Projekt Programu ochrony powietrza dla strefy: powiat ostrowski w województwie wielkopolskim PROJEKT. marzec 2009 r. 1

Transkrypt

1 PROJEKT marzec 2009 r. 1

2 Przedmiot opracowania przygotowany na podstawie umowy z WOJEWÓDZTWEM WIELKOPOLSKIM z siedzibą URZĘDU MARSZAŁKOWSKIEGO WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO W POZNANIU, przy współudziale środków finansowych WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ W POZNANIU Opracowanie: Zespół autorów pod kierownictwem dr Wojciecha Rogali mgr inż. Magdalena Załupka (redaktor wiodący) mgr inż. Agnieszka Bartocha mgr Wojciech Francik mgr Marek Kuczer mgr inż. Aneta Lochno dr inż. Iwona Rackiewicz mgr Wojciech Wahlig weryfikacja: mgr inż. Joanna Wilczyńska ATMOTERM S.A. Inteligentne rozwiązania aby chronić środowisko marzec 2009 r. 2

3 Spis treści CZEŚĆ I - OPISOWA Cel, metoda i zakres stosowalności dokumentu Obszar objęty Programem ochrony powietrza Przyczyna stworzenia Programu Wpływ pyłu na środowisko i zdrowie ludzi Substancje objęte Programem i źródła ich pochodzenia Ogólna charakterystyka zanieczyszczeń powietrza w powiecie ostrowskim Podstawowe kierunki działań niezbędnych do przywrócenia standardów jakości powietrza dla pyłu PM Warianty działań naprawczych Zakres i harmonogram rzeczowo finansowy dla działań naprawczych Ocena możliwości realizacji działań naprawczych Źródła finansowania działań naprawczych Informacje i dokumenty wykorzystane do dokumentowania i kontroli realizacji Programu Podstawy prawne CZEŚĆ II OGRANICZENIA I OBOWIĄZKI Organy administracji, które przekazują Marszałkowi Województwa informacje o wydanych decyzjach, aby zrealizować cele Programu ochrony powietrza oraz organy administracji, które kontrolują realizację Programu ochrony powietrza Monitorowanie realizacji Programu CZĘŚĆ III Charakterystyka obszaru objętego Programem ochrony powietrza Położenie i ogólna charakterystyka powiatu ostrowskiego Topografia i sposób użytkowania terenu Warunki klimatyczne i parametry meteorologiczne wpływające na jakość powietrza i wyniki modelowania Dane demograficzne i ich wpływ na jakość powietrza Wpływ planów zagospodarowania przestrzennego obszaru na aspekty związane z jakością powietrza Obiekty i obszary chronione Inne powiązane z jakością powietrza problemy społeczno-gospodarcze w obszarze Charakterystyka techniczna i ekologiczna instalacji, urządzeń i rodzajów korzystania ze środowiska, które mają największy wpływ na poziomy substancji w powietrzu, sposoby zmniejszenia ich szkodliwego działania Charakterystyka techniczno-ekologiczna punktowych źródeł emisji Charakterystyka techniczno-ekologiczna powierzchniowych źródeł emisji Charakterystyka techniczno-ekologiczna źródeł liniowych Bilanse zanieczyszczeń pochodzących od podmiotów korzystających ze środowiska, z powszechnego korzystania ze środowiska i napływów, które mają wpływ na poziomy substancji w powietrzu Inwentaryzacja emisji ze źródeł punktowych Inwentaryzacja emisji ze źródeł powierzchniowych Inwentaryzacja emisji ze źródeł liniowych Bilanse zanieczyszczeń pochodzących z poszczególnych źródeł Emisja napływowa marzec 2009 r. 3

4 Emisja pyłu ze źródeł w bezpośrednim sąsiedztwie strefy Emisja pyłu ze źródeł województwa wielkopolskiego Emisja pyłu ze źródeł w województwach ościennych Analizy stanu zanieczyszczenia powietrza Czynniki powodujące przekroczenia, z uwzględnieniem przemian fizyko-chemicznych substancji w powietrzu Wyniki pomiarów jakości powietrza Opis modelu obliczeniowego Weryfikacja modelu Obliczenia i analiza stanu zanieczyszczenia powietrza na terenie powiatu ostrowskiego w roku bazowym Analiza udziału grup źródeł emisji - procentowy udział w zanieczyszczeniu powietrza poszczególnych grup źródeł emisji i poszczególnych źródeł emisji Analiza napływu zanieczyszczeń ze źródeł punktowych spoza strefy na stan jakości powietrza w strefie Emisja ze źródeł w bezpośrednim sąsiedztwie strefy Emisja ze źródeł województwa wielkopolskiego Emisja ze źródeł z terenu województw ościennych Prognozy emisji zanieczyszczeń do powietrza dla 2015 roku Założenia dla prognozy roku Obliczenia i analiza stanu zanieczyszczeń powietrza dla roku prognozy Zadania wynikające z przeprowadzonych analiz stanu zanieczyszczenia powietrza Analiza możliwych działań naprawczych Obliczenie powierzchni użytkowej lokali objętych działaniami naprawczymi Podsumowanie analiz stanu zanieczyszczenia powietrza w powiecie ostrowskim Czas potrzebny na realizację celów Programu Analiza materiałów, dokumentów i publikacji wykorzystanych do opracowania Programu Załączniki graficzne Położenie stacji pomiarowej mierzącej poziom pyłu PM10 w powietrzu na terenie Ostrowa Wielkopolskiego Mapy Spis tabel Spis rysunków Spis wykresów Załącznik - Informacje o Programie ochrony powietrza dla powiatu ostrowskiego w województwie wielkopolskim marzec 2009 r. 4

5 Słowniczek pojęć: CAFE Clean Air for Europe program wprowadzony dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy w skrócie określanej mianem dyrektywy CAFE, od nazwy programu CAFE CORINAIR - CORe INventory of AIR emissions - jeden z programów realizowanych od 1995 r. przez Europejską Agencje Ochrony Środowiska, obejmujący inwentaryzację emisji zanieczyszczeń do atmosfery. Baza CORINAIR ma za zadanie zbierać, aktualizować, zarządzać i publikować informacje o emisji zanieczyszczeń do powietrza. Dane dotyczą głównie emisji zanieczyszczeń ze źródeł mających związek z problemami zmian klimatu, dziurą ozonową oraz jakością powietrza oraz rozprzestrzenianiem substancji niebezpiecznych. EMEP - European Monitoring Environmental Program - opracowany przez Europejską Komisję Gospodarczą ONZ przy współpracy Światowej Organizacji Meteorologicznej (WMO) program monitoringu, mający na celu uzyskanie informacji o udziale poszczególnych państw w zanieczyszczaniu środowiska innych państw, m.in. w celu kontroli wypełniania międzynarodowych ustaleń i porozumień w sprawie strategii zmniejszania zanieczyszczeń na obszarze Europy. EMEP posiada 70 pomiarowych stacji lądowych na terenie 21 krajów Europy, prowadzi pomiary stężeń związków siarki, azotu oraz poziomu opadów pyłów. emisja - rozumie się przez to wprowadzane bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi: a) substancje, b) energie, takie jak ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne; emisja dopuszczalna do powietrza - Dopuszczalne do wprowadzania do powietrza rodzaje i ilości substancji zanieczyszczających. Dopuszczalną emisję ustala się dla każdego urządzenia, w którym zachodzą procesy technologiczne lub są prowadzone operacje techniczne powodujące powstawanie substancji zanieczyszczających (źródła substancji zanieczyszczających), emitora oraz jednostki organizacyjnej emisja wtórna - zanieczyszczenia pyłowe powstają w wyniku reakcji i procesów zachodzących podczas transportu na duże odległości gazów (SO 2, NO x, NH 3, oraz lotnych związków organicznych) oraz reemisja tj. unoszenie pyłu z podłoża (szczególnie na terenie miast). emitor - nieruchome źródło emisji, w którym wydalenie zanieczyszczenia odbywa się z objętości o wymiarach poprzecznych znacznie mniejszych od rozpatrywanych odległości ruchu zanieczyszczeń imisja zanieczyszczeń - ilość zanieczyszczeń pyłowych lub gazowych odbierana przez środowisko; jest miarą stopnia jego zanieczyszczenia definiowaną jako stężenie zanieczyszczeń w powietrzu (wyrażane w jednostkach masy danego zanieczyszczenia, np. dwutlenku siarki, na jednostkę objętości powietrza lub w ppm, ppb) oraz jako depozycja zanieczyszczeń ilość danego zanieczyszczenia osiadającego na powierzchni ziemi. Kataster Emisji baza danych zawierająca informacje o emisji punktowej, powierzchniowej i liniowej na obszarze danej strefy. Umożliwia ona elektroniczne gromadzenie i analizę informacji o źródłach emisji punktowej, liniowej i powierzchniowej dla strefy, dla której został opracowany Program ochrony powietrza (z możliwością rozbudowy w przyszłości o kolejne strefy). Baza emisji pozwala na wizualizację wielkości emisji dla każdej ze stref. kotły retortowe nowoczesne kotły wyposażone w palnik retortowy z podajnikiem. Paliwo spala się w małym palniku z automatycznie sterowanym załadunkiem paliwa oraz regulowaną ilością powietrza wprowadzanego do komory spalania. Zasilanie niewielkimi porcjami paliwa, podawanymi z częstotliwością od kilku do kilkudziesięciu sekund, sprzyja maksymalnemu wykorzystaniu zalet marzec 2009 r. 5

6 nowoczesnej techniki spalania. Konwencjonalne palniki retortowe wymagają węgla o uziarnieniu 8-25 mm asortyment groszek. niska emisja - jest to emisja pyłów i szkodliwych gazów pochodząca z domowych pieców grzewczych i lokalnych kotłowni węglowych, w których spalanie węgla odbywa się w nieefektywny sposób. Cechą charakterystyczną niskiej emisji jest to, że powodowana jest przez liczne źródła wprowadzające do powietrza niewielkie ilości zanieczyszczeń. Duża ilość emitorów wprowadzających zanieczyszczenia z kominów o niewielkiej wysokości powoduje, że zjawisko to jest bardzo uciążliwe, gdyż zanieczyszczenia gromadzą się wokół miejsca powstawania, a są to najczęściej obszary o zwartej zabudowie mieszkaniowej. pelety - mają kształt cylindryczny o średnicy 5-8 mm i długości mm. Wytwarzane są z odpadów drzewnych tj. trociny, wióry o niskiej wilgotności, sprasowanych pod wysokim ciśnieniem w specjalnych prasach bez użycia dodatkowego lepiszcza. Jednostką handlową pelety jest kilogram. Jeden metr sześcienny waży od 650kg. Produkcję pelet regulują odpowiednie normy europejskie Spalanie pelety odbywa się automatycznie w specjalnych palnikach. Peleta podawana jest ze zbiornika również w sposób automatyczny, przy pomocy podajnika, w który wyposażony jest palnik. Popiół powstały po spaleniu pelety (zawartość popiołu w pelecie ok. 1%) należy usunąć ręcznie. Czynność tę wykonujemy dwa razy w miesiącu. Popiół można kompostować i używać jako nawóz. PM10 - Pył (PM- ang. particulate matter) jest zanieczyszczeniem powietrza składającym się z mieszaniny cząstek stałych, ciekłych lub obu naraz, zawieszonych w powietrzu i będących mieszaniną substancji organicznych i nieorganicznych. Cząstki te różnią się wielkością, składem i pochodzeniem. PM10 to pyły o średnicy aerodynamicznej mniejszej niż 10 m które mogą docierać do górnych dróg oddechowych i płuc. poziom dopuszczalny poziom maksymalny deponowania substancji w środowisku Program Ochrony Powietrza POP program naprawczy opracowany dla danej strefy mający na celu wskazanie diagnozy stanu jakości powietrza, oraz działań naprawczych zmierzających do poprawy jakości powietrza w danej strefie. Podstawą sporządzenia POP jest coroczna ocena jakości powietrza i klasyfikacja stref. Programy ochrony powietrza składa się z następujących niezbędnych części: 1) opisowej, 2) wyszczególniającej obowiązki i ograniczenia wynikające z realizacji programu, 3) uzasadnienia zakresu określonych i ocenionych zagadnień standardy jakości powietrza - rozumie się przez to dopuszczalne wielkości emisji; które muszą być osiągnięte w określonym czasie przez środowisko jako całość lub jego poszczególne elementy przyrodnicze termomodernizacja - przedsięwzięcie mające na celu zmniejszenie zapotrzebowania i zużycia energii cieplnej w danym obiekcie budowlanym.. Termomodernizacja obejmuje zmiany zarówno w systemach ogrzewania i wentylacji, jak i strukturze budynku oraz instalacjach doprowadzających ciepłą wodę. Zakres termomodernizacji, podobnie jak jej parametry techniczne i ekonomiczne, określane są poprzez przeprowadzenie audytu energetycznego. Najczęściej przeprowadzane działania to: docieplanie ścian zewnętrznych i stropów wymiana okien wymiana lub modernizacja systemów grzewczych Zakres możliwych zmian jest ograniczony istniejącą bryłą, rozplanowaniem i konstrukcją budynków. Za możliwe i realne uznaje się średnie obniżenie zużycia energii o 35% - 40% w stosunku do stanu aktualnego. marzec 2009 r. 6

7 unos stosunek masy substancji powstającej w źródle i unoszonej z tego źródła przed jakimkolwiek urządzeniem oczyszczającym w określonym przedziale czasu, strumień substancji doprowadzony do urządzenia oczyszczającego źródło liniowe - (zaliczone do powszechnego korzystania ze środowiska) to przede wszystkim główne trasy komunikacyjne przebiegające przez teren wyznaczonej strefy. źródło powierzchniowe - (zaliczone do powszechnego korzystania ze środowiska) to źródła powodujące tzw. niską emisję. Zostały tu zaliczone obszary zwartej zabudowy mieszkaniowej jednoi wielorodzinnej z indywidualnymi źródłami ciepła, małe zakłady rzemieślnicze bądź usługowe oraz obiekty użyteczności publicznej. źródło punktowe - (zaliczone do korzystania ze środowiska) to emitory jednostek organizacyjnych o znaczącej emisji zanieczyszczeń, oddziałujące na obszar objęty analizą. Wśród nich występują zarówno emitory zlokalizowane na tym obszarze, jak i emitory zlokalizowane poza wskazanym obszarem, a mające istotny wpływ na wielkość i zasięg stężeń zanieczyszczeń w powietrzu marzec 2009 r. 7

8 CZĘŚĆ OPISOWA PROJEKT marzec 2009 r. 8

9 CZĘŚĆ OPISOWA CZEŚĆ I - OPISOWA 1 Cel, metoda i zakres stosowalności dokumentu Celem Programu ochrony powietrza jest wskazanie przyczyn powstawania przekroczeń substancji w powietrzu w danej strefie na podstawie przedstawionych dowodów oraz wskazanie rozwiązań eliminujących przyczyny zanieczyszczeń, a tym samym zmierzających do poprawy jakości powietrza poprzez zastosowanie odpowiednio dobranych do danej strefy działań naprawczych. Przygotowanie i zrealizowanie Programu ochrony powietrza wymagane jest dla stref, w których stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych wartości choćby jednej substancji, spośród określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz. U. z 2002 r. nr 87 poz. 796). Obowiązek sporządzenia Programu ochrony powietrza od 1 stycznia 2008 roku spoczywa na Marszałku Województwa, który ma również zapewnić jego realizację. Niniejszy dokument składa się z trzech części: 1. Część opisowa, zawierająca główne założenia Programu, przyczynę jego stworzenia oraz wykaz działań naprawczych, zmierzających do poprawy jakości powietrza na terenie powiatu ostrowskiego. 2. Część określająca ograniczenia i obowiązki w zakresie realizacji Programu ochrony powietrza dla powiatu ostrowskiego. Część ta zawiera wykaz organów i jednostek organizacyjnych odpowiedzialnych za realizację Programu wraz ze wskazaniem zakresu ich kompetencji i obowiązków. Ponadto w tej części zamieszczony jest opis wskaźników monitorowania postępów realizacji prac i związanych z nimi ograniczeń. 3. Część uzasadniająca wybrany sposób realizacji Programu ochrony powietrza. W skład tej części dokumentu wchodzą: dowody występowania zaistniałego problemu poparte wynikami modelowania rozkładu stężeń na terenie powiatu, wyniki pomiarów, niezbędne warianty postępowania w celu poprawy jakości powietrza. Załącznikami tej części są mapy ilustrujące przekroczenia poziomu zanieczyszczeń z dokładnym wskazaniem obszarów wymagających zastosowania działań naprawczych. Program ochrony powietrza wykonano zgodnie z wymaganiami ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku, Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25 poz. 150 z późn. zm. 1 ). Ponadto opracowanie niniejszego dokumentu zostało oparte na szeregu aktów prawnych oraz materiałach pozwalających na kompletne i zgodne z przyjętymi zasadami wykonanie opracowania. Są to następujące dokumenty: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz. U. z 2002 r. nr 87 poz. 796). 2 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 lipca 2002 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy ochrony powietrza (Dz. U. z 2002 r. nr 115, poz. 1003). 3 1 Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2008 r. Nr 111, poz. 708, Nr 138, poz. 865, Nr 154, poz. 958, Nr 171, poz i Nr 199, poz Ponieważ ocena jakości powietrza dotyczy roku bazowego 2006 oparto się na obowiązujących w tym czasie przepisach prawnych. 3 Ponieważ ocena jakości powietrza dotyczy roku bazowego 2006 oparto się na obowiązujących w tym czasie przepisach prawnych. marzec 2009 r. 9

10 CZĘŚĆ OPISOWA Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 87, poz. 798). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2005 r. w sprawie standardów emisyjnych z instalacji (Dz. U. Nr 260, poz z późn. zm.). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie zakresu i sposobu przekazywania informacji dotyczących zanieczyszczenia powietrza (Dz. U. z 2006 r. nr 63, poz. 445). Wskazówki dla wojewódzkich inwentaryzacji emisji na potrzeby ocen bieżących i programów ochrony powietrza, Krajowe Centrum Inwentaryzacji Emisji w Instytucie Ochrony Środowiska; ATMOTERM S.A. - Warszawa Zasady sporządzania naprawczych programów ochrony powietrza w strefach, Ministerstwo Środowiska - Warszawa Wytyczne Ministerstwa Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, dotyczące sposobów obliczania emisji pochodzących z procesu energetycznego spalania paliw w różnych typach urządzeń (materiały informacyjno-instruktażowe p.t. Wskaźniki emisji substancji zanieczyszczających wprowadzanych do powietrza z procesów energetycznego spalania paliw, 1996). Raport o stanie środowiska Województwa Wielkopolskiego w 2006 r., Biblioteka Monitoringu Środowiska, Poznań 2007 r. Dane o emisji za rok 2006, z uwzględnieniem danych z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego. Zgodnie z przyjętą metodyką i założeniami, realizacja opracowania Programu ochrony powietrza podzielona została na etapy, dzięki którym możliwe było prawidłowe zdiagnozowanie problemu oraz zaproponowanie działań naprawczych: I etap Inwentaryzacja Etap obejmował zebranie danych niezbędnych do opracowania Programu. Sporządzono bazę już istniejących materiałów i opracowań. W oparciu o zgromadzoną bazę zdiagnozowano występujący w strefie problem, którym są przekroczenia dopuszczalnego poziomu stężeń 24-godzinnych pyłu PM10 w powietrzu. II etap Zbudowanie modelu emisyjnego strefy W oparciu o zebrane podczas inwentaryzacji dane i materiały opracowano przestrzenny model emisyjny powiatu ostrowskiego, uwzględniający emisję punktową, liniową i powierzchniową. Zbilansowano także emisję z terenu powiatu i określono udziały poszczególnych źródeł emisji w wielkości całościowej ładunku pyłu PM10 dla powiatu ostrowskiego. III etap Zbudowanie modelu imisyjnego strefy. Sporządzono model imisyjny przy wykorzystaniu modeli matematycznych. Wykonano kalibrację modelu w oparciu o sporządzone w II etapie bilanse emisji oraz wyniki pomiarów na stacji pomiarowej zlokalizowanej w Ostrowie Wielkopolskim. Następnie przeprowadzono modelowanie dla siatki obliczeniowej dla powiatu i miasta Ostrowa Wielkopolskiego oraz określono znaczenie poszczególnych rodzajów źródeł w imisji pyłu PM10. Wynikiem modelowania jest mapa występowania przekroczeń dopuszczalnych stężeń pyłu PM10 tym samym wskazane zostały obszary, które powinny zostać objęte działaniami naprawczymi. IV etap Propozycje działań naprawczych dla powiatu ostrowskiego marzec 2009 r. 10

11 CZĘŚĆ OPISOWA Określono konieczny do uzyskania efekt ekologiczny oraz zaproponowano dwa warianty działań naprawczych w celu ograniczenia wielkości stężeń na wyznaczonym obszarze. Sporządzono zgodny z obowiązującymi przepisami harmonogram realizacji zadań, oszacowano środki finansowe niezbędne do realizacji Programu oraz wskazano potencjalne źródła finansowania. Przygotowany dokument nie stanowi dokumentacji projektu realizacyjnego działań naprawczych, lecz wskazuje jedynie kierunki tych działań. Przed przystąpieniem do realizacji poszczególnych działań konieczne jest przygotowanie dokumentacji przedsięwzięcia, określającej strukturę podziału prac, szczegółowe zadania i odpowiedzialności, terminy realizacji działań naprawczych, analizy możliwości realizacyjnych. Konieczne jest też zapewnienie źródeł finansowania. 2 Obszar objęty Programem ochrony powietrza Program opracowano dla powiatu ostrowskiego, który zlokalizowany jest w centralnej Polsce, w południowo-wschodniej części województwa wielkopolskiego. Powiat ma charakter rolniczoprzemysłowy. W powiecie ostrowskim zamieszkuje blisko 160 tys. mieszkańców, a powierzchnia powiatu wynosi blisko 1161 km 2. Powiat ostrowski sąsiaduje z powiatami województwa wielkopolskiego: krotoszyńskim (od północnegozachodu); pleszewskim (od północy); grodzkim Kalisz (od północnego-wschodu); ziemskim kaliskim (od wschodu); ostrzeszowskim (od południowego-wschodu) oraz powiatami województwa dolnośląskiego: oleśnickim (od południa) i milickim (od południowego-zachodu). W granicach administracyjnych powiatu leżą następujące gminy: jedna gmina miejska (miasto Ostrów Wielkopolski), trzy gminy miejsko-wiejskie (Odolanów, Nowe Skalmierzyce i Raszków) oraz cztery gminy wiejskie (Ostrów Wielkopolski, Sośnie, Przygodzice i Sieroszowice). Grunty orne oraz kompleksy leśne zajmują około 90 % powierzchni całego powiatu. Typowo rolniczymi gminami powiatu są Nowe Skalmierzyce (gdzie udział użytków rolnych sięga 89 % powierzchni gminy), Raszków, Odolanów i Sieroszowice. Obszar powiatu ostrowskiego ma charakter rolniczo-przemysłowy, natomiast w ośrodkach miejskich tj.: Ostrów Wielkopolski i Odolanów rozwinięty jest przemysł. Gospodarczy charakter powiatu związany jest z jego położeniem w trójkącie pomiędzy trzema dużymi aglomeracjami: Poznaniem, Wrocławiem i Łodzią. Najważniejszym ośrodkiem gospodarczym w powiecie jest Ostrów Wielkopolski będący też stolicą powiatu. Miasto ma dobrze rozwiniętą infrastrukturę techniczną i w obecnej chwili dysponuje dużymi rezerwami gazowymi i elektrycznymi. Nie ma natomiast znaczącej rezerwy mocy cieplnej, która umożliwiłaby istotną rozbudowę sieci cieplnej. Działalność gospodarcza na terenie miasta Ostrowa Wielkopolskiego charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem branżowym; funkcjonujące tutaj podmioty gospodarcze należą w większości do średnich i małych przedsiębiorstw. Odolanów stanowi węzłowy punkt zaopatrzenia w gaz części województwa wielkopolskiego i dolnośląskiego. Przez powiat ostrowski przebiega szereg ważnych szlaków komunikacyjnych Wielkopolski, wśród nich: droga krajowa nr 11 (relacji: Kołobrzeg Koszalin Piła Poznań Ostrów Wielkopolski Kluczbork Bytom), droga krajowa nr 25 (relacji: Bobolice Bydgoszcz Inowrocław Konin Ostrów Wielkopolski - Antonin), droga krajowa nr 36 (relacji: Prochowice Lubin Krotoszyn Ostrów Wielkopolski). Poza tym przez powiat przebiegają następujące drogi wojewódzkie: droga nr 444 (Krotoszyn - Ostrzeszów), marzec 2009 r. 11

12 CZĘŚĆ OPISOWA droga nr 445 (Odolanów Ostrów Wielkopolski), droga nr 450 (Kalisz - Opatów). Rysunek 1. Lokalizacja powiatu ostrowskiego na tle podziału administracyjnego województwa wielkopolskiego (źródło: 3 Przyczyna stworzenia Programu Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25 poz. 150 z późn. zm.) nakazuje Wojewódzkiemu Inspektorowi Ochrony Środowiska dokonanie corocznej oceny poziomu substancji w powietrzu w danej strefie w oparciu o prowadzony monitoring stanu jakości powietrza. Na tej podstawie dokonywana jest klasyfikacja stref na: strefy, w których poziom choćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji (strefa C), strefy, w których poziom choćby jednej substancji mieści się pomiędzy poziomem dopuszczalnym, a poziomem dopuszczalnym powiększonym o margines tolerancji (strefa B), strefy, w których poziom substancji nie przekracza poziomu dopuszczalnego (strefa A). Ocena istniejącego status quo ma na celu wyodrębnienie stref, które wymagają podjęcia działań zmierzających do poprawy jakości powietrza. Dodatkowym celem oceny jest uzyskanie informacji o przestrzennym rozkładzie stężeń zanieczyszczeń, na podstawie którego można wskazać obszary występowania przekroczeń wartości dopuszczalnych. marzec 2009 r. 12

13 CZĘŚĆ OPISOWA W wyniku rocznej oceny jakości powietrza w województwie wielkopolskim dokonanej w 2006 roku, powiat ostrowski został zakwalifikowany jako strefa C, a tym samym został zobligowany do opracowania Programu ochrony powietrza (POP). Przyczyną obligującą do stworzenia Programu było wystąpienie w strefie ponadnormatywnych stężeń 24-godzinnych pyłu zawieszonego PM10. W tabeli 1 przedstawiono charakterystykę strefy, a w tabeli 2 przedstawiono klasyfikację strefy dla kryterium ochrony zdrowia, uwzględniającą zanieczyszczenia, dla których został przekroczony poziom dopuszczalny. Tabela 1. Charakterystyka strefy (źródło: Ocena jakości powietrza za rok 2006, WIOŚ) Nazwa strefy Powiat ostrowski Kod strefy Na terenie lub części strefy obowiązują dopuszczalne poziomy substancji określone Aglomeracja [tak/nie] ze względu na ochronę zdrowia [tak/nie] ze względu na ochronę roślin [tak/nie] dla obszarów ochrony uzdrowiskowej [tak/nie] dla obszarów parków narodowych [tak/nie] Tak Tak Nie Nie Nie Powierzchnia strefy [km 2 ] (2006 r.) 1160,7 Ludność [tys.] (2006 r.) 160 Tabela 2. Wynikowe klasy strefy - powiat ostrowski - dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa ogólna dla strefy z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia (źródło: Ocena jakości powietrza za rok 2006, WIOŚ) Nazwa strefy Powiat ostrowski Kod strefy Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy SO 2 NO 2 PM10 Pb C 6 H 6 CO O 3 A A C A A A C 2007 r. C Klasa ogólna strefy 2006 r. C 2005 r. A 2004 r. A marzec 2009 r. 13

14 CZĘŚĆ OPISOWA Działania wynikające z klasyfikacji Dz. 3: określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych stężeń oraz wartości dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji oraz podjęcie działań na rzecz poprawy jakości powietrza opracowanie POP Poniżej przedstawiono podsumowanie wyników pomiarów stężeń pyłu PM10 na stacji pomiarowej zlokalizowanej przy ul. Wysockiej 57 w Ostrowie Wielkopolskim. Tabela 3. Podsumowanie wyników pomiarów stężeń pyłu PM10 w 2006 r. na stacji pomiarowej zlokalizowanej w Ostrowie Wielkopolskim. Miasto Ostrów Wielkopolski Lokalizacja stanowiska pomiarowego Instytucja wykonująca pomiary Stężenie 24-godz. pyłu PM10 [μg/m 3 ] 1 max 36 max Częstość przekraczania dopuszczalnych stężeń 24-godz. w roku Średnie wartości stężeń [μg/m 3 ] ROK Sezon chłodny Sezon ciepły IV - IX ul. Wysocka 57 WSSE 297,0 106, ,5 47,3 25,2 Wzrost stężeń następuje w sezonie chłodnym, pokrywającym się z sezonem grzewczym i w tym okresie odnotowywane są przekroczenia dopuszczalnego poziomu substancji. Przekroczenia stężeń 24-godzinnych pyłu PM 10 występowały w 2006 roku na stacji pomiarowej w Ostrowie Wielkopolskim w miesiącach zimowych oraz wczesną wiosną. Obserwowane przekroczenia dopuszczalnej wartości 24-godz. stężeń PM10 pokrywają się ze specyficznym, bardzo intensywnym sezonem grzewczym szczególnie w pierwszych miesiącach 2006 roku. Największa liczba przekroczeń wystąpiła w styczniu i marcu. Przekroczenia nie pojawiają się w miesiącach letnich (czerwiec, lipiec, sierpień) oraz w grudniu. Nie odnotowano również przekroczenia dopuszczalnego stężenia średniorocznego. Pomiary stężeń pyłu zawieszonego PM10 w poprzednich latach nie wykazywały występowania przekroczeń wielkości dopuszczalnych na stacji pomiarowej przy ul. Wysockiej. W 2007 roku odnotowano ponownie przekroczenia dopuszczalnej ilości przekroczeń stężeń 24-godzinnych pyłu PM10. Informacje o pomiarach stężeń pyłu na stacjach pomiarowych w Ostrowie Wielkopolskim w latach przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 4. Pomiary stężeń pyłu zawieszonego PM10 w Ostrowie Wielkopolskim w latach rok pomiarów punkt pomiarowy ul. Wysocka 57 średnie roczne 20,37 31,38 35,49 30,13 stężenie minimalne 24-godz [ g/m 3 ] stężenie maksymalne 24-godz ilość przekroczeń stężeń 24-godz marzec 2009 r. 14

15 ilośd dni z przekroczeniami stężenie [ g/m 3 ] CZĘŚĆ OPISOWA stężenia średnie roczne pyłu PM10 w Ostowie Wielkopolskim 40 31,4 35,5 norma 40 [ g/m 3 ] 30, , Wykres 1. Wielkość stężeń średniorocznych pyłu PM10 w punkcie pomiarowym w Ostrowie Wielkopolskim w latach ilośd przekroczeo dopuszczalnego stężenia 24-godz. pyłu PM I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Wykres 2. Ilość przekroczeń dopuszczalnej wartości stężeń 24-godzinnych pyłu PM10 w punkcie pomiarowym w Ostrowie Wielkopolskim w latach Wpływ pyłu na środowisko i zdrowie ludzi Cząsteczki pyłu są mieszaniną stałych i płynnych cząstek zawieszonych w powietrzu. Mogą być bardzo zróżnicowane zarówno pod względem składu chemicznego jak i wielkości. W pyle znajdują się związki siarki i azotu. Mogą także występować substancje toksyczne, jak metale ciężkie czy wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (np. benzo( )piren). Źródła pyłu zawieszonego w powietrzu można podzielić na antropogenne i naturalne. Wśród antropogennych wymienić należy: produkty spalania paliw, produkty przetwarzania substratów stosowanych w przemyśle, energetyce oraz rolnictwie, a także spaliny samochodowe. Źródła naturalne to przede wszystkim pylenie traw, erozja gleb, wietrzenie skał oraz aerozol morski. marzec 2009 r. 15

16 CZĘŚĆ OPISOWA Czynnikiem sprzyjającym szkodliwemu oddziaływaniu pyłu na zdrowie jest przede wszystkim wielkość cząstek. Najdrobniejsze wnikają głęboko do dróg oddechowych i mogą przedostawać się do krwioobiegu. Badania nad wpływem pyłu na zdrowie (szkodliwością pyłu zawieszonego) koncentrują się obecnie na trzech frakcjach pyłu: cząstki grube (10 2,5 μm), cząstki drobne (< 2,5 μm) ultra drobne pyły (< 0,1 μm). Wielkość cząstek decyduje o miejscu depozycji w układzie oddechowym, o tym jak daleko wniknie pył. Natomiast od składu chemicznego pyłu zależy jaki będzie kierunek zmian biochemicznych, fizjologicznych, immunologicznych czy innych w organizmie człowieka. To właśnie bagaż jaki niosą ze sobą cząstki pyłu decyduje o odpowiedzi organizmu w postaci wystąpienia ostrych objawów chorobowych lub rozwoju chorób przewlekłych, a nawet zgonu. Przytoczyć tu można przykład szkodliwego, potwierdzonego badaniami, drażniącego działania kwaśnych siarczanów. Wnikając głęboko prowadzą do upośledzenia funkcji nabłonka oddechowego co w efekcie powoduje zmniejszenie odporności układu oddechowego na infekcje 4. Pyły oddziałują szkodliwie nie tylko na zdrowie ludzkie ale także na roślinność, gleby i wodę. Bezpośrednią konsekwencją wysokich stężeń pyłu jest ograniczenie widoczności. Pyły obecne w atmosferze stają się jądrami kondensacji pary wodnej, dzięki czemu sprzyjają powstawaniu mgieł i smogów. Te z kolei wpływają na absorpcję i rozproszenie słonecznego promieniowania świetlnego (widzialnego), powodując pogorszenie widoczności. Obecność pyłów w atmosferze powoduje jej zmętnienie, ograniczając dostęp promieniowania ultrafioletowego, hamującego rozwój pleśni i bakterii, a także niezbędnego do wytwarzania witaminy D 3 w skórze. Pył przedostaje się do organizmu człowieka przede wszystkim przez drogi oddechowe lub pośrednio przez układ pokarmowy, kiedy spożywana jest skażona żywność. Do pyłów szczególnie toksycznych należą te, które zawierają związki metali ciężkich i węglowodory aromatyczne. Niektóre z nich mają właściwości mutagenne lub kancerogenne. Toksyczność pyłów zależy od rozmiaru ziaren oraz od składu chemicznego i mineralogicznego. Pył w ponadnormatywnych stężeniach, ponieważ jest nośnikiem substancji drażniących (kwasy i metale ciężkie), działa drażniąco na błony śluzowe górnych dróg oddechowych i spojówek oczu, co skutkuje podwyższonym ryzykiem stanu zapalnego górnych dróg oddechowych i większą zachorowalnością. Długotrwała ekspozycja na pył powoduje zmiany w czynnościach i budowie błon śluzowych, co upośledza ich naturalne funkcje: oczyszczanie i nawilżanie. Drobne pyły zatrzymywane w płucach mogą blokować czynności oddechowe oraz sprzyjać rozwojowi procesów zapalnych, a także alergicznych schorzeń dróg oddechowych. Szczególnie na szkodliwe działanie pyłów narażone są małe dzieci, osoby starsze oraz chore. Wyższe, ponadnormatywne stężenia pyłu PM10 przekładają się na względy społeczne, w tym przede wszystkim wyższą zachorowalność i umieralność. Z badań epidemiologicznych prowadzonych w aglomeracji górnośląskiej 5 wynika, iż wzrost stężenia zanieczyszczeń pyłowych PM10 o 10 μg/m 3 powoduje kilkuprocentowy wzrost zachorowań na choroby górnych dróg układu oddechowego, w tym astmy. Wykazano ścisły związek między poziomem zanieczyszczeń w powietrzu, a zwiększoną zachorowalnością na choroby układu oddechowego oraz krążenia, częstszą zapadalnością na choroby nowotworowe i przedwczesną umieralność z powodu tych schorzeń 6. 4 Małgorzata Kowalska, Łukasz Krzych Wpływ zanieczyszczeń powietrza pyłem i dwutlenkiem siarki na wartość ciśnienia tętniczego stan aktualnej wiedzy, Małgorzata Kosa, 2003, Zlikwidować brudne ciepło. Duży truje mniej, Energia Gigawat, nr 12/ Piotr Grzegorczyk, 2003, Energia elektryczna kontra niska emisja, Wokół Energetyki nr 3/2003. marzec 2009 r. 16

17 CZĘŚĆ OPISOWA Większe stężenia pyłu PM10 oznaczają też wymierne, policzalne straty ekonomiczne, spowodowane większą absencją pracowników. Wywołuje to straty w przedsiębiorstwach, mniejsze wpływy z podatków, większe obciążenia budżetu państwa i samorządów oraz zakładów opieki zdrowotnej. Występujące przekroczenia dopuszczalnych stężeń pyłu PM10 wymagają zastosowania działań naprawczych w ramach Programu ochrony powietrza w celu redukcji emisji pyłów do wymaganego poziomu. Niezastosowanie działań naprawczych bądź ich zaniechanie może spowodować stopniowe pogarszanie się jakości powietrza na danym terenie, a także powiększanie się obszarów występowania przekroczeń dopuszczalnych stężeń pyłu PM10. 4 Substancje objęte Programem i źródła ich pochodzenia Zadania i kierunki działań, dotyczące ocen bieżących i Programów ochrony powietrza, odnoszą się do substancji wymienionych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz. U. z 2002 r. nr 87 poz. 796). Obecnie obowiązuje rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 roku w sprawie poziomu niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. 47, poz. 281), jednak wielkości dopuszczalne pyłu zawieszonego PM10 określone w tym rozporządzeniu są takie same jak w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 roku. W niniejszym opracowaniu uwzględniono pył zawieszony PM10, dla którego poniżej zestawiono dopuszczalne poziomy w roku 2006 na podstawie ww. rozporządzenia w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu. Tabela 5. Wartości progowe do klasyfikacji stref dla terenu kraju ochrona zdrowia Substancja Okres uśredniania wyników pomiaru Pył zawieszony PM10 24 godziny rok kalendarzowy Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu [ g/m 3 ] Wartość marginesu tolerancji [ g/m 3 ] od 2005 r. 0 0 Dopuszczana częstość przekroczenia dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym 35 razy - Przy ocenie jakości powietrza brane są pod uwagę wszystkie źródła emisji zanieczyszczeń antropogenicznych. Typy źródeł poddanych analizie to źródła: punktowe, liniowe i powierzchniowe. Źródła punktowe (zaliczone do korzystania ze środowiska) to emitory jednostek organizacyjnych o znaczącej emisji zanieczyszczeń, oddziałujące na obszar objęty analizą. Wśród nich występują zarówno emitory zlokalizowane na tym obszarze, jak i emitory zlokalizowane poza wskazanym obszarem, a mające istotny wpływ na wielkość i zasięg stężeń zanieczyszczeń w powietrzu. Źródła powierzchniowe (zaliczone do powszechnego korzystania ze środowiska) to źródła powodujące tzw. niską emisję. Zostały tu zaliczone obszary zwartej zabudowy mieszkaniowej jedno- i wielorodzinnej z indywidualnymi źródłami ciepła, małe zakłady rzemieślnicze bądź usługowe oraz obiekty użyteczności publicznej. marzec 2009 r. 17

18 CZĘŚĆ OPISOWA Źródła liniowe (zaliczone do powszechnego korzystania ze środowiska) to przede wszystkim główne trasy komunikacyjne przebiegające przez teren powiatu ostrowskiego. Relację pomiędzy źródłami emisji, a odpowiadającymi im emitorami przedstawiono w tabeli 6. Tabela 6. Źródła emisji i emitory ŹRÓDŁA OPIS ŹRÓDEŁ EMITORY OPIS EMITORÓW Źródła punktowe - technologiczne oraz spalania energetycznego Źródła powierzchniowe kotły i piece oraz źródła technologiczne obszary będące źródłami tzw. niskiej emisji emitory punktowe emitory powierzchniowe Źródła liniowe drogi emitory liniowe głównie emitory punktowe, pionowe otwarte lub zadaszone (tzw. kominy) siatka prostokątna obejmująca dany obszar podział drogi na mniejsze proste odcinki Na poziom stężenia pyłu PM10 w powietrzu istotny wpływ mają również warunki meteorologiczne. Od warunków meteorologicznych zależy: emisja pyłu pierwotnego (temperatura powietrza, prędkość wiatru, natężenie promieniowania słonecznego, wilgotność), emisja zanieczyszczeń gazowych, z których w atmosferze uformuje się pył wtórny (temperatura powierza, prędkość wiatru, natężenie promieniowania słonecznego, wilgotność), intensywność rozpraszania zanieczyszczeń w atmosferze (prędkość i kierunek wiatru, stan równowagi atmosfery, wysokość warstwy mieszania), pochłanianie przez podłoże, przemiany i wymywanie zanieczyszczeń atmosfery (opady atmosferyczne, wilgotność, temperatura, natężenie promieniowania słonecznego), transport zanieczyszczonych mas powietrza (zanieczyszczenia wtórne i pierwotne) znad innych obszarów ze źródłami emisji (kierunek i prędkość wiatru w warstwie mieszania, opady, natężenie promieniowania słonecznego), unos pyłu z zapylonych bądź nieutwardzonych powierzchni, w tym wtórny unos pyłów osiadłych wcześniej (prędkość wiatru, wilgotność powietrza i podłoża, stan równowagi atmosfery). Szerzej, warunki meteorologiczne mające wpływ na jakość powietrza w mieście zostały opisane w części III Programu ochrony powietrza Uzasadnienie w rozdziale Ogólna charakterystyka zanieczyszczeń powietrza w powiecie ostrowskim Według danych GUS od 1996 do 2000 roku obserwowany był silny spadek sumarycznej emisji zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych (brak danych o ilości i rodzaju zakładów poddanych badaniu statystycznemu), co związane było z przemianami gospodarczymi zachodzącymi w kraju. W latach 2003 i 2004 obserwowany był niewielki wzrost emisji zanieczyszczeń pyłowych, a następnie dalszy ich spadek do 2007 roku. Emisja zanieczyszczeń pyłowych w 2006 roku, z terenu powiatu wynosiła wg GUS 171 Mg, z tego większość (137 Mg) to pyły ze spalania paliw. marzec 2009 r. 18

19 emisja pyłu [Mg/rok] CZĘŚĆ OPISOWA pył ogółem pył ze spalania paliw Wykres 3. Emisja pyłu ogółem z zakładów szczególnie uciążliwych na terenie powiatu ostrowskiego (źródło: GUS). Wg przeprowadzonej na potrzeby realizowanego Programu ochrony powietrza inwentaryzacji emisji, całkowita wielkość emisji pyłu we frakcji PM10 na terenie powiatu ostrowskiego w 2006 roku wyniosła ponad Mg. Największy udział w ładunku emitowanego pyłu PM10 ma emisja ze źródeł powierzchniowych i liniowych, co przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 7. Wielkość emisji pyłu PM10 w powiecie ostrowskim. Rodzaj emisji Wielkość ładunku zanieczyszczeń [Mg/rok] pył PM10 emisja punktowa 88,45 emisja powierzchniowa 825,76 emisja liniowa 126,20 SUMA 1 040,41 Za wielkość ładunku pyłu PM10 ze źródeł punktowych odpowiedzialny jest głównie sektor energetyczny (np. Ostrowski Zakład Ciepłowniczy wyemitował w 2006 roku ponad 48 Mg pyłu zawieszonego PM10). Na poniższych wykresach przedstawiono udziały poszczególnych grup źródeł emisji pyłu PM10 w emisji całkowitej z terenu powiatu ostrowskiego, obliczone na podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji. Informacje dotyczące sposobu obliczenia emisji pyłu PM10 z poszczególnych rodzajów źródeł przedstawiono w części III-ciej dokumentacji (Uzasadnienie). marzec 2009 r. 19

20 CZĘŚĆ OPISOWA 12,1% ,5% 79,4% emisja punktowa emisja powierzchniowa emisja liniowa Wykres 4. Udziały procentowe poszczególnych rodzajów emisji w sumarycznej emisji na terenie powiatu ostrowskiego w 2006 roku. Emisję ze źródeł punktowych zaliczono do emisji pochodzącej z korzystania ze środowiska, a emisję ze źródeł powierzchniowych i liniowych do emisji pochodzącej z powszechnego korzystania ze środowiska. Poniżej przedstawiono na wykresie udział tych dwóch sposobów korzystania ze środowiska w całkowitej emisji z terenu powiatu ostrowskiego w roku bazowym ,5% 91,5% korzystanie ze środowiska powszechne korzystanie ze środowiska Wykres 5.Udziały emisji pochodzącej z korzystania ze środowiska i powszechnego korzystania ze środowiska w sumarycznej emisji na terenie powiatu ostrowskiego w 2006 roku. W poniższej tabeli przedstawiono udziały w wartościach obliczonych poszczególnych grup źródeł emisji pyłu PM10 w stężeniu średniorocznym pyłu zawieszonego PM10 występującym na terenie powiatu ostrowskiego. Tabela 8. Udziały grup źródeł w imisji pyłu PM10 na terenie powiatu ostrowskiego. Rodzaje źródeł Średni udział na terenie powiatu ostrowskiego Średni udział na obszarze przekroczeń Wartość maksymalna* [μg/m 3 ] Wartość minimalna* [μg/m 3 ] Źródła liniowe 26,09% 59,60% 22,55 0,01 Źródła punktowe 5,41% 1,63% 2,92 0,01 Źródła powierzchniowe 68,50% 38,77% 13,09 0,11 * wartości nie uwzględniają tła marzec 2009 r. 20

21 CZĘŚĆ OPISOWA Tabela 9. Udział korzystania i powszechnego korzystania ze środowiska w imisji pyłu PM10 na terenie powiatu ostrowskiego. Rodzaje źródeł Średni udział na terenie powiatu ostrowskiego Średni udział na obszarze przekroczeń Wartość maksymalna* [μg/m 3 ] Wartość minimalna* [μg/m 3 ] korzystanie ze środowiska 5,41% 1,63% 2,92 0,01 powszechne korzystanie ze środowiska * wartości nie uwzględniają tła 94,59% 98,37% 34,89 0,09 udziały na terenie powiatu ostrowskiego 26% 69% 5% źródła liniowe źródła punktowe źródła powierzchniowe Wykres 6. Udziały poszczególnych grup źródeł w stężeniach imisyjnych pyłu PM10 na terenie powiatu ostrowskiego w 2006 roku. udziały w obszarze przekroczeo 39% 59% 2% źródła liniowe źródła punktowe źródła powierzchniowe Wykres 7. Udziały poszczególnych grup źródeł w stężeniach imisyjnych pyłu zawieszonego PM10 w obszarze przekroczeń w powiecie ostrowskim 2006 rok. Analizując przedstawione dane można stwierdzić, że największy udział w imisji pyłu PM10, biorąc pod uwagę teren całego powiatu, mają źródła powierzchniowe i liniowe. W obszarze przekroczeń ich udział maleje, a wzrasta zdecydowanie udział źródeł liniowych. Udział źródeł punktowych w imisji jest niewielki. Wynika z tego, że powszechne korzystanie ze środowiska w przeważającym stopniu wpływa na wielkość stężeń imisyjnych pyłu PM10 na terenie powiatu ostrowskiego. marzec 2009 r. 21

22 CZĘŚĆ OPISOWA 5 Podstawowe kierunki działań niezbędnych do przywrócenia standardów jakości powietrza dla pyłu PM10 Głównym problemem, który stanowi o konieczności realizacji Programu ochrony powietrza w powiecie ostrowskim, jest przekroczenie stężeń 24-godzinnych pyłu PM10, spowodowane głównie emisją komunikacyjną oraz tzw. niską emisją (spalanie paliw na cele ogrzewania). Z tego powodu najważniejsze działania naprawcze powinny skoncentrować się na ograniczeniu emisji komunikacyjnej oraz niskiej emisji pyłu PM10, pochodzącej z sektora bytowo-komunalnego. Ze względów technologicznych skuteczne możliwości ograniczenia emisji w tym procesie związane są z wymianą czynnika grzewczego na powodujący mniejszą emisję, ponieważ nie ma opracowanych skutecznych i ekonomicznie zasadnych metod redukcji zanieczyszczeń poprzez urządzenia ochronne. W powiecie ostrowskim prowadzone są aktualnie działania zmierzające do ograniczenia uciążliwości transportu samochodowego. Podstawowym działaniem w tym zakresie jest budowa obwodnicy Ostrowa Wielkopolskiego. Inwestycja ta będąca w trakcie realizacji ma zakończyć się w 2011 roku. Kolejną inwestycją zaplanowaną na najbliższe lata jest obwodnica Nowych Skalmierzyc. Z tego powodu zamodelowano w wariancie 0 wyprowadzenie tranzytu samochodowego z centrum Ostrowa Wielkopolskiego na budowaną obwodnicę oraz z terenu Nowych Skalmierzyc na planowana obwodnicę. Uzyskane wyniki pokazały jaki istotny efekt ekologiczny zostanie uzyskany dzięki tym inwestycjom. Jednak w dalszym ciągu będą przekroczenia stężeń dopuszczalnych pyłu PM10 na terenie Ostrowa Wielkopolskiego spowodowane emisją ze źródeł powierzchniowych. Z tego powodu w kolejnym wariancie 1 zamodelowano redukcję emisji ze źródeł powierzchniowych na terenie Ostrowa Wielkopolskiego. Następnie zaproponowano działania naprawcze zmierzające do ograniczenia wpływu zanieczyszczeń ze źródeł emisji pochodzącej ze spalania paliw do celów grzewczych na stan jakości powietrza na terenie powiatu ostrowskiego. Na podstawie diagnozy przyczyn przekroczenia norm imisyjnych proponuje się trzy warianty przeprowadzenia działań redukujących niską emisję, uznając jednocześnie działania związane z redukcją zanieczyszczeń komunikacyjnych za realizowane i automatycznie przeniesione do prognozy. Realizacja zadań związanych z ograniczeniem niskiej emisji jest zbieżna z celami określonymi w Programach Ochrony Środowiska dla powiatu ostrowskiego, samego miasta Ostrowa Wielkopolskiego oraz poszczególnych gmin powiatu. Uwzględniając przyczyny złej jakości powietrza w Ostrowie Wielkopolskim można wysnuć wniosek, że niepodejmowanie żadnych działań (za wyjątkiem przewidzianych przepisami prawa) na rzecz poprawy jakości powietrza spowoduje utrwalenie stanu obecnego. W związku z podjętymi działaniami służącymi ograniczeniu szkodliwego wpływu zanieczyszczeń komunikacyjnych, stan jakości powietrza będzie się poprawiał, ale w sposób niewystarczający do osiągnięcia standardów imisyjnych wymaganych przepisami prawa. Konieczne jest zatem podjęcie działań zmierzających do poprawy stanu obecnego. 5.1 Warianty działań naprawczych Wszystkie przedstawione poniżej warianty działań naprawczych odnoszą się do wariantu 1 modelowania, czyli tego gdzie badano wpływ redukcji emisji powierzchniowej w Ostrowie Wielkopolskim na stan jakości powietrza w powiecie ostrowskim. Wariant 1 modelowano na bazie wariantu 0, czyli marzec 2009 r. 22

23 CZĘŚĆ OPISOWA tego gdzie wprowadzono jedynie podjęte już działania związane z budową obwodnic Ostrowa Wielkopolskiego i Nowych Skalmierzyc. Ogólny opis wariantu WARIANT PODSTAWOWY Istotą tego wariantu są działania polegające na ograniczeniu emisji pyłu PM10 ze źródeł powierzchniowych na terenie powiatu. Ograniczenie emisji ze źródeł powierzchniowych może być osiągnięte dzięki zmniejszeniu zapotrzebowania na ciepło poprzez termomodernizację, podłączenie do sieci cieplnej oraz wymianę dotychczasowych kotłów węglowych na kotły gazowe lub olejowe oraz ogrzewanie elektryczne w obszarze przekroczeń. W tym celu konieczna jest: zmiana sposobu ogrzewania (tzn. zamiana paliwa stałego na paliwa ciekłe lub gazowe), wykonanie przyłączy sieci gazowej do poszczególnych budynków, likwidacja pieców węglowych w mieszkaniach i domkach jednorodzinnych, ewentualna rozbudowa sieci gazowej, wykonanie przyłączy sieci cieplnej do poszczególnych budynków, ewentualna rozbudowa sieci cieplnej. Taka zmiana nośnika ciepła umożliwia redukcję stężenia pyłów poprzez redukcję emisji dzięki wykorzystywaniu paliw powodujących dużo mniejszą emisję pyłów, co zaprezentowano w poniższej tabeli. marzec 2009 r. 23

24 CZĘŚĆ OPISOWA Tabela 10. Zestawienie parametrów kotłów i paliw dla indywidualnych gospodarstw domowych Rodzaj kotła Jednostka stare węglowe tradycyjne węglowe nowoczesne węglowe retortowe ekologiczne gazowe olejowe elektryczne sprawność [%] ponad 90 rodzaj paliwa - parametry paliwa: - wartość opałowa - zawartość popiołu - zawartość siarki - zawartość wilgoci Jednostkowy koszt paliwa koszt produkcji ciepła [MJ/kg (MJ/m 3 )] [%] [%] [%] węgiel (orzech, kostka) <0,6 do 12 węgiel (orzech) <0,6 do 12 węgiel (groszek, EKORET) > <0,6 do 12 zł/mg brykiety gaz GZ50 olej opałowy - 17,5 35 a 41, / ,86 b 3,00 c taryfa całodniowa 0,1411 zł/kwh 0,1944 zł/kwh taryfa nocna [zł/gj] 28,5-38, , koszt kotła [zł] od wskaźnik emisji pyłu ogółem [g/gj] 404, ,5 3,7 0 redukcja emisji [%] - 83, ,5 99,75 98,75 a MJ/m 3 b zł/m 3 c zł/l - 100,00 marzec 2009 r. 24

25 - CZĘŚĆ OPISOWA Na podstawie powyższej tabeli można stwierdzić, że najniższy koszt wytworzenia ciepła występuje w przypadku nowoczesnej kotłowni opalanej węglem oraz w przypadku zastosowania kotłów retortowych (22 32 zł/gj). Ten sam jakościowo węgiel, spalany w starych kotłach, powoduje wzrost kosztów wytworzenia ciepła o ok %. Stosunkowo niski koszt występuje również w przypadku zastosowania jako paliwa pelet 7 (do 47 zł/gj). Kotłownia gazowa generuje koszty wytworzenia ciepła na poziomie 51 zł/gj, czyli 2-krotnie wyższe niż nowoczesna kotłownia węglowa. Najwyższe koszty wiążą się jednak ze spalaniem oleju (92 zł/gj) i stosowaniem energii elektrycznej. Koszty kotłów zależą od producenta i ich rozpiętość może być znaczna, ogólnie jednak najtańszymi kotłami są kotły węglowe (za wyjątkiem retortowych), następnie kotły gazowe. Najdroższe kotły to kotły olejowe (choć często mają one ceny porównywalne do kotłów gazowych) oraz kotły na pelety. Kotły retortowe są stosunkowo drogie, ale ich zakup zwraca się w krótkim czasie. Pod względem wskaźnika emisji pyłu najkorzystniej prezentuje się energia elektryczna, kotły gazowe (0,5 g/gj) następnie kotły olejowe (3,7 g/gj). Należy jednak zwrócić uwagę, że redukcja emisji pyłu, jaką osiąga się w przypadku nowoczesnych kotłów węglowych w stosunku do kotłów starych, jest znaczna (ponad 80 %). Rozpatrując efekt ekologiczny najkorzystniejszym rozwiązaniem jest zamontowanie ogrzewania elektrycznego, jednak wysoki koszt produkcji ciepła stanowi w tym przypadku poważne ograniczenie dla przeciętnego gospodarstwa domowego. Brak podstaw prawnych do zarządzenia obligatoryjnej wymiany starych kotłów i pieców węglowych przez osoby fizyczne jest poważną barierą realizacji programu redukcji niskiej emisji. W opinii przedstawicieli stron zaangażowanych w przygotowanie i realizację Programów ochrony powietrza problem ten wymaga wdrożenia w przyszłości systemowych rozwiązań legislacyjnych. W aktualnym stanie formalno-prawnym kluczowym czynnikiem powodzenia Programu ochrony powietrza jest dofinansowanie wymiany oraz wykazanie, poza efektem ekologicznym, istotnych oszczędności po stronie kosztów eksploatacyjnych (przypadek wysokosprawnych kotłów opalanych węglem) oraz wzrostu poziomu komfortu użytkowania urządzeń. Dla wariantu podstawowego określono zadania podstawowe oraz zadania dodatkowe do realizacji w celu poprawy jakości powietrza. Wymaganą ilość obiektów budowlanych, dla jakiej należy zastosować proponowane działanie naprawcze podano w postaci powierzchni użytkowej lokali. Lokal oznacza tu mieszkanie w budynku wielorodzinnym, budynek jednorodzinny, budynek użyteczności publicznej oraz inne budynki wyposażone w indywidualne źródła ciepła zaliczane do tzw. niskiej emisji. Wielkość tą wprowadzono, gdyż działania naprawcze nie ograniczają się jedynie do redukcji niskiej emisji w domach jednorodzinnych. Efekt redukcji emisji można osiągnąć również poprzez likwidację lub modernizację starej kotłowni w budynku użyteczności publicznej lub innych obiektach komunalnych. Zadania podstawowe dla wariantu podstawowego (WP) zadanie 1 - zadanie 2 - przygotowanie projektu Programu Ograniczenia Niskiej Emisji i stworzenie systemu organizacyjnego w celu jego realizacji, ograniczenie zużycia produkowanej energii (zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło) i w wyniku tego ograniczenie emisji na obszarze przekroczeń, poprzez termoizolację budynków uzyskanie redukcji emisji proporcjonalnej do spadku zużycia ciepła: wymiana okien do 20 %, ocieplenie do 25 % (ok m 2 powierzchni użytkowej lokali), 7 Paliwo z biomasy w formie granulatu (np. pelet drzewny powstaje w wyniku sprasowania pod wysokim ciśnieniem trocin i wiórów) marzec 2009 r. 25

26 - CZĘŚĆ OPISOWA zadanie 3 - podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej w Ostrowie Wielkopolskim (ok m 2 powierzchni użytkowej lokali), zadanie 4 - zastąpienie ogrzewania węglowego ogrzewaniem gazowym, (ok m 2 powierzchni użytkowej lokali), zadanie 5 - zastąpienie ogrzewania węglowego olejowym, (ok m 2 powierzchni użytkowej lokali), zadanie 6 - zastąpienie ogrzewania węglowego elektrycznym, (ok m 2 powierzchni użytkowej lokali), zadanie 7 - zadanie 8 - wykorzystanie alternatywnych źródeł energii w postaci kolektorów słonecznych lub pomp ciepła, wykorzystania energii wiatru, które stanowiłyby uzupełniające źródła pozyskiwania energii cieplnej, (ok m 2 powierzchni użytkowej lokali), w zakresie transportu drogowego: budowa obwodnicy Ostrowa Wielkopolskiego (zadanie w trakcie realizacji); budowa obwodnicy Nowych Skalmierzyc (zadanie w trakcie realizacji); poprawa stanu technicznego dróg istniejących utwardzenie poboczy w celu redukcji wtórnego unosu pyłu z drogi. prowadzenie działań ograniczających emisję wtórną pyłu poprzez regularne utrzymanie czystości nawierzchni (czyszczenie metodą mokrą przy odpowiednich warunkach pogodowych), przy czym działania polegające na utrzymaniu czystości nawierzchni dróg należy realizować z częstotliwością zależną od panujących warunków pogodowych, minimum raz na miesiąc na głównych ulicach (częściej w okresach bezopadowych). Zadania dodatkowe dla wariantu podstawowego (WP) Każde z wymienionych niżej zadań wspiera poprawę jakości powietrza. 1. w zakresie transportu drogowego: 1.1. zmiana środków transportu Miejskiego Zakładu Komunikacji w Ostrowie Wielkopolskim zasilanych olejem napędowym na autobusy zasilane alternatywnym paliwem gazowym CNG, 1.2. rozwój komunikacji zbiorowej przyjaznej dla użytkownika, 1.3. budowa ścieżek rowerowych rozbudowa systemu tras rowerowych i wspomaganie promocyjne akcji korzystania z rowerów przez mieszkańców, 1.4. prowadzenie odpowiedniej polityki parkingowej w centrum miasta Ostrowa Wielkopolskiego wymuszającej ograniczenia w korzystaniu z samochodów (np. pobieranie opłat za parkowanie w centrum miasta) oraz zachowania proekologiczne (np. jeden samochód kilku pasażerów), 2. w zakresie zagospodarowania powiatu, gospodarki komunalnej i ochrony środowiska (działanie długoterminowe) tworząc lub zmieniając plany zagospodarowania przestrzennego należy uwzględnić aspekty wpływające na jakość powietrza tj: 2.1. wymogi dotyczące zaopatrywania mieszkań w ciepło na nowych osiedlach z nośników nie powodujących nadmiernej niskiej emisji PM10 (tj. podłączanie do OZC w Ostrowie Wlkp., stosowanie kotłów gazowych lub olejowych, wykorzystanie energii odnawialnej nie powodującej zwiększonej emisji pyłu), marzec 2009 r. 26

27 - CZĘŚĆ OPISOWA 2.2. projektowanie linii zabudowy uwzględniając zapewnienie przewietrzania miasta ze szczególnym uwzględnieniem terenów o gęstej zabudowie, 2.3. projektowanie wskaźników i parametrów zabudowy nowych terenów uwzględniając zachowanie i utrzymanie równowagi terenów zielonych w mieście, 3. w zakresie działań promocyjnych i edukacyjnych: 3.1. przeprowadzenie akcji mającej na celu ograniczenie emisji ze spalania paliw w sektorze komunalno-bytowym, obejmującej opracowanie ulotek i plakatów, akcji szkolnych, informacji na stronie internetowej, w mediach lokalnych, 3.2. przeprowadzenie akcji ograniczenia emisji z systemu transportowego w Ostrowie Wielkopolskim (np. Dzień bez samochodu), 3.3. przeprowadzenie akcji uświadamiającej szkodliwość spalania odpadów w kotłach grzewczych w celu zmiany przyzwolenia społecznego na tego rodzaju praktykę, 3.4. przeprowadzenie akcji mającej na celu uświadomienie stanu jakości powietrza w powiecie oraz czynników wpływających na jego jakość, obejmującej: instalację tablic informujących o aktualnym stanie zanieczyszczenia powietrza, akcję edukacyjną uświadamiającą mieszkańcom zagrożenia dla zdrowia jakie niosą ze sobą wysokie stężenia pyłu PM10, 4. zmniejszenie emisji ze źródeł przemysłowych poprzez: 4.1. kontrolę dotrzymywania przez zakłady standardów emisyjnych, 4.2. modernizację układów technologicznych ciepłowni, w tym wprowadzanie nowoczesnych technik spalania paliw oraz stosowanie wysokosprawnych urządzeń odpylających, 4.3. ograniczenia dla nowych inwestycji (np. wymagania w zakresie stosowanych paliw), 4.4. poprawę jakości stosowanego węgla lub zmianę nośnika na bardziej ekologiczny, 4.5. modernizację i hermetyzację procesów technologicznych oraz automatyzację instalacji emitujących pył PM10, 4.6. wdrażanie nowoczesnych technologii, przyjaznych środowisku, 4.7. wdrażanie na szerszą skalę systemów zarządzania środowiskiem (np. ISO ) w zakładach. Ogólny opis wariantu WARIANT ALTERNATYWNY Istotą tego wariantu są działania polegające na ograniczeniu emisji pyłu PM10 ze źródeł powierzchniowych występujących na terenie powiatu. Ograniczenie emisji ze źródeł powierzchniowych może być osiągnięte dzięki zmniejszeniu zapotrzebowania na ciepło poprzez termomodernizację oraz wymianę dotychczasowych kotłów węglowych o niskiej sprawności na nowoczesne kotły węglowe (paliwo-węgiel orzech, groszek), ekologiczne (paliwo brykiety), w obszarze przekroczeń. marzec 2009 r. 27

28 - CZĘŚĆ OPISOWA W tym celu konieczna jest wymiana starych kotłów węglowych na nowoczesne, niskoemisyjne kotły węglowe opalane węglem: groszek, orzech, brykiety. Taka zmiana nośnika ciepła umożliwia redukcję stężenia pyłu poprzez redukcję emisji dzięki wykorzystywaniu paliw powodujących mniejszą emisję pyłu (ok. 80 % - 90 %). Dla wariantu alternatywnego określono zadania podstawowe oraz zadania dodatkowe do realizacji w celu poprawy jakości powietrza. Zadania podstawowe dla wariantu alternatywnego (WA) zadanie 1 - zadanie 2 - przygotowanie projektu Programu Ograniczenia Niskiej Emisji i stworzenie systemu organizacyjnego w celu jego realizacji, ograniczenie zużycia produkowanej energii (zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło) i w wyniku tego ograniczenie emisji na obszarze przekroczeń poprzez termoizolację budynków uzyskanie redukcji emisji proporcjonalnej do spadku zużycia ciepła: wymiana okien do 20 %, ocieplenie do 25 %, (ok m 2 powierzchni użytkowej lokali), zadanie 3 - wymiana starych kotłów węglowych na nowoczesne kotły węglowe, (ok m 2 powierzchni użytkowej lokali), zadanie 4 - wymiana starych kotłów węglowych na kotły węglowe, retortowe (ok m 2 powierzchni użytkowej lokali), zadanie 5 - wymiana starych kotłów węglowych na ekologiczne (opalane brykietem), (ok m 2 powierzchni użytkowej lokali), zadanie 6 - zadanie 7 - wykorzystanie alternatywnych źródeł energii w postaci kolektorów słonecznych lub pomp ciepła, wykorzystania energii wiatru, które stanowiłyby uzupełniające źródła pozyskiwania energii cieplnej, (ok m 2 powierzchni użytkowej lokali), w zakresie transportu drogowego: budowa obwodnicy Ostrowa Wielkopolskiego (zadanie w trakcie realizacji); budowa obwodnicy Nowych Skalmierzyc (zadanie w trakcie realizacji); poprawa stanu technicznego dróg istniejących utwardzenie poboczy w celu redukcji wtórnego unosu pyłu z drogi. prowadzenie działań ograniczających emisję wtórną pyłu poprzez regularne utrzymanie czystości nawierzchni (czyszczenie metodą mokrą przy odpowiednich warunkach pogodowych), przy czym działania polegające na utrzymaniu czystości nawierzchni dróg należy realizować z częstotliwością zależną od panujących warunków pogodowych, minimum raz na miesiąc na głównych ulicach (częściej w okresach bezopadowych). Zadania dodatkowe dla wariantu alternatywnego (WA) analogiczne jak dla wariantu podstawowego. Ogólny opis wariantu WARIANT OPTYMALNY Istotą tego wariantu jest połączenie działań polegających na ograniczeniu emisji pyłu PM10 ze źródeł powierzchniowych występujących na terenie powiatu zaproponowanych w wariancie podstawowym i alternatywnym. marzec 2009 r. 28

29 - CZĘŚĆ OPISOWA Ograniczenie emisji ze źródeł powierzchniowych może być osiągnięte dzięki zmniejszeniu zapotrzebowania na ciepło poprzez termomodernizację, podłączenie do sieci cieplnej, wymianę dotychczasowych kotłów węglowych o niskiej sprawności na nowoczesne kotły węglowe (paliwo - węgiel orzech, groszek) oraz retortowe, ekologiczne (paliwo brykiety) lub wymianę dotychczasowych kotłów węglowych na kotły gazowe lub olejowe oraz ogrzewanie elektryczne w obszarze przekroczeń. W tym celu konieczna jest: zmiana sposobu ogrzewania (tzn. zamiana paliwa stałego na paliwa ciekłe lub gazowe), wykonanie przyłączy sieci gazowej do poszczególnych budynków, likwidacja pieców węglowych w mieszkaniach i domkach jednorodzinnych, ewentualnie rozbudowa sieci gazowej, wykonanie przyłączy sieci cieplnej do poszczególnych budynków, ewentualna rozbudowa sieci cieplnej wymiana starych kotłów węglowych na nowoczesne, niskoemisyjne. Zmiana nośnika ciepła umożliwia redukcję stężenia pyłu poprzez redukcję emisji dzięki wykorzystywaniu paliw powodujących dużo mniejszą emisję pyłu. Dla wariantu optymalnego określono zadania podstawowe oraz zadania dodatkowe do realizacji w celu poprawy jakości powietrza. Zadania podstawowe dla wariantu optymalnego (WO) zadanie 1 - zadanie 2 - przygotowanie projektu Programu Ograniczenia Niskiej Emisji i stworzenie systemu organizacyjnego w celu jego realizacji, ograniczenie zużycia produkowanej energii (zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło) i w wyniku tego ograniczenie emisji na obszarze przekroczeń poprzez termoizolację budynków uzyskanie redukcji emisji proporcjonalnej do spadku zużycia ciepła: wymiana okien do 20 %, ocieplenie do 25 %, (ok m 2 powierzchni użytkowej lokali), zadanie 3 - podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej w Ostrowie Wielkopolskim (ok m 2 powierzchni użytkowej lokali), zadanie 4 - zastąpienie ogrzewania węglowego ogrzewaniem gazowym, (ok m 2 powierzchni użytkowej lokali), zadanie 5 - wymiana starych kotłów węglowych na nowoczesne, niskoemisyjne kotły węglowe, (ok m 2 powierzchni użytkowej lokali), zadanie 6 - wymiana starych kotłów węglowych na kotły węglowe, retortowe (ok m 2 powierzchni użytkowej lokali), zadanie 7 - wymiana starych kotłów węglowych na ekologiczne (opalane brykietem), (ok m 2 powierzchni użytkowej lokali), zadanie 8 - zastąpienie ogrzewania węglowego ogrzewaniem olejowym, (ok m 2 powierzchni użytkowej lokali), zadanie 9 - zastąpienie ogrzewania węglowego ogrzewaniem elektrycznym, (ok m 2 powierzchni użytkowej lokali), marzec 2009 r. 29

30 zadanie 10 - zadanie CZĘŚĆ OPISOWA wykorzystanie alternatywnych źródeł energii w postaci kolektorów słonecznych lub pomp ciepła, wykorzystania energii wiatru, które stanowiłyby uzupełniające źródła pozyskiwania energii cieplnej, (ok m 2 powierzchni użytkowej lokali), w zakresie transportu drogowego: budowa obwodnicy Ostrowa Wielkopolskiego (zadanie w trakcie realizacji); budowa obwodnicy Nowych Skalmierzyc (zadanie w trakcie realizacji); poprawa stanu technicznego dróg istniejących utwardzenie poboczy w celu redukcji wtórnego unosu pyłu z drogi. prowadzenie działań ograniczających emisję wtórną pyłu poprzez regularne utrzymanie czystości nawierzchni (czyszczenie metodą mokrą przy odpowiednich warunkach pogodowych), przy czym działania polegające na utrzymaniu czystości nawierzchni dróg należy realizować z częstotliwością zależną od panujących warunków pogodowych, minimum raz na miesiąc na głównych ulicach (częściej w okresach bezopadowych). Zadania dodatkowe dla wariantu optymalnego (WO) analogiczne jak dla wariantu podstawowego. Tabela 11. Powierzchnia lokali objęta działaniami naprawczymi w Ostrowie Wielkopolskim porównanie wariantów. lp. działania naprawcze dla poszczególnych wariantów wariant podstawowy (WP) wariant alternatywny (WA) powierzchnia [m 2 ] wariant optymalny (WO) 1 wymiana kotłów węglowych na nowoczesne wymiana kotłów węglowych na retortowe termomodernizacja podłączenie do sieci cieplnej (OZC) wymiana na kotły ekologiczne (np. opal. brykietami) wymiana węgla na gaz wymiana węgla na olejowe wymiana węgla na elektryczne alternatywne (np. kolektory) SUMA: Zakres i harmonogram rzeczowo finansowy dla działań naprawczych Zakres, harmonogram rzeczowo - finansowy działań naprawczych oraz źródła finansowania przedstawiono w tabeli 12. Średnie koszty wariantu podstawowego (WP), przy założonym podziale zadań do realizacji od 2009 do 2015 roku plasują się na poziomie ok. 51,1 mln zł. (bez kosztów mokrego czyszczenia dróg). Istotą tego wariantu jest m.in. likwidacja emisji niskiej poprzez podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej oraz zastąpienie ogrzewania węglowego gazowym, olejowym lub elektrycznym i zastosowanie wspomagania ogrzewania za pomocą odnawialnych źródeł energii (np. kolektorów słonecznych). Przewiduje się również uzyskanie ograniczenia emisji przez termomodernizację budynków, a przez to zmniejszenie ich zapotrzebowania na ciepło. marzec 2009 r. 30

31 - CZĘŚĆ OPISOWA Realizacja zaproponowanego wariantu przyczyni się do redukcji emisji pyłu PM10 i innych zanieczyszczeń, ale nie likwiduje źródeł emisji zanieczyszczeń (poza zastosowaniem ogrzewania elektrycznego). Wariant ten jest mniej korzystny ekonomicznie od wariantu alternatywnego, jednak daje trwałe, znaczące zmniejszenie emisji nie tylko pyłu PM10, ale również innych zanieczyszczeń powstających w procesie spalania paliw. Uwzględniając fakt, iż realizacja zadań 2-7 wiązałaby się ze skierowaniem znacznej części kosztów na mieszkańców należy określić sposoby zachęcenia (finansowego) mieszkańców do trwałego przeprowadzenia zmian w sposobie ogrzewania mieszkań. Zadaniem samorządu (ewentualnie w porozumieniu z producentami i dostawcami mediów grzewczych) będą działania zachęcające osoby fizyczne do zmiany systemu ogrzewania oraz przynajmniej częściowe dofinansowanie realizacji tego typu zadań. Średnie koszty wariantu alternatywnego (WA), przy założonym podziale zadań do realizacji od 2009 do 2015 roku plasują się na poziomie 59,7 mln zł (bez kosztów mokrego czyszczenia dróg). Istotą tego wariantu jest m.in. wymiana starych kotłów węglowych na nowoczesne kotły węglowe, retortowe, ekologiczne (brykietowe) oraz zastosowanie wspomagania ogrzewania węglowego za pomocą odnawialnych źródeł energii (kolektorów słonecznych). Efektem tego działania jest ograniczenie emisji pyłu PM10 i innych zanieczyszczeń, ale nie likwidacja źródeł emisji zanieczyszczeń. Porównując wariant podstawowy (WP) i wariant alternatywny (WA) należy stwierdzić, że osiągnięty efekt ekologiczny w obu przypadkach jest identyczny. Wariant podstawowy jest bardziej korzystny ekonomicznie. Jednak z uwagi na specyfikę powiatu ostrowskiego, dostępność sieci gazowej (na przeważającym terenie powiatu) proponuje się realizację wariantu optymalnego, w którym działania naprawcze stanowią połączenie wariantów podstawowego i alternatywnego. Średnie koszty wariantu optymalnego (WO), przy założonym podziale zadań do realizacji od 2009 do 2015 r. plasują się na poziomie 57,7 mln zł (bez kosztów mokrego czyszczenia dróg). Istotą tego wariantu jest m.in.: likwidacja emisji niskiej poprzez podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej; zastąpienie ogrzewania węglowego gazowym, olejowym lub elektrycznym i zastosowanie wspomagania ogrzewania za pomocą odnawialnych źródeł energii (np. kolektorów słonecznych); wymiana starych kotłów węglowych na nowoczesne kotły węglowe, retortowe, ekologiczne (brykietowe). Przewiduje się również uzyskanie ograniczenia emisji przez termomodernizację budynków, a przez to zmniejszenie ich zapotrzebowania na ciepło. Wielu mieszkańców na terenach (osiedlach Ostrowa Wielkopolskiego) gdzie odnotowano przekroczenia i zaproponowano redukcję niskiej emisji już jest podłączonych do sieci gazowej i posiada kotły gazowe. Jednak z uwagi na rosnące ceny gazu ogrzewa domy przy pomocy starych kotłów węglowych, pozostawionych jako dodatkowe źródło ogrzewania. Uwzględniając ten fakt proponuje się dofinansowanie wymiany kotłów węglowych na gazowe lub olejowe jedynie w przypadku trwałego usunięcia starego kotła węglowego. Dofinansowaniem należy objąć również kotłownie ekologiczne w nowych, powstających budynkach oraz stosowanie ekologicznego sposobu ogrzewania w budynkach jednorodzinnych. Zrealizowanie zaproponowanych działań naprawczych przyniesie znaczącą poprawę jakości powietrza. marzec 2009 r. 31

32 - CZĘŚĆ OPISOWA Wstępnie oszacowane średnie koszty zaproponowanych działań naprawczych osiągają kwotę 57,8 mln zł, a czas realizacji działań naprawczych 7 lat, co daje średnio roczne finansowanie na poziomie do 8,3 mln zł. Tabela 12. Harmonogram rzeczowo-finansowy dla wybranego wariantu optymalnego (WO) działań naprawczych. Lp. działanie naprawcze wartość docelowa [m 2 ] koordynator odpowiedzialny za realizację etapy realizacji termin realizacji szacunkowe średnie koszty działań naprawczych źródło finansowania działania systemowe 1 zadanie 1 - przygotowanie projektu Programu Ograniczenia Niskiej Emisji i stworzenie systemu organizacyjnego w celu jego realizacji Starosta Ostrowski Prezydent Ostrowa Wielkopolskiego ,00 zł budżet miasta, NFOŚiGW, WFOŚiGW, PFOŚiGW i GFOŚiGW ograniczenie emisji powierzchniowej 1 zadanie 2 - ograniczenie zużycia produkowanej energii i poprzez to ograniczenie emisji na obszarze przekroczeń poprzez termoizolację budynków (ocieplenia i wymiana okien) Starosta Ostrowski Prezydent Ostrowa Wielkopolskiego 1 etap ,00 zł etap ,00 zł środki własne zarządców i właścicieli, WFOŚiGW, EkoFundusz, budżet powiatu, miast i gmin, kredyty BOŚ 2 zadanie 3 - podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej Starosta Ostrowski Prezydent Ostrowa Wielkopolskiego 1 etap ,00 zł etap ,00 zł środki własne zarządców i właścicieli, WFOŚiGW, EkoFundusz, budżet miast i gmin, kredyty BOŚ, OZC 3 4 zadanie 4 zastąpienie ogrzewania węglowego ogrzewaniem gazowym w dzielnicach z doprowadzoną siecią gazowniczą zadanie 5 wymiana starych kotłów węglowych na nowoczesne, niskoemisyjne kotły węglowe Starosta Ostrowski Prezydent Ostrowa Wielkopolskiego 1 etap ,00 zł etap ,00 zł etap ,00 zł Prezydent Starosta Ostrowa Ostrowski Wielkopolskiego etap ,00 zł marzec 2009 r. 32 środki własne zarządców i właścicieli, WFOŚiGW, PFOŚiGW, GFOŚiGW, budżet miast i gmin, kredyty BOŚ środki własne zarządców i właścicieli, WFOŚiGW, PFOŚiGW, GFOŚiGW, budżet miast i gmin, kredyty

33 - CZĘŚĆ OPISOWA Lp. działanie naprawcze wartość docelowa [m 2 ] koordynator odpowiedzialny za realizację etapy realizacji termin realizacji szacunkowe średnie koszty działań naprawczych źródło finansowania BOŚ 5 zadanie 6 wymiana starych kotłów węglowych na kotły węglowe retortowe Starosta Ostrowski Prezydent Ostrowa Wielkopolskiego 1 etap ,00 zł etap ,00 zł środki własne zarządców i właścicieli, WFOŚiGW, PFOŚiGW, GFOŚiGW, budżet miast i gmin, kredyty BOŚ 6 zadanie 7 wymiana starych kotłów węglowych na kotły ekologiczne (opalane brykietami itp.) Starosta Ostrowski Prezydent Ostrowa Wielkopolskiego 1 etap ,00 zł etap ,00 zł środki własne zarządców i właścicieli, WFOŚiGW, PFOŚiGW, GFOŚiGW, budżet miast i gmin, kredyty BOŚ 7 zadanie 8 zastąpienie ogrzewania węglowego olejowym Starosta Ostrowski Prezydent Ostrowa Wielkopolskiego 1 etap ,00 zł etap ,00 zł środki własne zarządców i właścicieli, WFOŚiGW, PFOŚiGW, GFOŚiGW, budżet miast i gmin, kredyty BOŚ 8 zadanie 9 - zastąpienie ogrzewania węglowego elektrycznym Starosta Ostrowski Prezydent Ostrowa Wielkopolskiego 1 etap ,00 zł etap ,00 zł środki własne zarządców i właścicieli, WFOŚiGW, PFOŚiGW, GFOŚiGW, budżet miast i gmin, kredyty BOŚ 9 zadanie 10 - wykorzystanie alternatywnych źródeł energii w postaci kolektorów słonecznych, pomp ciepła lub wykorzystania energii wiatru, które stanowiłyby uzupełniające źródła pozyskiwania energii cieplnej Starosta Ostrowski Prezydent Ostrowa Wielkopolskiego 1 etap ,00 zł etap ,00 zł środki własne zarządców i właścicieli, WFOŚiGW, PFOŚiGW, GFOŚiGW, budżet miast i gmin, kredyty BOŚ suma kosztów zadań ,00 zł marzec 2009 r. 33

34 - CZĘŚĆ OPISOWA Lp. działanie naprawcze wartość docelowa [m 2 ] koordynator odpowiedzialny za realizację etapy realizacji termin realizacji szacunkowe średnie koszty działań naprawczych źródło finansowania ograniczenie emisji liniowej 1 budowa obwodnicy Ostrowa Wielkopolskiego Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad oddział w Poznaniu etap I 2010 wg kosztorysu etap II 2012 wg kosztorysu Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad oddział w Poznaniu 2 budowa obwodnicy Nowych Skalmierzyc Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad oddział w Poznaniu 2012 wg kosztorysu Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad oddział w Poznaniu 3 4 poprawa stanu technicznego dróg istniejących utwardzenie poboczy w celu redukcji wtórnego unosu pyłu z drogi utrzymanie działań ograniczających emisji wtórną pyłu poprzez regularne utrzymanie czystości nawierzchni (czyszczenie metodą mokrą) działanie regularne Zarząd Dróg Wojewódzkich w Poznaniu, Zarząd Dróg Powiatowych w Ostrowie Wlkp., Zarząd Dróg Miejskich w Ostrowie Wlkp. Zarząd Dróg Miejskich w Ostrowie Wlkp. zadanie ciągłe 2012 wg kosztorysu wg kosztorysu budżet województwa, budżet powiatu, miast i gmin, Zarządy Dróg Wojewódzkich, Powiatowych i Miejskich Zarząd Dróg Miejskich w Ostrowie Wielkopolskim działania wspomagające 1 Działania promocyjne i edukacyjne (ulotki, imprezy, akcje szkolne, audycje) Starosta Ostrowski zadanie ciągłe ,00 zł 2 koordynacja realizacji działań naprawczych określonych w POP wykonywanych przez poszczególne jednostki Starosta Ostrowski zadanie ciągłe realizacja w ramach działalności wydziału Ochrony Środowiska i Rolnictwa Starostwa powiatowego budżet powiatu, miast i gmin, NFOŚiGW, WFOŚiGW i PFOŚiGW suma kosztów ,00 zł *koszty szacunkowe **udział administracji w kosztach jest zależny od dostępności funduszy przeznaczonych na dofinansowanie Programu ochrony powietrza marzec 2009 r. 34

35 - CZĘŚĆ OPISOWA 5.3 Ocena możliwości realizacji działań naprawczych Zaproponowane do realizacji działania naprawcze w ramach Programu ochrony powietrza dotyczą głównie ograniczenia niskiej emisji, czyli emisji z sektora bytowo-komunalnego. Wynika to z faktu, że obecnie realizowane ograniczenie uciążliwości transportu samochodowego jest niewystarczające do osiągnięcia standardów imisyjnych wymaganych przepisami prawa. Ten rodzaj emisji w największym stopniu odpowiada za wielkość stężeń imisyjnych w powiecie ostrowskim. Wnikliwa ocena możliwości realizacji działań naprawczych powinna zostać przeprowadzona na etapie projektu realizacji Programu ochrony powietrza dla powiatu ostrowskiego oraz na etapie projektowania Programu Ograniczenia Niskiej Emisji. Niemniej jednak należy podkreślić, że konieczne jest zastosowanie całego systemu zachęt finansowych, aby możliwe było przeprowadzenie działań związanych np. z wymianą kotłów w poszczególnych gminach powiatu przez mieszkańców. Zadania przewidziane są na niewiele ponad 7 lat. Nie sposób przewidzieć obecnie koniunktury na rynku paliw przez ten okres. Można się jednak spodziewać, że nastąpi przybliżenie kosztów eksploatacyjnych związanych ze stosowaniem poszczególnych rodzajów paliw do ogrzewania domów. Podkreślić należy, że koszty finansowe konieczne do realizacji działań naprawczych należałoby porównać z szacunkowymi danymi dotyczącymi kosztów leczenia chorób ostrych i przewlekłych populacji na terenie strefy, gdzie występuje wyraźne pogorszenie stanu jakości powietrza. Wpływ pyłów (szczególnie drobnej frakcji) na zdrowie został omówiony w rozdziale czerwca 2008 roku weszła w życie nowa dyrektywa Parlamentu Europejskiego CAFE (Clear Air for Europe). Państwa członkowskie mają 2 lata na transpozycję jej przepisów. W obliczu tych faktów podjęcie działań zmierzających od ograniczenia zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym wydaje się koniecznością. Należy jak najszybciej rozpocząć działania zmierzające do poprawy stanu obecnego. Nowa dyrektywa zobowiązuje kraje członkowskie do monitorowania zawartości frakcji PM 2,5 w powietrzu. W tym celu państwa UE będą musiały rozbudować sieć stacji pomiarowych, a istniejące punkty wyposażyć w czujniki pozwalające mierzyć najmniejsze cząstki pyłu. Kraje członkowskie, na mocy przyjętej dyrektywy muszą wprowadzić limity zawartości frakcji PM 2,5 w atmosferze. Zaproponowane działania naprawcze mają być realizowane przez 7 lat. W tym czasie powinny zostać przeprowadzone działania związane m.in. z wymianą kotłów węglowych na gazowe. Zgodnie z przeprowadzonymi obliczeniami konieczna jest zmiana czynnika grzewczego, wymiana kotłów lub podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej w lokalach o łącznej powierzchni m 2 (stanowi to ok. 22 % zasobów mieszkaniowych Ostrowa Wielkopolskiego). Oznacza to przekonanie do tego rozwiązania ok rodzin w ciągu 7 lat, czyli do 475 rodzin rocznie. Jak pokazują doświadczenia innych miast jest to zadanie realne i możliwe do przeprowadzenia. Działanie związane z ograniczeniem niskiej emisji są z powodzeniem prowadzone np. w Toruniu (wymieniono 2000 kotłów), Kaliszu oraz miastach śląskich: Zabrzu, Tychach czy Dąbrowie Górniczej. Działania naprawcze w zakresie transportu drogowego są zbieżne z polityką i strategią powiatu. Budowa obwodnic Ostrowa Wielkopolskiego i Nowych Skalmierzyc, a przez to wyprowadzenie ruchu tranzytowego poza tereny zabudowy mieszkaniowej obu miast przyczyni się zarówno do poprawy stanu jakości powietrza w mieście jak i do zmniejszenia uciążliwości akustycznej ruchu samochodowego. marzec 2009 r. 35

36 - CZĘŚĆ OPISOWA 5.4 Źródła finansowania działań naprawczych W systemie finansowania inwestycji w zakresie ochrony środowiska w Polsce większą część wydatków ponoszą samorządy terytorialne, fundusze ekologiczne i podmioty gospodarcze, natomiast udział środków budżetu państwa jest mały. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) został utworzony 1 lipca 1989 roku na podstawie ustawy z dnia 31 stycznia 1980 roku o ochronie i kształtowaniu środowiska. Fundusz posiada osobowość prawną, ale nadzorowany jest przez Ministra Środowiska. Celem działalności Narodowego Funduszu jest finansowe wspieranie inwestycji ekologicznych o znaczeniu i zasięgu ogólnopolskim i ponadregionalnym oraz zadań lokalnych, istotnych z punktu widzenia potrzeb środowiska. Podstawowymi formami finansowania działań proekologicznych przez NFOŚiGW są: pożyczki preferencyjne (z możliwością częściowego umorzenia), pożyczki płatnicze, kredyty udzielane ze środków Narodowego Funduszu przez banki w ramach linii kredytowych, dopłaty do oprocentowania preferencyjnych kredytów i pożyczek, dotacje. Dotacje W ramach priorytetowego programu Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniem poprzez zapobieganie i ograniczenie emisji zanieczyszczeń oraz oszczędzanie surowców i energii finansowaniem dotacyjnym mogą być objęte m.in. następujące przedsięwzięcia: opracowanie programów ochrony powietrza; wykorzystanie alternatywnych źródeł energii; ograniczenie emisji z dużych źródeł spalania paliw; oszczędzanie surowców i energii; modernizacja źródeł i systemów ciepłowniczych; realizacja przedsięwzięć wskazanych przez Ministra Środowiska do dofinansowania z Funduszu Spójności. Dotacje mogą być także udzielane na przedsięwzięcia współfinansowane w ramach funduszy unijnych, za wyjątkiem przedsięwzięć dofinansowywanych z Funduszu Spójności. NFOŚiGW finansuje również we współpracy z bankami poprzez linie kredytowe działania mające na celu m.in. ograniczenie emisji spalin poprzez dostosowanie silników wysokoprężnych do paliwa gazowego lub wymiany silników na mniej emisyjne w komunikacji zbiorowej, inwestycje w zakresie odnawialnych źródeł energii, termomodernizację, budowę i modernizację systemów ciepłowniczych. Oprócz ww. form finansowania NFOŚiGW administruje również środkami zagranicznymi przeznaczonymi na ochronę środowiska w Polsce, pochodzącymi m.in. z Funduszu Spójności i z Funduszy Strukturalnych. marzec 2009 r. 36

37 - CZĘŚĆ OPISOWA Fundusz Spójności Środki z Funduszu Spójności będą wykorzystywane przez Polskę w latach w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, który będzie też finansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Fundusz Spójności w zakresie ochrony środowiska jest obsługiwany przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Pomoc z Funduszu Spójności uzależniona będzie od osi priorytetowej, w ramach której projekt zostanie dofinansowany. Maksymalnie może wynosić 85% kosztów kwalifikowanych. Projekty do dofinansowania z Funduszu Spójności należy składać każdego roku do 15 sierpnia, do Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Zakres działania Funduszu Spójności obejmuje pomoc o zasięgu krajowym. Finansowanie przedsięwzięć z Funduszu Spójności opiera się na zasadzie współfinansowania. Projekty inwestycyjne ubiegające się o dofinansowanie mogą być wsparte w ramach Funduszu Spójności. Przedsięwzięcia wspomagane przez Fundusz Spójności muszą należeć do jednego z dwóch sektorów: sektor środowiska projekty zapewniające osiągnięcie celów polityki Wspólnoty w zakresie ochrony środowiska, które określone są w Traktacie, a więc m.in.: zapobieganie zanieczyszczeniom, ochrona i poprawa jakości środowiska i zapewnienie racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych; sektor transportu projekty ustanawiające i rozwijające infrastrukturę transportową w ramach sieci transeuropejskiej (TEN) lub projektów zapewniających dostęp do TEN. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu udziela pożyczek, pożyczek częściowo umarzalnych, dotacji oraz dopłat do oprocentowania preferencyjnych kredytów i pożyczek na realizację zadań z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej po rozpatrzeniu wniosku przedstawionego przez podmiot. Dofinansowanie WFOŚiGW może zostać przeznaczone na realizację m.in. zadań z zakresu: ochrony wód i gospodarki wodnej ochrony powietrza, ochrony przyrody, ochrony powierzchni ziemi i zagospodarowania odpadów, edukacji ekologicznej, monitoringu środowiska. Zgodnie z uchwałą Rady Nadzorczej WFOŚiGW nr 14/421/2008 z dnia 27 czerwca 2008 roku na liście przedsięwzięć priorytetowych Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu na rok 2009 znalazły się: w zakresie ochrony powietrza: 1) Ograniczenie niskiej emisji w strefach i aglomeracjach, dla których opracowano programy ochrony powietrza oraz na terenach zwartej zabudowy ośrodków miejskich, w obiektach zabytkowych i na terenach chronionych. 2) Ograniczenie emisji zanieczyszczeń z instalacji mogących znacząco oddziaływać na środowisko, zlokalizowanych w zwartej zabudowie ośrodków miejskich, zgodnie z priorytetami wynikającymi z okresów przejściowych we wdrażaniu Traktatu Akcesyjnego: a) ograniczanie emisji dwutlenku siarki marzec 2009 r. 37

38 - CZĘŚĆ OPISOWA b) ograniczanie emisji pyłów c) ograniczanie emisji tlenków azotu 3) Zwiększenie wykorzystania energii z odnawialnych źródeł. 4) Wdrażanie kompleksowych programów w zakresie oszczędności energii. w zakresie edukacji ekologicznej: 1) Upowszechnianie zachowań mieszkańców służących wejściu Wielkopolski na ścieżkę zrównoważonego rozwoju poprzez programy i przedsięwzięcia o zasięgu wojewódzkim. 2) Rozwój ośrodków regionalnych służących realizacji programów edukacyjnych. 3) Stymulowanie zachowań przyjaznych środowisku poprzez publikacje wydawane drukiem i w wersji elektronicznej. 4) Podnoszenie kwalifikacji specjalistów na szczeblu województwa w zakresie ochrony środowiska. 5) Konkursy, olimpiady i inne imprezy upowszechniające wiedzę ekologiczną obejmujące znaczącą liczbę uczestników i mające zasięg wojewódzki. Powiatowe Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Środki Powiatowych Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (PFOŚiGW) przeznacza się na finansowanie ochrony środowiska i gospodarki wodnej, w celu realizacji zasady zrównoważonego rozwoju. Środki te mogą być przeznaczone m.in. na przedsięwzięcia związane z ochroną powietrza, wspieranie wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej, pomoc przy wprowadzaniu bardziej przyjaznych dla środowiska nośników energii, wspieranie ekologicznych form transportu oraz realizację przedsięwzięć proekologicznych skutkujących oszczędnością zużycia energii, surowców i materiałów. O dofinansowanie mogą wystąpić wydziały urzędów miast, miejskie jednostki organizacyjne. Gminne Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Celem działania Gminnych Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (GFOŚiGW) jest dofinansowywanie przedsięwzięć zmierzających do poprawy stanu środowiska w gminie, a także zwiększanie świadomości ekologicznej mieszkańców gminy. Środki GFOŚiGW mogą być przeznaczone m.in. na przedsięwzięcia związane z ochroną powietrza, wspieranie wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej oraz pomoc przy wprowadzaniu bardziej przyjaznych dla środowiska źródeł energii oraz wspieranie ekologicznych źródeł transportu. Gminne fundusze nie udzielają pożyczek, a dysponentem zgromadzonych przez nie środków jest zarząd gminy. Zakres inwestycji finansowanych przez fundusze gminne określa art. 406 ustawy - Prawo ochrony środowiska stwierdzający, że środki gminnych funduszy przeznacza się m.in. na: edukację ekologiczną oraz propagowanie działań proekologicznych i zasady zrównoważonego rozwoju, wspomaganie realizacji zadań państwowego monitoringu środowiska, wspomaganie innych systemów kontrolnych i pomiarowych oraz badań stanu środowiska, a także systemów pomiarowych zużycia wody i ciepła, wspieranie działań przeciwdziałających zanieczyszczeniom, marzec 2009 r. 38

39 - CZĘŚĆ OPISOWA profilaktykę zdrowotną dzieci na obszarach, na których występują przekroczenia standardów jakości środowiska, wspieranie wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej oraz pomoc dla wprowadzania bardziej przyjaznych dla środowiska nośników energii, wspieranie ekologicznych form transportu, działania z zakresu rolnictwa ekologicznego bezpośrednio oddziałujące na stan gleby, powietrza i wód, w szczególności na prowadzenie gospodarstw rolnych produkujących metodami ekologicznymi, położonych na obszarach szczególnie chronionych, na podstawie przepisów ustawy o ochronie przyrody, inne zadania ustalone przez radę gminy, służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej, wynikające z zasady zrównoważonego rozwoju, w tym na programy ochrony środowiska. EkoFundusz Fundacja EkoFundusz została powołana w 1992 roku przez Ministra Finansów. Podstawowym źródłem przychodów EkoFunduszu są wpływy z ekokonwersji polskiego długu, wynikające z umów Polski ze Stanami Zjednoczonymi, Francją, Szwajcarią, Włochami i Norwegią. Celem fundacji jest finansowanie przedsięwzięć w dziedzinie ochrony środowiska, które mają nie tylko istotne znaczenie w skali regionu czy kraju, ale także wpływają na osiągnięcie celów ekologicznych w skali europejskiej, a nawet światowej uznanych za priorytetowe przez społeczność międzynarodową. EkoFundusz jest niezależną fundacją działającą w oparciu o prawo polskie, a w szczególności ustawę z dnia 6 kwietnia 1984 roku o fundacjach (Dz. U. z 1991 r. Nr 46, poz. 203, z późn. zm.) oraz Statut. Obecnie uprawnienia Fundatora EkoFunduszu wykonuje Minister Skarbu Państwa. Organami EkoFunduszu są: Rada Fundacji oraz Zarząd. Jednym z sektorów, uznanych przez EkoFundusz za priorytetowe, jest ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu oraz eliminacja niskich źródeł ich emisji, w tym: likwidacja niskich źródeł emisji w miastach o udokumentowanym ponadnormatywnym stężeniu dwutlenku siarki; budowa kotłów z paleniskami fluidalnymi; budowa turbin gazowo-parowych (preferowane są układy wykorzystujące biogaz, gaz odpadowy lub lokalne złoża gazu ziemnego); zmniejszenie emisji zanieczyszczeń atmosfery z pojazdów samochodowych w miastach. Dofinansowanie ze środków EkoFunduszu uzyskać mogą jedynie projekty dotyczące inwestycji bezpośrednio związanych z ochroną środowiska (w ich fazie implementacyjnej), a w dziedzinie ochrony przyrody również projekty nieinwestycyjne. Środki EkoFunduszu mają charakter bezzwrotnej pomocy zagranicznej i stosują się do nich preferencje wynikające z obowiązujących przepisów. Banki Większość banków coraz częściej interesuje się inwestycjami w zakresie ochrony środowiska. Współpracując z funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej rozszerzają swoją ofertę kredytową o kredyty preferencyjne, przeznaczone na przedsięwzięcia proekologiczne. Banki nawiązują współpracę z podmiotami angażującymi swoje środki finansowe w ochronę środowiska (fundacje, międzynarodowe organizacje finansowe). Kredyty preferencyjne pochodzą ze środków finansowych gromadzonych przez banki, a fundusze udzielają dopłat do wysokości oprocentowania, marzec 2009 r. 39

40 - CZĘŚĆ OPISOWA obniżając w ten sposób koszt kredytu. Banki uruchamiają też linie kredytowe w całości ze środków funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej i innych instytucji. Bank udziela ze środków własnych, zgodnie z procedurami obowiązującymi w banku, kredytów preferencyjnych na inwestycje z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej, w ramach m.in. następujących linii kredytowych: - modernizacja systemów grzewczych: Kredytobiorcą mogą być: osoby fizyczne, wspólnoty mieszkaniowe, spółdzielnie mieszkaniowe, przedsiębiorcy. Do przedmiotów kredytowania zaliczono: modernizację systemów grzewczych powodującą ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza, w tym zakup i montaż: kotłowni olejowych, kotłowni gazowych, kotłowni gazowo-olejowych. Kredytowaniu podlegają wyłącznie inwestycje, dla których uzyskany zostanie wymierny efekt ekologiczny w postaci redukcji emisji gazów i pyłów do środowiska. modernizację systemów grzewczych z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii, w tym: zakup i instalacja systemów grzewczych z zastosowaniem pomp ciepła lub wykorzystaniem ciepła odpadowego, zakup i instalacja kolektorów słonecznych, zakup i instalacja kotłów opalanych biomasą. odnawialne źródła energii: Kredytobiorcą mogą być wszyscy ubiegający się z wyjątkiem jednostek samorządu terytorialnego. Przedmiot kredytowania to: zakup i instalacja systemów grzewczych z zastosowaniem pomp ciepła lub wykorzystaniem ciepła odpadowego, zakup i instalacja kolektorów słonecznych oraz ogniw fotowoltaicznych, zakup i instalacja kotłów opalanych biomasą, zakup i montaż urządzeń i linii technologicznych do przetwarzania biomasy w paliwo energetyczne, zakup i montaż urządzeń małych elektrowni wodnych o mocy do 2 MW, zakup i montaż elektrowni wiatrowych o mocy do 2 MW. - termomodernizacja: Kredytobiorcą mogą być wszyscy ubiegający się z wyjątkiem jednostek samorządu terytorialnego. Przedmiot kredytowania to: realizacje przedsięwzięć powodujących zmniejszenie: marzec 2009 r. 40

41 - CZĘŚĆ OPISOWA zapotrzebowania na energię zużywaną na potrzeby ogrzewania oraz podgrzewania wody użytkowej, dostarczaną do budynków, strat energii pierwotnej w lokalnym źródle ciepła/ lokalnej sieci ciepłowniczej tj. sieci ciepłowniczej dostarczającej ciepło do budynków z lokalnych źródeł ciepła, wykonanie przyłączy technicznych do scentralizowanego źródła ciepła w związku z likwidacją lokalnego źródła ciepła całkowita lub częściowa zamiana źródeł energii z konwencjonalnych na niekonwencjonalne (w tym odnawialne). W ramach realizowanych przedsięwzięć mogą być także sfinansowane: wymiana elementów budowlanych zawierających azbest na bezazbestowe (demontaż, transport i unieszkodliwianie), usuwanie materiałów azbestowych z budynków, np. płyty elewacyjne, materiały izolacyjne (demontaż, transport, unieszkodliwienie). czysta produkcja: Kredytobiorcami mogą być przedsiębiorcy. Przedmiot kredytowania to: zmiana technologii (zmiany procesu, zmiany urządzeń, maszyn, instalacji), modernizacja technologii (częściowa zmiana procesu), automatyzacja procesu (zmiany parametrów procesu, operacji), zmiana surowca (zastąpienie surowca, oczyszczanie surowca), zmiana produktu (zastąpienie produktu, zmiany w składzie produktu). Koszty niepodlegające finansowaniu ze środków kredytu, lecz mogące stanowić udział własny kredytobiorcy to: opracowania dokumentacji projektowej, obsługi geodezyjnej, nadzorów budowlanych. Warunkiem udzielenia kredytu jest uzyskanie zgody Funduszu, uzależnione od skali planowanego efektu ekologicznego. Bank Ochrony Środowiska Szczególną rolę na rynku kredytów na inwestycje proekologiczne odgrywa Bank Ochrony Środowiska, który oferuje najwięcej środków finansowych w formie preferencyjnych kredytów. Bank współpracuje z instytucjami zajmującymi się finansowaniem ochrony środowiska, m.in. z NFOŚiGW i WFOŚiGW. W banku istnieje możliwość ubiegania się m.in. o kredyt na inwestycje z zakresu ograniczenia emisji spalin, termomodernizacji, budowy i modernizacji urządzeń grzewczych zasilanych gazem lub olejem w wiejskich obiektach użyteczności publicznej oraz na zakup lub montaż urządzeń i wyrobów służących ochronie środowiska. Ważne miejsce na rynku kredytów ekologicznych zajmują także międzynarodowe instytucje finansowe, a w szczególności Bank Światowy i Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Oś priorytetowa IX: Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywność energetyczna Główny cel osi priorytetowej: marzec 2009 r. 41

42 - CZĘŚĆ OPISOWA Poprawa bezpieczeństwa energetycznego państwa w zakresie oddziaływania sektora energetyki na środowisko. Cele szczegółowe osi priorytetowej: Podwyższenie sprawności wytwarzania, przesyłania, dystrybucji i użytkowania energii, Wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, w tym biopaliw. Rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii obejmuje zespół działań zmierzających do wzrostu produkcji energii elektrycznej i ciepła pochodzących z odnawialnych zasobów energii. Rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii prowadzony będzie poprzez realizację inwestycji w zakresie budowy lub modernizacji jednostek wytwarzania: energii elektrycznej wykorzystujących biomasę, biogaz, energię wiatru oraz wody, ciepła przy wykorzystaniu biomasy oraz energii geotermalnej i słonecznej, energii elektrycznej i ciepła w skojarzeniu z odnawialnych źródeł energii, biodiesla i innych biopaliw, wyłączając produkty rolnicze określone w załączniku I do Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Głównymi beneficjentami w ramach osi priorytetowej mogą być: przedsiębiorstwa, jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki, jednostki administracji rządowej, państwowe szkoły wyższe, kościoły i związki wyznaniowe, organizacje pozarządowe, stowarzyszenia i inne instytucje publiczne. Oś priorytetowa X: Bezpieczeństwo energetyczne, w tym dywersyfikacja źródeł energii Główny cel osi priorytetowej: Poprawa bezpieczeństwa energetycznego państwa poprzez tworzenie nowych zdolności przesyłowych i transportowych energii elektrycznej, gazu ziemnego i ropy naftowej oraz rozbudowę podziemnych magazynów gazu ziemnego, a także poprzez zapewnienie dostępności sieci gazowej na terenach niezgazyfikowanych i modernizację istniejących sieci dystrybucji. Cele szczegółowe osi priorytetowej: rozwój systemów przesyłowych energii elektrycznej, gazu ziemnego i ropy naftowej oraz budowa i rozbudowa magazynów gazu ziemnego, budowa systemów dystrybucji gazu ziemnego na terenach niezgazyfikowanych i modernizacja istniejących sieci dystrybucji. Głównymi beneficjentami w ramach osi priorytetowej będą mogli być przede wszystkim: przedsiębiorcy, w tym przedsiębiorstwa obrotu oraz operatorzy systemów przesyłowych i dystrybucyjnych energii elektrycznej, gazu ziemnego i ropy naftowej. Program LIFE+ Program LIFE+ jest instrumentem finansowym wspierającym politykę ochrony środowiska Wspólnoty Europejskiej, który będzie realizowany w latach Stanowi kontynuację programu LIFE, realizowanego w latach Celem programu LIFE+ jest finansowanie projektów związanych z wdrażaniem, aktualizacją oraz rozwojem wspólnotowej polityki i prawodawstwa w dziedzinie środowiska, a tym samym wspieranie zrównoważonego rozwoju państw UE. W ramach LIFE+ mogą być finansowane m.in. następujące działania, jeśli spełniają kryteria kwalifikacyjne: marzec 2009 r. 42

43 - CZĘŚĆ OPISOWA a) działania operacyjne organizacji pozarządowych zaangażowanych w ochronę i poprawę jakości środowiska na poziomie europejskim oraz w tworzenie i wdrażanie ustawodawstwa i polityki ochrony środowiska Unii Europejskiej, b) tworzenie i utrzymywanie sieci, baz danych i systemów komputerowych związanych bezpośrednio z wdrażaniem ustawodawstwa i polityki ochrony środowiska UE, w szczególności gdy działania te poprawiają publiczny dostęp do informacji o środowisku, c) analizy, badania, modelowanie i tworzenie scenariuszy. 6 Informacje i dokumenty wykorzystane do dokumentowania i kontroli realizacji Programu Realizacja Programu ochrony powietrza musi być monitorowana i dokumentowana poprzez wykorzystanie odpowiednich informacji i dokumentów przez wszystkie biorące udział w Programie organy. Narzędziami służącymi monitorowaniu realizacji Programu ochrony powietrza są: 1. Baza danych Katastru Emisji, 2. Tabele z wypełnionymi wartościami wskaźników oceny realizacji Programu ochrony powietrza, 3. Przeprowadzona okresowo (np. co 3-5 lat) aktualizacja Programu ochrony powietrza, oraz dodatkowo: 4. Raporty monitorujące realizację Programu ochrony powietrza, 5. Raport WIOŚ: Ocena jakości powietrza województwa wielkopolskiego, 6. Plany, programy, przedsięwzięcia mające wpływ na ograniczenie emisji pyłu zawieszonego PM10 pochodzącego z sektora komunalno-bytowego oraz ze źródeł komunikacyjnych, 7. Uchwały dotyczące miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego wraz ze zmianami, 8. Decyzje uwzględniające planowane przedsięwzięcia wynikające z kierunków działań określonych w tabeli Harmonogram rzeczowo-finansowy dla wybranego wariantu działań naprawczych (WO), 9. Decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, w tym decyzje o lokalizacji inwestycji celu publicznego i decyzje o warunkach zabudowy, 10. Pozwolenia na budowę, rozbiórkę obiektu budowlanego, 11. Pozwolenia na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, 12. Zgłoszenia instalacji, z których emisja nie wymaga pozwolenia na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, 13. Decyzje zobowiązujące do prowadzenia pomiarów emisji z instalacji, 14. Decyzje wydane w drodze postępowania kompensacyjnego, o którym mowa w art ustawy - Prawo ochrony środowiska, 15. Stanowiska i opinie w sprawie przewidywanych efektów ekologicznych przedsięwzięć finansowych z funduszy pomocowych, w tym ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz finansowanych ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu realizujących cele i kierunki Programu. marzec 2009 r. 43

44 - CZĘŚĆ OPISOWA 7 Podstawy prawne Ustawa Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25 poz. 150 z późn. zm. 8 ). Konwencje, polityki i programy 1) Konwencja genewska z 1979 r. o transgranicznym zanieczyszczaniu powietrza na dalekie odległości. 2) Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu i Protokół z Kioto. 3) VI Program działań środowiskowych i inne programy Unii Europejskiej. 4) Polityka klimatyczna Polski (konwencja klimatyczna). 5) Krajowa strategia ograniczania emisji metali ciężkich. Dyrektywy i decyzje Unii Europejskiej 1) Dyrektywa Rady 96/62/WE z dnia 27 września 1996 roku w sprawie oceny i zarządzania jakością otaczającego powietrza. 2) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/1/WE z dnia 15 stycznia 2008 r. dotycząca zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli (IPPC). 3) Dyrektywa Rady 1999/30/WE z dnia 22 kwietnia 1999 r. odnosząca się do wartości dopuszczalnych dla dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i tlenków azotu, oraz pyłu i ołowiu w otaczającym powietrzu i Decyzja Komisji (2001/744/WE) z 17 października 2001 r. zmieniająca Załącznik V do tej dyrektywy. 4) Dyrektywa 2001/80/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2001 r. w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznego spalania. 5) Dyrektywa 2001/81/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2001 r. w sprawie krajowych poziomów emisji dla niektórych rodzajów zanieczyszczeń powietrza. 6) Dyrektywa Rady 70/220/EWG dnia 20 marca 1970 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do działań, jakie mają być podjęte w celu ograniczenia zanieczyszczania powietrza przez spaliny z silników o zapłonie iskrowym pojazdów silnikowych 7) Dyrektywa 2000/76/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 4 grudnia 2000 r. w sprawie spalania odpadów. 8) Dyrektywa 98/70/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 października 1998 r. odnosząca się do jakości benzyny i olejów napędowych oraz zmieniająca dyrektywę Rady 93/12/EWG. 8 Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2008 r. Nr 111, poz. 708; Nr 138, poz. 865; Nr 154, poz. 958; Nr 171, poz i Nr 199, poz marzec 2009 r. 44

45 - CZĘŚĆ OPISOWA 9) Dyrektywa 98/69/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 października 1998 r. odnosząca się do środków mających zapobiegać zanieczyszczeniu powietrza przez emisje z pojazdów silnikowych i zmieniająca dyrektywę Rady 70/220/EWG. 10) Dyrektywa 2004/107/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 grudnia 2004 r. w sprawie arsenu, kadmu, rtęci, niklu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w otaczającym powietrzu. 11) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (CAFE). Rozporządzenia 1) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji - Dz. U. z 2002 r. nr 87 poz ) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu - Dz. U. z 2002 r. nr 87, poz ) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 lipca 2002 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy ochrony powietrza - Dz. U. z 2002 r. nr 115, poz ) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2005 r. w sprawie standardów emisyjnych z instalacji - Dz. U. nr 260, poz. 2181, z późn. zm. marzec 2009 r. 45

46 OGRANICZENIA I OBOWIĄZKI PROJEKT marzec 2009 r. 46

47 OGRANICZENIA I OBOWIĄZKI CZEŚĆ II OGRANICZENIA I OBOWIĄZKI 8 Organy administracji, które przekazują Marszałkowi Województwa informacje o wydanych decyzjach, aby zrealizować cele Programu ochrony powietrza oraz organy administracji, które kontrolują realizację Programu ochrony powietrza Wykonanie Programu ochrony powietrza wymaga współpracy wielu stron oraz możliwości bieżącej oceny realizacji Programu. W tym celu należy ściśle określić zakres kompetencji dla poszczególnych organów administracji lub instytucji. Organy administracji związane z Programem ochrony powietrza i ich zadania przedstawiono w poniższej tabeli. W związku z nowelizacją ustawy - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z późn. zm. 9 ) przez ustawę z dnia 29 lipca 2005 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze zmianami w podziale zadań i kompetencji administracji terenowej (Dz. U. Nr 175, poz. 1462, z późn. zm. 10 ) Sejmik Województwa wydaje, po zaopiniowaniu projektu uchwały przez Starostę Ostrowskiego, stosowną uchwałę określającą Program ochrony powietrza dla strefy. Uchwała ma charakter informacyjno zobowiązaniowy w stosunku do organów administracji samorządowej szczebla powiatowego, jednostek terytorialnych oraz podmiotów gospodarczych w zakresie działań proekologicznych wynikających z Programu ochrony powietrza. Program ochrony powietrza publikowany jest w wojewódzkim dzienniku urzędowym i stanowi akt prawa miejscowego zgodnie z art. 84 ust. 1 ustawy Prawo ochrony środowiska. Istotnym elementem umożliwiającym realizację postanowień Programu ochrony powietrza jest przeniesienie podstawowych założeń i kierunków działania do wszystkich strategicznych dokumentów i polityk województwa. Odzwierciedlenie tych założeń i kierunków w innych istotnych dla województwa i strefy dokumentach, pozwoli na efektywne i sprawne współdziałania odpowiedzialnych za jego realizację jednostek organizacyjnych oraz planowe i zachowawcze realizowanie przyszłych inwestycji. 9 Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2008 r. Nr 111, poz. 708, Nr 138, poz. 865, Nr 154, poz. 958, Nr 171, poz i Nr 199, poz Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2005 r. Nr 189, poz i Nr 267, poz.2257, z 2006 r. Nr 144, poz. 1043, Nr 220, poz i Nr 251, poz oraz z 2007 r. Nr 88, poz marzec 2009 r. 47

48 OGRANICZENIA I OBOWIĄZKI Tabela 13. Organy administracji i ich obowiązki w ramach przygotowania, realizacji i monitorowania Programu ochrony powietrza. zadania Opinia nt. Programu ochrony powietrza Koordynacja realizacji Programu ochrony powietrza Organ administracji/inne instytucje Starosta Ostrowski Przepływ informacji do Marszałka Województwa Przekazanie opinii o uchwale Sejmiku Województwa Wielkopolskiego w sprawie określenia Programu ochrony powietrza Roczny raport zawierający sprawozdanie z realizacji harmonogramu działań naprawczych Programu ochrony powietrza Programy/akty prawa miejscowego/decyzje administracyjne art. 91 ust. 2 Prawa ochrony środowiska Uchwała Sejmiku Województwa Wielkopolskiego w sprawie określenia Programu ochrony powietrza Bezpośrednia kontrola Marszałek Województwa Wielkopolskiego Baza emisji - emisja punktowa Starosta Ostrowski Roczny raport o: wydawanych pozwoleniach zintegrowanych, pozwoleniach dla instalacji na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, decyzjach zobowiązujących do pomiarów emisji, przyjmowanych zgłoszeniach instalacji, z których emisja nie wymaga pozwolenia, mogących negatywnie oddziaływać na środowisko Wytyczne w uchwale Sejmiku Województwa w sprawie określenia Programu ochrony powietrza Informacje o emisji liniowej Starosta Ostrowski Roczny raport o zmianach w zakresie układu komunikacyjnego na terenie powiatu. Wytyczne w uchwale Sejmiku Województwa w sprawie określenia Programu ochrony powietrza Monitoring realizacji Programu ochrony powietrza poprzez prowadzenie i aktualizację bazy emisji (Wojewódzkiego Katastru Emisji). Marszałek Województwa Wielkopolskiego Wytyczne w uchwale Sejmiku Województwa w sprawie określenia Programu ochrony powietrza Raporty z realizacji Programu ochrony powietrza Wykonanie okresowej analizy przebiegu realizacji Programu ochrony powietrza co 3 lata. Przekazanie Ministrowi Środowiska sprawozdania z realizacji Programu ochrony powietrza Marszałek Województwa Wielkopolskiego art. 94 ust. 2a Prawa ochrony środowiska, Minister Środowiska Ocena skutków podjętych działań WIOŚ Coroczny raport: Ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim art. 89 Prawa ochrony środowiska WIOŚ: monitoring jakości powietrza marzec 2009 r. 48

49 OGRANICZENIA I OBOWIĄZKI Proponuje się powołanie operatora Programu ochrony powietrza, co umożliwi nawiązanie efektywnej współpracy z zainteresowanymi stronami i koordynację prac w ramach realizacji Programu. Operator miałby za zadanie: stworzyć szczegółowy harmonogram realizacji Programu ochrony powietrza dla powiatu ostrowskiego, zaplanować i znaleźć fundusze potrzebne na realizację Programu, nawiązać współpracę z instytucjami i podmiotami gospodarczymi w celu efektywnego realizowania założeń Programu opierając się na wzajemnej współpracy z tymi jednostkami, przydzielić odpowiednie zadania poszczególnym wydziałom w Starostwie oraz w poszczególnych Urzędach Miast i Gmin w powiecie ostrowskim w celu uzyskiwania pełnego kompletu danych niezbędnych do realizacji wyznaczonych zadań, a także w celu przedstawiania raportów okresowych Marszałkowi Województwa, kontrolować przepływ dokumentów i raportów pomiędzy poszczególnymi jednostkami, współpracować z odpowiednimi jednostkami w zakresie inicjowania i organizowania akcji związanych z edukacją ekologiczną mającą na celu wykształcanie właściwych zachowań społeczeństwa, umożliwić rozpowszechnianie informacji o podstawowych wymaganiach i założeniach Programu ochrony powietrza, realizować inne założenia wprowadzone uchwałą Sejmiku Województwa. Na schemacie poniżej przedstawiono proponowany schemat organizacyjny realizacji Programu ochrony powietrza. marzec 2009 r. 49

50 OGRANICZENIA I OBOWIĄZKI Baza danych o emisji Marszałek Województwa Program ochrony powietrza Uchwała Sejmiku Województwa Działanie naprawcze: Program ochrony powietrza STAROSTWO POWIATOWE Starosta powiatu ostrowskiego Operator programu dane aktualizujące bazę danych o emisji raporty z realizacji działań naprawczych, Schemat 1. Proponowany schemat organizacyjny realizacji Programu ochrony powietrza. marzec 2009 r. 50

51 OGRANICZENIA I OBOWIĄZKI 9 Monitorowanie realizacji Programu Projekt metod monitorowania skuteczności realizacji działań naprawczych Baza danych Powiatowego Katastru Emisji Obserwacja i ocena stanu środowiska oraz kontrola przestrzegania prawa ochrony środowiska są podstawowymi i niezbędnymi sposobami monitorowania skuteczności podejmowanych działań naprawczych Programu ochrony powietrza. Do monitorowania skuteczności realizacji działań naprawczych zostanie wykorzystany Wojewódzki Kataster Emisji tj. elektroniczna baza informacji o emisji punktowej, liniowej i powierzchniowej prowadzona przez Marszałka Województwa Wielkopolskiego. Okresowo raz do roku będą przekazywane ze Starostwa Powiatowego do Marszałka Województwa, jako organu odpowiedzialnego za monitorowanie realizacji Programu ochrony powietrza, informacje niezbędne do aktualizacji Wojewódzkiego Katastru Emisji, zgodnie z tabelami monitorowania realizacji Programu, zamieszczonymi w dalszej części opracowania. Wojewódzki Kataster Emisji to baza danych o emisji wykonana na potrzeby realizacji niniejszego Programu w ramach przeprowadzonej inwentaryzacji. Umożliwia ona elektroniczne gromadzenie i analizę informacji o emisji punktowej, liniowej i powierzchniowej dla strefy, dla której został opracowany Program ochrony powietrza (z możliwością rozbudowy w przyszłości o kolejne strefy). Baza emisji pozwala na wizualizację wielkości emisji dla każdej ze stref. Baza danych o emisji zawiera takie dane jak: rodzaj emitowanej substancji, informacje o położeniu emitorów zlokalizowanych w obrębie strefy wraz z informacją o wielkości emisji w Mg/rok dla każdego emitora, dane o parametrach emitorów, dane określające wielkość emisji liniowej ze źródeł komunikacyjnych, dane określające wielkość emisji powierzchniowej ze źródeł w danej strefie. Część danych zawartych w bazie wymaga okresowej aktualizacji, zgodnie ze zmieniającymi się danymi rzeczywistymi, takimi jak: wielkość emisji rocznej, dane o parametrach zmienionych emitorów oraz dodaniu nowych, dane o wielkości emisji liniowej i powierzchniowej dla danego roku. Monitorowanie skuteczności realizacji działań naprawczych powinno opierać się o dokumenty wymienione w punkcie dotyczącym informacji i dokumenty wykorzystane do dokumentowania i kontroli realizacji Programu oraz uwzględniać wskaźniki oceny realizacji Programu ochrony powietrza. Tabele wskaźników oceny realizacji Programu ochrony powietrza Wskaźniki oceny realizacji Programu ochrony powietrza pozwalają na jednolitą, w odniesieniu do analizowanej strefy, ocenę postępu przy realizacji każdego z zadań Programu. Zaproponowane wskaźniki: są łatwe w interpretacji i proste w konstrukcji, stwarzają podstawę do porównań realizacji Programu pomiędzy strefami, marzec 2009 r. 51

52 OGRANICZENIA I OBOWIĄZKI posiadają wartość docelową, stanowiącą dla użytkowników bazę do oceny postępu realizacji Programu. Monitorowane wartości zaproponowanych wskaźników muszą się opierać na danych rzeczywistych. Monitorowane wskaźniki skupiają się na aspektach emisyjnych, na które wpływ (pośredni lub bezpośredni) mają organy administracyjne, jednakże na jakość powietrza wyrażoną w wartości stężenia pyłu PM10 wpływ mają również warunki meteorologiczne oraz inne parametry takie jak: ukształtowanie terenu czy charakter zabudowy. Na schemacie 2 przedstawiono zależności pomiędzy parametrami wpływającymi na jakość powietrza na terenie powiatu ostrowskiego oraz zaproponowane wskaźniki oceny realizacji Programu ochrony powietrza. Zaproponowane w tabeli 2 wskaźniki oceny realizacji Programu ochrony powietrza wykorzystują dane gromadzone przez organy realizujące Program. marzec 2009 r. 52

53 OGRANICZENIA I OBOWIĄZKI Schemat 2. Zależności pomiędzy parametrami wpływającymi na jakość powietrza w powiecie ostrowskim oraz propozycja wskaźników oceny realizacji Programu ochrony powietrza. 1. Stężenie średnioroczne pyłu zaw. PM10 2. Ilość przekroczeń stężenia dopuszczalnego 24-godz. pyłu zaw. PM10 Dane meteorologiczne: Wielkość emisji pyłu PM10: temperatura powietrza kierunek wiatru prędkość wiatru ilość opadów atmosferycznych inne Inne parametry: ukształtowanie terenu charakter zabudowy miasta stan techniczny budynków stan techniczny urządzeń/instalacji stan techniczny ulic/dróg ze źródeł powierzchniowych ze źródeł punktowych ze źródeł liniowych świadomość ekologiczna społeczeństwa inne wpływ zależność marzec 2009 r. 53

54 Tabela 14. Monitorowanie realizacji Programu ochrony powietrza (projekt) Cześć I w zakresie emisji powierzchniowej OGRANICZENIA I OBOWIĄZKI Wskaźnik monitorowania Jednostka Poszczególne lata raportowania realizacji Programu ochrony powietrza Wartość docelowa Wypełniany przez: Powierzchnia użytkowa lokali*, w których uzyskano zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło poprzez termomodernizację, w tym na obszarach: [m 2 ] Starostę Ostrowskiego OW - Śródmieście [m 2 ] OW - Wenecja [m 2 ] OW - Krępa [m 2 ] OW - Jana Pawła II [m 2 ] OW - Pruślin [m 2 ] OW - Kamienice Stare [m 2 ] OW - Zacisze - Zębców [m 2 ] OW - Odolanowskie [m 2 ] OW - Nowe Parcele [m 2 ] OW - Parcele Zacharzewskie [m 2 ] OW - Powstańców Wielkopolskich [m 2 ] Wartość uzyskana w stosunku do wartości docelowej [%] 100 marzec 2009 r. 54

55 OGRANICZENIA I OBOWIĄZKI Wskaźnik monitorowania Jednostka Poszczególne lata raportowania realizacji Programu ochrony powietrza Wartość docelowa Wypełniany przez: Powierzchnia użytkowa lokali*, które podłączono do miejskiej sieci ciepłowniczej, w tym na obszarach: [m 2 ] Starostę Ostrowskiego OW - Śródmieście [m 2 ] OW - Wenecja [m 2 ] OW - Krępa [m 2 ] OW - Jana Pawła II [m 2 ] OW - Pruślin [m 2 ] OW - Kamienice Stare [m 2 ] OW - Zacisze - Zębców [m 2 ] OW - Odolanowskie [m 2 ] OW - Nowe Parcele [m 2 ] OW - Parcele Zacharzewskie [m 2 ] OW - Powstańców Wielkopolskich [m 2 ] Wartość uzyskana w stosunku do wartości docelowej [%] 100 marzec 2009 r. 55

56 OGRANICZENIA I OBOWIĄZKI Wskaźnik monitorowania Jednostka Poszczególne lata raportowania realizacji Programu ochrony powietrza Wartość docelowa Wypełniany przez: Powierzchnia użytkowa lokali*, w których zastąpiono ogrzewanie węglowe ogrzewaniem gazowym, w tym na obszarach: [m 2 ] Starostę Ostrowskiego OW - Śródmieście [m 2 ] OW - Wenecja [m 2 ] OW - Krępa [m 2 ] OW - Jana Pawła II [m 2 ] OW - Pruślin [m 2 ] OW - Kamienice Stare [m 2 ] OW - Zacisze - Zębców [m 2 ] OW - Odolanowskie [m 2 ] OW - Nowe Parcele [m 2 ] OW - Parcele Zacharzewskie [m 2 ] OW - Powstańców Wielkopolskich [m 2 ] Wartość uzyskana w stosunku do wartości docelowej [%] 100 marzec 2009 r. 56

57 OGRANICZENIA I OBOWIĄZKI Wskaźnik monitorowania Jednostka Poszczególne lata raportowania realizacji Programu ochrony powietrza Wartość docelowa Wypełniany przez: Powierzchnia użytkowa lokali*, w których wymieniono stare kotły węglowe na nowoczesne, niskoemisyjne kotły węglowe, w tym na obszarach: [m 2 ] Starostę Ostrowskiego OW - Śródmieście [m 2 ] OW - Wenecja [m 2 ] OW - Krępa [m 2 ] OW - Jana Pawła II [m 2 ] OW - Pruślin [m 2 ] OW - Kamienice Stare [m 2 ] OW - Zacisze - Zębców [m 2 ] OW - Odolanowskie [m 2 ] OW - Nowe Parcele [m 2 ] OW - Parcele Zacharzewskie [m 2 ] OW - Powstańców Wielkopolskich [m 2 ] Wartość uzyskana w stosunku do wartości docelowej [%] 100 marzec 2009 r. 57

58 OGRANICZENIA I OBOWIĄZKI Wskaźnik monitorowania Jednostka Poszczególne lata raportowania realizacji Programu ochrony powietrza Wartość docelowa Wypełniany przez: Powierzchnia użytkowa lokali*, w których wymieniono stare kotły węglowe na kotły węglowe retortowe, w tym na obszarach: [m 2 ] Starostę Ostrowskiego OW - Śródmieście [m 2 ] OW - Wenecja [m 2 ] OW - Krępa [m 2 ] OW - Jana Pawła II [m 2 ] OW - Pruślin [m 2 ] OW - Kamienice Stare [m 2 ] OW - Zacisze - Zębców [m 2 ] OW - Odolanowskie [m 2 ] OW - Nowe Parcele [m 2 ] OW - Parcele Zacharzewskie [m 2 ] OW - Powstańców Wielkopolskich [m 2 ] Wartość uzyskana w stosunku do wartości docelowej [%] 100 marzec 2009 r. 58

59 OGRANICZENIA I OBOWIĄZKI Wskaźnik monitorowania Jednostka Poszczególne lata raportowania realizacji Programu ochrony powietrza Wartość docelowa Wypełniany przez: Powierzchnia użytkowa lokali*, w których wymieniono stare kotły węglowe na kotły ekologiczne (np. opalane brykietem), w tym na obszarach: [m 2 ] Starostę Ostrowskiego OW - Śródmieście [m 2 ] OW - Wenecja [m 2 ] OW - Krępa [m 2 ] OW - Jana Pawła II [m 2 ] OW - Pruślin [m 2 ] OW - Kamienice Stare [m 2 ] OW - Zacisze - Zębców [m 2 ] OW - Odolanowskie [m 2 ] OW - Nowe Parcele [m 2 ] OW - Parcele Zacharzewskie [m 2 ] OW - Powstańców Wielkopolskich [m 2 ] Wartość uzyskana w stosunku do wartości docelowej [%] 100 marzec 2009 r. 59

60 OGRANICZENIA I OBOWIĄZKI Wskaźnik monitorowania Jednostka Poszczególne lata raportowania realizacji Programu ochrony powietrza Wartość docelowa Wypełniany przez: Powierzchnia użytkowa lokali*, w których zastąpiono ogrzewanie węglowe ogrzewaniem olejowym, w tym na obszarach: [m 2 ] Starostę Ostrowskiego OW - Śródmieście [m 2 ] OW - Wenecja [m 2 ] OW - Krępa [m 2 ] OW - Jana Pawła II [m 2 ] OW - Pruślin [m 2 ] OW - Kamienice Stare [m 2 ] OW - Zacisze - Zębców [m 2 ] OW - Odolanowskie [m 2 ] OW - Nowe Parcele [m 2 ] OW - Parcele Zacharzewskie [m 2 ] OW - Powstańców Wielkopolskich [m 2 ] Wartość uzyskana w stosunku do wartości docelowej [%] 100 marzec 2009 r. 60

61 OGRANICZENIA I OBOWIĄZKI Wskaźnik monitorowania Jednostka Poszczególne lata raportowania realizacji Programu ochrony powietrza Wartość docelowa Wypełniany przez: Powierzchnia użytkowa lokali*, w których zastąpiono ogrzewanie węglowe ogrzewaniem elektrycznym, w tym na obszarach: [m 2 ] Starostę Ostrowskiego OW - Śródmieście [m 2 ] OW - Wenecja [m 2 ] OW - Krępa [m 2 ] OW - Jana Pawła II [m 2 ] OW - Pruślin [m 2 ] OW - Kamienice Stare [m 2 ] OW - Zacisze - Zębców [m 2 ] OW - Odolanowskie [m 2 ] OW - Nowe Parcele [m 2 ] OW - Parcele Zacharzewskie [m 2 ] OW - Powstańców Wielkopolskich [m 2 ] Wartość uzyskana w stosunku do wartości docelowej [%] 100 marzec 2009 r. 61

62 OGRANICZENIA I OBOWIĄZKI Wskaźnik monitorowania Jednostka Poszczególne lata raportowania realizacji Programu ochrony powietrza Wartość docelowa Wypełniany przez: Powierzchnia użytkowa lokali*, w których wykorzystano alternatywne źródła energii w postaci kolektorów słonecznych, pomp ciepła lub wykorzystania energii wiatru, jako źródła uzupełniające, w tym na obszarach: [m 2 ] Starostę Ostrowskiego OW - Śródmieście [m 2 ] OW - Wenecja [m 2 ] OW - Krępa [m 2 ] OW - Jana Pawła II [m 2 ] OW - Pruślin [m 2 ] OW - Kamienice Stare [m 2 ] OW - Zacisze - Zębców [m 2 ] OW - Odolanowskie [m 2 ] OW - Nowe Parcele [m 2 ] OW - Parcele Zacharzewskie [m 2 ] OW - Powstańców Wielkopolskich [m 2 ] Wartość uzyskana w stosunku do wartości docelowej * dotyczy tylko lokali, w których wykorzystuje się źródła ciepła na paliwa stałe [%] 100 marzec 2009 r. 62

63 OGRANICZENIA I OBOWIĄZKI Cześć II w zakresie emisji punktowej Wskaźnik monitorowania Jednostka Poszczególne lata raportowania realizacji Programu ochrony powietrza Wartość docelowa Wypełniany przez: Emisja pyłu PM10 na jednostkę uzyskanego ciepła - ilość kg PM10 na 1 GJ ze źródeł punktowych: Starostę Ostrowskiego Ostrowski Zakład Ciepłowniczy kg/gj na poziomie roku 2006 Starostę Ostrowskiego Sumaryczna wielkość dopuszczalnej emisji pyłu PM10 (wg wydanych pozwoleń) Mg Starostę Ostrowskiego Sumaryczna wielkość planowanej emisji pyłu PM10 (wg uzyskanych zgłoszeń) Mg Starostę Ostrowskiego * Efekt ekologiczny działania kompensacyjnego w zakresie pyłu PM10 marzec 2009 r. 63

64 Cześć III w zakresie emisji liniowej OGRANICZENIA I OBOWIĄZKI Wskaźnik monitorowania Jednostka Poszczególne lata raportowania realizacji Programu ochrony powietrza Wartość docelowa Wypełniany przez Budowa obwodnicy Ostrowa Wielkopolskiego - stan zaawansowania prac Budowa obwodnicy Nowych Skalmierzyc - stan zaawansowania prac Ilość zmodernizowanych ulic i odcinków dróg: Ilość przeprowadzonych prac mokrego czyszczenia ulic i odcinków dróg: % 100% % 100% 60 km km km km km km km km km ilość/rok ilość 12 ilość 12 ilość 12 ilość 12 ilość 12 ilość 12 ilość 12 ilość 12 Starostę Ostrowskiego Starostę Ostrowskiego Starostę Ostrowskiego marzec 2009 r. 64

65 OGRANICZENIA I OBOWIĄZKI Cześć IV w pozostałym zakresie Wskaźnik monitorowania Jednostka Poszczególne lata raportowania realizacji Programu ochrony powietrza Wartość docelowa Wypełniany przez: Przeprowadzenie akcji promocyjnych i edukacyjnych ilość ilość Minimum raz w roku Starostę Ostrowskiego Aktualizacja katastru emisji w zakresie emisji punktowej 0/1* 1 Wdrożenie katastru emisji (elektronicznej bazy danych o emisji) Aktualizacja katastru emisji w zakresie emisji liniowej 0/1* 1 Marszałek Województwa Wielkopolskiego Aktualizacja katastru emisji w zakresie emisji powierzchniowej 0/1* 1 Przekazanie baz danych o emisji do Urzędu Marszałkowskiego 0/1* 1 Starostę Ostrowskiego * w przypadku wykonania - 1 marzec 2009 r. 65

66 OGRANICZENIA I OBOWIĄZKI Aktualizacja Programu ochrony powietrza Monitoring skuteczności realizacji działań naprawczych powinien być poparty modelowaniem matematycznym (np. co 3-5 lat) jako metodą wspomagającą i uzupełniającą techniki pomiarowe. Monitoring skuteczności realizacji działań naprawczych powinien umożliwiać podejmowanie ewentualnych działań korygujących. marzec 2009 r. 66

67 PROJEKT marzec 2009 r. 67

68 CZĘŚĆ III 10 Charakterystyka obszaru objętego Programem ochrony powietrza 10.1 Położenie i ogólna charakterystyka powiatu ostrowskiego Powiat ostrowski położony jest w centralnej części Polski, przy południowej granicy województwa wielkopolskiego, w bezpośrednim sąsiedztwie województwa dolnośląskiego. Największym miastem powiatu i jednocześnie jego siedzibą jest Ostrów Wielkopolski. Powiat ostrowski jest drugim powiatem w Wielkopolsce pod względem ilości mieszkańców. Ma charakter rolniczo-przemysłowy. Posiada potencjał do rozwoju zarówno przemysłu, ze względu na korzystne położenie, jak i turystyki, ze względu na walory przyrodniczo-krajobrazowe. W powiecie dominuje przemysł rolno-spożywczy, głównie w Ostrowie Wielkopolskim i Nowych Skalmierzycach. Pozostałe gminy powiatu (Sieroszewice, Sośnie i Przygodzice) to gminy typowo rolnicze. Powiat ostrowski leży u zbiegu pięciu makroregionów: Wysoczyzny Kaliskiej, Kotliny Grabowskiej, Kotliny Milickiej, Wzgórz Ostrzeszowskich i Wzgórz trzebnickich. Przez powiat przepływają rzeki Prosna (lewy dopływ Warty) największa rzeka w powiecie, Barycz (prawy dopływ Odry) oraz Ołobok (lewy dopływ Prosny). W powiecie ostrowskim zamieszkuje ok. 160 tys. mieszkańców, na powierzchni ok ,7 km 2, a średnia gęstość zaludnienia wynosi ok. 138 osób/km 2. W samym Ostrowie Wielkopolskim mieszka blisko 75 tys. mieszkańców, na powierzchni ok. 42,4 km 2. Przez powiat przebiegają drogi krajowe nr 11, 25 i 36. W centralnej części powiatu w pobliżu Michałowa, w gminie Ostrów Wielkopolski znajduje się lotnisko Aeroklubu Ostrowskiego. marzec 2009 r. 68

69 Rysunek 2. Położenie powiatu ostrowskiego w województwie wielkopolskim (źródło: Powiat ostrowski otaczają powiaty: a) z województwa wielkopolskiego: powiat krotoszyński, powiat pleszewski, powiat kaliski ziemski, powiat grodzki Kalisz, powiat ostrzeszowski, b) z województwa dolnośląskiego: powiat milicki, powiat oleśnicki. W skład powiatu ostrowskiego wchodzą: a) gmina miejska Ostrów Wielkopolski; b) gminy miejsko-wiejskie: Odolanów, Raszków, Nowe Skalmierzyce; c) gminy wiejskie: Ostrów Sieroszewice, Przygodzice, Sośnie. marzec 2009 r. 69

70 Rysunek 3. Gminy powiatu ostrowskiego. Miasto i Gmina Ostrów Wielkopolski Miasto Ostrów Wielkopolski leży w środku trójkąta wyznaczonego przez trzy duże aglomeracje: Poznań, Wrocław i Łódź. Przez miasto przepływa rzeka Ołobok (dopływ Prosny). Ostrów leży na Wysoczyźnie Kaliskiej. Jest to wyniesienie pochodzenia polodowcowego równina moreny dennej. Ostrów położony jest na wysokości m n.p.m. W gminie wiejskiej przeważają tereny rolnicze (63%) i lasy (28%). Gmina stanowi zielone płuca dla miasta. Podobnie jak miasto gmina położona jest na Wysoczyźnie Kaliskiej, na wysokości m n.p.m. Gmina Odolanów Gmina Odolanów znajduje się w zachodniej części powiatu ostrowskiego. Położona jest w Kotlinie Odolanowskiej. Większość gminy pokrywają lasy, które decydują o jej walorach rekreacyjnych. Na terenie gminy znajduje się Park Krajobrazowy Dolina Baryczy. Gmina Raszków Gmina Raszków położona jest w północno-zachodniej części powiatu ostrowskiego, na Wysoczyźnie Kaliskiej. Zdecydowaną większość gminy pokrywają użytki rolne, a lasy zajmują niewielką, północną część gminy. Gmina Nowe Skalmierzyce Gmina miejsko-wiejska Nowe Skalmierzyce leży w północno-wschodniej części powiatu marzec 2009 r. 70

71 ostrowskiego. Położona jest pomiędzy Ostrowem Wielkopolskim a Kaliszem. Gmina Sośnie Gmina Sośnie jest najbardziej na południe wysuniętą gminą powiatu ostrowskiego. Położona jest w Kotlinie Odolanowskiej pomiędzy Wałem Trzebnickim na południu a Wysoczyzną Kaliską na północy. Większość gminy pokrywają lasy, które decydują o jej walorach rekreacyjnych. Na terenie gminy znajduje się Park Krajobrazowy Dolina Baryczy. Gmina Sieroszewice Gmina Sieroszewice znajduje się we wschodniej części powiatu ostrowskiego. Jest to gmina o charakterze rolniczym, a także znaczną jej część pokrywają lasy. Na terenie gminy, w okolicach wsi Namysłaki znajdują się dwa rezerwaty przyrody: Niwa i Majówka. Gmina Przygodzice Gmina Przygodzice leży w południowo-wschodniej części powiatu ostrowskiego, w dolinie Baryczy. Większość gminy stanowią lasy i tereny rolnicze, a także znaczącą role odgrywają stawy hodowlane. Na terenie gminy znajduje się Park Krajobrazowy Dolina Baryczy Topografia i sposób użytkowania terenu Pod względem geograficznym powiat ostrowski znajduje się w prowincji Niziny Środkowopolskie, u zbiegu trzech makroregionów Niziny Południowowielkopolskiej, Obniżenia Milicko-Głogowskiego i Wału Trzebnickiego. W skład wymienionych makroregionów wchodzą mezoregiony i powiat ostrowski leży w obrębie pięciu. Północna część powiatu wraz z Ostrowem Wielkopolskim leży na Wysoczyźnie Kaliskiej. Południowo-wschodnia część powiatu, na zachód od rzeki Prosny to znajduje się w Kotlinie Grabowskiej. Dolina rzeki Baryczy i tereny położone na południe od niej, czyli południowo-zachodnia część powiatu (okolice Odolanowa) leżą w Kotlinie Milickiej. Południowa część powiatu leży na Wzgórzach Ostrzeszowskich (część wschodnia) i Wzgórzach Trzebnickich (część zachodnia). Ze względu na swoje polodowcowe pochodzenie powiat ostrowski ma urozmaiconą rzeźbę terenu. Najniżej położona jest dolina Prosny, na wysokości ok. 105 m n.p.m. Teren Ostrowa Wielkopolskiego leży na wysokości m n.p.m. Najwyżej położonym punktem powiatu jest Winna Góra w gminie Sośnie (199 m n.p.m.). Przez teren powiatu przepływa szereg rzek. Wzdłuż wschodniej granicy powiatu płynie największa - Prosna (lewy dopływ Warty). Z zachodu na wschód, przez gminę Raszków, Ostrów Wielkopolski i Sieroszowice przepływa Ołobok (lewy dopływ Prosny). W przeciwnym kierunku, przez gminy Sieroszowice, Przygodzice i Odolanów płynie Barycz (prawy dopływ Odry), której źródła znajdują się na łąkach, na wschód od Przygodzic. Pozostałe to niewielkie strumienie, m. in. Olszówka, Złotnica, Meresznica, Polska Woda, Kobylarka, Młyńska Woda i Malinowa Woda. Powiat ostrowski ma charakter rolniczo-przemysłowy. Przemysł, głównie spożywczy oraz środków transportu, maszynowy, precyzyjny, materiałów budowlanych i drzewny koncentruje się w Ostrowie Wielkopolskim. Na terenie powiatu znajduje się ponad 70 tysięcy ha użytków rolnych, co stanowi blisko 61 % powierzchni całego powiatu. W poniższej tabeli i na wykresie przedstawiono udział użytków rolnych i leśnych w powierzchni poszczególnych gmin powiatu ostrowskiego. W powiecie ostrowskim blisko 90% terenu stanowią użytki rolne i lasy. marzec 2009 r. 71

72 powiat ostrowski Ostrów Wielkopolski - miasto gmina Ostrów Wielkopolski gmina Nowe Skalmierzyce gmina Odolanów gmina Przygodzice gmina Raszków gmina Sieroszewice gmina Sośnie 100% 80% 60% 40% 20% 0% udział użytków rolnych udział lasów Wykres 8. Udział użytków rolnych i leśnych w ogólnej powierzchni poszczególnych gmin powiatu ostrowskiego. Tabela 15. Powierzchnia użytków rolnych i leśnych w gminach powiatu ostrowskiego. jednostka administracyjna powierzchnia ogółem powierzchnia użytków rolnych powierzchnia lasów [ha] [ha] [ha] powiat ostrowski Ostrów Wielkopolski - miasto gmina Ostrów Wielkopolski gmina Nowe Skalmierzyce Nowe Skalmierzyce - miasto Nowe Skalmierzyce - obszar wiejski gmina Odolanów Odolanów - miasto Odolanów - obszar wiejski gmina Przygodzice gmina Raszków Raszków - miasto Raszków - obszar wiejski gmina Sieroszewice gmina Sośnie Ponad 77 % wszystkich użytków rolnych powiatu ostrowskiego stanowią grunty orne wysokich klas. Najmniejszy areał użytków rolnych jest w gminie Sośnie i w samym mieście Ostrowie Wielkopolskim. Największy areał użytków rolnych jest w gminie Nowe Skalmierzyce, gdzie udział użytków rolnych w powierzchni gmin przekracza 89 %. Typowo rolniczymi gminami powiatu są również: gmina Raszków (ok. 84 %), Odolanów (ok. 64 %) i Sieroszewice (ok. 63 %). W tych gminach rolnictwo stanowi często jedyne źródło dochodu mieszkańców. Przy dużym udziale użytków rolnych powiat ostrowski cechuje również duża lesistość. Lasy stanowią marzec 2009 r. 72

73 ponad 28 % powierzchni powiatu. Przy czym najwięcej lasów znajduje się w gminie Sośnie i Przygodzice, gdzie udział lasów w powierzchni gminy przekracza odpowiednio 54 % i 46 %. Rozwiązania komunikacyjne Powiat ostrowski położony jest pomiędzy dużymi aglomeracjami (Poznaniem, Wrocławiem i Łodzią), przez co na jego terenie krzyżują się ważne szlaki komunikacyjne, zarówno drogowe jak i kolejowe. Na sieć drogową powiatu ostrowskiego składają się: drogi krajowe, wojewódzkie, powiatowe oraz gminne. Przez powiat przebiegają następujące szlaki komunikacyjne: droga krajowa nr 11 (Kołobrzeg Koszalin Bobolice Szczecinek Podgaje Piła Ujście Chodzież Oborniki Poznań Kórnik Jarocin Pleszew Ostrów Wielkopolski Ostrzeszów Kępno Kluczbork Lubliniec Twaróg - Bytom), droga krajowa nr 25 (Bobolice Człuchów Koronowo - Bydgoszcz Inowrocław Strzelno Konin Rychwał Ostrów Wielkopolski - Antonin), droga krajowa nr 36 (Prochowice Lubin Ścinawa Rawicz Krotoszyn Ostrów Wielkopolski), droga wojewódzka nr 444 (Krotoszyn Odolanów - Ostrzeszów), droga wojewódzka nr 445 (Odolanów Ostrów Wielkopolski), droga wojewódzka nr 450 (Kalisz Grabów n. Prosną Wyszanów Wieruszów - Opatów). Przez samo miasto Ostrów Wielkopolski przebiegają cztery z wyżej wymienionych dróg: drogi krajowa nr 11, 25 i 36 oraz droga wojewódzka nr 445. Miasto Ostrów Wielkopolski jest również ważnym węzłem komunikacyjnym dla połączeń kolejowych i drogowych. Ma dobre połączenia krajowe i międzynarodowe (np. z Wiedniem, Pragą i Bratysławą). Przejście tranzytowego ruchu samochodowego przez Ostrów Wielkopolski na kierunku wschód zachód odbywa się drogami krajowymi nr 25 i 36, a na kierunki północ-południe drogami nr 11 i 25. Obecnie ruch tranzytowy poprowadzony jest przez centrum miasta. Jednak trwają prace nad budową obwodnicy Ostrowa. Budowę pierwszego etapu (6,2 km - od węzła Franklinów do węzła Ostrów) rozpoczęto w czerwcu 2008 roku i ma zostać zakończona w 2009 roku. Drugi etap prac (15 km - od węzła Czekanów do węzła Strugi) przewidziany jest na lata Obwodnica będzie omijać miasto po jego wschodniej stronie. Ostrów Wielkopolski jest znaczącym węzłem kolejowym. Z miasta wybiegają linie kolejowe w pięciu kierunkach: do Wrocławia, do Poznania, do Katowic i Krakowa, do Łodzi i Warszawy, do Leszna. Miasto ma bezpośrednie połączenie z Krakowem, Warszawą, Poznaniem, Katowicami, Szczecinem oraz Dreznem i Pragą. W pobliżu Ostrowa, w Michałowie, znajduje się niewielkie lotnisko sportowe Aeroklubu Ostrowskiego, które może przyjmować jedynie niewielkie samoloty. Posiada pięć pasów trawiastych o nośności do 6 ton. Planowana jest budowa dużego pasa startowego, aby lotnisko mogło pełnić funkcję lokalnego portu lotniczego. Miasto będące siedzibą powiatu posiada własną komunikację autobusową MZK Ostrów Wielkopolski, który obsługuje 27 linii autobusowych w mieście oraz połączenia z miejscowościami powiatu, południowej Wielkopolski oraz Dolnego Śląska (np. Wrocław). marzec 2009 r. 73

74 10.3 Warunki klimatyczne i parametry meteorologiczne wpływające na jakość powietrza i wyniki modelowania Istotny wpływ na poziom stężenia pyłu mają warunki meteorologiczne. Od warunków meteorologicznych zależy: emisja pyłu pierwotnego (temperatura powierza, prędkość wiatru, natężenie promieniowania słonecznego, wilgotność), emisja zanieczyszczeń gazowych, z których w atmosferze formuje się pył wtórny (temperatura powietrza, prędkość wiatru, natężenie promieniowania słonecznego, wilgotność), intensywność rozpraszania zanieczyszczeń w atmosferze (prędkość i kierunek wiatru, stan równowagi atmosfery, wysokość warstwy mieszania), pochłanianie przez podłoże, przemiany i wymywanie zanieczyszczeń atmosfery (opady atmosferyczne, wilgotność, temperatura, natężenie promieniowania słonecznego), transport zanieczyszczonych mas powietrza (zanieczyszczenia wtórne i pierwotne) znad innych obszarów ze źródłami emisji (kierunek i prędkość wiatru w warstwie mieszania, opady, natężenie promieniowania słonecznego), unos pyłu z zapylonych bądź nieutwardzonych powierzchni, w tym wtórny unos pyłów osiadłych wcześniej (prędkość wiatru, wilgotność powietrza i podłoża, stan równowagi atmosfery). Powiat ostrowski leży w strefie klimatu umiarkowanego kształtowanego głównie przez masy powietrza polarno-morskiego i polarno-kontynentalnego. Pod względem klimatycznym powiat położony jest w regionie Krainy Wielkich Dolin. Na terenie powiatu nie ma znacznych dysproporcji w lokalnych warunkach klimatycznych. Okresowo pojawiają się tylko różnice pomiędzy wysoczyznami a dolinami rzecznymi Baryczy i Prosny, które na skutek zalegania chłodniejszych mas powietrza o zwiększonej wilgotności stają się korytarzami umożliwiającymi spływ chłodnego powietrza. Temperatura Średnia roczna temperatura powietrza w Ostrowie Wielkopolskim jest zbliżona do średniej dla całego kraju i wynosi 8,1 C, ale amplitudy temperatur są mniejsze niż średnia w Polsce. Średnia temperatura okresu letniego to 18,2 O C, a zimowego -2,2 O C. Najcieplejszym miesiącem roku jest lipiec (średnia temperatura 18,2 O C), a najchłodniejszym styczeń (średnia temperatura 2,2 O C). Ujemne temperatury notowane są od grudnia do marca. Obok wiatru temperatura jest najważniejszym czynnikiem pogodowym wpływającym na zanieczyszczenie powietrza. Spadek temperatury powoduje zwiększenie emisji zanieczyszczeń przez większe zapotrzebowanie na ciepło, a co za tym idzie większe zużycie paliwa. Dlatego też przekroczenia występują w okresie jesienno-zimowym, kiedy temperatura powietrza spada. Jakość powietrza wyraźnie poprawia się w miesiącach letnich wraz ze wzrostem temperatury. Należy jednak zaznaczyć, że na terenie powiatu ostrowskiego wiosny i lata są zwykle wczesne i ciepłe, a zimy są łagodne, zatem również sezon grzewczy zwykle nie jest intensywny. Ilość dni z przymrozkami waha się od 105 do 118, a średnia liczba dni mroźnych to Długość okresu wegetacyjnego (ze średnią temperaturą dobową powyżej 5 O C) waha się od 210 do 220 dni. W dolinie rzeki Baryczy pojawia się czasem zjawisko inwersji termicznej znacznie pogarszając warunki przewietrzania. marzec 2009 r. 74

75 Wiatry Kierunek wiatru i jego prędkość ma decydujący wpływ na sposób dyspersji zanieczyszczeń. Prędkość wiatru wpływa na czas pozostawania zanieczyszczeń w pobliżu źródeł emisji, czas transportu zanieczyszczeń z innych obszarów emisyjnych, wielkość emisji wtórnej niezorganizowanej. Na terenie powiatu ostrowskiego przeważają wiatry z sektora zachodniego (zachodnie i południowozachodnie), a w zimie obserwowane są również wiatry z sektora wschodniego. Średnia prędkość wiatru w roku wynosi 3 m/s. Bardzo mało jest dni bezwietrznych, co ma duże znaczenie dla przewietrzania powiatu. Wiatry wiejące z sektora zachodniego są silniejsze, ich prędkość w większości przekracza 3 m/s oraz znaczący jest udział wiatrów powyżej 8 m/s. Natomiast wiatry wschodnie są słabsze, większość nie przekracza 3 m/s. Wymagane do obliczeń rozprzestrzeniania zanieczyszczeń na potrzeby programu ochrony powietrza modele wymagają zastosowania sekwencyjnego (tj. godzina po godzinie ) zestawu danych meteorologicznych obejmujących: temperaturę, prędkość i kierunek wiatru oraz zachmurzenie lub nasłonecznienie. W Ostrowie Wielkopolskim nie ma posterunku meteorologicznego. Najbliższa stacja meteorologiczna, prowadząca niezbędne i ciągłe pomiary, znajduje się w Kaliszu, oddalonym ok. 28 km od centrum miasta. Warunki meteorologiczne w obu powiatach są podobne. Z przedstawionych powodów do obliczeń rozprzestrzeniania zanieczyszczeń wykorzystano różę wiatrów z Kalisza (przedstawioną poniżej), która oddaje opisane powyżej kierunki i prędkości wiatrów w Ostrowie Wielkopolskim. Rysunek 4. Róża wiatrów dla Kalisza. marzec 2009 r. 75

76 Opady Małe ilości opadów źle wpływają na stan jakości powietrza, ograniczając w znacznym stopniu proces wymywania zanieczyszczeń. Duże znaczenie dla rozprzestrzeniania zanieczyszczeń ma również występowanie mgieł. Na terenie Ostrowa Wielkopolskiego roczna suma opadów należy do najniższych w kraju i wynosi 541 mm. Przy czym większa część opadów notowana jest w ciepłym półroczu (od kwietnia do września) 333 mm, zaś niższa w półroczu chłodnym 208 mm. Opady śniegu pojawiają się w listopadzie, a pokrywa śnieżna utrzymuje się krótko - od 40 do 60 dni w roku, zwykle do połowy marca. Wysoka wilgotność powietrza na terenie powiatu (ok. 80%), podwyższona lokalnie w dolinach Baryczy i Prosny oraz w obrębie większych kompleksów leśnych sprzyja pojawianiu się mgieł, które najczęściej występują w listopadzie. Usłonecznienie i zachmurzenie Najmniejsze miesięczne średnie dobowe usłonecznienie obserwowane jest w miesiącach zimowych, największe w miesiącach letnich, co związane jest z długością dnia. Przekłada się to na stan jakości powietrza. Okres letni z dużą ilością dni słonecznych sprzyja konwekcji, której występowanie zapewnia lepszą jakość powietrza. Charakterystyczne dla omawianego terenu jest występowanie znacznej ilości dni ciepłych z zachmurzeniem. Rejestruje się ok dni pochmurnych w roku i tylko 40 dni słonecznych. Wartości średnie roczne zachmurzenia wahają się od 6,3 do 6,6 (w 11- stopniowej skali pokrycia nieba). Usłonecznienie względne najwyższe wartości osiąga w sierpniu i we wrześniu (od 48 do 50 %), zaś najniższe w styczniu i w listopadzie (22 %). Warunki pogodowe, w których jakość powietrza ulega pogorszeniu: niskie temperatury, a zwłaszcza spadek temperatury poniżej 0 C, z czym związana jest większa emisja na skutek wzmożonego zapotrzebowania na ciepło, tworzenie się układów wyżowych o słabym gradiencie ciśnienia, z którymi związane są okresy bezwietrzne lub o małych prędkościach wiatrów (brak przewietrzania), dni z mgłą, wskazujące często na przyziemną inwersję temperatury, hamującą dyspersję zanieczyszczeń (występujące najczęściej w okresie jesienno-zimowym), okresy następujących po sobie kilku, a nawet kilkunastu dni bez opadów (brak wymywania zanieczyszczeń). Warunki pogodowe, w których jakość powierza ulega polepszeniu: duże prędkości wiatrów (lepsze przewietrzanie), dni z opadem, co zapewnia oczyszczanie powietrza (wymywanie zanieczyszczeń), dni ciepłe, słoneczne, sprzyjające powstawaniu pionowych prądów powietrza (konwekcja), zapewniając wynoszenie zanieczyszczeń. marzec 2009 r. 76

77 10.4 Dane demograficzne i ich wpływ na jakość powietrza W powiecie ostrowskim na powierzchni km 2 mieszka ponad 158 tysięcy ludzi, z czego 72,5 tysięcy - w Ostrowie Wielkopolskim, a następne 12 tysięcy w pozostałych trzech miastach powiatu (Nowych Skalmierzycach, Odolanowie i Raszkowie). Gęstość zaludnienia w powiecie jest nieznacznie przekracza średnią krajową i wynosi ok. 136 osób na km 2, podczas gdy średnia w Polsce nie przekracza 125 osób na km 2. Największa gęstość zaludnienia w powiecie jest w miastach, szczególnie w Nowych Skalmierzycach (ok osób/km 2 ) i Ostrowie Wielkopolskim (1 726 osób/km 2 ). We wszystkich gminach powiatu jest niewielka przewaga kobiet w stosunku do ilości mężczyzn. Wyjątek stanowią jedynie obszary wiejskie gmin Odolanów, Raszków, Sieroszowice i Sośnie, gdzie jest niewielka przewaga mężczyzn. Wg GUS w powiecie ostrowskim (stan na 31 XII 2006 r.) faktycznie zamieszkiwało mieszkańców. Struktura wiekowa mieszkańców przedstawia się następująco: wiek przedprodukcyjny (do 18 roku życia) 34,2 tys. (21,6 %) osób, wiek produkcyjny (18 59 kobiety, mężczyźni) 101,5 tys. (64 %) osób, wiek poprodukcyjny (60/65 lat i więcej) 22,7 tys. (14,3 %) osób. W poniższej tabeli zestawiono dane demograficzne, powierzchnie i gęstość zaludnienia w poszczególnych gminach, z wyszczególnieniem miast powiatu ostrowskiego. Tabela 16. Ludność i gęstość zaludnienia w jednostkach administracyjnych powiatu ostrowskiego wg faktycznego miejsca zamieszkania w 2006 roku (źródło: GUS). jednostka administracyjna ludność ogółem ludność w miastach ludność na wsi powierzchnia gęstość zaludnienia [km 2 ] [osób/km 2 ] powiat ostrowski ,5 Ostrów Wielkopolski - miasto ,0 gmina Ostrów Wielkopolski ,4 gmina Nowe Skalmierzyce ,1 Nowe Skalmierzyce - miasto ,5 Nowe Skalmierzyce - obszar wiejski ,0 gmina Odolanów ,1 Odolanów - miasto ,2 Odolanów - obszar wiejski ,2 gmina Przygodzice ,6 gmina Raszków ,6 Raszków - miasto ,5 Raszków - obszar wiejski ,6 gmina Sieroszewice ,2 gmina Sośnie ,2 Największym miastem i siedzibą powiatu jest Ostrów Wielkopolski. W granicach administracyjnych miasta zamieszkuje ok. 72,5 tys. mieszkańców, co stanowi blisko 46 % ludności całego powiatu. Gęstość zaludnienia w mieście przekracza 1720 osób/km 2. marzec 2009 r. 77

78 Wśród ogółu mieszkańców miasta kobiety stanowią ponad 52 %. Osoby w wieku produkcyjnym w Ostrowie Wielkopolskim to blisko 66 % mieszkańców miasta. Według prognozy demograficznej do roku 2030 liczba mieszkańców Ostrowa Wielkopolskiego może nieco spaść. Zabudowa na terenie miasta jest zróżnicowana, podobnie jak gęstość zaludnienia. Najbardziej zatłoczoną dzielnicą jest Śródmieście. Dominuje tam zwarta zabudowa wielorodzinna. Podobnie budownictwo wielorodzinne przeważa na osiedlach Wenecja i Powstańców Wielkopolskich. Zabudowa mieszana, gdzie współistnieją zarówno skupiska domów jednorodzinnych jak i domy wielorodzinne znajduje się na osiedlach: Krępa, Odolanowskie i Jana Pawła II. Zabudowa jednorodzinna przeważa na osiedlach Nowe Parcele, Zacisze-Zębców, Kamienice Stare i Parcele Zacharzewskie. Na uwagę zasługuje fakt, że w Ostrowie Wielkopolskim ponad 50 % mieszkańców miasta mieszka w domach jednorodzinnych. Tereny przemysłowe w Ostrowie Wielkopolskim rozmieszczone są w różnych częściach miasta. Największy teren przemysłowy w mieście (EKK WAGON Fabryka Ostrów Wielkopolski) znajduje się w jego południowej części. Poniższa tabela przedstawia liczbę ludności na poszczególnych osiedlach Ostrowa Wielkopolskiego. Tabela 17. Liczba ludności na osiedlach Ostrowa Wielkopolskiego. osiedla w Ostrowie Wielkopolskim liczba ludności Śródmieście Wenecja Krępa Jana Pawła II Pruślin Kamienice Stare Zacisze - Zębców Odolanowskie Nowe Parcele Parcele Zacharzewskie Powstańców Wielkopolskich Razem Wpływ planów zagospodarowania przestrzennego obszaru na aspekty związane z jakością powietrza Na sposób zagospodarowania przestrzennego powiatu ostrowskiego mają wpływ ograniczenia wynikające z planów zagospodarowania przestrzennego wojewódzkiego oraz miejscowych planów zagospodarowania, zarówno gminnych jak i miejskich. Według Strategii Rozwoju Kraju Województwo Wielkopolskie wspierane będzie w działaniach zmierzających do rozwoju infrastruktury komunikacyjnej zbliżającej obszary peryferyjne do głównych ośrodków wzrostu. Zrównoważony, przestrzenny rozwój Wielkopolski wymaga wsparcia ośrodków subregionalnych, co wzmocni dyfuzję czynników rozwojowych na cały obszar województwa. (...) Wspierana będzie poprawa układu komunikacyjnego regionu oraz kontynuowana rozbudowa marzec 2009 r. 78

79 infrastruktury transportowej, w tym kolejowej. (...) Polityka regionalna państwa wspierała będzie działania zmierzające do poprawy stanu środowiska, z uwzględnieniem sieci Natura Miasto Ostrów Wielkopolski i Kalisz należą do dwóch rejonów województwa (obok rejonu Poznania) przewidzianych do najszybszego urbanizowania i największej koncentracji przemysłu (Kalisko- Ostrowski Okręg Przemysłowy). Podstawowymi dokumentem planistycznym w powiecie ostrowskim są Studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego poszczególnych gmin i miast oraz Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego terenu. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Ostrowa Wielkopolskiego, z lutego 2000 roku, określa cele strategiczne wyrażone jako: a) Wzmocnienie funkcji centralnych; ukształtowanie Ostrowa Wielkopolskiego, jako silnego, wielofunkcyjnego ośrodka regionalnego rangi krajowej, komplementarnego w stosunku do ośrodka kaliskiego, w szczególności w zakresie oświaty ponadpodstawowej, specjalistycznego lecznictwa szpitalnego, wyższej kultury. b) Wzmocnienie bazy ekonomicznej i poszerzenie rynku pracy - wyznaczenie ofert terenowych dla rozwoju nowych aktywności gospodarczych, w tym nowych zakładów przemysłowych; pobudzanie przedsiębiorczości lokalnej i przyciąganie kapitału z zewnątrz. c) Kształtowanie racjonalnego i spójnego układu funkcjonalno-przestrzennego, w tym: wzmocnienie powiązań komunikacyjnych i funkcjonalnych pomiędzy wschodnią i zachodnią częścią miasta, przekształcenie i doposażenie obszarów peryferyjnej zabudowy, intensyfikację, wzbogacenie i uatrakcyjnienie zagospodarowania na obszarze centralnym miasta. d) Usprawnienie i wzmocnienie funkcji węzła komunikacyjnego. Poprawa powiązań komunikacyjnych - wewnętrznych i zewnętrznych; wyprowadzenie ciężkiego transportu samochodowego z obszaru zagospodarowania miejskiego; rozwój wewnętrznego układu komunikacyjnego. e) Stworzenie centrum magazynowania i dystrybucji paliw płynnych. f) Poprawa warunków mieszkaniowych. g) Wzbogacenie wyposażenia miasta w obiekty usługowe; ukształtowanie atrakcyjnego i prestiżowego centrum usługowego, o znaczeniu regionalnym. h) Pełne wyposażenie przestrzeni miejskiej w sprawnie działające systemy infrastruktury technicznej oraz rozwój usług komunalnych. i) Zabezpieczenie ciągłości korytarza ekologicznego doliny Ołoboku oraz jego powiązań z zewnętrznym systemem przyrodniczym; wyeliminowanie źródeł zanieczyszczeń wód rzeki Ołobok - doprowadzenie do regeneracji ekosystemu wodnego tej rzeki i osiągniecie I klasy czystości. j) Przyrodnicze wzbogacenie przestrzeni miejskiej i podwyższenie jej walorów krajobrazowych i zdrowotnych; powiększenie terenów zielonych, rekreacyjno-sportowych i leśnych. Zadania realizujące wymienione cele wpływające na działania związane z ochroną powietrza to: racjonalne wykorzystanie istniejących rezerw terenowych; stworzenia spójnego (i w miarę ciągłego) miejskiego systemu przyrodniczego wzdłuż doliny Ołoboku, z włączeniem doń kompleksów łąk i lasów w północnowschodniej części obszaru municypalnego; przewiduje sie tez powiększenie terenów leśnych; powiększenie terenów dla lokalizacji nowych aktywności gospodarczych, w tym nowych marzec 2009 r. 79

80 zakładów przemysłowych; zakłada się sukcesywne porządkowanie oraz intensyfikację zagospodarowania na dotychczasowych terenach przemysłowych; poprawa funkcjonowania systemu transportowego miasta, w tym modyfikacja i rozwój układu ulicznego, uwzględniający potrzebę wyraźniejszego zaakcentowania hierarchicznej struktury układu oraz wzmocnienie powiązań komunikacyjnych i funkcjonalnych zachodniej i wschodniej części miasta; odpowiedni do potrzeb rozwój i modernizacja infrastruktury technicznej; rozwój i modernizacja systemu ciepłowniczego miasta, w tym również rozważenie możliwości rozbudowy systemu ciepłowniczego na zachodnią cześć miasta; stosowanie do ogrzewania, zarówno w dużych ciepłowniach, jak i szczególnie w indywidualnych rozwiązaniach domowych, najmniej szkodliwych dla środowiska paliw. W Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Ostrów Wielkopolski, zatwierdzone uchwałą Rady Gminy Ostrów Wielkopolski nr XIII/156/2000 z dnia 29 marca 2000 roku, jako cele nadrzędne rozwoju społeczno-gospodarczego określono: poprawę warunków życia mieszkańców, zachowanie równowagi gospodarczej i przyrodniczej, ochronę dóbr kultury, zwiększenie efektywności gospodarowania. Zadania realizujące wymienione cele wpływające na działania związane z ochroną powietrza to: a) w zakresie rolnictwa, leśnictwa i gospodarki żywnościowej: ochrona gruntów o wysokiej bonitacji przed zabudową i dewastacją; systematyczne przeprowadzanie rekultywacji gruntów powyrobiskowych i zdewastowanych; intensyfikacja plonów przez stosowanie nawożenia organicznego, stosowanie biologicznych środków ochrony roślin; propagować rozwój produkcji zdrowej żywności poprzez wszechstronne działanie na rzecz ochrony środowiska; rozwój upraw pod folią i w szklarniach; intensyfikacja produkcji rolnej w małych gospodarstwach; przyspieszenie koncentracji ziemi w indywidualnych gospodarstwach rolnych do wielkości ha co wzmocni gwarancje opłacalności ekonomicznej i stworzy racjonalne warunki techniczno-ekonomiczne gospodarowania; rozwój wysokotowarowej produkcji rolnej, poprzez ukierunkowanie rozwoju na: mleczarstwo, hodowlę trzody chlewnej, ogrodnictwo, warzywnictwo i rośliny przemysłowe; rozwój przemysłu rolno-spożywczego opartego o lokalne zaplecze surowcowe; rozwój podmiotów i instytucji obsługi rolnictwa niezbędnych dla pełnego zagospodarowania produktów rolniczych; infrastruktura techniczna jako skuteczny sposób rozwoju przedsiębiorczości i tym samym poprawy warunków życia mieszkańców wsi; b) w zakresie mieszkalnictwa: możliwość zabudowy, na terenach mieszkaniowych, infrastruktury usługowej tj. drobnego handlu i nieuciążliwego rzemiosła i innych usług zachowując przepisy warunków technicznych i ochrony środowiska; uwzględnienie, przy realizacji nowych obiektów i remontów, wytycznych konserwatorskich i ochrony środowiska; marzec 2009 r. 80

81 wyłączenie obszaru rolniczej przestrzeni produkcyjnej z zabudowy; c) w zakresie przemysłu i rzemiosła: generalnym kierunkiem zagospodarowania jest lokalizacja drobnego przemysłu w istniejących ośrodkach obsługi rolnictwa; rozwój zakładów rzemieślniczych nieuciążliwych w granicach terenów budowlanych; lokalizacja obszarów działalności intensywnej - tereny aktywizacji gospodarczej: Gorzyce Wielkie, Lamki, Czekanów, Wysocko Wielkie, Daniszyn, Szczury, Zacharzew; d) w zakresie infrastruktury technicznej - komunikacja: modernizacja dróg krajowych: Ostrów - Kalisz (droga nr 25), Ostrów - Krotoszyn (droga nr 324); w ciągu dróg nr 11, 42 i 43 (Piła, Poznań, Ostrów Wielkopolski, Tarnowskie Góry) budowa drogi ekspresowej oraz obejścia miasta Ostrowa Wielkopolskiego od strony wschodniej o długości 6,5 km; modernizacja dróg gminnych jako bieżące zadania zależne od środków finansowych. e) w zakresie infrastruktury technicznej zaopatrzenie w gaz: przewiduje się budowę gazociągów wysokiego ciśnienia i stacji redukcyjno - pomiarowych I stopnia z rejonu Odolanowa do stacji w Daniszynie i z gazociągu Odolanów - Wtórek w Czekanowie do stacji redukcyjnej w Górznie; projektowany gazociąg przemysłowy DV 1000 z Odolanowa do Mogilna ma umożliwić alternatywnie przez stację redukcyjną zaopatrzenie zachodniego terenu gminy w gaz. W Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Odolanów, zatwierdzone uchwałą Rady Gminy Odolanów określono kierunki zmian w strukturze przestrzennej oraz przeznaczeniu terenów. Ustalenia studium wpływające na działania związane z ochroną powietrza to: a) w zakresie ochrony środowiska i jego zasobów oraz ochrony przyrody: ochrona obszarów objętych ochroną prawną na mocy odrębnych przepisów (np. Park Krajobrazowy Dolina Baryczy); b) w zakresie systemów komunikacji: budowa obwodnicy Odolanowa zaproponowano dwa warianty obejścia po stronie północnej, zmiana przebiegu dróg wojewódzkich nr 444 i 445 we wsi Huta, modernizacja drogi wojewódzkiej nr 444, wzmocnienie nawierzchni bitumicznych, modernizacja skrzyżowań, budowa zatok autobusowych, budowa tras rowerowych; c) w zakresie infrastruktury technicznej - gazownictwo: wprowadzono przebieg dwóch projektowanych do realizacji po 2010 roku gazociągów wysokiego ciśnienia Dn 1000 i Dn 700 przewidziano budowę rurociągu paliwowego Dn 250; d) w zakresie infrastruktury technicznej gospodarka odpadami: określono konieczność przebudowy i modernizacji składowiska odpadów w Raczycach w celu dostosowania do norm ochrony środowiska (m.in. do przyjmowania odpadów segregowanych), marzec 2009 r. 81

82 przewidziano budowę zakładu utylizacji odpadów we wsi Gliśnica; e) w zakresie infrastruktury technicznej ciepłownictwo: utrzymano centralne zaopatrzenie w ciepło terenów zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej planowanej w Raczycach, dla pozostałych nowych planowanych obiektów przewidziano indywidualne rozwiązania. W gminie Raszków obowiązuje Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego terenu dla miasta Raszków wprowadzony uchwałą nr VII/59/03 z dnia 23 czerwca 2003 roku Rady Gminy i Miasta Raszków. Plan nie przewiduje ograniczeń w stosowaniu niektórych rodzajów paliw do zaspokojenie potrzeb grzewczych mieszkańców. Strategia rozwoju społeczno gospodarczego gminy Sośnie na lata określa cele strategiczne w poszczególnych obszarach życia społeczno-gospodarczego: podjęcie działań w kierunku budowy sieci kanalizacyjnej i modernizacji sieci wodociągowej, podjęcie działań w kierunku rozbudowy i modernizacji dróg przebiegających w granicach administracyjnych gminy wraz z infrastrukturą około drogową, Za jeden z priorytetów uznano usprawnienie komunikacji wewnętrznej w oparciu o transport publiczny. Natomiast wśród celów niezbędnych znalazły się m. in.: a) podjęcie działań w kierunku dalszej rozbudowy i poprawy infrastruktury technicznej, w tym: dalszy rozwój sieci gazowej na terenie gminy, promowanie i wdrażanie alternatywnych źródeł energii; b) stworzenie warunków do zmiany sposobu pozyskiwania energii cieplnej przez indywidualne gospodarstwa domowe poprzez: rozbudowę sieci gazowniczej na terenie całej gminy Sośnie i stworzenie systemu zachęt do korzystania z tego źródła energii, edukacje mieszkańców gminy w zakresie zagrożeń wynikających z rosnącego zjawiska niskiej emisji, promocja nowych technologii opartych na biomasie i solarach Obiekty i obszary chronione Na terenie powiatu ostrowskiego nie występują obszary ochrony uzdrowiskowej oraz obszary parków narodowych, dla których określone są zaostrzone standardy jakości powietrza. Istnieje tu jednak szereg cennych pod względem przyrodniczym lub krajobrazowym obszarów. Warto wymienić tu szczególnie następujące zespoły: 1) Parki krajobrazowe: a) Park Krajobrazowy Dolina Baryczy położony pomiędzy Odolanowem a Żmigrodem, na terenie powiatu ostrowskiego zlokalizowany jest w obrębie gmin Odolanów, Sośnie, Przygodzice. Obejmuje trzy typy siedlisk: stawy rybne, podmokłe łąki i lasy 2) Obszary chronionego krajobrazu: a) Dolina Prosny i Kotlina Grabowska b) Wzgórza Ostrzeszowskie i Kotlina Odolanowska c) Dąbrowy Krotoszyńskie i Baszków Rochy 3) Rezerwaty przyrody: a) Majówka rezerwat leśny w gminie Sieroszowice, ochronie podlega tu wielowarstwowy i różnowiekowy bór mieszany świeży z udziałem jodły i świerka na północnej granicy marzec 2009 r. 82

83 występowania naturalnego. Znajduje się na terenie Obszaru chronionego krajobrazu Dolina Prosny i Kotlina Grabowska. b) Niwa rezerwat leśny w gminie Sieroszewice, ochronie podlega tu bór mieszany i las liściasty ze świerkiem na północnej granicy występowania naturalnego. Również znajduje się na terenie Obszaru chronionego krajobrazu Dolina Prosny i Kotlina Grabowska. c) Wydymacz rezerwat krajobrazowy położony w gminie Przygodzice. Ochronie podlega zespół łęgu jesionowo-olszowego, stanowiska roślin chronionych oraz drzewa pomnikowe. Znajduje się w obrębie Obszaru chronionego krajobrazu Wzgórza Ostrzeszowskie i Kotlina Odolanowska oraz Parku Krajobrazowego Dolina Baryczy. d) Dąbrowa koło Biadek Krotoszyńskich - rezerwat leśny w gminie wiejskiej Ostrów Wielkopolski w okolicach Chruszczyn. Ochronie podlega naturalny, urozmaicony las dębowy ze starodrzewem. Znajduje się w obrębie Obszaru chronionego krajobrazu Dąbrowy Krotoszyńskie i Baszków Rochy. Projektowane są również nowe rezerwaty przyrody: torfowiskowy Czarny Kał i dwa leśne Grąd Mariak i Bardo. W powiecie jest również 147 pomników ochrony przyrody, w tym: 5 alei drzew, 2 parki dworskie i 2 głazy narzutowe. Ponadto w gminie Odolanów wyznaczone zostały Europejskie ostoje ptaków NATURA 2000: Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków o nazwie Dolina Baryczy [kod PLB020001], Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk o nazwie Ostoja nad Baryczą [kod PLH020041] Inne powiązane z jakością powietrza problemy społeczno-gospodarcze w obszarze Problemy ochrony środowiska w powiecie ostrowskim koncentrują się wokół kilku spraw: Hałas Za najbardziej dokuczliwy uznaje się hałas komunikacyjny. Jest on również głównym źródłem zakłóceń klimatu akustycznego. Poziom hałasu komunikacyjnego zależy od wielu czynników. Bezpośrednio zależy od: natężenia ruchu, prędkości przejeżdżających pojazdów, stanu technicznego pojazdów poruszających się po drodze, rodzaju i stanu nawierzchni drogi. Dodatkowym czynnikiem wpływającym na poziom hałasu jest rodzaj otaczającej drogę zabudowy. Na terenie powiatu ostrowskiego zagrożenie hałasem komunikacyjnym występuje wzdłuż dróg samochodowych oraz linii kolejowych. Przebiegające przez powiat drogi krajowe (nr 11, 25 i 36) oraz wojewódzkie (nr 444, 445 i 450) prowadzone są przez tereny mieszkaniowe. W 1999 roku poddano monitoringowi hałasu drogi na terenie miasta Ostrowa Wielkopolskiego w 51 punktach pomiarowych, usytuowanych wzdłuż głównych tras komunikacyjnych. Łącznie badano 43,3 km odcinków ulic w mieście. W świetle przeprowadzonych pomiarów hałasu do obszarów o największej wartości hałasu należą rejony ulic Wrocławskiej, Wojska Polskiego, Sienkiewicza, Krotoszyńskiej, Raszkowskiej i Głogowskiej, biegnące w ciągu drogi krajowej nr 11, wzdłuż obustronnej zabudowy mieszkaniowej. Zanotowano tu równoważne poziomy dźwięku 75 db i wyższe. Najwyższą wartość odnotowano przy marzec 2009 r. 83

84 ul. Wrocławskiej (76,3 db), która wyprowadza ruch tranzytowy z miasta w kierunku Katowic a dodatkowo w jej pobliżu znajduje się linia kolejowa Poznań - Kluczbork. Najniższe poziomy dźwięku, wahające się między 61,8 a 65 db odnotowane zostały przy ulicach o małym natężeniu ruch i z niewielkim udziałem samochodów ciężarowych (ulice: Wysocka, Długa, Rynek, 3-go Maj, Limanowskiej i Witosa). We wszystkich punktach pomiarowych przekroczony został dopuszczalny równoważny poziom dźwięku dla terenów mieszkaniowych. Na terenie Ostrowa Wielkopolskiego odnotowano przekraczania progowej wartości natężenia hałasu wynoszącej 75 db na 4,6 km badanych dróg (10,7 %). Na znacznej części długości dróg (ok. 40,8 %) objętych pomiarami reprezentowany poziom (65 70 db) świadczy o przeciętnym zagrożeniu hałasem. Na ponad 16 km (37,3 %), poziom hałasu przekroczył 70 db, co stanowi wysokie zagrożenie hałasem. Na terenie miasta nie stwierdzono występowania terenów o pełnym komforcie akustycznym, czyli poziom hałasu <50 db w porze dziennej. W 2001 roku przeprowadzono kolejne pomiary hałasu, w Przygodzicach. W dwóch punktach pomiarowych, przy ul. Wrocławskiej odnotowano równoważne poziomy dźwięku przekraczające progowe wartości natężenia hałasu 75,8 db i 75,1 db. Przeprowadzone w powiecie pomiary hałasu świadczą o złym klimacie akustycznym na terenach położonych wzdłuż ciągów komunikacyjnych. Kolejne pomiary hałasu prowadzono w Ostrowie Wielkopolskim w 2004 roku. Przeprowadzono wtedy pomiary w 15 punktach pomiarowych, w pobliżu ciągów komunikacyjnych. W odległości 1 m od krawędzi jezdni w 7 punktach pomiarowych równoważny poziom hałasu przekraczał wartość 70,0 db. We wszystkich punktach przekroczona była dopuszczalna norma 55 db, przy czym wielkość przekroczenia wahała się od 9,4 20,8 db. Najwyższą wartość równoważnego poziomu dźwięku odnotowano przy ul. Poznańskiej (biegnącej w ciągu drogi krajowej nr 11) 75,8 db. Pomiary wykonane na granicy terenów chronionych (1,5 m od elewacji budynków) pokazały przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu we wszystkich 15 przekrojach pomiarowych. Przy czym wielkość przekroczeń wahała się od 2,9 do 16,4 db. W ośmiu punktach zmierzony równoważny poziom dźwięku przekroczył wartość progową 65 db, kwalifikując tereny do szczególnie zagrożonych hałasem. Gospodarka odpadami We wszystkich gminach powiatu ostrowskiego prowadzona jest selektywna zbiórka odpadów. Na terenie powiatu nie ma składowisk odpadów niebezpiecznych, natomiast zlokalizowanych jest 5 składowisko odpadów: składowisko w Psarach, gmina Sieroszewice uruchomione w 2001 roku składowisko dla miasta i gminy Nowe Skalmierzyce oraz gminy Sieroszewice; składowisko w Cieszynie, gmina Sośnie; składowisko w Moszczance, gmina Raszków; składowisko w Biedaszkach, gmina Odolanów; składowisko w Ostrowie Wielkopolskim przy ul. Staroprzygodzkiej. Ponadto powiat ostrowski ma dwie stacje kasacji pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz dwa zakłady przetwarzania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Powiat posiada też instalacje do odzysku odpadów, gdzie prowadzone procesy odzysku polegają głównie na wykorzystaniu odpadów jako paliwa, kompostowaniu lub regeneracji i odzyskaniu rozpuszczalników. marzec 2009 r. 84

85 11 Charakterystyka techniczna i ekologiczna instalacji, urządzeń i rodzajów korzystania ze środowiska, które mają największy wpływ na poziomy substancji w powietrzu, sposoby zmniejszenia ich szkodliwego działania Powiat ostrowski nie jest silnie uprzemysłowiony. Przemysł koncentruje się w kilku miastach powiatu, przede wszystkim w Ostrowie Wielkopolskim. Głównymi jednostkami na terenie powiatu, które w ramach swojej działalności powodują emisję zanieczyszczeń do powietrza są ciepłownie. Istotnymi elementami mającymi wpływ na jakość powietrza są głównie: emisja z sektora gospodarki komunalnej, emisja komunikacyjna. Na obszarze powiatu, gdzie na wielkość emisji wpływają zarówno zakłady przemysłowe (głównie energetyka), jak i komunikacja czy indywidualne źródła ciepła, każdy z elementów należy rozpatrywać i analizować osobno. W niniejszym opracowaniu emisje pyłu z zakładów przemysłowych (instalacji) traktowane są jako źródła punktowe. Stosowane procesy technologiczne, różnorodność jakościowa stosowanych paliw oraz stosowane urządzenia mające na celu ograniczenie negatywnego wpływu na środowisko poprzez redukcję emisji zanieczyszczeń stanowią kluczowe elementy wymagające analizy przy dokonywaniu charakterystyki instalacji. Inwentaryzacją emisji objęto zarówno źródła emisji jak i emitory. Źródła emisji są to miejsca powstawania zanieczyszczeń, emitory to miejsca wprowadzania zanieczyszczeń do powietrza. Emisja powstała w źródłach emisji do powietrza odprowadzana jest przez emitory. Poniżej przedstawiono opis głównych rodzajów źródeł emisji i odpowiadające im typy emitorów. Tabela 18. Rodzaje źródeł emisji i typy emitorów. źródła opis źródeł emitory opis emitorów źródła punktowe - technologiczne oraz spalania energetycznego kotły i piece oraz źródła technologiczne emitory punktowe głównie emitory punktowe, pionowe otwarte lub zadaszone (tzw. kominy) źródła powierzchniowe obszary o rozproszonej jednorodnej emisji- niska emisji + małe drogi emitory powierzchniowe siatka prostokątna obejmująca dany obszar źródła liniowe drogi emitory liniowe podział drogi na mniejsze proste odcinki marzec 2009 r. 85

86 11.1 Charakterystyka techniczno-ekologiczna punktowych źródeł emisji Emisja zanieczyszczeń pyłowych ze źródeł przemysłowych zależy w największym stopniu od stosowanego procesu technologicznego oraz rodzaju i jakości urządzeń ograniczających tę emisję do środowiska. Decydującymi czynnikami, jeśli chodzi o stopień uciążliwości dla otoczenia, jest oczywiście wielkość, poziom nowoczesności, stan techniczny oraz lokalizacja źródeł emisji. Energetyka zawodowa jest dziedziną przemysłu najbardziej wpływającą na wielkość emisji pyłu w Ostrowie Wielkopolskim, jednak patrząc na strukturę rodzajów źródeł zgromadzonych w trakcie inwentaryzacji, źródła technologiczne stanowią ilościową większość, jeśli chodzi o źródła emisji punktowej. Źródła technologiczne należą do zakładów przemysłowych, do których to zostały zaliczone wszystkie procesy produkcyjne, pomocnicze i inne niż spalanie energetyczne. W powiecie ostrowskim źródła energetyczne dominują zdecydowanie nad źródłami technologicznymi, jeśli chodzi o źródła emisji punktowej. Charakterystyka instalacji powodujących emisję zanieczyszczeń pyłowych do powietrza wymaga przeprowadzenia analizy prowadzonych procesów w zakresie rodzajów stosowanych technologii, parametrów pracy oraz innych urządzeń mających wpływ na wielkość emisji w powiecie. Źródła punktowe rozumiane są jako duże instalacje spalania paliw oraz źródła technologiczne mające znaczny udział w emitowaniu pyłów. W inwentaryzacji punktowych źródeł emisji pyłu PM10 uwzględniono emitory mające istotny wpływ na wielkość emisji, ujęte w bazie opłatowej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego. Na terenie powiatu ostrowskiego uwzględniono 13 jednostek organizacyjnych, posiadających źródła spalania energetycznego (kotły i piece) oraz źródła technologiczne: 1. PPHU "WOSEBA" 2. Plant Kuźnia Ostrów Wielkopolski, ul. Wrocławska 93, Ostrów Wielkopolski 3. Europejskie Konsorcjum Kolejowe WAGON Sp. z o.o., ul. Wrocławska 93, Ostrów Wielkopolski 4. Przedsiębiorstwo "DOMBUD" Sp. z o.o. 5. "SKLEJKA EKO" S.A., ul. Reymonta 35, Ostrów Wielkopolski 6. Ostrowski Zakład Ciepłowniczy S. A., ul. Wysocka 57, Ostrów Wielkopolski 7. WIRBET S.A. Przedsiębiorstwo Produktów Strunobetonowych Żerdzi Wirowanych, ul. Chłapowskiego 51, Ostrów Wielkopolski 8. Meble DOKTÓR - Tadeusz Doktór 9. Przedsiębiorstwo drogowe "DROGBUD - Ostrów" Sp. z o.o. 10. "TRASKO STAL" Sp. z o.o. 11. SPOMASZ Odlewnia Żeliwa Sp. z o.o. 12. Wytwórnia Pasz i Koncentratów "Farmer" S.J., Janina i Czesław Błaszczyk Parcele 6, Biskupice Ołoboczne, Nowe Skalmierzyce 13. HALFEN Produkcja Sp. z o.o. Największy wpływ na wielkość emisji pyłu PM10 na obszarze powiatu ostrowskiego w 2006 roku miał Ostrowski Zakład Ciepłowniczy (54 % emisji ze źródeł punktowych). marzec 2009 r. 86

87 11.2 Charakterystyka techniczno-ekologiczna powierzchniowych źródeł emisji Emisja ze źródeł sektora bytowo-komunalnego, tzw. niska emisja, obejmuje swoim zasięgiem głównie małe kotłownie oraz paleniska domowe. W celu scharakteryzowania źródeł powierzchniowych emisji pyłu PM10 na terenie powiatu ostrowskiego, konieczne jest przeanalizowanie przede wszystkim systemu ciepłowniczego (na terenie Ostrowa Wielkopolskiego) oraz systemu zasilania i wykorzystania gazu do celów grzewczych. System ciepłowniczy Ostrowa Wielkopolskiego Na terenie powiatu ostrowskiego system ciepłowniczy jest tylko w Ostrowie Wielkopolskim. W pozostałych miastach i wsiach powiatu zlokalizowane są jedynie niewielkie kotłownie zasilające do kilku bloków (np. Raszków, Odolanów, Nowe Skalmierzyce). Dystrybucją energii cieplnej na terenie Ostrowa wielkopolskiego zajmuje się Ostrowski Zakład Ciepłowniczy Sp. z o.o. Przedsiębiorstwo prowadzi sprzedaż energii wytworzonej w dwóch źródłach: Elektrociepłowni Ostrów, Elektrociepłowni WAGON Sp. z o.o. System ciepłowniczy pokrywa około 45 % potrzeb cieplnych Ostrowa Wielkopolskiego. Ciepło dostarczane jest głównie do tych rejonów miasta, gdzie koncentruje się zabudowa wielorodzinna i budynki użyteczności publicznej. Z sieci ciepłowniczej miasta korzysta ok. 36 tys. mieszkańców Ostrowa Wielkopolskiego. Sieć cieplna ma układ pierścieniowy, zaprojektowana jest na parametry 150/80 O C. Głównym odbiorcą energii cieplnej dostarczanej przez Ostrowski Zakład Ciepłowniczy jest budownictwo wielorodzinne. Pozostałe grupy odbiorców to przemysł i usługi oraz obiekty użyteczności publicznej. Ciepło rozprowadzane jest miejską siecią cieplną głównie pod ziemią, jedynie główne magistrale oraz część sieci na osiedlu Wenecja prowadzone są liniami napowietrznymi. Stan sieci cieplnej jest dobry, o czym świadczy fakt, że straty ciepła na przesyle wynoszą ok %. Sieć cieplna dociera na następujące osiedla: osiedle Wenecja, osiedle Śródmieście, osiedle Jana Pawła II, osiedle Powstańców Wielkopolskich. Na obszarze Ostrowa Wielkopolskiego są również takie osiedla, gdzie nie dociera sieć ciepłownicza, przede wszystkim po zachodniej stronie miasta. Są to głównie obszary zabudowy jednorodzinnej. Można wymienić tu następujące osiedla: osiedle Pruślin, osiedle Kamienice Stare, osiedle Zacisz - Zębców, osiedle Odolanowskie, osiedle Nowe Parcele, osiedle Parcele Zacharzewskie. System gazowniczy w powiecie Potrzeby cieplne w powiecie ostrowskim i w samym Ostrowie Wielkopolskim zaspokajane są także za marzec 2009 r. 87

88 pomocą ogrzewania gazowego. Dotyczy to głównie zabudowy jednorodzinnej oraz pojedynczych obiektów (np. szkoły). W mniejszych miastach powiatu obecne są również małe kotłownie lokalne (gazowe) zasilające w ciepło do kilkunastu budynków. Dystrybucją gazu ziemnego na terenie powiatu ostrowskiego zajmuje się Wielkopolski Operator Systemu Dystrybucyjnego Sp. z o.o. Oddział Zakład Dystrybucji Gazu Kalisz. Na terenie powiatu znajdują się dwie rozdzielnie gazu w Ostrowie Wielkopolskim i w Odolanowie. Powiat zasilany jest gazem ziemnym wysokometanowym GZ-50. Rozdzielcza sieć gazowa na terenie powiatu ostrowskiego ma długość ponad 521,4 km, z czego 364 km obsługiwane jest przez Rozdzielnie gazu w Ostrowie Wielkopolskim, a 157,4 przez Rozdzielnię w Odolanowie. Gaz sieciowy nie jest dostępny dla mieszkańców gmin Raszków i Sieroszewice. Stopień gazyfikacji poszczególnych gmin powiatu ostrowskiego przedstawia się następująco: Ostrów Wielkopolski miasto 75,1 %, gmina Ostrów Wielkopolski 6 %, gmina Odolanów 100 %, gmina Nowe Skalmierzyce 20,8 %, gmina Przygodzice 92 %, gmina Sośnie 35 %. W samym Ostrowie Wielkopolskim podstawowymi obiektami układu zaopatrzenia w gaz są: magistrale: Odolanów Adamów i Odolanów Włocławek dwie stacje redukcyjne I stopnia: zlokalizowana przy ul. Sądowej o przepustowości Nm 3 /h zlokalizowana na terenie OZC S.A. o przepustowości Nm 3 /h. Podstawowy układ sieci zasilania tworzą istniejące magistralne gazociągi średnioprężne, stacje II stopnia oraz sieć gazociągów niskoprężnych. W oparciu o Projekt planu zaopatrzenia w ciepło Ostrowa Wielkopolskiego można stwierdzić, że wykorzystanie gazu do celów grzewczych w gospodarstwach domowych dotyczy ok. 20 % mieszkań. Większość podłączonych do sieci gospodarstw domowych korzysta z gazu jedynie w celu przygotowania posiłków. Według danych GUS w powiecie ostrowskim w 2006 roku sieć rozprowadzająca gaz wysokometanowy posiadała odbiorców w gospodarstwach domowych, z których 6002 wykorzystywała gaz do ogrzewania mieszkań (czyli blisko 27%). Zużycie gazu w powiecie ostrowskim w 2006 roku wyniosło 11,66 mln m 3, z tego ok. 7,56 mln m 3 zostało zużyte na cele ogrzewania mieszkań. W ogólnym bilansie potrzeb cieplnych powiatu ostrowskiego gaz do celów grzewczych stanowi około 10 %. Struktura paliwowa w obiektach korzystających z indywidualnych źródeł ciepła jest bardzo istotna ze względu na jakość powietrza na danym terenie, a także ma wpływ na możliwości zastosowania działań naprawczych. Z przeprowadzonej inwentaryzacji w oparciu o uzyskane dane ustalono strukturę pokrycia zapotrzebowania na ciepło przez poszczególne rodzaje paliw na terenie powiatu ostrowskiego Charakterystyka techniczno-ekologiczna źródeł liniowych Na wielkość stężenia pyłu w powietrzu wpływ ma również komunikacja. Poziom zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego jest zależny w największym stopniu od natężenia ruchu na poszczególnych trasach komunikacyjnych. Duże znaczenie w miastach ma również zwarta zabudowa, marzec 2009 r. 88

89 gdyż w znacznym stopniu ogranicza wymianę mas powietrza. Efektem tego jest gromadzenie się pyłu w przyziemnej warstwie atmosfery. Wielkość emisji z komunikacji zależna jest od ilości i rodzaju samochodów oraz od rodzaju stosowanego paliwa. Należy również uwzględnić wpływ zanieczyszczeń pochodzących z procesów zużycia opon, hamulców a także ścierania nawierzchni dróg, które zalicza się do emisji pozaspalinowej. Emisja wtórna (z unoszenia) pyłu PM10 z nawierzchni dróg stanowi do 65 % (w zależności od stanu technicznego drogi, stopnia utwardzenia pobocza itp.) emisji całkowitej z komunikacji. Emisja ze ścierania hamulców stanowi niewielki procent emisji pozaspalinowej. Obszary uciążliwości spowodowanej przez ciągi komunikacyjne System komunikacyjny ma istotny wpływ na stan jakości powietrza głównie z tytułu transportu drogowego, w tym przede wszystkim ruchu tranzytowego pojazdów ciężkich oraz autokarowego ruchu turystycznego. Na terenie powiatu ostrowskiego największe potencjalne zagrożenie występuje zatem wzdłuż dróg krajowych nr 11, 25 i 36, ze względu na duże natężenie ruchu. Nie bez znaczenia są też przebiegające przez powiat drogi wojewódzkie: droga nr 444, droga nr 445, droga nr 450 oraz pozostałe drogi powiatowe i gminne. Sąsiedztwo wymienionych arterii komunikacji drogowej z obszarami wymagającymi zapewnienia właściwych standardów jakości powietrza powoduje, że obszary te należy sklasyfikować jako miejsca potencjalnego zagrożenia. Najpoważniejszym problemem jest emisja generowana przez drogi o największym natężeniu ruchu pojazdów. Na stan zanieczyszczenia powietrza Ostrowa Wielkopolskiego istotny wpływ wywierać może również ruch tranzytowy powodujący np. zwiększony udział pojazdów ciężarowych w ogólnej liczbie pojazdów. W poniższych tabelach przedstawiono natężenie ruchu pojazdów na terenie województwa (wg Generalnego Pomiaru Ruchu w 2005 roku), powiatu ostrowskiego i samego Ostrowa Wielkopolskiego. Tabela 19. Porównanie wielkości natężenia ruchu na drogach województwa wielkopolskiego (źródło: GPR 2005). SDR 2005 [poj./dobę] rodzaj drogi województwo Polska wielkopolskie drogi międzynarodowe pozostałe krajowe krajowe ogółem drogi wojewódzkie Tabela 20. Natężenie ruchu na drogach powiatu ostrowskiego (źródło: GPR 2005) numer drogi odcinek drogi SDR 2005 [poj./dobę] 11 Sobótka - Ostrów Wielkopolski Ostrów Wielkopolski (przejście) Ostrów Wielkopolski - Przygodzice marzec 2009 r. 89

90 numer drogi odcinek drogi SDR 2005 [poj./dobę] 11 Przygodzice - Antonin Antonin - Ostrzeszów Kalisz - Ostrów Wielkopolski Antonin - Szklarka Krotoszyn - Ostrów Wielkopolski Krotoszyn - Sulmierzyce Sulmierzyce - Odolanów (rondo) Odolanów - skrzyżowanie z drogą krajową nr skrzyżowanie z drogą krajową nr 25 - Ostrzeszów Odolanów - Topola Mała Topola Mała - Ostrów Wielkopolski Ostrów Wielkopolski Kalisz - Wielowieś Wielowieś - Grabów n. Prosną Grabów n. Prosną - Doruchów Doruchów - granica województwa granica województwa - Opatów Tabela 21. Natężenie ruchu na drogach powiatowych i gminnych powiatu ostrowskiego. odcinek drogi SDR 2005 [poj./dobę] Ligota - Raszków Janków Przygodzki - Przygodzice Garki - Bogdaj Sośnie (wieś) Sośnie - Surmin Surmin - Chojnik Karski - Lewków Wtórek Korytnica Przybysławice Grudzielec Janków Przygodzki Tabela 22. Natężenie ruchu na drogach w Ostrowie Wielkopolskim. numer drogi ulice Ostrowa Wielkopolskiego SDR 2005 [poj./dobę] 11, 25 ul. Wrocławska ul. Kaliska al. Słowackiego ul. Piłsudskiego marzec 2009 r. 90

91 numer drogi ulice Ostrowa Wielkopolskiego SDR 2005 [poj./dobę] 11, 25 ul. Głogowska ul. Chopina ul. Kompałły , 25 ul. Sienkiewicza , 25 ul. Wojska Polskiego ul. Odolanowska ul. Krotoszyńska ul. Poznańska , 25 ul. Raszkowska ul. Grabowska ul. Radłowska ul. Wysocka - ul. Kamienna 439 Sieć dróg na terenie miasta jest stale modernizowana. Przejście ruchu tranzytowego przez Ostrów Wielkopolski odbywa się przez centrum miasta. Jednak ciągły wzrost ruchu samochodowego pociąga za sobą degradację stanu technicznego dróg, zmniejszenie przepustowości ruchu (zatłoczenie ulic w godzinach szczytu 07:00 08:00, 15:00 17:00), a co za tym idzie zwiększenie hałasu komunikacyjnego i wzrost zanieczyszczeń w powietrzu. Ścieżki rowerowe nie stanowią alternatywy dla ruchu samochodowego, ponieważ ich sieć jest niedostateczna, a dodatkowo nie sprzyjają temu warunki klimatyczne. W celu redukcji emisji pyłu PM10 ze źródeł liniowych warto kontynuować działania polegające na poprawie stanu technicznego dróg już istniejących (w tym również likwidacja nieutwardzonych poboczy). Bardzo ważną rolę odgrywają także działania koncentrujące się na pozyskaniu rezultatu, jakim jest zwiększenie płynności ruchu w Ostrowie Wielkopolskim. Dodatkowym elementem działań naprawczych, zmniejszającym emisję wtórną z dróg, będzie z pewnością mokre czyszczenie ulic zwłaszcza w okresie pozimowym, w którym następuje posypywanie ulic piaskiem oraz większy opad pyłu w związku z ogrzewaniem. Mokre czyszczenie ulic korzystnie wpływa na zmniejszeniu unosu pyłu z dróg również w okresie bezopadowym. 12 Bilanse zanieczyszczeń pochodzących od podmiotów korzystających ze środowiska, z powszechnego korzystania ze środowiska i napływów, które mają wpływ na poziomy substancji w powietrzu W pierwszej części niniejszego rozdziału przedstawiono wyniki inwentaryzacji emisji, ze źródeł punktowych, liniowych oraz powierzchniowych, przeprowadzonej na terenie powiatu ostrowskiego, natomiast w drugiej części dokonano bilansu ilościowego i przeprowadzono analizy udziałów poszczególnych źródeł w emisji pyłu PM10. Mapę z zaznaczoną lokalizacją wszystkich rodzajów emitorów ujętych w inwentaryzacji zamieszczono w załączniku graficznym marzec 2009 r. 91

92 12.1 Inwentaryzacja emisji ze źródeł punktowych Inwentaryzacja źródeł emisji punktowej polegała na zgromadzeniu informacji o jednostkach organizacyjnych znajdujących się na terenie powiatu, z uwzględnieniem wielkości jednostki, struktury organizacyjnej oraz procesów wpływających na wielkość emisji pyłu PM10. Inwentaryzacją zostało objętych 13 jednostek organizacyjnych - zakładów (17 emitorów punktowych) zlokalizowanych na terenie powiatu ostrowskiego. Wielkość emisji pyłu zawieszonego PM10 ze zinwentaryzowanych zakładów w skali rocznej została ujęta w poniższej tabeli. Tabela 23. Wielkość emisji punktowej pyłu PM10 w powiecie ostrowskim. lp. Nazwa jednostki Wielkość emisji pyłu PM10 [Mg/rok] 1 PPHU "WOSEBA" 1,56 2 Plant Kuźnia Ostrów Wielkopolski 6,48 3 Europejskie Konsorcjum Kolejowe WAGON Sp. z o.o. 4,20 4 Przedsiębiorstwo "DOMBUD" Sp. z o.o. 1,33 5 "SKLEJKA EKO" S.A. 5,57 6 Ostrowski Zakład Ciepłowniczy S. A. 48,15 7 WIRBET S.A. Przedsiębiorstwo Produktów Strunobetonowych Żerdzi Wirowanych 3,40 8 Meble DOKTÓR - Tadeusz Doktór 4,56 9 Przedsiębiorstwo drogowe "DROGBUD - Ostrów" Sp. z o.o. 6,88 10 "TRASKO STAL" Sp. z o.o. 1,02 11 SPOMASZ Odlewnia Żeliwa Sp. z o.o. 2,34 12 Wytwórnia Pasz i Koncentratów "Farmer" S.J. 1,02 13 HALFEN Produkcja Sp. z o.o. 1,94 RAZEM 88,45 Na przedstawionej na mapie lokalizacji emitorów (załącznik 7.2.1) widać, że źródła punktowe objęte inwentaryzacją koncentrują się głównie w Ostrowie Wielkopolskim. W celu określenia wielkości emisji wykorzystano: bazę danych Urzędu Marszałkowskiego w zakresie opłat za korzystanie ze środowiska (rok 2006), dane z pozwoleń na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, dane uzyskane telefonicznie od poszczególnych zakładów. Dla każdej z jednostek organizacyjnych (podmiotów) została zbudowana struktura organizacyjna w podziale na emitory i parametry prowadzonych procesów, która pozwoliła na określenie wielkości emisji pyłu PM10 dla każdego z emitorów. Przy określaniu emisji kierowano się zasadą pierwszeństwa dla danych z ewidencji półrocznych ze względu na ich wiarygodność, natomiast dopiero po wykorzystaniu tych danych emisja była określana na podstawie pozwoleń. W przypadku braku danych, dotyczących parametrów emitorów lub parametrów ich pracy, marzec 2009 r. 92

93 współczynnik zmienności emisji przyjmowano założenia podane w poniższych tabelach. Tabela 24. Przyjmowane do obliczeń wartości temperatur wylotu gazów odlotowych Temperatura wylotu ºC K Paliwa stałe Olej Gaz Dodatkowo określono również roczny profil zmienności emisji punktowej, co jest szczególnie istotne w przypadku, gdy większość emisji punktowej pochodzi ze spalania paliw do celów grzewczych. Na wykresach poniżej zobrazowano przebieg zmienności profili rocznego i dobowego dla źródeł punktowych. 2,5 Profil zmienności emisji pyłu PM10 dla źródeł punktowych w 2006 r. 2 1,5 1 0,5 0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII miesiące Wykres 9. Profil zmienności emisji pyłu PM10 dla źródeł punktowych w 2006 roku. Profil zmienności dobowej dla źródeł punktowych 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0, godziny [h] Wykres 10. Profil zmienności dobowej emisji pyłu PM10 dla źródeł punktowych. marzec 2009 r. 93

94 12.2 Inwentaryzacja emisji ze źródeł powierzchniowych Emisja powierzchniowa, czyli tzw. emisja niska, zajmuje wśród źródeł zanieczyszczeń powietrza pyłem PM10 pierwsze miejsce i wynosi blisko 826 Mg w 2006 roku. Na podstawie danych o rodzaju zabudowy oraz informacji o rodzaju stosowanego ogrzewania podzielono teren powiatu ostrowskiego i miasta Ostrowa Wielkopolskiego na poszczególne obszary, dla których obliczono wielkość emisji pyłu PM10. Wielkość emisji powierzchniowej w rozbiciu na poszczególne gminy powiatu ostrowskiego oraz osiedla Ostrowa Wielkopolskiego przedstawiona została w poniższych tabelach. Tabela 25. Ładunek pyłu PM10 z poszczególnych gmin powiatu ostrowskiego w roku bazowym Lp. gminy powiatu ostrowskiego liczba ludności w gminach zapotrzebowanie energetyczne [GJ] emisja pyłu PM10 [Mg/rok] 1 Ostrów Wielkopolski - miasto ,56 2 gmina Ostrów Wielkopolski ,77 3 gmina Nowe Skalmierzyce 4 Nowe Skalmierzyce - miasto ,61 5 Nowe Skalmierzyce - obszar wiejski ,03 6 gmina Odolanów 7 Odolanów - miasto ,52 8 Odolanów - obszar wiejski ,82 9 gmina Przygodzice ,91 10 gmina Raszków 11 Raszków - miasto ,92 12 Raszków - obszar wiejski ,03 13 gmina Sieroszewice ,20 14 gmina Sośnie ,39 SUMA ,76 Tabela 26. Ładunek pyłu PM10 z poszczególnych osiedli Ostrowa Wielkopolskiego w roku bazowym Lp. osiedla Ostrowa Wielkopolskiego liczba ludności na osiedlach zapotrzebowanie energetyczne [GJ] emisja pyłu PM10 [Mg/rok] 1 Śródmieście ,68 2 Wenecja ,16 3 Krępa ,30 4 Jana Pawła II ,25 5 Pruślin ,03 6 Kamienice Stare ,00 7 Zacisze - Zębców ,90 8 Odolanowskie ,05 9 Nowe Parcele ,83 10 Parcele Zacharzewskie ,02 11 Powstańców Wielkopolskich ,34 SUMA ,56 W 2006 roku największy ładunek pyłu PM10 emitowany był do powietrza z terenu Ostrowa Wielkopolskiego oraz obszarów wiejskich gmin: Nowe Skalmierzyce, Odolanów i Raszków, zaś marzec 2009 r. 94

95 najniższy ładunek emitowany jest ze źródeł powierzchniowych małych miast powiatu: Raszków, Odolanów i Nowe Skalmierzyce. W samym Ostrowie Wielkopolskim największy ładunek pyłu PM10 emitowany jest ze źródeł powierzchniowych osiedli: Parcele Zacharzewskie, Nowe Parcele, Jana Pawła II i Zacisze - Zębców. Najniższe wartości ładunku pyłu PM10 emitowanego do powietrza wystąpiły w 2006 roku na obszarze osiedli: Kamienic Starych i Krępy. Emisja pyłu PM10 jest najniższa na osiedlach, gdzie część zabudowy (głównie wielorodzinnej) zaopatrywana jest w ciepło przez m.s.c. Na obszarach, gdzie występuje przewaga ogrzewania indywidualnego, obliczona wielkość emisji pyłu PM10 zdecydowanie wzrasta. Inwentaryzacja powierzchniowych źródeł emisji została przeprowadzona przy wykorzystaniu materiałów pomocniczych Ministerstwa Środowiska i Głównego Inspektora Ochrony Środowiska zawartych w opracowaniu pt. Wskazówki dla Wojewódzkich inwentaryzacji emisji na potrzeby ocen bieżących i programów ochrony powietrza, Warszawa Analizie poddano ogrzewanie indywidualne w katastrze w polach 250 m 250 m, ze względu na istotny wpływ na jakość powietrza źródeł z sektora bytowo-komunalnego. Teren Ostrowa Wielkopolskiego został podzielony na 11 obszarów (osiedli), natomiast teren powiatu na 10 jednostek bilansowych, odpowiadających podziałowi administracyjnemu na gminy. W obszarach wyznaczono emitory powierzchniowe odpowiadające kwadratom o boku m. W każdym obszarze bilansowym wyznaczono zapotrzebowanie ciepła w oparciu o ilość mieszkańców i współczynnik zapotrzebowania ciepła na jednego mieszkańca. Emisja pyłu PM10 została obliczona z uwzględnieniem udziałów różnych rodzajów paliw w obszarach bilansowych oraz terenów objętych siecią cieplną i gazową. Udziały poszczególnych paliw zostały ustalone w oparciu o informacje zebrane w Ostrowskim Zakładzie Ciepłowniczym oraz w Rejonie Eksploatacji Sieci Gazowej Kalisz. Dla każdego z wykorzystywanych paliw wyliczono wartość energii użytkowej. W obliczeniach uwzględniono wykorzystanie paliw na potrzeby ogrzewania pomieszczeń oraz podgrzewania wody użytkowej. Do obliczeń emisji pyłu PM10 przyjęto następujące wskaźniki: Tabela 27. Zestawienie wskaźników emisji pyłu PM10 dla kotłów domowych, wg EMEP-CORINAIR Emission Inventory Guidebook (2006 r.): Small combustion installations, tabela 8.1a Rodzaj paliwa Jednostka Wskaźnik emisji pyłu PM10 wg EMEP-CORINAIR Emission Inventory Guidebook gaz [g/gj] 0,5 węgiel [g/gj] 404,1 olej opałowy [g/gj] 3,7 drewno [g/gj] 695,3 Największy ładunek pyłu PM10 wprowadzany jest do środowiska w wyniku spalania węgla i drewna. Emisja ze źródeł powierzchniowych nie jest stała. Podlega znacznym wahaniom zarówno w ciągu doby jak i w ciągu roku. W ciągu roku różnice w emisji ze źródeł powierzchniowych związane są z sezonem grzewczym i sezonem letnim. Wahania dobowe związane są z trybem życia uspokojenie w nocy, ożywienie w godzinach porannych i kolejne w godzinach popołudniowych i wieczornych. W celu uwzględnienia tych różnic określono dla źródeł powierzchniowych roczny i dobowy profil zmienności emisji. Oba profile (roczny i dobowy) przedstawiono na wykresach poniżej. marzec 2009 r. 95

96 współczynnik zmienności emisji 3,5 Profil zmienności emisji pyłu PM10 dla źródeł powierzchniowych w 2006 r. 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII miesiące Wykres 11. Profil zmienności emisji pyłu PM10 dla źródeł powierzchniowych w 2006 roku. 1,6 Profil zmienności dobowej dla źródeł powierzchniowych 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0, godziny [h] Wykres 12. Profil zmienności dobowej emisji pyłu PM10 dla źródeł powierzchniowych Inwentaryzacja emisji ze źródeł liniowych Emisja liniowa zajmuje wśród źródeł zanieczyszczeń powietrza pyłem PM10 na terenie powiatu ostrowskiego drugie miejsce. Jej udział w całkowitej wielkości emisji pyłu PM10 dla powiatu przekracza nieznacznie 12 % i wyniósł łącznie ok. 126,2 Mg w 2006 roku. Główne źródło emisji zanieczyszczeń pyłem frakcji PM10 do powietrza stanowi w tym względzie ruch komunikacyjny, odpowiedzialny za powstawanie emisji pyłu w wyniku: - spalania paliw w silnikach, - ścierania jezdni, opon i hamulców, marzec 2009 r. 96

97 - unoszenia drobin pyłu w wyniku wzniecania go z powierzchni na skutek ruchu pojazdów (emisja wtórna). Największe ładunki emisji zanieczyszczeń powietrza pyłem PM10 pochodzenia komunikacyjnego występują wzdłuż dróg krajowych nr 11, 25 i 36 oraz wzdłuż ulic w ciągu dróg wojewódzkich. Przeprowadzając obliczenia emisji ze źródeł liniowych, uwzględniono drogi krajowe i wojewódzkie, dla których były wykonane pomiary natężenia ruchu pojazdów. Drogi te potraktowano, jako źródła emisji liniowej. Do obliczeń przyjęto emisję z 34 odcinków dróg (podzielonych na 347 emitorów liniowych). Przeprowadzając inwentaryzację wykorzystano materiały przekazane przez Zarząd Dróg Wojewódzkich w Poznaniu (pomiar ruchu na drogach wojewódzkich w 2005 roku średni dobowy ruch w punktach pomiarowych) oraz przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Poznaniu. W wyniku inwentaryzacji emisji ze źródeł liniowych, na podstawie wyników pomiarów natężeń ruchu (GPR 2005), drogi powiatu i miasta Ostrowa Wielkopolskiego podzielono na odcinki, którym odpowiadały wielkości zmierzonych natężeń poszczególnych pojazdów. W poniższej tabeli przedstawiono ładunek emisji pyłu PM10 emitowanego przez poszczególne odcinki dróg i ulic na terenie powiatu ostrowskiego. Tabela 28. Emisja pyłu PM10 z poszczególnych odcinków dróg i ulic w powiecie ostrowskim w roku Lp. nr drogi miejscowość drogi, ulice długość odcinka [km] emisja pyłu PM10 [Mg/rok] 1 11 Sobótka - Ostrów Wlkp. 13,11 11, Nowe Skalmierzyce - Ostrów Wlkp. 12,24 19, Biadki - Ostrów Wlkp. 15,38 9, Sulmierzyce - Odolanów - Czarnylas 22,35 5, Ostrów Wlkp. - Przygodzice - Antonin - Niedźwiedź 15,21 19, Antonin - Międzybórz 17,17 7, Odolanów - Tarchały Wielkie - granica Ostrowa Wlkp. 10,15 5, granica powiatu - Ołobok - Wielowieś - granica powiatu 21,65 2,857 9 Ligota - Raszków 10,55 1, Janków Przygodzki - Przygodzice 8,37 1, Garki - Bogdaj 11,55 1, Sośnie - Surmin 10,28 2, Surmin - Chojnik 6,13 0, Karski - Lewków 5,41 1, Wtórek - Ostrów Wlkp. 2,75 1, Raszków - Ostrów Wlkp. 7,23 1, Grudzielec - droga nr 11 6,63 0, , 25 Ostrów Wlkp. ul. Wrocławska 3,67 6, Ostrów Wlkp. ul. Kaliska 3,25 4, Ostrów Wlkp. al. Słowackiego 1,88 2, Ostrów Wlkp. ul. Piłsudskiego 0,58 0,838 marzec 2009 r. 97

98 Lp. nr drogi miejscowość drogi, ulice długość odcinka [km] emisja pyłu PM10 [Mg/rok] 22 11, 25 Ostrów Wlkp. ul. Głogowska 0,40 0, Ostrów Wlkp. ul. Chopina 0,30 0, Ostrów Wlkp. ul. Kompałły 0,44 0, , 25 Ostrów Wlkp. ul. Sienkiewicza 0,28 0, , 25 Ostrów Wlkp. ul. Wojska Polskiego 0,55 0, Ostrów Wlkp. ul. Odolanowska 2,42 4, Ostrów Wlkp. ul. Krotoszyńska 2,61 3, Ostrów Wlkp. ul. Poznańska 2,93 4, , 25 Ostrów Wlkp. ul. Raszkowska 0,24 0, Ostrów Wlkp. ul. Grabowska 3,35 1, Ostrów Wlkp. ul. Radłowska 1,74 0, Ostrów Wlkp. ul. Wysocka - ul. Kamienna 3,57 0, Ostrów Wlkp. ul. Dworcowa 1,04 1,715 sumaryczna emisja pyłu PM10 z emitorów liniowych 126,195 Przy inwentaryzacji źródeł liniowych uwzględniono: podział emisji liniowej na najważniejsze trakty komunikacyjne powiatu ostrowskiego i miasta Ostrowa Wielkopolskiego, które wprowadzono w formie źródeł emisji - źródłem emisji zawsze była droga lub ulica o konkretnej nazwie, wszystkie drogi i ulice wprowadzono w odcinkach z uwzględnieniem granic powiatu. Inwentaryzacją objęto 4 grupy pojazdów: samochody osobowe, samochody dostawcze, samochody ciężarowe, autobusy. Każda droga (źródło) podzielona została na niezbędną ilość odcinków (stanowiących emitory), przy czym głównym kryterium podziału drogi na odcinki był kształt przebiegu ulicy oraz natężenie ruchu pojazdów na poszczególnych odcinkach drogi. Przy kwalifikowaniu ulic, jako źródeł emisji liniowej, kierowano się dostępnością danych o natężeniu ruchu na danej drodze. Struktura pojazdów poruszających się po drogach powiatu jest różna dla poszczególnych odcinków dróg i zależna od ich charakteru. Poniżej przedstawiono wyliczoną średnią strukturę poszczególnych pojazdów dla powiatu ostrowskiego oraz dla miasta Ostrowa Wielkopolskiego. marzec 2009 r. 98

99 struktura ruchu na drogach powiatu ostrowskiego osobowe dostawcze ciężarowe autobusy 2% 10% 11% 77% Wykres 13. Średnia struktura ruchu pojazdów w powiecie ostrowskim. Struktura ruchu na drogach Ostrowa Wielkopolskiego osobowe dostawcze ciężarowe autobusy 1% 18% 10% 71% Wykres 14. Średnia struktura ruchu pojazdów na ulicach Ostrowa Wielkopolskiego. Metodyka obliczania emisji spalinowej oraz przyjęte wskaźniki emisji są zgodne ze Wskazówkami dla wojewódzkich inwentaryzacji emisji na potrzeby ocen bieżących i programów ochrony powietrza. W obliczeniach emisji ze źródeł liniowych uwzględniono oprócz emisji spalinowej, emisję pozaspalinową z procesów zużycia opon, hamulców, a także ścierania nawierzchni dróg oraz emisję wtórną związaną z unoszeniem pyłu z dróg. Z uwagi na prowadzone w Ostrowie Wielkopolskim działania zmierzające do utrzymania czystości dróg (częste mokre czyszczenie) przyjęto niższy wskaźnik dla emisji wtórnej (z unoszenia) pyłu. Przy obliczaniu emisji wtórnej zastosowano metodykę EPA AP-42 (część Paved Roads ). Przyjęte wskaźniki emisji wtórnej zawierają w sobie emisję z procesów zużycia opon, hamulców, a także ścierania nawierzchni dróg. Przedstawiono je w poniższej tabeli. marzec 2009 r. 99

100 Tabela 29. Wskaźnik emisji wtórnej i pozaspalinowej Wskaźnik emisji pozaspalinowej i wtórnej E [g/km poj] Rodzaj emisji liniowej rodzaj pojazdu 0,021 Emisja pozaspalinowa ze ścierania pojazdy osobowe 0,029 Emisja pozaspalinowa ze ścierania pojazdy dostawcze 0,097 Emisja pozaspalinowa ze ścierania pojazdy ciężarowe 0,097 Emisja pozaspalinowa ze ścierania autobusy 0,144 Emisja wtórna z unoszenia 0,072 Emisja wtórna z unoszenia (dla ulic dwujezdniowych i dla ulic poddanych zabiegom czyszczenia) Rozważając emisję liniową należy przeanalizować, jakie rodzaje pojazdów najbardziej wpływają na wielkość emisji pyłu PM10. Samochody ciężarowe, pomimo że nie stanowią większości na terenie powiatu (ok. 28 % ogólnej liczby pojazdów), stanowią największe źródło emisji ze spalania paliw, spośród analizowanych kategorii pojazdów. Tabela 30. Wielkość emisji pyłu zawieszonego PM10 według rodzajów pojazdów (emisja spalinowa) oraz emisja pozaspalinowa i emisja wtórna ze źródeł liniowych, w powiecie ostrowskim. Kategoria pojazdów/emisja pozaspalinowa i wtórna Emisja pyłu PM10 [Mg/rok] samochody osobowe 4,58 samochody dostawcze 5,40 samochody ciężarowe 36,63 autobusy 3,23 emisja pozaspalinowa (ze ścierania) 15,13 emisja wtórna ( z unoszenia) 61,24 SUMA 126,21 Przy określaniu emisji z komunikacji uwzględniono również emisję pozaspalinową, którą jest pylenie z hamulców, zużywanie się bieżników opon, tarcie nawierzchni oraz wtórne pylenie (unoszenie pyłu z nawierzchni dróg). Emisja pozaspalinowa i wtórna (z unoszenia) stanowi ok. 60 % całej emisji z komunikacji. W samym Ostrowie Wielkopolskim struktura ruchu jest inna niż w powiecie, ponieważ miasto jest węzłem komunikacyjnym, gdzie zbiegają się trzy drogi krajowe. Poniższa tabela przedstawia wielkość emisji pyłu PM10 generowaną przez poszczególne rodzaje pojazdów w samym mieści oraz wielkość emisji pozasapalinowej. marzec 2009 r. 100

101 współczynnik zmienności emisji Tabela 31.. Wielkość emisji pyłu zawieszonego PM10 według rodzajów pojazdów (emisja spalinowa) oraz emisja pozaspalinowa i emisja wtórna ze źródeł liniowych, w Ostrowie Wielkopolskim. Kategoria pojazdów/emisja pozaspalinowa i wtórna Emisja pyłu PM10 [Mg/rok] samochody osobowe 1,07 samochody dostawcze 1,34 samochody ciężarowe 9,31 Autobusy 0,80 emisja pozaspalinowa (ze ścierania) 4,23 emisja wtórna ( z unoszenia) 16,66 SUMA 33,41 Z uwagi na duże wahania wielkości natężenia ruchu w czasie doby oraz mniejsze wahania roczne określono dla źródeł liniowych profile zmienności emisji: dobowe i roczne. Szczególnie duże są dobowe wahania emisji ze źródeł liniowych związane ze wzmożonym ruchem samochodowym w godzinach porannych (dojazdy do pracy) i popołudniowych (powroty do domu). Profile zmienności przedstawiono na wykresach poniżej. 2 Profil zmienności emisji pyłu PM10 dla źródeł liniowych w 2006 r. 1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII miesiące Wykres 15. Profil zmienności emisji pyłu PM10 dla źródeł liniowych w powiecie ostrowskim w 2006 roku. marzec 2009 r. 101

102 Profil zmienności dobowej dla źródeł liniowych 2,4 2,2 2 1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0, godziny [h] Wykres 16. Profil zmienności dobowej emisji pyłu PM10 dla źródeł liniowych w powiecie ostrowskim Bilanse zanieczyszczeń pochodzących z poszczególnych źródeł Z przeprowadzonej na potrzeby realizacji Programu ochrony powietrza inwentaryzacji źródeł emisji do powietrza z terenu powiatu ostrowskiego wynika, że wielkość ładunku pyłu PM10 w 2006 roku wyniosła łącznie ok Mg. Zanieczyszczenia pochodzą ze źródeł: powierzchniowych i linowych oraz punktowych w mniejszym stopniu. Główne źródło emisji zanieczyszczeń stanowi w powiecie ostrowskim emisja powierzchniowa i liniowa (odpowiednio ponad 79 % i ponad 12 % całkowitej wielkości emisji). Całkowita wielkość emisji pyłu PM10 jest sumą emisji: punktowej, liniowej oraz powierzchniowej. Zestawienie emisji z poszczególnych rodzajów źródeł ilustruje poniższa tabela. Tabela 32. Zestawienie emisji pyłu PM10 z poszczególnych źródeł emisji na terenie powiatu ostrowskiego Rodzaj emisji Wielkość ładunku zanieczyszczeń [Mg/rok] pył PM10 emisja punktowa 88,45 emisja powierzchniowa 825,76 emisja liniowa 126,20 SUMA 1 040,41 Poniżej przedstawiono udziały procentowe poszczególnych źródeł emisji w powiecie ostrowskim w rocznej emisji pyłu PM10. marzec 2009 r. 102

103 ,1% 8,5% 79,4% emisja punktowa emisja powierzchniowa emisja liniowa Wykres 17. Struktura emisji pyłu PM10 w powiecie ostrowskim w roku bazowym Jak już wspomniano i pokazano na wykresie powyżej, największy udział w wielkości emisji pyłu PM10 ma emisja powierzchniowa i liniowa. Dodatkowo z racji sposobu wprowadzania zanieczyszczeń do powietrza (wysokie emitory, wysoka prędkość wylotowa) udział emisji punktowej w stężeniach imisyjnych na terenie powiatu nie jest znaczący. Główne źródło zanieczyszczenia powietrza na terenie powiatu i samego miasta Ostrowa Wielkopolskiego stanowi emisja powierzchniowa. Strukturę sposobów korzystania ze środowiska w powiecie ostrowskim, związanych z emisją zanieczyszczeń pyłowych, przedstawiono na wykresie poniżej ,5% 91,5% korzystanie ze środowiska powszechne korzystanie ze środowiska Wykres 18. Udziały emisji pochodzących z różnych sposobów korzystania ze środowiska w roku bazowym Emisja napływowa W celu przeprowadzenia oceny napływu zanieczyszczeń na teren powiatu ostrowskiego przeanalizowano wielkość emisji pyłu PM10: marzec 2009 r. 103

104 ze źródeł zlokalizowanych w bezpośrednim sąsiedztwie strefy, ze źródeł zlokalizowanych w województwie wielkopolskim, ze źródeł zlokalizowanych na terenie województw ościennych. Cała emisja napływowa z dalszych źródeł, zarówno w kraju jak i za granicą została uwzględniona w przyjętym tle zanieczyszczeń. Przy analizie wielkości tła zanieczyszczeń dla powiatu ostrowskiego zostały wzięte pod uwagę najniższe wielkości stężeń pomiarowych pyłu PM10 zanotowanych na stacji pomiarowej w 2006 roku. Przyjęta wielkość tła dla powiatu ostrowskiego wynosi 13 µg/m Emisja pyłu ze źródeł w bezpośrednim sąsiedztwie strefy Do modelowania wielkości napływu pyłu PM10 z bezpośredniego sąsiedztwa strefy przeanalizowano źródła punktowe, jako jedyne mogące mieć znaczenie ponadlokalne, zlokalizowane w sąsiednich powiatach. Zinwentaryzowano emitory punktowe spełniające kryterium: emisja pyłu PM10 > 1 Mg/rok oraz wysokość emitora > 20 m. Wykorzystano bazy opłatowe prowadzone przez Urzędy Marszałkowskie. Łączna emisja z zakładów zlokalizowanych na terenie sąsiednich powiatów uwzględnionych w obliczeniach napływu pyłu zawieszonego PM10 na teren strefy powiatu ostrowskiego wyniosła w 2006 roku ok. 445 Mg. Informacje o emisji pyłu PM10 z poszczególnych jednostek na terenie powiatów sąsiadujących ujęte w modelowaniu zamieszczono w tabeli Emisja pyłu ze źródeł województwa wielkopolskiego Analizując napływ emisji pyłu PM10 z terenu województwa wielkopolskiego przeprowadzono modelowanie wpływu większych źródeł punktowych emitujących pył zawieszony PM10 zlokalizowanych na terenie województwa wielkopolskiego na teren strefy objętej programem. W tym celu wykorzystano bazę opłatową prowadzoną przez Urząd Marszałkowski. Przyjęto kryterium wielkości emisji pyłu PM10 powyżej 30 Mg/rok oraz wysokości emitora powyżej 30 m. Wybrane na tej podstawie zakłady przedstawiono w tabeli poniżej wraz z jednostkami z terenu powiatów sąsiadujących z ostrowskim. Łączna emisja z zakładów zlokalizowanych na terenie województwa wielkopolskiego uwzględnionych w obliczeniach napływu pyłu zawieszonego PM10 na teren powiatu ostrowskiego wyniosła w 2006 roku ok Mg. Tabela 33. Emisja pyłu PM10 z jednostek zlokalizowanych w sąsiedztwie strefy oraz na terenie województwa wielkopolskiego. Lp. nazwa adres emisja pyłu PM10 [Mg/rok] 1 Zespół Elektrowni PĄTNÓW ADAMÓW KONIN S.A Konin ul. Kazimierska ,1 2 DALKIA Poznań ZEC S.A Poznań ul. Gdyńska ,7 3 Elektrociepłownia Kalisz - PIWONICE S.A. Torowa 115 Kalisz ,7 4 Zakład Rolniczo-Przemysłowy Farmutil HS S.A Kaczory ul. Przemysłowa 4 Śmiłowo 5 Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w Gnieźnie Sp. z o. o Gniezno ul. Staszica 13 87,6 6 ARDAGH GLASS GOSTYŃ S.A Gostyń ul. Starogostyńka 9 70,3 7 Miejska Energetyka Cieplna Sp. z o.o. w Pile Piła ul. Kaczorska 20 68,1 8 Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w Lesznie Sp. z o.o Leszno ul. Spółdzielcza 12 55,9 marzec 2009 r ,2

105 Lp. nazwa adres emisja pyłu PM10 [Mg/rok] 9 Ciepłownia Rejonowa, Kalisz Kalisz al. Wojska Polskiego 33 55,0 10 Zakład Przetwórstwa Mleka MLECZ Sp. z o.o Wolsztyn ul. Żeromskiego 16 52,9 11 Zakłady Produkcji Betonów PREFBET Sp. z o.o Wolsztyn Powodowo 1 47,0 12 ZEC WAM w Witkowie Witkowo ul. Żwirki i Wigury 11 44,6 13 PAROC Trzemeszno Sp. z o.o Trzemeszno ul. Gnieźnieńska 4 35,6 14 Zakłady Przemysłu Ziemniaczanego w Pile ZETPEZET Sp. z o. o Piła ul. Walki Młodych 30 33,8 15 Philips Lighting Poland S.A Piła ul. Kossaka ,6 16 Fabryka Wyrobów Runowych RUNOTEX S.A Kalisz ul. Długosza 11 26,8 17 Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej we Wrześni S.A Września ul. Witkowska 22,1 18 Spółka Komunalna WSCHOWA Sp. z o.o Wschowa ul. Daszyńskiego 10 18,7 19 Wojewódzki Szpital Zespolony Kalisz ul. Poznańska 79 16,0 20 Spółdzielnia Mieszkaniowa Lokatorsko Własnościowa Pleszew Pleszew ul. Mikołaja Reja 8/1 14,4 21 Rawicka Spółdzielnia Mieszkaniowa Rawicz ul. Sucharskiego 15 14,3 22 Zakład Energetyki Cieplnej Sp. z o.o Ostrzeszów ul. Sportowa 2/1 12,4 23 Spółdzielnia G. S. S.Ch. Dobrosława Sława 12,0 24 Zakład Usług Komunalnych Rawicz Winiary 4b 11,7 25 Krotoszyńskie Przedsiębiorstwo Ceramiki Budowlanej CERABUD S.A Krotoszyn ul. Przemysłowa 16 9,7 26 NUTRICIA Zakłady Produkcyjne Sp. z o.o. oddz. w Krotoszynie Opole ul. Marka z Jemienicy 1 7,3 27 Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska Kalisz ul. Budowlanych 2 6,9 28 AKWAWIT - BRASCO S.A. (poprzednio Przed. Przemysłu Fermentacyjnego AKWAWIT S. A.) Leszno ul. Święciechowska 2 6,6 29 Odlewnia-Rawicz Sp. z o.o Rawicz ul. Sarnowska 2 6,5 30 Zakład Energetyki Cieplnej Sp. z o.o Krotoszyn ul. Kołłątaja 5 5,6 31 Spółdzielnia Mleczarska Gostyń Gostyń ul. Wielkopolska 1 5,5 32 Fabryka Ceramiki Budowlanej Sp. z o.o. Ostrzeszów Ostrzeszów ul. Powstańców Wlkp Spółdzielnia Mieszkaniowa GÓRCZYNA Szlichtyngowa ul. Górczyna 53 4,7 34 Ostrzeszowskie Zakłady Chemii Gospodarczej POLLENA Przedsiębiorstwo Produkcyjno Usługowo Handlowe MAT TAR Sp. J. Produkcja Materiałów Budowlanych Cegielnia Klapki - Włodzimierz Rachwał 37 KAN - BUD Sp. z o. o Ostrzeszów ul. Powstańców Wlkp. 16 marzec 2009 r ,0 4, Koźminiec 4, Grabów n/prosną, Grabów Pust. 33 4, Osieczna ul. Gostyńska 9 Kąkolewo 38 FHUP "PAMAREX" S.C. Paweł Derdziak Marek John Wijewo ul. Handlowa 10 3,8 39 Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska Kowalew Dobrzyca z/s w Kowalewie 3, Kowalew ul. Chrobrego 10 3,6 40 MEBLEX Fabryka Mebli Zakład nr Kalisz ul. Zachodnia ,2 41 Hodowla Roślin Smolice Sp. z o.o. - Grupa IHAR Kobylin Smolice 146 2,5 42 Spółdzielnia Mieszkaniowa Lokatorsko Własnościowa Kobyla Góra Kobyla Góra Os. Zalesie 2 1,7 43 Gospodarstwo Ogrodnicze Zdzisław Dziubek Koźminek ul. Kaliska 34 1,7 44 Przedsiębiorstwo Chemii Gospodarczej POLLENA S.A Ostrzeszów ul. Powstańców Wlkp. 16 1,5

106 Lp. nazwa adres emisja pyłu PM10 [Mg/rok] 45 Fabryka Fortepianów i Pianin CALISIA Kalisz ul. Chopina 9 1,1 46 Cegielnia Cienia 1 Piotr i Marek Sieradzcy Sp. J Opatówek Cienia Pierwsza 41 1,1 47 VEGEX LEGG KINGA Opatówek Tłokinia Wielka 82 1,0 suma emisji z województwa wielkopolskiego: 4 318, Emisja pyłu ze źródeł w województwach ościennych Dodatkowo przeanalizowano wpływ tzw. dalekich emitorów na stan jakości powietrza w strefie. W tym celu zamodelowano wpływ największych źródeł pyłu zawieszonego PM10 zlokalizowanych na terenie województw ościennych na teren strefy objętej programem. Przeprowadzono inwentaryzacje emisji pyłu z większości jednostek zlokalizowanych w tych województwach, przyjmując kryterium wysokości emitora powyżej 100 m. Wybrane na tej podstawie jednostki przedstawiono w tabeli poniżej. Są to głównie elektrownie i elektrociepłownie, a łączna emisja pyłu PM10 z uwzględnionych w obliczeniach napływu dalekich emitorów na teren powiatu ostrowskiego wyniosła w 2006 roku Mg Tabela 34. Emisja pyłu PM10 z dalekich emitorów z województw ościennych względem wielkopolskiego. Lp. nazwa zakładu położenie wysokość emitora [m] przybliżona odległość od Ostrowa Wlkp. [km] emisja [Mg/rok] 1 KGHM Polska Miedź S.A. Głogów ,0 2 KGHM Polska Miedź S.A. Głogów ,0 3 KGHM Polska Miedź S.A. Głogów ,0 4 KGHM Polska Miedź S.A. Polkowice ,0 5 WPEC Legnica Legnica ,0 6 MPEC "TERMAL" Lubin ,0 7 Zespół Elektrociepłowni Wrocławskich KOGENERACJA S.A. Wrocław ,0 8 Zespół Elektrociepłowni Wrocławskich KOGENERACJA S.A. Wrocław ,0 9 Zespół Elektrociepłowni Wrocławskich KOGENERACJA S.A. 10 Zespół Elektrociepłowni Wrocławskich KOGENERACJA S.A. 11 PGE ELEKTROCIEPŁOWNIA GORZÓW S.A. 12 PGE ELEKTROCIEPŁOWNIA GORZÓW S.A. Siechnice (pod Wrocławiem) Siechnice (pod Wrocławiem) Gorzów Wielkopolski Gorzów Wielkopolski , , , ,0 13 PGE Elektrownia Opole S.A. Brzezie k. Opole ,0 marzec 2009 r. 106

107 Lp. nazwa zakładu położenie wysokość emitora [m] przybliżona odległość od Ostrowa Wlkp. [km] emisja [Mg/rok] 14 ZEC Bydgoszcz Bydgoszcz ,0 15 KPEC -Bydgoszcz Bydgoszcz ,0 16 CERGIA S.A. TORUŃSKA ENERGETYKA Toruń ,0 17 ELANA ENERGETYKA Sp. z o.o. Toruń ELANA ENERGETYKA Sp. z o.o. Toruń ,0 19 Elektrociepłownie Kujawskie Inowrocław ,0 20 Elektrownia Bełchatów Bełchatów ,0 21 DALKIA ŁÓDŹ S.A. - Elektrociepłownia Łódź DALKIA ŁÓDŹ S.A. - Elektrociepłownia Łódź DALKIA ŁÓDŹ S.A. - Elektrociepłownia Łódź ,0 24 DALKIA ŁÓDŹ S.A. - Elektrociepłownia Łódź DALKIA ŁÓDŹ S.A. - Elektrociepłownia Łódź MONDI Świecie S.A. Świecie ,0 SUMA emisji z województw ościennych 8 457,0 13 Analizy stanu zanieczyszczenia powietrza 13.1 Czynniki powodujące przekroczenia, z uwzględnieniem przemian fizykochemicznych substancji w powietrzu Na jakość powietrza wpływa szereg czynników, do najważniejszych wśród nich należą: wielkość i rozkład emisji substancji, parametry wprowadzania substancji do powietrza, parametry i typ emitorów, warunki klimatyczne, uwarunkowania demograficzne, ukształtowanie i sposób zagospodarowania przestrzennego terenu, rodzaj użytkowania powierzchni, przemiany fizyko-chemiczne substancji. Zanieczyszczenia powietrza na terenie powiatu ostrowskiego są to głównie zanieczyszczenia pochodzenia antropogenicznego, związane z działalnością człowieka. Największy wpływ na stan zanieczyszczenia powietrza wywiera działalność człowieka związana z ogrzewaniem budynków (niska emisja), produkcją energii cieplnej (emisja punktowa) i ruchem komunikacyjnym (emisja marzec 2009 r. 107

108 liniowa). Wśród czynników antropogenicznych należy także wskazać sposób zagospodarowania przestrzennego obszaru miejskiego oraz uwarunkowania demograficzne. Najbardziej narażone na negatywne wpływy zanieczyszczeń powietrza są obszary charakteryzujące się intensywną zabudową z niewielkim udziałem terenów zielonych, dużą gęstością zaludnienia, wysokim natężeniem ruchu komunikacyjnego. W powiecie ostrowskim obszary podlegające tego typu zagrożeniu to tereny miast, szczególnie Ostrowa Wielkopolskiego i Nowych Skalmierzyc - gdzie przez tereny o dużym zagęszczeniu zabudowy przebiegają drogi krajowe lub wojewódzkie o dużym natężeniu ruchu. Dodatkową przyczyną nagromadzenia negatywnych substancji jest przewaga budynków korzystających z indywidualnego ogrzewania węglowego. Również uwarunkowania klimatyczne (niski poziom opadów) mają negatywny wpływ na właściwości fizyczno-chemiczne atmosfery przez ograniczenie wymywania zanieczyszczeń. Małe ilości opadów sprzyjają kumulacji zanieczyszczeń w powietrzu. W dalszych rozdziałach przedstawiono szczegółową analizę stanu zanieczyszczenia powietrza w powiecie ostrowskim Wyniki pomiarów jakości powietrza W powiecie ostrowskim pomiary zanieczyszczenia powietrza pyłem PM10 prowadzone są w Ostrowie Wielkopolskim, na stacji pomiarowej przy ul. Wysockiej. Lokalizację punktu pomiarowego przedstawiono na mapie w załączniku graficznym 7.1. Poniżej zamieszczono zdjęcie punktu pomiarowego. Rysunek 5. Lokalizacja punktu pomiarowego na terenie Ostrowa Wielkopolskiego. marzec 2009 r. 108

109 Problemem, który stał się przyczyną realizacji Programu ochrony powietrza dla powiatu ostrowskiego, są przekroczenia dopuszczalnego stężenia 24-godzinnego pyłu PM10 na stacji pomiarowej zlokalizowanej w Ostrowie Wielkopolskim, przy ul. Wysockiej 57 (WSSE). Na omawianej stacji nie zanotowano w 2006 roku przekroczenia dopuszczalnego stężenia średniego rocznego dla pyłu PM10. Obecnie obowiązuje rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 roku w sprawie poziomu niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 47, poz. 281). Wielkości dopuszczalne pyłu zawieszonego PM10 określone w tym rozporządzeniu są takie same jak w poprzednim rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz. U. z 2002 r. Nr 87 poz. 796). Zgodnie z załącznikiem nr 1 do ww. rozporządzenia dopuszczalny poziom pyłu PM10, okres uśredniania wyników pomiarów, dopuszczalną częstość przekraczania oraz margines tolerancji przedstawia poniższa tabela. Tabela 35. Dopuszczalne poziomy stężeń pyłu PM10 w powietrzu. Okres uśredniania wyników pomiarów Dopuszczalny poziom PM10 w powietrzu [μg/m 3 ] Wartość marginesu tolerancji Dopuszczalny poziom PM10 w powietrzu powiększony o margines tolerancji [μg/m 3 ] Dopuszczalna częstość przekroczenia dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym 24 h razy rok kalendarzowy nie dotyczy Przekroczenia oraz wielkości stężeń pyłu PM10 odnotowane na stacji pomiarowej w Ostrowie Wielkopolskim przedstawia poniższa tabela. Tabela 36. Wyniki pomiarów stężeń pyłu PM10 na stacji pomiarowej w Ostrowie Wielkopolskim. Lokalizacja stanowiska Stężenie 24-godz. pyłu PM10 [μg/m 3 ] Min (data) Max (data) Częstość przekraczania dopuszczalnego stężenia 24-godz. w roku Stężenie średnie roczne [μg/m 3 ] ul. Wysocka 57 1, , ,5 Pomiary na stanowisku prowadzone są przez cały rok (za wyjątkiem okresów awarii sprzętu) metodą wagową. Stacja pomiarowa obsługiwana przez WSSE zlokalizowana jest w południowej części miasta, na terenie Ostrowskiego Zakładu Ciepłowniczego. W okolicach stacji znajdują się ulice: Wysocka, Frąszczaka i Piłsudskiego. Ulica Wysocka, jest drogą osiedlową, nie ma na niej dużego natężenie ruchu pojazdów. Transport miejski nie odgrywa w tym miejscu znaczącej roli, gdyż w pobliżu (ulicą Wycocką) poprowadzona jest tylko jedna linia autobusowa. W bezpośrednim sąsiedztwie terenu, na którym znajduje się punkt pomiarowy znajdują się ogródki działkowe oraz osiedle o zabudowie mieszanej, zarówno jedno- jak i wielorodzinnej. W sąsiedztwie, po przeciwnej stronie ulicy Wysockiej, rozciąga się duży teren przemysłowy Fabryki EKK WAGON marzec 2009 r. 109

110 Ostrów Wielkopolski. Sam punkt pomiarowy umieszczony jest na trawniku i otoczony średniej wysokości zielenią. Na zachód od stacji pomiarowej, w odległości ok. 400 m przebiega ul. Wrocławska prowadzona w ciągu dróg krajowych nr 11 i 25. Jest to ulica, którą obecnie prowadzony jest tranzyt przez miasto przez co panuje na niej duże natężenie ruchu pojazdów (blisko 24 tys. poj./dobę). Dla zobrazowania charakteru sąsiedztwa stacji pomiarowej w załączniku graficznym 7.1 zamieszczono zdjęcie satelitarne okolic punktu pomiarowego. Analizując rozkład stężeń 24-godz. w ciągu roku wyraźnie widać wzrost stężeń w sezonie chłodnym (pokrywającym się z sezonem grzewczym) i głównie w tym okresie odnotowywane są przekroczenia dopuszczalnego poziomu substancji. Najwyższe stężenia pyłu PM10 odnotowane zostały w styczniu i marcu 2006 roku (w lutym miała miejsce awaria sprzętu), kiedy to w całym kraju utrzymywały się przez dłuższy czas silne mrozy związane z ośrodkiem wyżowym, jaki rozbudował się nad Europą. W 2006 roku wyraźnie wyższe stężenia niż w pozostałych dniach wystąpiły: a) 9-11 stycznia - zostały odnotowane max. stężenia 24-godz. pyłu PM10 w 2006 roku (297 μg/m 3 dnia 10 stycznia); b) stycznia - z max. stężeniem 24-godz. pyłu PM μg/m 3 dnia 24 stycznia; c) stycznia - z max. stężeniem 24-godz. pyłu PM μg/m 3 dnia 28 stycznia; d) 7-11 marca - z max. stężeniem 24-godz. pyłu PM μg/m 3 dnia 7 marca; e) marca - z max. stężeniem 24-godz. pyłu PM μg/m 3 dnia 15 marca. Na wykresie poniżej przedstawiono wyniki pomiarów stężeń 24-godzinnych w 2006 roku w punkcie pomiarowym zlokalizowanym w Ostrowie Wielkopolskim. marzec 2009 r. 110

111 stężenie pyłu PM10 [ g/m 3 ] przebieg stężeo 24-godzinnych pyłu PM10 w 2006 roku na stacji pomiarowej w Ostrowie Wielkopolskim pomiary norma Wykres 19. Rozkład stężeń 24-godz. pyłu PM10 w roku 2006 na stacji pomiarowej w Ostrowie Wielkopolskim. marzec 2009 r. 111

112 ilośd dni z przekroczeniami Na wykresie poniżej pokazano rozkład liczby dni z przekroczeniami dopuszczalnego stężenia 24- godzinnego dla pyłu PM10 w poszczególnych miesiącach roku ilośd dni z przekroczeniami w 2006 roku w Ostowie Wielkopolskim I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Wykres 20. Ilość dni z przekroczeniami dopuszczalnego stężenia 24-godzinnego pyłu PM10 w poszczególnych miesiącach roku Przekroczenia dopuszczalnego stężenia 24-godz. pyłu PM 10 występowały w 2006 roku na stacji w Ostrowie Wielkopolskim w okresie jesienno-zimowym i wczesną wiosną czyli w sezonie grzewczym. W sumie w 2006 roku zanotowano 53 dni, w których przekroczona została dopuszczalna wartość stężenia 24-godzinnego dla pyłu PM10. Najwięcej dni z przekroczeniami odnotowano w styczniu i marcu odpowiednio 21 i 13 dni. W innych miesiącach przekroczenia są pojedyncze, jednak na uwagę zasługuje fakt iż nawet w maju 2006 roku pojawiło się 5 dni z przekroczeniami poziomu dopuszczalnego. Nie odnotowano natomiast przekroczeń w miesiącach letnich (czerwiec, lipiec, sierpień), a także w grudniu 2006 roku, który zapoczątkował bardzo łagodną zimę 2006/2007. Podkreślić należy, że w 2006 roku miały miejsce dwie przerwy w pracy punktu pomiarowego (z powodu awarii sprzętu). Przypadają one na sezon grzewczy 15 dni w lutym i 10 dni w listopadzie. W tym czasie pomiary nie były prowadzone Opis modelu obliczeniowego Wykorzystany do obliczeń model (ADMS-Urban) spełnia wszystkie wymagane kryteria wymienione w punkcie 5 Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia - pozwala na wykonanie obliczeń rozprzestrzeniania się substancji w powietrzu w skali miasta i powiatu, a ponadto: jest modelem polecanym przez Ministerstwo Środowiska i Główny Inspektorat Ochrony Środowiska w materiałach szkoleniowych pt. "Wskazówki dotyczące modelowania matematycznego w systemie zarządzania jakością powietrza", Warszawa 2003, jako przykładowy model służący do oceny jakości powietrza w miastach i na obszarach pozamiejskich, umożliwia uwzględnienie procesów fizyczno-chemicznych zachodzących w atmosferze, marzec 2009 r. 112

113 a także umożliwia wykonanie obliczeń rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w przypadku sekwencyjnych danych meteorologicznych (z godzinową zmiennością), jak i w oparciu o dane statystyczne; model posiada udokumentowane zastosowanie, jako narzędzie używane i zalecane do określenia stanu zanieczyszczenia powietrza w krajach Unii Europejskiej, uwzględnia, w formie tła, emisję napływową ze źródeł zlokalizowanych poza granicami kraju oraz ze źródeł emisji zlokalizowanych na obszarach sąsiednich województw. Uzyskana dokładność modelowania jest większa niż wymagana rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 87, poz. 798). ADMS-Urban jest systemem modelowania jakości powietrza atmosferycznego rozwijanym od początku lat 90-tych przez firmę CERC Ltd. z Cambridge. System oparty jest na gaussowskim modelu dyspersji zanieczyszczeń w powietrzu (II generacji) wykorzystującym procedury numeryczne w zakresie obliczeń wyniesienia smugi. System jest stosowany do przygotowywania programów ochrony powietrza i oceny jakości powietrza w Wielkiej Brytanii i innych krajach UE (Włochy, Węgry). W wytycznych EEA ADMS-Urban jest wymieniany jako jeden z przykładowych systemów modelowania przeznaczonych do określania jakości powietrza w strefach. System wykorzystuje zaawansowaną parametryzację w zakresie zjawisk turbulencji i dyfuzji w dolnej partii atmosfery. Dostępne są opcje uwzględniające m.in. czasową zmienność emisji oraz wpływ ukształtowania terenu na dyspersję zanieczyszczeń (opcja Hills ). Dodatkowo uwzględnione są parametry procesów fizykochemicznych zachodzących w atmosferze mające wpływ na rozkład stężeń zanieczyszczeń na danym obszarze. ADMS-Urban dane do obliczeń System daje możliwość pracy z sekwencyjnymi danymi meteorologicznymi, w układzie godzina po godzinie. Istnieje również możliwość powiązania profili zmienności czasowej emisji zanieczyszczeń z sekwencyjnym układem danych meteorologicznych. Dane wejściowe do modelowania posiadają przejrzysty format tekstowy, co jest istotne z punktu widzenia automatycznego przygotowania danych w ilościach hurtowych. Główne moduły podstawowego modelu ADMS przedstawiają się następująco: Dane meteorologiczne: Podstawowe dane meteorologiczne to wysokość warstwy granicznej (mieszania), długość Monina- Obuchowa, prędkość i kierunek wiatru, prędkość tarciowa, wielkość opadów, zachmurzenie, strumień ciepła przy powierzchni ziemi, częstość prądów konwekcyjnych ponad warstwą mieszania. Niektóre z tych wielkości są dostępne jako dane pomiarowe, inne są obliczane przy użyciu odpowiednich algorytmów. Moduł struktury warstwy granicznej: Moduł oblicza pionowe profile średniej prędkości wiatru oraz parametrów turbulencji w warstwie granicznej. Dane te określane są na podstawie korelacji wyprowadzonych z doświadczeń laboratoryjnych, polowych jak i teoretycznych rozważań dla dowolnych warunków stabilności atmosfery. marzec 2009 r. 113

114 Rozprzestrzenianie smugi: Moduł oblicza standardowe parametry dyspersji (w pionie jak i w poziomie) oraz stężenie zanieczyszczenia. W warunkach równowagi stałej i obojętnej zastosowano profil gaussowski. W warunkach równowagi chwiejnej, pionowy profil stężenia zanieczyszczeń znacząco odbiega od profilu gaussowskiego. W tym przypadku rozkład prawdopodobieństwa dla prędkości ruchu pionowego smugi przybliża się za pomocą złożenia dwóch funkcji gaussowskich. Wpływ podłoża zamodelowany jest jako odbicie smugi tak jak w innych modelach gaussowskich. Wyniesienie smugi: Moduł oblicza trajektorię smugi emitowanej przez źródło punktowe rozwiązując układ liniowych równań różniczkowych pierwszego rzędu wyprowadzonych z równań zachowania masy, pędu i ciepła smugi oraz masy wyemitowanego zanieczyszczenia oraz równania kinematycznego osi smugi. Dodatkowo bierze się pod uwagę porywanie powietrza przez smugę u wylotu z emitora. Układ równań jest rozwiązywany przy użyciu algorytmu Runge-Kutta. Procesy wymywania: Moduł bierze pod uwagę następujące mechanizmy usuwania zanieczyszczeń z atmosfery: opad pod wpływem sił grawitacji, sucha depozycja, mokra depozycja. Dwa pierwsze z wymienionych mechanizmów mają bezpośredni wpływ na inne aspekty zjawiska dyfuzji, tzn. na wyniesienie smugi, dyspersję smugi, stężenie i wpływ przeszkód budowlanych. Sucha depozycja jest modelowana za pomocą prędkości depozycji w oparciu o analogię do oporu wnikania. Profil średniego stężenia w smudze jest modyfikowany o ubytek materiału z dolnej części smugi w drodze suchej depozycji. Mokra depozycja jest modelowana przy użyciu prostego mechanizmu współczynników wymywania zależnych od wielkości opadów atmosferycznych. Rzeźba terenu: Moduł oparty jest na procedurze obliczeniowej FLOWSTAR. Służy do określania średniego przepływu i parametrów dyspersji w terenie o urozmaiconej rzeźbie (wzniesienia i znaczna szorstkość) oraz pozwala uwzględnić wpływ stratyfikacji atmosfery na średni przepływ i turbulencję. Przeszkody budowlane Wpływ dużych budynków lub ich grup na rozprzestrzeniającą się smugę modelowany jest poprzez zastąpienie rzeczywistych budynków mniej skomplikowaną bryłą, ale posiadającą takie same właściwości aerodynamiczne. Rozmiary bryły są określane przy pomocy algorytmów wyprowadzonych na podstawie eksperymentów w tunelu aerodynamicznym. ADMS-Urban układ wyników W systemie ADMS-Urban istnieje możliwość zadawania dowolnego czasu uśredniania obliczanych stężeń, czyli np. 1 godziny lub 24 godzin. System pozwala na dowolne definiowanie poziomów percentylowych dla obliczanych charakterystyk rocznych, czyli np. percentyl 90.4 ze stężeń 24-godzinnych pyłu PM10. Możliwe jest również obliczanie ilości przekroczeń zadanego stężenia dopuszczalnego w ciągu roku. marzec 2009 r. 114

115 System ADMS-Urban posiada możliwość bieżącej współpracy z programem graficznym ArcView firmy ESRI. Współpraca obejmuje transfer danych w obie strony: dane wejściowe do modelowania wprowadzone w systemie ADMS-Urban (np. lokalizacja emitorów) mogą być odczytywane i weryfikowane w programie ArcView dane wejściowe do modelowania mogą być wprowadzane w programie ArcView, a następnie odczytywane w systemie ADMS-Urban Weryfikacja modelu Kalibracji modelu dokonano w oparciu o wyniki pomiarów pyłu zawieszonego PM10 ze stacji pomiarowej w Ostrowie Wielkopolskim: przy ul. Wysockiej. Weryfikacja modelu wykazuje poprawną zgodność wyników obliczonych przy użyciu modelu ADMS-Urban i wynikami pomiarowymi ze stacji przy ul. Wysockiej. Obliczenia zostały wykonane w oparciu o zinwentaryzowaną bazę danych o wielkości i źródłach emisji pyłu PM10 na terenie powiatu ostrowskiego dla roku Wyniki pomiarów stężeń pyłu zawieszonego PM10 prowadzonych w roku 2006 na stacji w Ostrowie Wielkopolskim przedstawiono w rozdziale 4.2. Stężenie średnioroczne PM10 obliczone na podstawie pomiarów wynosi 35,5 μg/m 3. Wartość stężenia średniorocznego dla roku 2006 obliczona przy użyciu modelu ADMS-Urban w punkcie stacji pomiarowej wynosi przy ul. Wysockiej 25,3 μg/m 3. Oznacza to zgodność na poziomie 71 %. Jeżeli chodzi o ilość przekroczeń wartości dopuszczalnej stężenia 24-godzinnego według pomiarów wynosi ona 53 natomiast ilość obliczona przez model wynosi 27. Można zatem stwierdzić, że wyniki przeprowadzonego modelowania stężeń pyłu PM10 charakteryzują się dobrą zgodnością z pomiarami zgodność wyników 24-godz. na poziomie 54 %. W rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 87 poz. 798), załącznik 6, tabela 4 zalecane jest do 50% zgodność odchylenia standardowego pomiarów i obliczeń stężeń średniorocznych. Poniżej, w tabeli, przedstawiono porównanie wyników pomiarów i wyników obliczeń dla pyłu PM10. Tabela 37. Porównanie wyników pomiarów na stacji pomiarowej w Ostrowie Wielkopolskim i wyników obliczeń stężeń pyłu zawieszonego PM10. ul. Wysocka 57 parametr wynik pomiaru wynik obliczeniowy Stężenie średnioroczne [μg/m 3 ] 35,5 25,3 Najwyższe stężenie 24-godz [μg/m 3 ] ,5 Najniższe stężenie 24-godz. [μg/m 3 ] 1 13,3 90,4 percentyl ze stężeń 24-godz. [μg/m 3 ] 62,9 44,9 Ilość dni z przekroczeniami dopuszczalnego stężenia 24-godz. Do obliczeń przyjęto dane meteorologiczne ze stacji w Kaliszu. Przeprowadzono również porównanie przebiegu czasowego wartości stężeń 24-godzinnych pyłu PM10 obliczonych z wartościami zmierzonymi na stacji pomiarowej przy ul. Wysockiej w roku Wyniki przedstawiono na wykresie poniżej. Zasadnicze trendy zmienności są zachowane, występuje stosunkowo dobra korelacja czasowa obu przebiegów. marzec 2009 r. 115

116 stężenie 24-godz. pyłu PM10 [ g/m 3 ] 300 pomiary obliczenia Wykres 21. Porównanie wyników pomiarów na stacji pomiarowej przy ul. Wysockiej i obliczeń stężeń 24-godz. pyłu PM10 w Ostrowie Wielkopolskim w 2006 roku. marzec 2009 r. 116

117 13.5 Obliczenia i analiza stanu zanieczyszczenia powietrza na terenie powiatu ostrowskiego w roku bazowym Analizę przeprowadzono przy użyciu modelu obliczeniowego ADMS-Urban (wersja 2.3). Poniższa tabela przedstawia parametry przyjęte do analizy. Tabela 38. Parametry przyjęte do analizy dla roku bazowego Parametr modelu Wartość Uwagi Dane wejściowe - emisja Szorstkość terenu Minimalna długość Monina- Obuchowa Emitory punktowe 17 Emitory liniowe Gridy powierzchniowe 405 0,8 m 15 m Dane dotyczące bilansów wielkości emisji zostały opisane w powyższych rozdziałach Tło stężenia pyłu PM μg/m 3 Krok siatki obliczeniowej Grupowanie źródeł Czas uśredniania Format wyników Plik danych meteorologicznych Profile zmienności czasowej emisji 1000 m dla powiatu 250 m dla Ostrowa Wlkp. Włączone 24 h Pył zawieszony PM stężenie średnie roczne - ilości przekroczeń dopuszczalnego stężenia 24-godz. - percentyl 90,4 ze stężeń 24 godz linii Włączone Siatka na planie prostokąta obejmująca obszar całego powiatu Utworzono 3 grupy źródeł emisji Obliczana jest ilość przypadków przekroczeń dopuszczalnego stężenia 24-godz. w ciągu roku Dla poszczególnych rodzajów źródeł, profile roczne i dobowe. Stężenia średnioroczne pyłu PM10 Wyniki obliczeń stężeń średniorocznych pyłu PM10 dla roku bazowego 2006 przedstawiono na mapie w załączniku nr 7.2. Analizując uzyskane wyniki można sformułować następujące wnioski: przekroczenia dopuszczalnej wielkości stężenia średniorocznego pyłu PM10 obejmują obszar Ostrowa Wielkopolskiego u zbiegu osiedli Śródmieście i Powstańców Wielkopolskich oraz 11 W przyjętym tle zanieczyszczeń została uwzględniona emisja ze źródeł naturalnych oraz antropogenicznych pochodzących spoza strefy, w tym spoza granic kraju. Przy analizie wielkości tła zanieczyszczeń dla powiatu ostrowskiego wzięto pod uwagę wielkości stężeń pomiarowych pyłu PM10 zanotowanych na stacji pomiarowej zlokalizowanej w Ostrowie Wielkopolskim. marzec 2009 r. 117

118 teren wzdłuż dróg krajowych nr 11, 25 i częściowo 36, najwyższe stężenia średnioroczne pyłu PM10 występują wzdłuż ul. Wrocławskiej w Ostrowie Wielkopolskim, stężenia średnioroczne osiągają wielkość maksymalną 56,76 g/m 3, najniższe stężenia średnioroczne PM10 występują na obszarach wiejskich powiatu, na terenach rolnych i leśnych. Rysunek 6. Rozkład stężeń średniorocznych pyłu zawieszonego PM10 w Ostrowie Wielkopolskim - rok bazowy Wyniki obliczeń stężeń 24-godz. pyłu PM10 Wyniki obliczeń stężeń 24-godz. pyłu PM10 dla roku bazowego 2006 przedstawiono na mapie w załączniku nr 7.2. Przekroczenia dopuszczalnego stężenia 24-godzinnego pyłu PM10 przeanalizowano w układzie percentyli 90,4 ze stężeń 24-godz. Analizując uzyskane wyniki można sformułować następujące wnioski: przekroczenia w ilości powyżej 35 w ciągu roku występują na obszarach 12 : gminy Nowe Skalmierzyce oraz na terenie Ostrowa Wielkopolskiego (obszar przekroczeń przedstawiono na rysunku poniżej) maksymalna wartość percentyla w powiecie ostrowskim wynosi 92,93 μg/m 3, ww. obszary przekroczeń podlegają prognozie dotrzymywania dopuszczalnego poziomu dla roku Obszary: gmina Nowe Skalmierzyce oraz Ostrów Wielkopolski wchodzą w tzw. obszar przekroczeń percentyla 90,4 ze stężeń 24-godzinnych pyłu PM10 marzec 2009 r. 118

119 Rysunek 7. Percentyl 90,4 ze stężeń 24-godz. pyłu zawieszonego PM10 w powiecie ostrowskim - rok bazowy Rysunek 8. Percentyl 90,4 ze stężeń 24-godz. pyłu zawieszonego PM10 w Ostrowie Wielkopolskim - rok bazowy marzec 2009 r. 119

120 13.6 Analiza udziału grup źródeł emisji - procentowy udział w zanieczyszczeniu powietrza poszczególnych grup źródeł emisji i poszczególnych źródeł emisji Analizę udziału poszczególnych grup źródeł emisji przeprowadzono w oparciu o następujący podział źródeł zlokalizowanych na terenie powiatu: źródła punktowe, dotyczą korzystania ze środowiska, źródła liniowe, dotyczą powszechnego korzystania ze środowiska, źródła powierzchniowe, dotyczą powszechnego korzystania ze środowiska. Dla wszystkich punktów siatki obliczeniowej wyznaczono stężenia średnioroczne odpowiadające oddziaływaniu poszczególnych grup źródeł. Wyniki przedstawione są na mapach w załączniku nr 7.2. W tabeli poniżej przedstawiono zestawienie parametrów statystycznych przestrzennego rozkładu udziałów grup źródeł emisji w stężeniach średniorocznych pyłu PM10. Tabela 39. Zestawienie parametrów statystycznych przestrzennego rozkładu udziałów grup źródeł emisji w stężeniach średniorocznych pyłu PM10 Rodzaje źródeł Średni udział na terenie powiatu ostrowskiego Średni udział na obszarze przekroczeń Wartość maksymalna* [μg/m 3 ] Wartość minimalna* [μg/m 3 ] Źródła liniowe 26,09% 59,60% 22,55 0,01 Źródła punktowe 5,41% 1,63% 2,92 0,01 Źródła powierzchniowe 68,50% 38,77% 13,09 0,11 * wartości nie uwzględniają tła Poniżej przedstawiono graficznie udziały poszczególnych grup źródeł emisji w imisji na terenie powiatu ostrowskiego oraz w obszarze przekroczeń dopuszczalnego stężenia średniorocznego. udziały na terenie powiatu ostrowskiego 26% 69% 5% źródła liniowe źródła punktowe źródła powierzchniowe Wykres 22. Udział poszczególnych rodzajów źródeł emisji w stężeniach imisyjnych pyłu PM10 w powiecie ostrowskim. marzec 2009 r. 120

121 udziały w obszarze przekroczeo 39% 59% 2% źródła liniowe źródła punktowe źródła powierzchniowe Wykres 23. Udział poszczególnych rodzajów źródeł emisji w obliczonych stężeniach średniorocznych pyłu PM10 w obszarze przekroczeń w powiecie ostrowskim. Analizując wyniki uzyskane dla całego obszaru obliczeniowego powiatu ostrowskiego można sformułować następujące wnioski: największe oddziaływanie na stan jakości powietrza w powiecie mają źródła powierzchniowe (ok. 69 %) i liniowe (26 %); dotyczy to zarówno osiąganych wartości stężeń jak i zasięgu ich występowania, źródła punktowe mają bardzo małe znaczenie w stężeniach średniorocznych (ok. 5 %), na obszarze występowania przekroczeń rośnie udział źródeł liniowych (do 58 %) maleje natomiast udział źródeł powierzchniowych (do 40 %), w obszarze przekroczeń udział źródeł punktowych jest znikomy, nie przekracza nieznacznie 2 %, oddziaływanie poszczególnych rodzajów źródeł emisji na stan jakości powietrza może lokalnie być zwiększone lub zmniejszone w stosunku do udziałów średnich dla powiatu, o czym świadczy znaczny rozrzut wartości stężeń średniorocznych pyłu PM10, rozkład udziałów procentowych zależy od lokalizacji punktów obliczeniowych, gdyż na obszarach zabudowy oddalonych od głównych ciągów komunikacyjnych udział źródeł powierzchniowych silnie rośnie i może być przeważający, wpływ emisji liniowej jest największy wzdłuż dróg, emisja liniowa jest w największym stopniu odpowiedzialna za przekroczenia dopuszczalnego poziomu stężenia średniorocznego pyłu PM10 na terenie obszaru przekroczeń w powiecie, a szczególnie w Ostrowie Wielkopolskim, emitory punktowe mają bardzo mały wpływ na wielkość stężeń średniorocznych pyłu zawieszonego PM10 na terenie powiatu ostrowskiego. Jak wcześniej wspomniano, emisję ze źródeł punktowych traktujemy jako korzystanie ze środowiska, natomiast emisja ze źródeł powierzchniowych i liniowych dotyczy powszechnego korzystania ze środowiska. Przedstawione powyżej rozważania oraz wyniki modelowania rozprzestrzeniania zanieczyszczeń wskazują jednoznacznie, że za wielkość stężeń pyłu PM10 na terenie powiatu ostrowskiego w przeważającej mierze odpowiadają źródła emisji pochodzące z powszechnego korzystania ze środowiska. Natomiast korzystanie ze środowiska ma znikomy wpływ na wielkość stężeń zarówno na terenie powiatu, jak i na obszarze przekroczeń. marzec 2009 r. 121

122 udziały na terenie powiatu ostrowskiego 5% 95% korzystanie ze środowiska powszechne korzystanie ze środowiska Wykres 24. Udział rodzajów korzystania ze środowiska w wielkości stężeń pyłu PM10 na terenie powiatu ostrowskiego. udziały w obszarze przekroczeo 2% 98% korzystanie ze środowiska powszechne korzystanie ze środowiska Wykres 25. Udział rodzajów korzystania ze środowiska w wielkości stężeń pyłu PM10 w obszarze przekroczeń Analiza napływu zanieczyszczeń ze źródeł punktowych spoza strefy na stan jakości powietrza w strefie Emisja ze źródeł w bezpośrednim sąsiedztwie strefy Analizie poddano napływ pyłu zawieszonego PM10 ze źródeł punktowych zlokalizowanych na terenie powiatów ościennych (krotoszyńskiego, pleszewskiego, kaliskiego ziemskiego, miasta Kalisz, ostrzeszowskiego, oleśnickiego i milickiego) na teren powiatu ostrowskiego. Wyniki obliczeń stężeń imisyjnych pyłu PM10 dla roku bazowego 2006 określające napływ z emitorów punktowych zlokalizowanych w powiatach ościennych przedstawiono na mapie w załączniku nr 7.2. Przeprowadzone modelowanie pokazało, że napływ pyłu zawieszonego PM10 pochodzący z emisji punktowej z powiatów ościennych jest znikomy (na poziomie 0,2 μg/m 3 stężeń średniorocznych) i pomijalny. marzec 2009 r. 122

123 Emisja ze źródeł województwa wielkopolskiego Analizie poddano również napływ z największych źródeł punktowych pyłu PM10 zlokalizowanych na terenie województwa wielkopolskiego na teren powiatu ostrowskiego. Wyniki obliczeń stężeń imisyjnych pyłu PM10 dla roku bazowego 2006 określające napływ z emitorów punktowych zlokalizowanych w województwie wielkopolskim przedstawiono na mapie w załączniku nr 7.2. Przeprowadzone modelowanie pokazało, że napływ pyłu zawieszonego PM10 pochodzący z emisji punktowej w województwie jest znikomy (na poziomie 0,2 μg/m 3 stężeń średniorocznych) i pomijalny Emisja ze źródeł z terenu województw ościennych Przeprowadzono analizę napływu zanieczyszczeń (pyłu PM10) z wysokich emitorów (h > 100 m) zlokalizowanych na terenie województw ościennych względem wielkopolskiego na teren powiatu ostrowskiego. Uwzględniono emitory elektrowni i elektrociepłowni, których zestawienie przedstawiono w rozdziale Wyniki obliczeń stężeń imisyjnych pyłu PM10 dla roku bazowego 2006 określające napływ z emitorów punktowych zlokalizowanych w województwach ościennych przedstawiono na mapie w załączniku nr 7.2. Przeprowadzone modelowanie pokazało, że napływ pyłu zawieszonego PM10 pochodzący z tzw. dalekiej emisji punktowej ze źródeł energetyki zawodowej zlokalizowanych w województwach ościennych jest znikomy (na poziomie 0,04 μg/m 3 stężeń średniorocznych) i pomijalny Prognozy emisji zanieczyszczeń do powietrza dla 2015 roku W pierwszej części niniejszego podrozdziału przedstawiono podstawowe założenia do prognozy na rok 2015, w drugiej części zaprezentowano natomiast wyniki i przeprowadzono analizę obliczeń modelowych. Biorąc pod uwagę wyniki modelowania jakości powietrza, jako obszar występowania przekroczeń normatywnych stężeń pyłu zawieszonego PM10 w powietrzu zidentyfikowano następujące gminy: Nowe Skalmierzyce oraz osiedla Ostrowa Wielkopolskiego: Śródmieście, Nowe Parcele, Parcele Zacharzewskie, Powstańców Wielkopolskich, Jana Pawła II, Krępa, Stare Kamienice oraz Odolanowskie. Obszary te przyjęto do oceny dotrzymywania dopuszczalnych stężeń w roku prognozy (2015). Ocena dotyczy zarówno stężeń średniorocznych pyłu PM10 jak i stężeń 24-godzinnych pyłu PM10. W zakresie analizy stężeń 24-godzinnych, zgodnie z dokumentem Zasady sporządzania naprawczych programów ochrony powietrza w strefach przeprowadzono analizę percentyli 90, Założenia dla prognozy roku Prognozę przeprowadzono dla obszaru powiatu ostrowskiego i szczegółowo dla miasta Ostrowa Wielkopolskiego, gdzie wyniki modelowania jakości powietrza dla roku bazowego wykazały występowanie przekroczeń normatywnych stężeń pyłu zawieszonego PM10 w powietrzu. Ponieważ, jak wykazała przedstawiona w rozdziale 4.6 analiza udziałów grup źródeł, wpływ na jakość marzec 2009 r. 123

124 powietrza na terenie powiatu ostrowskiego ma przede wszystkim emisja liniowa (udział 59 % w obszarze przekroczeń) oraz emisja powierzchniowa (udział 39 % w obszarze przekroczeń), dlatego też zaplanowano redukcję emisji dla źródeł liniowych i powierzchniowych. W obliczeniach uwzględniono obwodnice Ostrowa Wielkopolskiego (na drodze nr 11) oraz Nowych Skalmierzyc (na drodze nr 25), będące w trakcie realizacji. Konieczną redukcję wielkości emisji powierzchniowej oszacowano metodą kolejnych przybliżeń wykonując modelowanie imisji dla roku prognozy Modelowanie dla roku prognozy dla powiatu ostrowskiego wykonano w tym celu trzy razy. Emisja powierzchniowa - niska emisja Redukcję emisji powierzchniowej założono dla obszarów, gdzie występują przekroczenia w roku bazowym. Przyjęte wielkości redukcji emisji przedstawiono poniżej w tabelach: Tabela 40. Redukcja emisji powierzchniowej na obszarze powiatu ostrowskiego. Lp. gminy powiatu ostrowskiego emisja pyłu PM10 [Mg/rok] rok bazowy stopień redukcji emisja pyłu PM10 [Mg/rok] rok prognozy różnica ( ) [Mg/rok] Ostrów Wielkopolski - miasto 297,56 38% 183,35 114,21 2 gmina Ostrów Wielkopolski 117,77 117,77 0,00 3 gmina Nowe Skalmierzyce: 4 Nowe Skalmierzyce - miasto 27,61 27,61 0,00 5 Nowe Skalmierzyce - obszar wiejski 66,03 66,03 0,00 6 gmina Odolanów: 7 Odolanów - miasto 21,52 21,52 0,00 8 Odolanów - obszar wiejski 48,82 48,82 0,00 9 gmina Przygodzice 61,91 61,91 0,00 10 gmina Raszków: 11 Raszków - miasto 13,92 13,92 0,00 12 Raszków - obszar wiejski 64,03 64,03 0,00 13 gmina Sieroszewice 63,20 63,20 0,00 14 gmina Sośnie 43,39 43,39 0,00 15 SUMA 825,76 711,55 114,21 Tabela 41. Redukcja emisji powierzchniowej na obszarze miasta Ostrowa Wielkopolskiego. Lp. osiedla Ostrowa Wielkopolskiego emisja pyłu PM10 [Mg/rok] rok bazowy 2006 stopień redukcji emisja pyłu PM10 [Mg/rok] rok prognozy 2015 Różnica ( ) [Mg/rok] 1 Śródmieście 18,68 40% 11,21 7,47 2 Wenecja 22,16 22,16 0,00 3 Krępa 16,30 10% 14,67 1,63 4 Jana Pawła II 38,25 31% 26,47 11,78 5 Pruślin 21,03 50% 10,52 10,51 6 Kamienice Stare 12,00 50% 6,00 6,00 7 Zacisze - Zębców 31,90 50% 15,95 15,95 marzec 2009 r. 124

125 Lp. osiedla Ostrowa Wielkopolskiego emisja pyłu PM10 [Mg/rok] rok bazowy 2006 stopień redukcji emisja pyłu PM10 [Mg/rok] rok prognozy 2015 Różnica ( ) [Mg/rok] 8 Odolanowskie 19,05 50% 9,53 9,52 9 Nowe Parcele 45,83 50% 22,92 22,91 10 Parcele Zacharzewskie 53,02 50% 26,51 26,51 11 Powstańców Wielkopolskich 19,34 10% 17,41 1,93 SUMA 297,56 183,35 114,21 Emisja liniowa Rozważając zmianę emisji pochodzącej ze źródeł liniowych należy wziąć pod uwagę spodziewany ogólny wzrost natężenia ruchu pojazdów na drogach. Wg szacunków Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad średni wskaźnik wzrostu ruchu pojazdów samochodowych w województwie wielkopolskim dla okresu pięcioletniego wynosi 1,29 na drogach krajowych i 1,09 na drogach wojewódzkich. Wskaźnik wzrostu ruchu obliczony na tej podstawie dla rozpatrywanego okresu od roku 2005 do 2015 wynosi 1,42. Jednocześnie spodziewana redukcja emisji liniowej pyłu PM10 nastąpi poprzez zmianę parametrów emisyjnych pojazdów poruszających się po drogach powiatu ostrowskiego. Przyjęto następujące założenia: budowa obwodnicy Ostrowa Wielkopolskiego zostanie zakończona do końca roku 2011; budowa obwodnicy Nowych Skalmierzyc zostanie zakończona do końca roku 2012; wyprowadzenie ruchu tranzytowego z centrum Ostrowa Wielkopolskiego i Nowych Skalmierzyc spowoduje zmniejszenie ruchu na drogach w obu miastach: pojazdy ciężarowe o 70 % na drogach krajowych i 50 % na pozostałych drogach, pojazdy osobowych i dostawcze o 35% na drogach krajowych i 20 % na pozostałych drogach; wzrost emisji spowodowany wzrostem natężenia ruchu pojazdów będzie kompensowany przez poprawę parametrów emisyjnych pojazdów (w roku 2015 duża grupa pojazdów będzie spełniać normy emisji Euro 3 i wyższych). Obliczenia stężeń pyłu PM10 na terenie powiatu ostrowskiego w roku bazowym 2006 wykazały wpływ źródeł komunikacyjnych na przekroczenia dopuszczalnych stężeń pyłu PM10 w powietrzu na poziomie 59 % w obszarze przekroczeń. W ramach działań dodatkowych zmierzających do ograniczenia wpływu zanieczyszczeń pochodzących z komunikacji na stan jakości powietrza zaproponowano: 1) poprawa stanu technicznego dróg istniejących utwardzenie poboczy w celu redukcji wtórnego unosu pyłu z drogi, 2) działania (prowadzone już w mieście Ostrowie Wielkopolskim) polegające na ograniczeniu emisji wtórnej pyłu poprzez odpowiednie utrzymanie czystości nawierzchni (czyli poprzez czyszczenie metodą mokrą przy odpowiednich warunkach meteorologicznych). Działania polegające na utrzymaniu czystości nawierzchni dróg należy realizować z częstotliwością zależną od panujących warunków pogodowych, minimum raz na miesiąc na ulicach uwzględnionych w niniejszym Programie. W ramach działań dodatkowych zaproponowano również wymianę taboru komunikacji miejskiej z autobusów zasilanych olejem napędowym na autobusy zasilane alternatywnym paliwem gazowym CNG. marzec 2009 r. 125

126 Zakładaną wielkość emisji ze źródeł liniowych (w roku prognozy 2015) po wprowadzeniu działań naprawczych przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 42. Emisja pyłu PM10 z poszczególnych odcinków dróg w powiecie ostrowskim w roku bazowym i w roku prognozy. Lp. nr drogi miejscowość drogi, ulice długość odcinka [km] emisja pyłu PM10 w 2006 [Mg/rok] emisja pyłu PM10 w roku prognozy 2015 [Mg/rok] 1 11 Sobótka - Ostrów Wlkp. 13,11 11, Sobótka - węzeł obwodnica Ostrowa Wlkp. 11,09 9, Nowe Skalmierzyce - Ostrów Wlkp. 12,24 19, obwodnica Nowych Skalmierzyc 13,05 19, Nowe Skalmierzyce - przejście przez miasto 4,86 4, Biadki - Ostrów Wlkp. 15,38 9,603 9, Sulmierzyce - Odolanów - Czarnylas 22,35 5,462 5, Ostrów Wlkp. - Przygodzice - Antonin - Niedźwiedź 15,21 19, węzeł obwodnicy Ostrowa Wlkp. - Antonin 8,04 10, Antonin - Międzybórz 17,17 7,868 7, Odolanów - Tarchały Wielkie - granica Ostrowa Wlkp. 10,15 5,450 5, granica powiatu - Ołobok - Wielowieś - granica powiatu 21,65 2,857 2, Ligota - Raszków 10,55 1,658 1, Janków Przygodzki - Przygodzice 8,37 1,071 1, Garki - Bogdaj 11,55 1,336 1, Sośnie - Surmin 10,28 2,009 2, Surmin - Chojnik 6,13 0,541 0, Karski - Lewków 5,41 1,515 1, Wtórek - Ostrów Wlkp. 2,75 1,293 1, Raszków - Ostrów Wlkp. 7,23 1,164 1, Grudzielec - droga nr 11 6,63 0,612 0, węzeł obwodnicy Ostrowa Wlkp. - granica miasta północna węzeł obwodnicy Ostrowa Wlkp. - granica miasta południowa 2,39 1,443 6,71 6, obwodnica Ostrowa Wlkp. część południowa 12,71 10, obwodnica Ostrowa Wlkp. część północna 5,46 3, , 25 Ostrów Wlkp. ul. Wrocławska 3,67 6,052 2, Ostrów Wlkp. ul. Kaliska 3,25 4,193 2, Ostrów Wlkp. al. Słowackiego 1,88 2,866 1, Ostrów Wlkp. ul. Piłsudskiego 0,58 0,838 0, , 25 Ostrów Wlkp. ul. Głogowska 0,40 0,660 0, Ostrów Wlkp. ul. Chopina 0,30 0,433 0,224 marzec 2009 r. 126

127 Lp. nr drogi miejscowość drogi, ulice długość odcinka [km] emisja pyłu PM10 w 2006 [Mg/rok] emisja pyłu PM10 w roku prognozy 2015 [Mg/rok] 32 0 Ostrów Wlkp. ul. Kompałły 0,44 0,636 0, , 25 Ostrów Wlkp. ul. Sienkiewicza 0,28 0,462 0, , 25 Ostrów Wlkp. ul. Wojska Polskiego 0,55 0,907 0, Ostrów Wlkp. ul. Odolanowska 2,42 4,093 2, Ostrów Wlkp. ul. Krotoszyńska 2,61 3,311 2, Ostrów Wlkp. ul. Poznańska 2,93 4,832 2, , 25 Ostrów Wlkp. ul. Raszkowska 0,24 0,396 0, Ostrów Wlkp. ul. Grabowska 3,35 1,575 1, Ostrów Wlkp. ul. Radłowska 1,74 0,547 0, Ostrów Wlkp. ul. Wysocka - ul. Kamienna 3,57 0,137 0, Ostrów Wlkp. ul. Dworcowa 1,04 1,715 0,926 sumaryczna emisja pyłu PM10 z emitorów liniowych 126, ,938 Emisja punktowa Przyjęto dane jak dla wariantu bazowego roku W przyszłości będzie następować zmniejszanie się wielkości emisji ze źródeł przemysłowych energetycznych i technologicznych w związku z wprowadzaniem energooszczędnej i materiałooszczędnej technologii, urządzeń energetycznych niskoemisyjnych, korelujące ze wzmocnieniem działania organów administracji publicznej coraz skuteczniej wdrażających i egzekwujących prawo ochrony środowiska. Na skutek przeprowadzonych procesów termomodernizacyjnych przewiduje się również spadek zapotrzebowania na moc oraz ograniczenie zużycia energii cieplnej. Biorąc pod uwagę powyższe jak również możliwości rozwoju oraz powstanie nowych zakładów (źródeł punktowych) przyjęto założenia takie jak dla roku bazowego. Zestawienie emisji Poniżej, w tabeli, przedstawiono porównanie emisji pyłu PM10 w roku bazowym 2006 i w roku prognozy Tabela 43. Porównanie emisji pyłu PM10 w roku bazowym i w roku prognozy. rodzaj źródeł emisja pyłu PM10 w roku bazowym 2006 [Mg/rok] emisja pyłu PM10 w roku prognozy 2015 [Mg/rok] zmiana emisji pyłu PM10 ( ) [Mg/rok] emitory punktowe 88,45 88,45 0,00 emitory powierzchniowe 825,76 711,55 114,21 emitory liniowe 126,20 124,94 1,26 SUMA 1 040,41 924,94 115,47 marzec 2009 r. 127

128 Obliczenia i analiza stanu zanieczyszczeń powietrza dla roku prognozy Analizę przeprowadzono przy użyciu modelu obliczeniowego ADMS-Urban (wersja 2.3). Siatka obliczeniowa obejmowała powiat ostrowski. W zakresie stężeń 24-godzinnych zastosowano metodę percentylową. Tabela 44. Parametry przyjęte do analizy w roku prognozy Parametr modelu Wartość Uwagi Dane wejściowe - emisja Szorstkość terenu Minimalna długość Monina-Obuchowa Emitory punktowe 17 Emitory liniowe Gridy powierzchniowe 405 0,8 m 15 m Dane dotyczące bilansów wielkości emisji zostały opisane w powyższych rozdziałach Tło stężenia pyłu PM10 13 μg/m 3 Krok siatki obliczeniowej Grupowanie źródeł Czas uśredniania Format wyników Plik danych meteorologicznych Profile zmienności czasowej emisji 1000 m dla powiatu 250 m dla Ostrowa Wlkp. Wyłączone 24 h Pył zawieszony PM stężenie średnie roczne - ilości przekroczeń dopuszczalnego stężenia 24-godz. - percentyl 90,4 ze stężeń 24-godz linii Włączone Siatka na planie prostokąta obejmująca obszar całego miasta Utworzono grupy dla źródeł emisji Obliczana jest ilość przypadków przekroczeń dopuszczalnego stężenia 24-godz. w ciągu roku Dla poszczególnych rodzajów źródeł, profile dobowe i roczne. Wyniki obliczeń stężeń średniorocznych pyłu PM10 Dopuszczalna wartość stężenia średniorocznego pyłu zawieszonego PM10 dla roku 2015 wynosi 40 μg/m 3. Analizując uzyskane wyniki można sformułować następujące wnioski: wartości stężenia średniorocznego powyżej 40 μg/m 3 nie występują w żadnym punkcie obliczeniowym zlokalizowanym na analizowanym obszarze przekroczeń powiatu ostrowskiego, najwyższe obliczone stężenie średnioroczne wynosi 35,6 μg/m 3. Rozkład stężeń średniorocznych dla roku prognozy 2015 na obszarze powiatu ostrowskiego przedstawiony został w załączniku nr 7.2. marzec 2009 r. 128

129 Wyniki obliczeń stężeń 24-godz. pyłu PM10 Dopuszczalna wartość percentyla 90,4 ze stężeń 24-godz. pyłu zawieszonego PM10 dla roku 2015 wynosi 50 μg/m 3. Analizując uzyskane wyniki można sformułować następujące wnioski: po wprowadzeniu działań naprawczych nie występują przekroczenia dopuszczanego stężenia 24-godz. pyłu PM10 dla powiatu ostrowskiego; najwyższa obliczona wartość percentyla 90,4 wynosi 49,4 μg/m 3. Rozkład percentyla 90,4 ze stężeń 24-godzinnych dla roku prognozy 2015 na obszarze powiatu ostrowskiego i miasta Ostrowa Wielkopolskiego przedstawiony został w załączniku nr 7.2. Wnioski: Dla prognozowanej na 2015 rok sytuacji nie występują przekroczenia dopuszczalnych poziomów pyłu zawieszonego PM10 w powietrzu. Prognozowane działania naprawcze zaproponowane w Programie wystarczają do uzyskania stanu jakości powietrza zgodnego z wymaganiami przepisów ochrony środowiska. Podsumowanie: Na mapkach poniżej przedstawiono zmianę jakości powietrza po wprowadzeniu działań naprawczych: marzec 2009 r. 129

130 Rysunek 9. Porównanie rozkładów stężeń pyłu zawieszonego PM10 - percentyl 90,4 ze stężeń 24-godz. w powiecie ostrowskim rok bazowy 2006 i rok prognozy 2015 (wariant 1 ). marzec 2009 r. 130

131 13.9 Zadania wynikające z przeprowadzonych analiz stanu zanieczyszczenia powietrza Analiza możliwych działań naprawczych Zdiagnozowana sytuacja w zakresie zanieczyszczenia powietrza na obszarze powiatu ostrowskiego pyłem zawieszonym PM10, wymusza konieczność zastosowania odpowiednich działań naprawczych, celem redukcji niskiej emisji. Do działań tych można zaliczyć: 1) termomodernizację budynków, 2) centralizację systemów grzewczych np. poprzez podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej, 3) wymianę przestarzałych źródeł ciepła na nowoczesne, 4) zamianę paliwa na ekologiczne lub zastosowanie alternatywnych źródeł energii, 5) modernizację sieci cieplnych, 6) działania w zakresie ograniczania emisji komunikacyjnej poprzez: a) budowę obwodnicy Ostrowa Wielkopolskiego (na drodze nr 11) w celu wyprowadzenia ruchu tranzytowego poza tereny o gęstej zabudowie w realizacji, b) budowę obwodnicy Nowych Skalmierzyc (na drodze nr 25) w celu wyprowadzenia ruchu tranzytowego poza tereny zabudowy mieszkaniowej w realizacji; c) zmniejszenie wielkości emisji wtórnej z dróg poprzez poprawę stanu technicznego dróg (np. utwardzone pobocze) oraz utrzymanie częstszego mokrego czyszczenia dróg, oraz jako działania wspomagające poprawę jakości powietrza: 7) uwzględnienie aspektów ochrony powietrza w planach zagospodarowania przestrzennego (zachowanie istniejących obszarów zieleni w powiecie, projektowanie nowych osiedli mieszkaniowych z uwzględnieniem konieczności przewietrzania centrów miast, rozwoju terenów zielonych ), 8) edukację ekologiczną, 9) działania w zakresie transportu drogowego takie jak: a) budowa obwodnic miast powiatu, b) poprawę płynności ruchu w Ostrowie Wielkopolskim, c) prowadzenie odpowiedniej polityki parkingowej w Ostrowie Wielkopolskim, d) wprowadzenie strefy ograniczonego ruchu w centrum Ostrowa Wielkopolskiego, e) rozbudowa systemu tras rowerowych, 10) działania w zakresie komunikacji miejskiej takie jak: a) zmiana środków transportu Miejskiego Zakładu Komunikacji zasilanych olejem napędowym na autobusy zasilane alternatywnym paliwem gazowym CNG, b) rozwój komunikacji zbiorowej przyjaznej dla użytkownika również pomiędzy poszczególnymi miastami powiatu oraz komunikacji Ostrów - Kalisz. Termomodernizacja może być realizowana poprzez docieplenie ścian budynków i/lub wymianę stolarki okiennej. Centralizacja systemów grzewczych może polegać np. na podłączeniu do miejskiej sieci ciepłowniczej. Rozwiązanie to wymaga jednak istnienia rezerw energetycznych tego źródła ciepła oraz wykonania prac ziemnych w celu rozbudowy sieci. W ramach trzeciego z wymienionych kierunków można dokonać wymiany samego urządzenia grzewczego i/lub instalacji grzewczej. marzec 2009 r. 131

132 Zamiana paliwa na ekologiczne dotyczy przede wszystkim konwersji z tradycyjnego węgla na kwalifikowany sortyment węglowy, gaz, ewentualnie olej opałowy, energię elektryczną, biomasę czy zastosowania alternatywnych źródeł energii w postaci np. kolektorów słonecznych czy pomp ciepła. Pompy ciepła to zwykle inwestycje bardzo kosztowne, natomiast kolektory słoneczne mogą być traktowane jako rozwiązanie uzupełniające lub mieć charakter czasowy, np. pobieranie energii z kolektorów słonecznych może odbywać się w okresie od marca do października. Zamiana paliwa wiąże się najczęściej z koniecznością wymiany kotła oraz instalacji grzewczej. Należy pamiętać, że spalanie paliwa, nawet dobrej jakości, w nieprzystosowanym do tego celu urządzeniu grzewczym będzie powodowało, poza obniżeniem jego sprawności cieplnej, wzrost emisji substancji zanieczyszczających. W celu redukcji emisji wskazana jest zatem wymiana starych kotłów węglowych na nowoczesne, niskoemisyjne kotły, gdzie proces spalania węgla prowadzony jest optymalnie, przez co rośnie sprawność urządzenia. W poniższej tabeli zebrano najważniejsze informacje dotyczące zasygnalizowanych wyżej działań zmierzających do ograniczenia niskiej emisji. Uwzględniono w niej m.in. efekt ekologiczny, koszty inwestycyjne i eksploatacyjne, bariery prawne i społeczne oraz inne czynniki wpływające na atrakcyjność danego działania. marzec 2009 r. 132

133 Tabela 45. Działania zmierzające do ograniczenia emisji pyłu PM10 i poprawy jakości powietrza Rodzaj źródła / działanie Typ działania Efekt ekologiczny Inne zalety Bariery / Wady Koszt inwestycyjny* Koszt eksploatacyjny POWIERZCHNIOWE Termomodernizacja budynków Wymiana starych kotłów węglowych ogólnie gazowe węglowe retortowe węglowe nowoczesne olejowe Redukcja emisji proporcjonalna do spadku zużycia ciepła: - wymiana okien do 20 % - ocieplenie do 25 % Uzyskuje się na terenach gęsto zaludnionych, charakteryzujących się zwartą zabudową >99 % redukcji PM10, wysoka redukcja innych zanieczyszczeń, redukcja odpadów Ok. 92 % redukcji PM10, redukcja innych zanieczyszczeń Ok. 83 % redukcji PM10 (przy paliwie ORZECH) Ok. 98 % redukcji PM10, wysoka redukcja innych zanieczyszczeń, redukcja odpadów Równoczesna modernizacja budynku, zmniejszenie kosztów ogrzewania. Działanie może być łączone z wymianą systemu ogrzewania Wysoka sprawność, automatyka, wysoki komfort użytkowania Wysoka sprawność, automatyka, komfort użytkowania wyższy niż w tradycyjnych, niskie koszty eksploatacji (w porównaniu z gazem) Podwyższona sprawność, prosta automatyka (jako opcja); niska cena zakupu, niskie koszty eksploatacji (w porównaniu z gazem) Wysoka sprawność, automatyka, wysoki komfort użytkowania Koszt wysoki dla osiągniętego efektu ekologicznego Bariera prawna: brak podstaw prawnych do wymuszenia zmian, możliwa jest tylko dobrowolna współpraca właścicieli nieruchomości przy wsparciu finansowym (np. dopłaty lub zwolnienie z podatku od nieruchomości) ze strony administracji Wysoka cena zakupu, wysokie koszty eksploatacji Wysoka cena zakupu, specyficzny rodzaj paliwa Niski komfort użytkowania, efekt ekologiczny silnie zależy od jakości paliwa Wysoka cena zakupu, wysokie koszty eksploatacji (wyższe niż dla gazu) od 110 zł/m 2 Cena jednostkowa: od zł do zł Cena jednostkowa: od zł do zł Cena jednostkowa: od zł do zł Cena jednostkowa: od zł do zł 51,0 zł/gj 25,0 32,0 zł/gj 22,0 29,0 zł/gj 92,0 zł/gj marzec 2009 r. 133

134 Rodzaj źródła / działanie Typ działania Efekt ekologiczny Inne zalety Bariery / Wady Koszt inwestycyjny* Koszt eksploatacyjny Wymiana starych kotłów węglowych Źródła odnawialne Modernizacja sieci cieplnych Kontrola jakości paliw Ograniczenie emisji komunikacyjnej podłączenie do sieci OZC ekologiczne np. na biomasę lub brykiety piece elektryczne Wspomaganie ogrzewania kolektorami słonecznymi Wprowadzenie jako warunku korzystania z dofinansowania stosowania paliwa o określonej jakości (dotyczy nowych kotłów węglowych) Budowa obwodnicy Ostrowa Wielkopolskiego Budowa obwodnicy Nowych Skalmierzyc 100 % redukcji emisji niskiej wszystkich substancji Ok. 87 % redukcji PM10, redukcja innych zanieczyszczeń 100 % redukcji emisji niskiej wszystkich zanieczyszczeń 100 % redukcji dla produkcji zastępowanej energii, pozwalają na 60 % redukcji na c.w.u. i 20 % na c.o. uzyskanie redukcji emisji ze źródeł punktowych (OZC) Wspomaganie działań wymiany kotłów Redukcja emisji ze źródeł liniowych na terenie miasta Redukcja emisji ze źródeł liniowych na terenie miasta B. wysoki komfort użytkowania Wysoka sprawność, automatyka, niskie koszty eksploatacji (w porównaniu z gazem) Wysoka sprawność, automatyka, wysokie koszty eksploatacji Niskie koszty eksploatacji Zmniejszenia strat cieplnych, oszczędność paliwa Można wprowadzić w formie uchwały do regulaminu dofinansowania Zmniejszenie uciążliwości komunikacji samochodowej w mieście Zmniejszenie uciążliwości komunikacji samochodowej w mieście Koszt podłączenia wysoki dla indywidualnego użytkownika. Koszt użytkowania na poziomie ogrz. gazowego; zasięg sieci ograniczony B. wysoka cena zakupu, konieczny specyficzny rodzaj paliwa Wysokie koszty eksploatacji B. wysoka cena zakupu, konieczność współpracy z kotłem gazowym Wysoki koszt Trudności związane z kontrolą; warunek może zniechęcać do wymiany kotłów Wysoki koszt Wysoki koszt Cena jednostkowa od zł do zł Cena jednostkowa od zł do zł ; pompy ciepła powietrzne; ok pompy ciepła gruntowe Cena jednostkowa od zł do zł Wg kosztorysu Wg kosztorysu Wg kosztorysu 25,1 48,2 zł/gj 37,0 47,0 zł/gj zł/gj (p. elektryczne) zł/gj (pompy ciepła) 0 zł/gj marzec 2009 r. 134

135 Rodzaj źródła / działanie Typ działania Efekt ekologiczny Inne zalety Bariery / Wady Zmiana środków transportu Miejskiego Zakładu Komunikacji zasilanych olejem napędowym na autobusy zasilane alternatywnym paliwem gazowym CNG Ograniczenie emisji wtórnej pyłu poprzez odpowiednie utrzymanie czystości nawierzchni (poprzez czyszczenie metodą mokrą) działanie regularne Wspomaganie innych działań Redukcja emisji wtórnej z unoszenia Zmniejszenie uciążliwości taboru komunikacyjnego Niewielkie koszty, poprawa estetyki * koszty inwestycyjne w przypadku kotłów ograniczono do kosztów ich zakupów wraz z niezbędnym wyposażeniem Wysoki koszt Możliwe małe ograniczenia w ruchu Koszt inwestycyjny* Wg kosztorysu Wg kosztorysu Koszt eksploatacyjny marzec 2009 r. 135

136 Jednym z najważniejszych działań naprawczych, mającym na celu ograniczenie niskiej emisji pyłu PM10 pochodzącej z sektora bytowo-komunalnego, jest wymiana dotychczasowych kotłów węglowych o niskiej sprawności na nowoczesne kotły węglowe, retortowe, kotły gazowe, olejowe, bądź kotły na paliwa ekologiczne. W dalszej części dokonano porównania starych kotłów węglowych z kotłami nowoczesnymi (na paliwa stałe, gazowe, płynne), uwzględniając takie aspekty jak: jednostkowy koszt produkcji ciepła (zł/gj), koszt kotła, wskaźnik emisji pyłu ze spalania, redukcja zanieczyszczeń. Porównania dokonano przy następujących założeniach: średnia wielkość kotła dla gospodarstwa domowego ok. 20 kw, ceny paliw wg aktualnie obowiązujących taryf (stawek); dla gazu wzięto pod uwagę grupę taryfową W-3 (1200 < a <= 8000 m 3 /rok; sieć gazowa o ciśnieniu do 0,5 MPa) tj. użytkujących gaz do sporządzania posiłków, podgrzewania ciepłej wody użytkowej oraz do ogrzewania pomieszczeń; ceny kotłów zawierają koszty niezbędnej automatyki; w przypadku kotła gazowego uwzględniono koszt przyłącza, a w przypadku kotła olejowego koszt zbiornika na olej; nie uwzględniono kosztów instalacji wewnętrznych, kominów; nie uwzględniono kosztów obsługi i remontów. marzec 2009 r. 136

137 Tabela 46. Zestawienie parametrów kotłów i paliw dla indywidualnych gospodarstw domowych. Rodzaj kotła Jednostka stare węglowe węglowe nowoczesne węglowe retortowe ekologiczne gazowe olejowe elektryczne sprawność [%] ponad 90 rodzaj paliwa - parametry paliwa: - wartość opałowa - zawartość popiołu - zawartość siarki - zawartość wilgoci Jednostkowy koszt paliwa koszt produkcji ciepła [MJ/kg (MJ/m 3 )] [%] [%] [%] węgiel (orzech, kostka) <0,6 do 12 węgiel (orzech) <0,6 do 12 węgiel (groszek, EKORET) > <0,6 do 12 zł/mg brykiety lub pelety gaz GZ50 olej opałowy - 17,5 35 a 41, / ,86 b 3,00 c taryfa całodniowa 0,1411 zł/kwh 0,1944 zł/kwh - taryfa nocna [zł/gj] 28,5-38, , koszt kotła [zł] od wskaźnik emisji pyłu ogółem [g/gj] 404, ,5 3,7 0 redukcja emisji [%] - 83, ,5 99,75 98,75 100,00 a MJ/m 3 b zł/m 3 c zł/l - marzec 2009 r. 137

138 Na podstawie powyższej tabeli można stwierdzić, że najniższy koszt wytworzenia ciepła występuje w przypadku nowoczesnej kotłowni opalanej węglem i w kotłach retortowych (22 32 zł/gj). Ten sam jakościowo węgiel, spalany w starych kotłach, powoduje wzrost kosztów wytworzenia ciepła o ok. 50 %. Stosunkowo niski koszt występuje również w przypadku zastosowania jako paliwa pelet (do 47 zł/gj). Kotłownia gazowa generuje koszty wytworzenia ciepła na poziomie 51 zł/gj, czyli dwukrotnie wyższe niż nowoczesna kotłownia węglowa. Najwyższe koszty wiążą się jednak ze spalaniem oleju (92 zł/gj). Koszty kotłów zależą od producenta i ich rozpiętość może być znaczna, ogólnie jednak najtańszymi kotłami są kotły węglowe (za wyjątkiem retortowych), następnie kotły gazowe. Najdroższe kotły to kotły olejowe (choć często mają one ceny porównywalne do kotłów gazowych) oraz kotły na pelety. Kotły retortowe są stosunkowo drogie, ale ich zakup zwraca się w krótkim czasie. Pod względem wskaźnika emisji pyłu najkorzystniej prezentują się kotły gazowe (0,5 g/gj) lub olejowe (3,7 g/gj). Należy jednak zwrócić uwagę, że redukcja emisji pyłu, jaką osiąga się w przypadku nowoczesnych kotłów węglowych w stosunku do kotłów starych, jest znaczna (ponad 80 %). Rozpatrując efekt ekologiczny najkorzystniejszym rozwiązaniem jest zamontowanie kotła gazowego, jednak wysoki koszt produkcji ciepła stanowi w tym przypadku poważne ograniczenie dla przeciętnego gospodarstwa domowego. Na terenie powiatu ostrowskiego, zgodnie z obliczeniami przeprowadzonymi dla roku prognozy 2015, występuje potrzeba redukcji niskiej emisji (z sektora bytowo-komunalnego). W rozdziale poniżej określono powierzchnię użytkową lokali, w których należałoby zlikwidować kotły węglowe, aby osiągnąć wymagany poziom redukcji. W rozdziale tym przeanalizowano możliwe do zastosowania działania naprawcze, których efektem powinna być poprawa stanu jakości powietrza na obszarze gdzie zostaną one zrealizowane. Jednak ostatecznie dla powiatu ostrowskiego, będącego przedmiotem tego opracowania, wybrano tylko niektóre z możliwych działań. Przyczyną dokonania takiej selekcji były zarówno przedstawione powyżej względy ekonomiczne i społeczne, jak również względy wynikające z polityki rozwoju powiatu oraz poszczególnych gmin i miast powiatu realizowanej przez gospodarzy terenu. W wyborze brano pod uwagę również specyfikę strefy. Zadecydowało to np. o wymianie starych kotłów węglowych na nowoczesne niskoemisyjne zamiast generalnej zmiany paliwa na gazowe lub olejowe. Nie wprowadzono natomiast strefy ograniczonego ruchu w centrum Ostrowa Wielkopolskiego, gdyż mogłoby to spowodować ograniczenie możliwości rozwoju miasta. Za celowe natomiast uznano prowadzenie odpowiedniej polityki parkingowej w miastach (np. opłaty za postój), która powinna doprowadzić do zmiany nawyków mieszkańców na rzecz wspólnego korzystania z samochodów w celu ograniczenia zanieczyszczeń komunikacyjnych w centrum Ostrowa Wielkopolskiego i unikania sytuacji jeden kierowca jeden samochód. Propozycje działań naprawczych zostały przedyskutowane z władzami powiatu i Ostrowa Wielkopolskiego. marzec 2009 r. 138

139 Obliczenie powierzchni użytkowej lokali 13 objętych działaniami naprawczymi Dla prognozy na rok 2015, na podstawie informacji o redukcji emisji przedstawionych w rozdziale można obliczyć powierzchnię użytkową lokali, które powinny być objęte programem redukcji. Jednostkową emisję na 1 m 2 powierzchni użytkowej oszacowano na podstawie zapotrzebowania na energię cieplną realizowanego przez spalanie węgla w statystycznym mieszkaniu o powierzchni 85,1 m 2 (wg danych GUS) dla powiatu ostrowskiego i 74,6 m 2 dla Ostrowa Wielkopolskiego, które przeliczono następnie za pomocą wskaźnika emisji na emisję jednostkową. Tabela 47. Parametry przyjęte do obliczeń dla kotłów węglowych Obszar roczne zapotrzebowanie na energię cieplną jednostkowa emisja pyłu PM10 ze spalania węgla [GJ/m 2 *] [kg/m 2 ] powiat ostrowski 0,74 0,34 miasto Ostrów Wielkopolski 0,88 0,34 * przyjęto do obliczeń przykładowe mieszkanie o średniej powierzchni użytkowej wg danych GUS z 2006 wynoszącej 85,1 m 2 i 74,6 m 2. Szacunkowa powierzchnia lokali przewidzianych do przeprowadzenia działań naprawczych przedstawia się następująco: powierzchnia użytkowa lokali, dla których przewiduje się termomodernizację, szacuje się na ok m 2, powierzchnia użytkowa lokali, dla której przewiduje się wymianę czynnika grzewczego lub wymianę starych kotłów węglowych na nowoczesne, niskoemisyjne kotły węglowe lub podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej szacuje się na ok m 2, ww. powierzchnia użytkowa została rozłożona proporcjonalnie do założonego procentu redukcji na poszczególne obszary (osiedla) Ostrowa Wielkopolskiego objęte działaniami naprawczymi (tabela 34). Tabela 48. Wielkość powierzchni lokali objętych wymianą czynnika grzewczego na obszarach działań naprawczych. Obszar Ogólna liczba powierzchni użytkowej lokali na obszarze [m 2 ], dla której przewiduje się likwidację kotłów osiedla Ostrowa Wielkopolskiego Śródmieście Wenecja 0 Krępa Jana Pawła II Lokal mieszkanie w budynku wielorodzinnym, budynek jednorodzinny, budynek użyteczności publicznej, inne wyposażone w indywidualne źródła ciepła zaliczane do tzw. niskiej emisji. marzec 2009 r. 139

140 Obszar Ogólna liczba powierzchni użytkowej lokali na obszarze [m 2 ], dla której przewiduje się likwidację kotłów Pruślin Kamienice Stare Zacisze_Zębców Odolanowskie Nowe Parcele Parcele Zacharzewskie Powstańców Wielkopolskich razem w Ostrowie Wlkp koszt przeprowadzenia całej operacji jak również powierzchnia użytkowa lokali, w których przeprowadzona zostanie operacja zależy od wybranego wariantu działań naprawczych (wariant podstawowy wymiana kotłów i zmiana paliwa, podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej oraz termomodernizacja budynków, wariant alternatywny wymiana kotłów na nowoczesne węglowe oraz termomodernizacja, wariant optymalny wymiana kotłów i zmiana paliwa, wymiana kotłów na nowoczesne węglowe, podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej oraz termomodernizacja budynków) i wynosi: - w przypadku wariantu podstawowego (WP) - ok. 51,1 mln zł*., - w przypadku wariantu alternatywnego (WA) ok. 59,7 mln zł*, - w przypadku wariantu optymalnego (WO) ok. 57,7 mln zł*. * kwoty uwzględniają również szacowane koszty przeznaczone na działanie wspomagające - działania promocyjne i edukacyjne (ulotki, imprezy, akcje szkolne, audycje) oraz koszty stworzenia i utrzymania systemu organizacyjnego dla działań naprawczych. Kwoty ww. nie uwzględniają kosztów mokrego czyszczenia dróg oraz kosztów budowy obwodnicy, opcja ekologicznych kotłów na biomasę, ze względu na zbyt wysokie koszty inwestycyjne będzie stosowana bardzo rzadko; z kolei wysokie koszty eksploatacyjne kotłów olejowych (średni koszt produkcji ciepła na poziomie 92 zł/gj) powodują, że opcja kotłów olejowych jest również mało atrakcyjna do powszechnego stosowania Podsumowanie analiz stanu zanieczyszczenia powietrza w powiecie ostrowskim Przeprowadzone obliczenia i analizy wykazały, że zasadniczy udział w stężeniu pyłu zawieszonego PM10 w powietrzu na obszarach przekroczeń mają źródła liniowe oraz w mniejszym stopniu źródła powierzchniowe związane z ogrzewaniem indywidualnym, czyli niska emisja. Najważniejsze działania naprawcze, mające na celu uzyskanie dotrzymania poziomów dopuszczalnych, koncentrują się na rozwiązaniu problemu wpływu transportu samochodowego na stan jakości powietrza. W centrum tych działań znajduje się będąca w trakcie realizacji budowa obwodnicy Ostrowa Wielkopolskiego. Jednak, z uwagi na znaczący (na poziomie blisko 40% w obszarze przekroczeń) marzec 2009 r. 140

141 udział źródeł powierzchniowych w przekroczeniach dopuszczalnych stężeń pyłu PM10 konieczne jest również podjęcie działań związanych z redukcją niskiej emisji w Ostrowie Wielkopolskim. Zaplanowana do realizacji obwodnica Nowych Skalmierzyc spowoduje ograniczenie wielkości stężeń w mieście w sposób wystarczający do zachowania standardów jakości powietrza. Wszystkie proponowane działania naprawcze, ich efekt ekologiczny, koszty realizacji i termin realizacji przedstawiono w rozdziale 5 w części opisowej niniejszego dokumentu. Uwagi końcowe: Brak podstaw prawnych do zarządzenia obligatoryjnej wymiany starych kotłów i pieców węglowych przez osoby fizyczne jest poważną barierą realizacji programu redukcji niskiej emisji. W opinii przedstawicieli stron zaangażowanych w przygotowanie i realizację Programów ochrony powietrza problem ten wymaga wdrożenia w przyszłości systemowych rozwiązań legislacyjnych. W aktualnym stanie formalno-prawnym kluczowym czynnikiem powodzenia programu redukcji niskiej emisji jest przygotowanie dla mieszkańców atrakcyjnej oferty dofinansowania wymiany oraz wykazanie poza efektem ekologicznym istotnych oszczędności po stronie kosztów eksploatacyjnych (przypadek wysokosprawnych kotłów opalanych węglem) oraz wzrostu poziomu komfortu użytkowania urządzeń. 14 Czas potrzebny na realizację celów Programu Proponuje się następujący czas realizacji poszczególnych działań naprawczych: program redukcji niskiej emisji realizacja w latach ; koordynacja realizacji działań naprawczych - zadanie ciągłe od 2009 do Analiza materiałów, dokumentów i publikacji wykorzystanych do opracowania Programu Do sporządzenia POP wykorzystano materiały, dokumenty, publikacje, które: pozwoliły określić istniejące, a także oszacować prognozowane poziomy zanieczyszczenia powietrza, stanowią narzędzia polityki ekologicznej w powiecie, określają strategie, plany, programy mające wpływ na środowisko, opisują techniki i technologie ograniczające wprowadzanie substancji do powietrza. Do opracowania niniejszej dokumentacji wykorzystano dane bazy opłatowej Urzędu Marszałkowskiego w Poznaniu oraz dane z pozwoleń na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza przekazane przez Urząd Marszałkowski w Poznaniu i Urząd Wojewódzki w Poznaniu. Dane te zostały wykorzystane do stworzenia bazy danych dotyczących emisji punktowej. W oparciu o ww. materiały sformułowano działania naprawcze przedstawione w niniejszym Programie. marzec 2009 r. 141

142 W opracowaniu wykorzystano również m.in. następujące dokumenty: Wojewódzki, powiatowy i gminne programy ochrony środowiska Założenia polityki energetycznej państwa przewidują, że w związku z urealnieniem cen energii, postępem w modernizacji i restrukturyzacji działalności gospodarczej oraz wzrostem świadomości ekologicznej społeczeństwa, zużycie energii w przeliczeniu na jednostkę krajowego produktu będzie się nadal zmniejszać. W 2010 roku poziom zużycia energii powinien obniżyć się o ok. 25 % w stosunku do 2000 roku. Ustalono następujące kierunki działań: prowadzanie energooszczędnych technologii i urządzeń w przemyśle oraz energetyce; zmniejszenie strat energii (zwłaszcza cieplnej) w systemach przesyłowych, poprawa parametrów energetycznych budynków oraz podnoszenie sprawności wytwarzania energii. Strategia Rozwoju Energii Odnawialnej zakłada osiągnięcie w 2010 roku 7,5 % (w scenariuszu najbardziej prawdopodobnym) udziału energii odnawialnej w całkowitym zużyciu energii pierwotnej. Poziom ten można osiągnąć głównie przez odpowiednie wykorzystanie: zasobów biomasy do produkcji energii cieplnej, energii wody i wiatru do produkcji energii elektrycznej, słońca do produkcji energii cieplnej i elektrycznej, wód geotermalnych do produkcji energii cieplnej. Przewiduje się, że duży udział w produkcji czystej energii będzie pochodził ze spalania biomasy (słomy, drewna, ścinek itp.). Wynika to głównie z tkwiącego w Polsce potencjału tej energii, dopracowanej techniki produkcji odpowiednich urządzeń przetwarzających oraz stosunkowo niskich kosztów produkcji energii przetworzonej. Natomiast pozostałe rodzaje energii odnawialnej mają jedną wadę, mianowicie koszt jednostkowy produkcji energii przetworzonej jest kilkakrotnie wyższy od kosztu produkcji metodami konwencjonalnymi (spalania paliw kopalnych czy produkcja energii elektrycznej w elektrowniach szczytowo-pompowych). Wśród podstawowych działań w zakresie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych należy wymienić: intensywny rozwój energetyki odnawialnej na szczeblu regionalnym i lokalnym, pracującej w układach zdecentralizowanych na regionalne i lokalne potrzeby; popularyzacja i wdrożenie najlepszych praktyk w dziedzinie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, w sferze rozwiązań technologicznych, organizacyjnych i finansowych. W opracowaniu wykorzystano następujące programy ochrony środowiska: Program Ochrony Środowiska dla powiatu ostrowskiego, 2003 r. Program Ochrony Środowiska dla miasta Ostrów Wielkopolski, 2004 r. Program Ochrony Środowiska dla gminy Ostrów Wielkopolski, 2003 r. Program Ochrony Środowiska dla gminy Raszków, 2004 r. Program Ochrony Środowiska dla gminy Sośnie, 2004 r. Program Ochrony Środowiska dla gminy Przygodzice, 2004 r. Program Ochrony Środowiska dla gminy Sieroszewice, 2004 r. W Programie ochrony środowiska dla powiatu ostrowskiego pośród przedsięwzięć priorytetowych marzec 2009 r. 142

143 w perspektywie długoterminowej w sferze poprawy jakości powietrza w powiecie wymieniono w programie ograniczenie emisji niskiej z sektora prywatnego (emisja z domków jednorodzinnych, palenisk domowych). Inne materiały, dokumenty, publikacje 1. Zakrzewski, Sigmund F., Podstawy toksykologii środowiska., 1995, PWN, ss. 261 (s. 116) 2. Markiewicz, A., Podstawy modelowania rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w powietrzu atmosferycznym, Ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok 2006, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, Raport o stanie środowiska w województwie wielkopolskim w roku 2006, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, Piotr Grzegorczyk, Energia elektryczna kontra niska emisja, Wokół Energetyki, 3/ Monitoring tła zanieczyszczenia atmosfery w Polsce dla potrzeb EMEP i GAW/WMO - raport syntetyczny 2005, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Jacek Iwanek, Grażyna Mitosek, Dominik Kobus, Katarzyna Bąk, Wybrane problemy zanieczyszczenia powietrza w Polsce w 2005 roku w świetle wyników pomiarów prowadzonych w ramach PMŚ, Inspekcja Ochrony Środowiska, Dane o natężeniu ruchu w województwie wielkopolskim w 2005 r. 9. Wyniki pomiarów średniego dobowego ruchu drogowego w województwie wielkopolskim w 2005 r., Zarząd Dróg Wojewódzkich w Poznaniu. 10. Dane statystyczne dotyczące powiatu ostrowskiego (GUS). 11. Informacje nt. emisji pyłu, natężenia ruchu, ogrzewania, zaopatrzenia w ciepło i inne uzyskane ze Starostwa Powiatowego, Urzędu Miasta Ostrowa Wielkopolskiego, Ostrowskiego Zakładu Ciepłowniczego. 12. Dane własne ATMOTERM S.A. raporty emisji pyłu z Wojewódzkiego Banku Zanieczyszczeń Środowiska. 13. Z uwagi na brak zweryfikowanych danych nie skorzystano z Krajowego Rejestru Transferu i Uwalniania Zanieczyszczeń. Pierwsze sprawozdanie objęte obowiązkiem raportowania będą dostępne dopiero za 2007 rok. marzec 2009 r. 143

144 16 Załączniki graficzne 16.1 Położenie stacji pomiarowej mierzącej poziom pyłu PM10 w powietrzu na terenie Ostrowa Wielkopolskiego 1. Zdjęcie satelitarne okolic punktu pomiarowego przy ul. Wysockiej 57 (źródło: marzec 2009 r. 144

145 2. Lokalizacja stacji pomiarowej w Ostrowie Wielkopolskim. marzec 2009 r. 145

146 16.2 Mapy Tabela 49. Spis map Nr mapy Treść Lokalizacja emitorów punktowych, powierzchniowych i liniowych na terenie powiatu ostrowskiego Lokalizacja emitorów punktowych, powierzchniowych i liniowych na terenie Ostrowa Wielkopolskiego Rozkład stężeń średniorocznych pyłu zaw. PM10 [μg/m 3 ] rok bazowy 2006 powiat ostrowski Rozkład stężeń średniorocznych pyłu zaw. PM10 [μg/m 3 ] z emisji powierzchniowej rok bazowy 2006 powiat ostrowski Rozkład stężeń średniorocznych pyłu zaw. PM10 [μg/m 3 ] z emisji punktowej rok bazowy 2006 powiat ostrowski Rozkład stężeń średniorocznych pyłu zaw. PM10 [μg/m 3 ] z emisji liniowej rok bazowy 2006 powiat ostrowski Percentyl 90,4 ze stężeń 24-godz. pyłu zaw. PM10 [μg/m 3 ] rok bazowy 2006 powiat ostrowski Percentyl 90,4 ze stężeń 24-godz. pyłu zaw. PM10 [μg/m 3 ] rok bazowy 2006 Ostrów Wielkopolski Rozkład stężeń średniorocznych pyłu zaw. PM10 [μg/m 3 ] rok prognozy 2015 (wariant 0 ) powiat ostrowski Percentyl 90,4 ze stężeń 24-godz. pyłu zaw. PM10 [μg/m 3 ] rok prognozy 2015 (wariant 0 ) powiat ostrowski Rozkład stężeń średniorocznych pyłu zaw. PM10 [μg/m 3 ] rok prognozy 2015 (wariant 1 ) powiat ostrowski Percentyl 90,4 ze stężeń 24-godz. pyłu zaw. PM10 [μg/m 3 ] rok prognozy 2015 (wariant 1 ) powiat ostrowski Percentyl 90,4 ze stężeń 24-godz. pyłu zaw. PM10 [μg/m 3 ] rok prognozy 2015 (wariant 1 ) Ostrów Wielkopolski Rozkład stężeń średniorocznych pyłu zaw. PM10 [μg/m 3 ] z emisji punktowej na terenie województwa wielkopolskiego Rozkład stężeń średniorocznych pyłu zaw. PM10 [μg/m 3 ] z wysokich emitorów na terenie województw ościennych względem wielkopolskiego Rozkład stężeń średniorocznych pyłu zaw. PM10 [μg/m 3 ] z emisji napływowej spoza strefy powiat ostrowski marzec 2009 r. 146

147 Mapa Lokalizacja emitorów punktowych, powierzchniowych i liniowych na terenie powiatu ostrowskiego. marzec 2009 r. 147

148 Mapa Lokalizacja emitorów punktowych, powierzchniowych i liniowych na terenie Ostrowa Wielkopolskiego. marzec 2009 r. 148

149 Mapa Rozkład stężeń średniorocznych pyłu zaw. PM10 [μg/m 3 ] rok bazowy 2006 powiat ostrowski marzec 2009 r. 149

150 Mapa Rozkład stężeń średniorocznych pyłu zaw. PM10 [μg/m 3 ] z emisji powierzchniowej rok bazowy 2006 powiat ostrowski marzec 2009 r. 150

151 Mapa Rozkład stężeń średniorocznych pyłu zaw. PM10 [μg/m 3 ] z emisji punktowej rok bazowy 2006 powiat ostrowski. marzec 2009 r. 151

152 Mapa Rozkład stężeń średniorocznych pyłu zaw. PM10 [μg/m 3 ] z emisji liniowej rok bazowy 2006 powiat ostrowski marzec 2009 r. 152

153 Mapa Percentyl 90,4 ze stężeń 24-godz. pyłu zaw. PM10 [μg/m 3 ] rok bazowy 2006 powiat ostrowski. marzec 2009 r. 153

154 Mapa Percentyl 90,4 ze stężeń 24-godz. pyłu zaw. PM10 [μg/m 3 ] rok bazowy 2006 Ostrów Wielkopolski marzec 2009 r. 154

155 Mapa Rozkład stężeń średniorocznych pyłu zaw. PM10 [μg/m 3 ] rok prognozy 2015 (wariant 0 ) powiat ostrowski marzec 2009 r. 155

156 Mapa Percentyl 90,4 ze stężeń 24-godz. pyłu zaw. PM10 [μg/m 3 ] rok prognozy 2015 (wariant 0 ) powiat ostrowski marzec 2009 r. 156

157 Mapa Rozkład stężeń średniorocznych pyłu zaw. PM10 [μg/m 3 ] rok prognozy 2015 (wariant 1 ) powiat ostrowski. marzec 2009 r. 157

158 Mapa Percentyl 90,4 ze stężeń 24-godz. pyłu zaw. PM10 [μg/m 3 ] rok prognozy 2015 (wariant 1 ) powiat ostrowski. marzec 2009 r. 158

159 Mapa Percentyl 90,4 ze stężeń 24-godz. pyłu zaw. PM10 [μg/m 3 ] rok prognozy 2015 (wariant 1 ) Ostrów Wielkopolski. marzec 2009 r. 159

160 Mapa Rozkład stężeń średniorocznych pyłu zaw. PM10 [μg/m 3 ] z emisji punktowej na terenie województwa wielkopolskiego. marzec 2009 r. 160