psychol, 1989; 44(3): McCahon C.P. Client and family education. In: Lubkin I.M., Larsen P.D. red., Chronic illness: impact and interventions. Burlington; Jones and Barnett PublishersInc: s Endler N.S., Parker J.D.A. Multidimensional assessment of coping: a critical evaluation. J. Per. Soc.Psychol, 1990;58(5): Han K., Burns G.N., Weed N.C., Hatchett G.T., Kurokawa N.K.S. Evaluation of an observer form of the Coping Inventory for Stressful Situations. Educ. Psychol.Meas, 2009; 69(4): Juczyński Z., Ogińska-Bulik N. Wielowymiarowy inwentarz do pomiaru radzenia sobie ze stresem COPE. W: Juczyński Z., Ogińska-Bulik N. red., Narzędzia pomiaru stresu i radzenia sobie ze stresem. Warszawa; PracowniaTestówPsychologicznych: s Folkman S., Lazarus R.S. Manual for the Ways of Coping Questionnaire. Palo Alto;Consulting Psychologists Press. 17. Sikorova L., Kucova J. The needs of mothers to newborns hospitalized in intensive care units. Biomed. Pap. Med. Fac. Univ.Palacky Olomouc. Czech.Repub, 2012; 156(4):
7 Stress, its effects and emotions experienced by parents of children hospitalized in Neonatal Intensive Care Unit Grosik C, Snyder D,Cleary GM, Breckenridge DM, Tidwell B. Identification of internal and external stressors in parents of newborns in intensive care. Perm J. 2013;17(3): Abdeyazdan Z., Shahkolahi Z., Mehrabi T., Hajiheidari M. A family support intervention to reduce stress among parents of preterm infants in neonatal intensive care unit. Iran. J.Nurs. Midwifery Res, 2014;19(4): Pinelli J. Effects of family coping and resources on family adjustment and parental stress in the acute chase of the NICU experience. NeonatalNetw.,2000;19(6): Ogińska-Bulik N., Juczyński Z. Konsekwencje doświadczanych negatywnych wydarzeń życiowych objawy stresu pourazowego i potraumatyczny wzrost. Psychiatria, 2012;9(1): Australianguidelines for the treatment of acutestressdisorder and posttraumaricstressdisorder: guidelinessummary. Carlton Vic; Australian Centre of Posttraumatic Mental Health:s Bryant R.A., Friedman M.J., Spiegel D., Ursano R., Strain J. A review of acute stress disorder in DSM-5. Depress. Anxiety, 2011;28(9): Jubinville J., Newburn-Cook C., Hegadoren K., Lacaze-Masmonteil T. Symptoms of acute stress disorder in mothers of premature infants. Adv. Neonatal Care, 2012;12(4): doi: /ANC.0b013e ac. 25. Shaw R.J., Deblois T., Ikuta L., Ginzburg K., Fleisher B., Koopman C. Acute Stress Disorder among parents of infants in Neonatal Intensive Care Nursery. Psychosomatics, 2006;47(3): Lefkowitz D.S., Baxt C., Evans J.R. Posttraumatic stress and postpartum depression in parents of infants in the neonatal intensive care unit (NICU).J.Clin.Psychol.Med. Settings, 2010;17(3): Juczyński Z., Ogińska-Bulik N. Pomiar zaburzeń po stresie traumatycznym polska wersja Zrewidowanej Skali Wpływu Zdarzeń. Psychiatria, 2009; 6(1): Misund A.R., Nerdrum P., Diseth T.H. Mental health in women experiencing preterm birth. BMC Pregnancy Childbirth, 2014,14:263 doi: / Feeley N., Zelkowitz P., Cormier C., Charbonneau L., Lacroix A., Papageorgiou A. Posttraumatic stress among mothers of very low birthweight infants at 6 months after discharge from the neonatal intensive care unit. Appl.Nurs. Res, 2011; 24(2): Youngblut J.M., Brooten D., Cantwell G.P.,Moral T., Totapally B. Parent health and functioning 13 months after infant or child NICU/PICU death. Pediatrics, 2013; 132(5):e1295-e Rogers C.E., Kidokoro H., Wallendorf M., Inder T.E. Identifying mothers of very preterm infant at-risk for postpartum depression and anxiety prior to discharge. J.Perinatol, 2013;33(3): Gönülal D., Yalaz W., Altun-Köroğlu Ö., Kültürsay N. Both parents of neonatal intensive care unit patients are at risk of depression. Turk. J.Pediatr, 2014;56(2): Kmita G. Rodzice i ich przedwcześnie urodzone dziecko z doświadczeń współpracy psychologa z kliniką patologii i intensywnej terapii noworodka. Med.WiekuRozwoj, 2000; IV(2)supl: Kmita G. Wybrane metody wspierania wczesnych kontaktów pomiędzy rodzicami a hospitalizowanym noworodkiem. Med. Wieku Rozwoj, 2000; IV(4): Heidari H., Hasanpour M., Fooladi M. The experiences of parents with infants in Neonatal Intensive Care Unit. Iran. J.Nurs.Midwifery Res, 2013;18(3): Pukas A., Suda W., Kwiatkowska-Gruca M., Behrendt J., Godula- Stuglik U. Poziom lęku u rodziców noworodków leczonych w oddziale intensywnej terapii a wsparcie ze strony rodziny i personelu medycznego. Pediatr. Pol, 2010;85(4): Łuczak-Wawrzyniak J., Czarnecka M., Konofalska N., Bukowska A., Gadzinowski J. Holistyczna koncepcja opieki nad wcześniakiem lub (i) dzieckiem chorym pacjentem Oddziału Intensywnej Terapii Noworodka i jego rodzicami. Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, 2010;3(1): Ishizaki Y., Nagahama T., Kaneko K. Mental health of mothers and their premature infants for the prevention of child abuse and maltreatment. Health, 2013;5(3a): Browne J.V., Talmi A. Family-based intervention to enhance infant-parent relationships in the Neonatal Intensive Care Unit. J.Pediatr.Psychol,2005;30(8): Ogińska-Bulik N., Juczyński Z. Rozwójpotraumatycznycharakterystykaipomiar. Psychiatria, 2010;7(4): Kara S., Tan S., Aldemir S., Yılmaz A., Tatlı M.,Dilmen U. Investigation of perceived social support in mothers of infants hospitalized in neonatal Intensive Care Unit. Hipokkratia, 2013;17(2): Miles M.S., Carlson J., Brunssen S. The Nurse Parent Support Tool. J.Pediatr.Nurs,1999;14(1): Correspondence address Ilona Rozalska-Walaszek Zakład Pielęgniarstwa Anestezjologicznego i Intensywnej Opieki Medycznej, Uniwersytet Medyczny, Lublin Ul. Szkolna 18, Lublin
Psychologia zdrowia i choroby S T R E S I R A D Z E N I E S O B I E Z E S T R E S E M
Psychologia zdrowia i choroby S T R E S I R A D Z E N I E S O B I E Z E S T R E S E M Skala zdarzeń życiowych (Holmes i Rahe, 1967) 150 punktów kryzys życiowy 300 punktów bardzo poważny kryzys życiowy
Anna Aftyka. Nr 3 (48)/2014 5
Stres u rodziców dzieci hospitalizowanych w Oddziale Intensywnej Terapii Noworodka doniesienie wstępne Stress in parents of children hospitalized in the Neonatal Intensive Care Unit preliminary report
Kierowcy- sprawcy i ofiary wypadków drogowych. Konsekwencje uczestnictwa w wypadku a bezpieczeństwo ruchu drogowego
Kierowcy- sprawcy i ofiary wypadków drogowych. Konsekwencje uczestnictwa w wypadku a bezpieczeństwo ruchu drogowego Dorota Merecz Zakład Psychologii Pracy Psychologiczne konsekwencje uczestnictwa w wypadku
Milena Pyra Samodzielny Publiczny Dziecięcy Szpital Kliniczny
Milena Pyra Samodzielny Publiczny Dziecięcy Szpital Kliniczny 1. Stres jako reakcja na wymagania stawiane organizmowi 2. Stres jako układ warunków stanowiących obciążenie człowieka 3. Stres jako specyficzny
sobie ze stresem u rodziców dzieci hospitalizowanych w Oddziale Intensywnej Terapii...
Aftyka KOmunikaty A i wsp. Style / radzenia Announcement sobie ze stresem u rodziców dzieci hospitalizowanych w Oddziale Intensywnej Terapii... 395 Style radzenia sobie ze stresem u rodziców dzieci hospitalizowanych
WCZEŚNIAK I JEGO RODZICE. - relacja szczególna. Anna Majos położna, psycholog
WCZEŚNIAK I JEGO RODZICE - relacja szczególna Anna Majos położna, psycholog Relacja D Z I E C K O R O D Z I C E Niemowlęta mają wrodzone predyspozycje do interakcji z drugą osobą, a rodzice do odpowiedzi
Psychologia kryzysu Wykład III Kryzys jako sytuacja stresowa. Michał Ziarko Poznań 2018/2019
Psychologia kryzysu Wykład III Kryzys jako sytuacja stresowa Michał Ziarko Poznań 2018/2019 Zmaganie się z krytycznymi wydarzeniami życiowymi w ujęciu interackycjnym Stres jako interakcja ujęcie fenomenologiczno
DIAGNOZA I CO DALEJ? Hanna Wiśniewska-Śliwińska
DIAGNOZA I CO DALEJ? Hanna Wiśniewska-Śliwińska KRYZYS stan dezorganizacji, w którym ludzie doświadczają frustracji ważnych celów życiowych lub naruszenia cyklów życiowych, a także zawodności metod
Radzenie sobie w sytuacjach trudnych. Paulina Wróbel Instytut Psychologii UJ
Radzenie sobie w sytuacjach trudnych Paulina Wróbel Instytut Psychologii UJ Stres Stres (ang. stress) zespół powiązanych procesów w organizmie i systemie nerwowym, stanowiących ogólną reakcje osobnika
Jak żyć z SM? Magdalena Fac-Skhirtladze Sekretarz generalna PTSR. Warszawa 2016
Jak żyć z SM? Magdalena Fac-Skhirtladze Sekretarz generalna PTSR Warszawa 2016 SM wczoraj i dziś Zmiany w możliwościach leczenia choroby, innowacje Zmiany w rozumieniu SM i przebiegu choroby Zmiany w postrzeganiu
Wsparcie społeczne. Paulina Wróbel Instytut Psychologii UJ
Paulina Wróbel Instytut Psychologii UJ Szeroko definiowane wsparcie społeczne to pomoc dostępna dla jednostki w sytuacjach trudnych (Saranson, 1982, za: Sęk, Cieślak, 2004), jako zaspokojenie potrzeb w
Psychologiczne problemy kwalifikacji pacjenta do przeszczepienia nerki.
Zakład Nauczania Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Wydział Nauk o Zdrowiu, WUM Klinika Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej, SKDJ Psychologiczne problemy kwalifikacji pacjenta do przeszczepienia nerki.
LEKCJA 1 DEFINICJE I KONCEPCJE STRESU
LEKCJA 1 DEFINICJE I KONCEPCJE STRESU Pojęcie stresu wprowadzone zostało przez Hansa Hugona Selve`a, który u podłoża wielu chorób somatycznych upatrywał niezdolność człowieka do radzenia sobie ze stresem.
Żałoba i strata. Paulina Wróbel Instytut Psychologii UJ
Żałoba i strata Paulina Wróbel Instytut Psychologii UJ Żałoba Proces psychologicznej, społecznej i somatycznej reakcji, będącej odpowiedzią na utratę i jej konsekwencje. Spełnia prawie wszystkie kryteria
Jednostka dydaktyczna 1: Analiza problemów psycho-społecznych
Jednostka dydaktyczna 1: Analiza problemów psycho-społecznych W tej jednostce dydaktycznej poznasz najbardziej powszechne problemy osób z nabytą niepełnosprawnością i ich rodzin. Nie znajdziesz tutaj rozwiązań,
Śmierć. Psycholog Konsultant dowódcy ds. profilaktyki psychologicznej Magdalena Michalak - Mierczak
Śmierć Psycholog Konsultant dowódcy ds. profilaktyki psychologicznej Magdalena Michalak - Mierczak Śmierć to temat, który niemal wszystkich fascynuje, ale znacznie bardziej przeraża. Boimy się i dlatego
Jak rozmawiać z rodziną po stracie osoby bliskiej? szkolenie dla lekarzy i personelu medycznego
Jak rozmawiać z rodziną po stracie osoby bliskiej? szkolenie dla lekarzy i personelu medycznego Cele szkolenia Celem szkolenia jest przedstawienie lekarzom i personelowi medycznemu technik właściwej komunikacji
Wstęp ARTYKUŁ REDAKCYJNY / LEADING ARTICLE
Dzieciństwo w cieniu schizofrenii przegląd literatury na temat możliwych form pomocy i wsparcia dzieci z rodzin, gdzie jeden z rodziców dotknięty jest schizofrenią Childhood in the shadow of schizophrenia
LEKCJA 2 ŹRÓDŁA STRESU, FAZY ORAZ REAKCJE NA STRES
LEKCJA 2 ŹRÓDŁA STRESU, FAZY ORAZ REAKCJE NA STRES Źródła stresu- kryteria wyodrębniania: Częstotliwość występowania i czas trwania (tj. stres incydentalny, stres chroniczny). Siła, intensywność bodźca
Hospitalizacja dziecka w Oddziale Intensywnej Terapii Noworodka doświadczenia rodziców
ORIGINAL PAPER DOI: 10.1515/cpp-2016-0004 Hospitalizacja dziecka w Oddziale Intensywnej Terapii Noworodka doświadczenia rodziców Hospitalization of a child in the Neonatal Intensive Care parents experiences
Szanse i ryzyka Psycholog - Edna Palm
Rodzeństwo dzieci niepełnosprawnych Szanse i ryzyka Psycholog - Edna Palm Tłumaczenie: Psycholog - Dorota Fedorowska (Fundacja EDUCO) Czynniki obciążające rodziny posiadające niepełnosprawne dziecko Obciążenie
Rola religii i duchowości w radzeniu sobie z chorobą nowotworową. Opieka duszpasterska i wsparcie duchowe u pacjentów ze szpiczakiem
Rola religii i duchowości w radzeniu sobie z chorobą nowotworową Opieka duszpasterska i wsparcie duchowe u pacjentów ze szpiczakiem Duchowość 1. Duchowość = religijność 2. Duchowość versus religijność
Materiały zebrała Dorota Woińska Żmujdzin
Materiały zebrała Dorota Woińska Żmujdzin STRES Stres jest definiowany w psychologii jako dynamiczna relacja adaptacyjna pomiędzy możliwościami jednostki a wymogami sytuacji (stresorem), charakteryzująca
Czy kryzys ma sens? Psycholog Konsultant dowódcy ds. profilaktyki psychologicznej Magdalena Michalak - Mierczak
Czy kryzys ma sens? Psycholog Konsultant dowódcy ds. profilaktyki psychologicznej Magdalena Michalak - Mierczak Definicja kryzysu Kryzys jest odczuwaniem lub doświadczaniem wydarzenia, bądź sytuacji, jako
Rola psychologa w podmiotach leczniczych
Rola psychologa w podmiotach leczniczych Podstawowym celem działań podmiotów leczniczych było i jest zdrowie pacjentów. Ponieważ jednak zdrowie według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) to stan cechujący
POROZUMIENIE CZY KONFLIKT? O AKCEPTACJI CHOROBY. PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY NF1 W KONTEKŚCIE RODZINNYM
POROZUMIENIE CZY KONFLIKT? O AKCEPTACJI CHOROBY. PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY NF1 W KONTEKŚCIE RODZINNYM dr n. med. Magdalena Trzcińska Szpital Uniwersytecki nr 1 im. dr. A. Jurasza w Bydgoszczy NF1 W RODZINIE
Dzieci też przeżywają żałobę. Jak wspierać rodzinę po stracie? Milena Pacuda Anna Sokołowska
Dzieci też przeżywają żałobę. Jak wspierać rodzinę po stracie? Milena Pacuda Anna Sokołowska Podstawy teoretyczne Jak kształtuje się pojęcie śmierci u dzieci? Dzieci w wieku do 4 lat: do 2 roku życia poczucie
Zjazd I sesja wyjazdowa trening interpersonalny 57 h. Zjazd II sesja wyjazdowa trening intrapsychiczny 58 h
S t r o n a 1 Studiium Psychoterapiiii Uzalleżniień Harmonogram szkolleniia edycjja 2010/2011 II SEMESTR Zjazd I sesja wyjazdowa trening interpersonalny 57 h Zjazd II sesja wyjazdowa trening intrapsychiczny
Dorota Molek-Winiarska, Katedra Zarządzania Kadrami
Dr Dorota Dr Molek-Winiarska Dorota Molek-Winiarska, Katedra Zarządzania Kadrami Katedra Zarządzania Kadrami CZYM JEST STRES? Czym jest stres? BODŹCEM wywołuje określone emocje; REAKCJĄ na zaburzenie równowagi
OFERTA SZKOLEŃ BIZNESOWYCH
OFERTA SZKOLEŃ BIZNESOWYCH Przywództwo i zarządzanie zespołem Szkolenie z zakresu przywództwa, kompetencji liderskich i zarządzania zespołem. Podniesienie kompetencji zarządczych w zakresie przywództwa,
ZAKRES PRZEDMIOTOWY PROGRAMU SZKOLENIOWEGO
Załącznik nr 1 ZAKRES PRZEDMIOTOWY PROGRAMU SZKOLENIOWEGO I Program szkolenia w zakresie podstawowych umiejętności udzielania profesjonalnej pomocy psychologicznej obejmuje: 1) Trening interpersonalny
Rodzice dzieci z ASD Radości i rozterki
Rodzice dzieci z ASD Radości i rozterki O D M I E N N O Ś Ć W F U N K C J O N O WA N I U R O D Z I N Y D Z I E C K A Z E S P E K T R U M A U T Y Z M U O D R O D Z I N P O S I A D A J Ą C Y C H Z D R O
Trudne rozmowy z rodziną o stanie pacjenta z podejrzeniem śmierci pnia mózgu
Trudne rozmowy z rodziną o stanie pacjenta z podejrzeniem śmierci pnia mózgu Na sposobie rozmowy o krytycznym, nie rokującym żadnej poprawy stanie pacjenta z jego rodziną odciska swoje piętno nasz osobisty
Agnieszka Skurzak WSPARCIE SPOŁECZNE, STRES I POCZUCIE SATYSFAKCJI Z ŻYCIA KOBIET CIĘŻARNYCH
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE Wydział Nauk o Zdrowiu Agnieszka Skurzak WSPARCIE SPOŁECZNE, STRES I POCZUCIE SATYSFAKCJI Z ŻYCIA KOBIET CIĘŻARNYCH Rozprawa na stopień doktora nauk o zdrowiu Promotor:
Leczenie zdrowia psychicznego zorientowane na traumę. Warszawa 2019
Leczenie zdrowia psychicznego zorientowane na traumę Warszawa 2019 Znając wpływ traumy na życie ludzi Przestajemy się pytać: - Co jej jest? I pytamy się: - Co jej się stało? To się dzieje Gdy żołnierz,
STRESZCZENIE W JĘZYKU POLSKIM
STRESZCZENIE W JĘZYKU POLSKIM Wstęp Choroby nowotworowe są poważnym problemem współczesnych społeczeństw. Rozpoznawanie trudności w funkcjonowaniu psychosomatycznym pacjentów jest konieczne do świadczenia
pujących w środowisku pracy na orzekanie o związanej zanej z wypadkami przy pracy Paweł Czarnecki
Wpływ stresorów w występuj pujących w środowisku pracy na orzekanie o długotrwałej niezdolności do pracy związanej zanej z wypadkami przy pracy Paweł Czarnecki 1 Ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
SALUTOGENEZA co to takiego?
SALUTOGENEZA co to takiego? Jak powstawała salutogeneza? W okresie po II wojnie światowej Aaron Antonovsky, prowadził badania osób, które przeżyły horror nazistowskich obozów koncentracyjnych. Obserwacje
WZROST POURAZOWY W PRZEBIEGU CHOROBY NOWOTWOROWEJ. Krystyna de Walden Gałuszko Wojewódzkie Centrum Onkologii w Gdańsku
WZROST POURAZOWY W PRZEBIEGU CHOROBY NOWOTWOROWEJ Krystyna de Walden Gałuszko Wojewódzkie Centrum Onkologii w Gdańsku Trauma Kryzys Kryzys = zaburzenia równowagi wewnętrznej wyczerpanie zasobów Kryzys
Promocja zdrowia i edukacja prozdrowotna
Promocja zdrowia i edukacja prozdrowotna Kształcenie w zakresie podstaw promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej Zdrowie, promocja zdrowia, edukacja zdrowotna, zapobieganie chorobom. Historia promocji zdrowia.
Łatwiej pomóc innym niż sobie
Łatwiej pomóc innym niż sobie Spośród wszystkich chorób nowotwory wywierają najsilniejszy wpływ na psychikę człowieka. Fazy przeżywania, adaptacji do choroby, ich kolejność i intensywność zależy od wielu
(imię i nazwisko nauczyciela) (przedmiot) (numer programu)
Iwona Jończyk (imię i nazwisko nauczyciela) Wybrane zagadnienia z psychologii społecznej (przedmiot) 2407MR i GŻ 1997.08.18 (numer programu) Klasa IV TŻa, IV TŻb Lp. Cele kształcenia i wychowania Treści
STRESORY, inaczej źródła stresu
1.8.2 Źródła stresu STRESORY, inaczej źródła stresu Każdego dnia w zewnętrznym świecie i w nas samych spotykamy się z czynnikami wywołującymi stres, czyli stresorami. Bardzo ważna jest umiejętność ich
SYLABUS MODUŁU (PRZEDMIOTU) Informacje ogólne. Psychiatria i pielęgniarstwo psychiatryczne
SYLABUS MODUŁU (PRZEDMIOTU) Kod PNS modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Nazwa modułu Informacje ogólne Psychiatria i pielęgniarstwo psychiatryczne Obowiązkowy Wydział Nauk o Zdrowiu Położnictwo
Zjazd I sesja wyjazdowa trening interpersonalny 57 h. Zjazd II sesja wyjazdowa trening intrapsychiczny 58 h
S t r o n a 1 Studiium Psychoterapiiii Uzalleżniień Harmonogram szkolleniia edycjja 2013/2014 II SEMESTR Zjazd I sesja wyjazdowa trening interpersonalny 57 h Zjazd II sesja wyjazdowa trening intrapsychiczny
Colorful B S. Autor: Alicja Jakimczuk. Wydawca: Colorful Media. Korekta: Marlena Fiedorow ISBN: Copyright by COLORFUL MEDIA Poznań 2012
Autor: Alicja Jakimczuk Wydawca: Colorful Media Korekta: Marlena Fiedorow ISBN: 83-919772-5-0 Copyright by COLORFUL MEDIA Poznań 2012 Okładka: Colorful Media Skład i łamanie: Colorful Media Colorful B
S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Psychiatria i pielęgniarstwo psychiatryczne
S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) Załącznik Nr 3 do Uchwały Nr 14/2012 Kod PNS modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Nazwa modułu I nforma cje ogólne Psychiatria i pielęgniarstwo psychiatryczne
Holistyczna koncepcja opieki nad wcześniakiem lub (i) dzieckiem chorym pacjentem Oddziału Intensywnej Terapii Noworodka i jego rodzicami
Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 3, zeszyt 1, 63-67, 2010 Holistyczna koncepcja opieki nad wcześniakiem lub (i) dzieckiem chorym pacjentem Oddziału Intensywnej Terapii Noworodka i jego rodzicami
PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH Z PSYCHOLOGII KLINICZNEJ 1
Załącznik nr 1 do Uchwały nr 164 A/09 Senatu WUM z dnia 30 listopada 2009 r. PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH Z PSYCHOLOGII KLINICZNEJ 1 I. ZAŁOŻENIA ORGANIZACYJNO-PROGRAMOWE ZAKRES WIEDZY TEORETYCZNEJ 1.
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna ul. Dr. Józefa Rostka 16 41-902 Bytom tel; 032 2819405, 032 2819406
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna ul. Dr. Józefa Rostka 16 41-902 Bytom tel; 032 2819405, 032 2819406 mgr Zuzanna Krząkała- psycholog Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Bytomiu Uzależnienie od gier
SYLABUS/ OPIS PRZEDMIOTU
1. Nazwa przedmiotu w języku polskim SYLABUS/ OPIS PRZEDMIOTU Psychologia radzenia sobie ze stresem 2. Nazwa przedmiotu w języku angielskim Psychology of coping with stress 3. Jednostka prowadząca przedmiot
TRUDNOŚCI WYNIKAJĄCE ZE STANU ZDROWIA i KONDYCJI UCZNIA. analiza psychologiczna
TRUDNOŚCI WYNIKAJĄCE ZE STANU ZDROWIA i KONDYCJI UCZNIA analiza psychologiczna Beata Dobińska psycholog Zachodniopomorska Szkoła Biznesu CHOROBA PRZEWLEKŁA A FUNKCJONOWANIE DZIECKA 1569,7 tys. dzieci i
ŚWIATOWY DZIEŃ ZDROWIA
Depresja Inż. Agnieszka Świątkowska Założenia kampanii Światowy Dzień Zdrowia obchodzony co roku 7 kwietnia, w rocznicę powstania Światowej Organizacji Zdrowia daje nam unikalną możliwość mobilizacji działań
ŚLĄSKIE CENTRUM ZDROWIA PUBLICZNEGO Ośrodek Analiz i Statystyki Medycznej Dział Chorobowości Hospitalizowanej APETYT NA ŻYCIE
ŚLĄSKIE CENTRUM ZDROWIA PUBLICZNEGO Ośrodek Analiz i Statystyki Medycznej Dział Chorobowości Hospitalizowanej APETYT NA ŻYCIE Katowice 2007 Śl.C.Z.P Dział Chorobowości Hospitalizowanej 23 luty Ogólnopolski
Stres w pracy? Nie, dziękuję!
Najważniejsze informacje i wyniki badań nt. stresu zawodowego. Metody i techniki radzenia sobie ze stresem Dr Dorota Żołnierczyk Zreda Pracownia Psychologii i Socjologii Pracy Centralny Instytut Ochrony
Maria Katarzyna Borszewska- Kornacka Klinika Neonatologii i Intensywnej Terapii Noworodka Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
Maria Katarzyna Borszewska- Kornacka Klinika Neonatologii i Intensywnej Terapii Noworodka Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego 1.ZARZĄDZENIE MINISTRA 2.REKOMENDACJE TOWARZYSTW NAUKOWYCH 3.OPINIE EKSPERTÓW
YNDROM OTOWOŚCI NOREKTYCZNEJ. zastosowanie konstruktu teoretycznego dla projektowania działań profilaktycznych. Beata Ziółkowska, IP, UAM, Poznań
YNDROM OTOWOŚCI NOREKTYCZNEJ zastosowanie konstruktu teoretycznego dla projektowania działań profilaktycznych Beata Ziółkowska, IP, UAM, Poznań Zaburzenie/choroba jako forma adaptacji do sytuacji trudnej
Problemy pielęgnacyjne pacjentów z depresją.
Problemy pielęgnacyjne pacjentów z depresją. mgr Irena Ewa Rozmanowska specjalista w dziedzinie pielęgniarstwa psychiatrycznego fot. Vedran Vidovic shutterstock.com Depresja ma w psychiatrii pozycję podobną
Stres, sytuacje trudne i wypalenie zawodowe Kod przedmiotu
Stres, sytuacje trudne i wypalenie zawodowe - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Stres, sytuacje trudne i wypalenie zawodowe Kod przedmiotu 14.4-WP-PSChM-SStiWZ-W-S14_pNadGenFWT0D Wydział
Metody psychoregulacji
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku Katedra: Promocji Zdrowia Zakład: Psychologii Zdrowia Metody psychoregulacji Osoby prowadzące przedmiot: 1. Krokosz Daniel, magister, daniel.krokosz@awfis.gda.pl
STRES I WYPALENIE ZAWODOWE PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ. PRACA - BIZNES - KARIERA
STRES I WYPALENIE ZAWODOWE PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ. PRACA - BIZNES - KARIERA Dr Bogna Bartosz Instytut Psychologii Uniwersytet Wrocławski plan Stres - zacznijmy od danych. Definicja czym jest stres i jakie są
Kryzys w wartościowaniu i relacje rodzinne w świetle badań podopiecznych schroniska dla nieletnich i uczniów liceum
Kryzys w wartościowaniu i relacje rodzinne w świetle badań podopiecznych schroniska dla nieletnich i uczniów liceum Wartości, które człowiek ceni, wybiera i realizuje, pozostają w istotnym związku z rozwojem
Wsparcie społeczne. Dorota Wojcik, Natalia Zasada
Wsparcie społeczne Dorota Wojcik, Natalia Zasada Czym jest wsparcie społeczne? Jest to wszelka dostępna dla jednostki pomoc w sytuacjach trudnych. Wsparcie to konsekwencja przynależności człowieka do sieci
Jak rozmawiać o chorobie i śmierci z pacjentami terminalnie chorymi i ich rodzinami szkolenie dla lekarzy i personelu medycznego
Jak rozmawiać o chorobie i śmierci z pacjentami terminalnie chorymi i ich rodzinami szkolenie dla lekarzy i personelu medycznego Cele szkolenia Celem szkolenia jest zapoznanie lekarzy i personelu medycznego
Skale i wskaźniki jakości leczenia w OIT
Skale i wskaźniki jakości leczenia w OIT Katarzyna Rutkowska Szpital Kliniczny Nr 1 w Zabrzu Wyniki leczenia (clinical outcome) śmiertelność (survival) sprawność funkcjonowania (functional outcome) jakość
Stres związany z pracą w pielęgniarstwie *
Stres związany z pracą w pielęgniarstwie * Obecnie niemal powszechnie uznaje się, że pielęgniarstwo ze swej natury jest zawodem stresującym. Pielęgniarka, jak rzadko kto, codziennie staje w obliczu skrajnego
Jak sobie radzić ze stresem
Jak sobie radzić ze stresem Nie wiesz jak poradzić sobie ze stresem? Przeczytaj nasz poradnik! str. 1 Czym jest stres? Zjawisko stresu wynika z braku równowagi między oczekiwaniami kierowanymi pod adresem
Podsumowanie sezonu zachorowań oraz program profilaktyki zakażeń 2016/2017
Profilaktyka zakażeń RSV w Polsce od 1.1.213 Profilaktyka zakażeń wirusem RS (ICD-1 P 7.2, P 27.1) Podsumowanie sezonu zachorowań oraz program profilaktyki zakażeń 216/217 Ewa Helwich Klinika Neonatologii
Alkohol w rodzinie zaburzone więzi
Konferencja szkoleniowa dla nauczycieli i pedagogów Życie z FAS Alkohol w rodzinie zaburzone więzi Beata Stebnicka Fundacja FASTRYGA Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Zabrzu Zaburzenia więzi Nie ma takiego
Standardowe techniki diagnostyczne
Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego Standardowe techniki diagnostyczne Zajęcia nr 13: Pomiar stylów radzenia sobie ze stresem Mgr Karolina Stala Co powinno znaleźć się w raporcie zbiorczym?
Ludzie młodzi zmagają się z brakiem poczucia wartości i atrakcyjności. Często czują się nielubiane, nieszanowane, gorsze od innych.
Ludzie młodzi zmagają się z brakiem poczucia wartości i atrakcyjności. Często czują się nielubiane, nieszanowane, gorsze od innych. Dotyka ich poczucie, że nie pasują do świata. Zamartwiają się czymś,
Losy pacjentów po wypisie z OIT Piotr Knapik
Losy pacjentów po wypisie z OIT Piotr Knapik Oddział Kliniczny Kardioanestezji i Intensywnej Terapii Śląskie Centrum Chorób Serca w Zabrzu Jaki sens ma to co robimy? Warto wiedzieć co się dzieje z naszymi
Wsparcie rodziny w kontekście wczesnego wspomagania rozwoju dziecka. Paweł Wakuła Powiatowa Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Białymstoku
Wsparcie rodziny w kontekście wczesnego wspomagania rozwoju dziecka Paweł Wakuła Powiatowa Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Białymstoku 1 Już przed narodzeniem dziecka rodzina zmienia się i przygotowuje
Oprócz tego mogą pojawić się: pogorszenie wyników w nauce, zwiększony dystans do członków rodziny, gorsze kontakty z rówieśnikami.
CHARAKTERYSTYCZNE OBJAWY REAKCJI POSTRAUMATYCZNEJ: Wyraziste, natrętne wspomnienia Przeżywanie z fotograficzną dokładnością traumatycznych wydarzeń /widoki, dźwięki, zapachy/ + objawy wegetatywne /bicie
Ratowanie strażaka obciążenia psychiczne oddziałujące na biorących udział w akcji
Ratowanie strażaka obciążenia psychiczne oddziałujące na biorących udział w akcji - Sylwia Kaczan psycholog Kęty, 25.11.2017r. Uwarunkowania zawodu Tym co zawód strażaka odróżnia od innych to świadome
FRUSTRACJA reakcja organizmu na przeszkodę PRZESZKODA
FRUSTRACJA reakcja organizmu na przeszkodę PRZESZKODA STRES BIOLOGICZNY Odporność biologiczna Faza odporności Czas Faza alarmowa Faza wyczerpania STRES PSYCHOLOGICZNY Stres sytuacja trudna prowadząca do
Liczba godzin Punkty ECTS Sposób zaliczenia
Wydział: Psychologia Nazwa kierunku kształcenia: Psychologia Rodzaj przedmiotu: specjalnościowy Opiekun: prof. dr hab. Gabriela Chojnacka-Szawłowska Poziom studiów (I lub II stopnia): Jednolite magisterskie
SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU
SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU 1. Nazwa przedmiotu/ moduł (w języku polskim) Potencjały zdrowia i szczęścia człowieka./ Moduł 102..: Człowiek w zdrowiu i chorobie 2. Nazwa przedmiotu w języku angielskim The stress
Psychoterapia poznawczobehawioralna. chorobami somatycznymi. Paulina Wróbel Instytut Psychologii UJ
Psychoterapia poznawczobehawioralna pacjentów z chorobami somatycznymi Paulina Wróbel Instytut Psychologii UJ Chory somatycznie i jego sytuacja Poczucie zagrożenia Utrata kontroli Wyłączenie z ról społecznych
Sylabus na rok 2014/2015
Sylabus na rok 204/205 () Nazwa przedmiotu Psychologia (2) Nazwa jednostki prowadzącej Wydział Medyczny przedmiot (3) Kod przedmiotu (4) Studia Kierunek studiów Poziom kształcenia Forma studiów Położnictwo
Polskie Forum Psychologiczne, 2013, tom 18, numer 4, s. 441-456
Polskie Forum Psychologiczne, 2013, tom 18, numer 4, s. 441-456 Anna Ratajska 1 2 1 1 Instytut Psychologii, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego Institute of Psychology, Kazimierz Wielki University in Bydgoszcz
Załącznik nr 1 do Zapytania ofertowego nr W8/2015
OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA USŁUGA SZKOLENIOWA I.A. Założenia szkoleniowe: Szkolenia będą prowadzone dla 5 grup szkoleniowych 1. GRUPA I Szkolenie z obsługi pacjenta: Komunikacja Pacjent Personel Medyczny
Wybrane zaburzenia lękowe. Tomasz Tafliński
Wybrane zaburzenia lękowe Tomasz Tafliński Cel prezentacji Przedstawienie najważniejszych objawów oraz rekomendacji klinicznych dotyczących rozpoznawania i leczenia: Uogólnionego zaburzenia lękowego (GAD)
KONFLIKTY NA ODDZIALE INTENSYWNEJ TERAPII
KONFLIKTY NA ODDZIALE INTENSYWNEJ TERAPII Maria Wujtewicz Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii GUMed II Konferencja Naukowa Czasopisma Anestezjologia Intensywna Terapia Sopot 2014 KONFLIKT INTERESÓW
Rola asystenta rodziny: wspomaganie rodziny w wypełnianiu podstawowych funkcji, w tym we wprowadzaniu w świat wartości
Rola asystenta rodziny: wspomaganie rodziny w wypełnianiu podstawowych funkcji, w tym we wprowadzaniu w świat wartości Małgorzata Ciczkowska-Giedziun Uniwersytet Warmińsko-Mazurski Katedra Pedagogiki Społecznej
WYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH STACJONARNYCH PSYCHIATRYCZNYCH ORAZ WARUNKI ICH REALIZACJI
Załączniki do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia29 kwietnia 2011 r. Załącznik nr 1 WYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH STACJONARNYCH PSYCHIATRYCZNYCH ORAZ WARUNKI ICH REALIZACJI
Wiesław Fidecki Starzenie się społeczeństwa wyzwaniem dla opieki pielęgniarskiej. Acta Scientifica Academiae Ostroviensis nr 28,
Wiesław Fidecki Starzenie się społeczeństwa wyzwaniem dla opieki pielęgniarskiej Acta Scientifica Academiae Ostroviensis nr 28, 167-170 2007 Starzenie Się Społeczeństwa Wyzwaniem Dla Opieki Pielęgniarskiej
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE. Wydział Nauk o Zdrowiu. Mariola Kicia
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE Wydział Nauk o Zdrowiu Mariola Kicia OCENA POZIOMU LĘKU I STRESU W GRUPIE KOBIET HOSPITALIZOWANYCH Z POWODU PORONIENIA Rozprawa na stopień doktora nauk o zdrowiu Promotor:
Reakcja ciała na stres
1.8.3 Ciało a stres Reakcja ciała na stres Człowiek jest wyposażony w specjalny mechanizm reagowania na stres. Mechanizm ten został opisany przez dr Cannona, który nazwał go reakcją walki lub ucieczki,
Zagrożenia psychospołeczne
Zagrożenia psychospołeczne 1. Wstęp Zarządzanie stresem nie jest dla pracodawców jedynie obowiązkiem moralnym i dobrą inwestycją, jest to wymóg prawny określony w dyrektywie ramowej 89 /391/EWG 3 2. Przeciwdziałanie
opracowanie: Maria Kościńska - dla SIP Regionu Gdańskiego NSZZ Solidarność
opracowanie: Maria Kościńska - dla SIP Regionu Gdańskiego NSZZ Solidarność Mówiąc o zagrożeniu mamy na myśli każdy czynnik, który może spowodować wystąpienie szkody. Powszechnie przyjęto podział na zagrożenia:
Zastosowania Skali Stresu Rodziców: OITN (SSR:OITN) w diagnostyce klinicznej kobiet po porodzie przedwczesnym
Zastosowania Skali Stresu Rodziców: OITN (SSR:OITN) w diagnostyce klinicznej kobiet po porodzie przedwczesnym Applicability of the Polish equivalent of Neonatal Unit Parental Stress Scale [Skala Stresu
KONSEKWENCJE NIEOBECNOŚCI RODZICÓW DLA PSYCHOSPOŁECZNEGO ROZWOJU DZIECKA
KONSEKWENCJE NIEOBECNOŚCI RODZICÓW DLA PSYCHOSPOŁECZNEGO ROZWOJU DZIECKA Małgorzata Sitarczyk Zakład Psychologii Wychowawczej i Psychologii Rodziny Instytut Psychologii UMCS ZNACZENIE RELACJI RODZICE -
Agresja wobec personelu medycznego
Agresja wobec personelu medycznego Od połowy XX wieku do chwili obecnej obserwuje się gwałtowny postęp w diagnostyce i leczeniu pacjentów. Postęp ten przyczynił się do wczesnego rozpoznawania chorób oraz
Wybrane programy profilaktyczne
Wybrane programy profilaktyczne PRZYJACIELE ZIPPIEGO Charakterystyka programu Polska Adaptacja programu Partnership for Children. Pierwsze wdrożenie przez Ośrodek Rozwoju Edukacji. Koordynator, szkolenia
ABC PRACY Z PACJENTEM STRAUMATYZOWANYM. PODSTAWY TEORETYCZNE I WSKAZÓWKI PRAKTYCZNE
Niezależnie od tego, czy jesteśmy terapeutami uzależnień, czy niesiemy pomoc osobom bezdomnym, zawodowo wspieramy osoby należące do społeczności LGBTQ+, czy też pracujemy z zagrożoną młodzieżą lub kobietami,
STRES W ŻYCIU CODZIENNYM I SŁUŻBIE WOJSKOWEJ
STRES W ŻYCIU CODZIENNYM I SŁUŻBIE WOJSKOWEJ Naród i wojsko to jedno i nie może być żadnych między nimi rozgraniczeń W prezentacji wykorzystano materiały profilaktyczno-edukacyjne Departamentu Wychowania
Pochodzenie pojęcia,,stres
STRES Pochodzenie pojęcia,,stres Pojęcie stresuwprowadzone zostało do użycia przez Hansa Hugona, który badaniu tego zjawiska poświęcił 50 lat pracy naukowej. Z tego też powodu nosił przydomek dr Stress.