Mechanizmy efektywności rynku energii

Transkrypt

1 Mechanizmy efektywności rynku energii Eugeniusz Toczyłowski Politechnika Warszawska Instytut Automatyki i Informatyki Stosowanej REE`2007, Kazimierz Dolny, 10 maja 2007

2 Jaka realizacja programu dla energetyki? Program realizacji interesów podmiotów nieefektywnych,, ze szkodą dla większości podmiotów, odbiorców oraz przyszłości sektora? czy Program realizacji interesów podmiotów efektywnych,, z korzyściami dla większości podmiotów, odbiorców oraz przyszłości sektora? 2

3 Polski rynek energii elektrycznej - stan obecny Niedoskonałe mechanizmy rynkowe i regulacyjne: Konkurencja nierówny wyścig dookoła stadionu nierówne warunki traktowania róŝnych technologii i lokalizacji nierówne warunki dla duŝych i małych sztuczne zachęty do konsolidacji i grupowania warunki do wykorzystywania siły rynkowej prawie kaŝdy jest częściowo dyskryminowany wielu walczy i osiąga częściowe przywileje za nieefektywność płacą odbiorcy energii i przyszłość sektora Bez gruntownych zmian mechanizmów rynkowych liberalizacja Lipiec 2007 będzie pozorna znikome efekty 3

4 Na obecnym rynku energii dyskryminowane są podmioty bardziej efektywne i konkurencyjne Źródła bliskie odbiorcom sponsorują koszty przesyłu od źródeł odległych Źródła o wyŝszej jakości ekologicznej sponsorują produkcję energii brudniejszej Korzystne odchylenia pozycji odbiorców są karane tak jak niekorzystne (zamiast premii za odchylenia korzystne)!! Źródła elastyczne sponsorują generację nieelastyczną Zasady pokrywania kosztów ograniczeń elektrownianych dyskryminują wytwórców wprowadzających mniejsze koszty Prawdziwe sygnały ekonomiczne są rozmyte i ukryte 4

5 Rynek energii staje się rynkiem wielu towarów i usług: Wiele towarów zunifikowanych oraz produktów i usług dedykowanych Wprowadzanie elementarnych segmentów rynkowych Towary /produkty dotyczące samej energii (jakość, czas, profile, instr.pochodne) Uprawnienia do emisji CO 2, SO 2, NO X, (ew.. handel redukcjami emisji?) Certyfikaty zielone, czerwone, Ŝółte, białe.. Rynki zdolności przesyłowych (praw przesyłowych, rezerw przesyłowych, usługi substytucyjności sieci przez źródła lokalne) Rynki i usługi dotyczące bezpieczeństwa dostaw» Rynki zdolności wytwórczych, certyfikaty błękitne?» Rynki rezerw mocy (regulacyjnych, opcje na przyrosty oraz redukcje mocy)» Paliwa i źródła energii pierwotnej Usługi bilansowania, spełniania ograniczeń elektrownianych,, wymagań jakości Ale nie są uwzględniane krytyczne wymagania efektywnościowe: Jakość segmentu rynkowego (płynność, siła rynkowa) oraz negatywny wpływ na pozostałe segmenty rynkowe 5

6 Klasyczna teoria- konkurencyjny rynek jednego towaru Alokacja korzyści pomiędzy najefektywniejsze podmioty Sprawiedliwe i przejrzyste zasady Wygrywają ci, którzy oferują najlepsze ceny wytwórcy sprzedający najtaniej odbiorcy kupujący najdroŝej Aby rynek był w pełni konkurencyjny wiele podmiotów łatwość wejścia/wyjścia Maksymalizowane globalne korzyści ekonomiczne Wirtualny świat handlu oderwany od realizacji Spełnianie ograniczeń i wymagań dodatkowe mechanizmy bilansowania cena c dobrobyt dobrobyt P podaŝ popyt wielkość obrotu 6

7 Właściwości efektywnego rynku energii JeŜeli wielotowarowy rynek energii jest efektywny,, to: W stanie równowagi nie jest moŝliwa taka realizacja procesów (realokacja zasobów i wymiana dóbr i usług pomiędzy podmiotami), która poprawia globalną, rzeczywistą efektywność sektora Maksymalizowane są sumaryczne dochody (zyski) osiągane przez wszystkie podmioty rynkowe Jest osiągana globalna efektywność procesów Największe dochody są alokowane do podmiotów efektywnych Uruchamiane są potęŝne siły rozwojowe, gdyŝ inwestycje efektywnych podmiotów powiększą przyszły dobrobyt ekonomiczny 7

8 Potrzebne są fundamentalne zapisy w Prawie Energetycznym Czy istniejące konflikty interesów grupowych są moŝliwe do rozwiązywania w racjonalny sposób? Czy interesy wszystkich podmiotów mogą zostać harmonijnie synchronizowane przez obiektywny mechanizm rynkowy? Tak, ale w nowej ustawie Prawo Energetyczne naleŝy koniecznie wprowadzić zapisy zasad umoŝliwiających ewolucyjne rozwijanie prawdziwie efektywnego, konkurencyjnego, wielotowarowego rynku energii (Trzy proste zasady pro-efektywnościowe) 8

9 Regulacja rynku: Zasada pro-efektywnościowa I Na nieefektywnym rynku energii w stanach równowagi jest moŝliwe wyodrębnienie takich procesów, które powiększają realne dochody pewnej grupy podmiotów A przynosząc mniejsze straty pozostałym podmiotom rynku (zarazem nie powiększając kosztów zewnętrznych): Przyrost dochodu (A) > Redukcja dochodu (~A) [#][ Zasada pro-efektywnościowa I: Nadrzędnym priorytetem regulacji rynku jest bezwarunkowe wprowadzanie zmian zasad rynkowych umoŝliwiających realizację [#],[ nawet jeśli pogorszy to indywidualną sytuację ekonomiczną pewnej grupy podmiotów rynkowych (~A) 9

10 Regulacja rynku: Zasada pro-efektywnościowa II Operatorzy sieci przesyłowej (OSP) i dystrybucyjnych (OSD): Podmioty regulowane funkcjonujące w sposób przejrzysty według klarownych zasad pro-efektywnościowej regulacji Wprowadzą zasady rzetelnej wyceny i ujawniania poszczególnych, elementarnych składników kosztów operatywnych związanych z realizacją usług sieciowych, regulacyjnych i bilansujących OSP nie powinien doprowadzać do subsydiowania i pokrywania pewnych kosztów z dochodów pochodzących z innej działalności 10

11 Regulacja rynku: Zasada pro-efektywnościowa III Do osiągania stanów równowagi rynkowej naleŝy wykorzystywać mechanizmy rynku wielotowarowego Modele giełdowe jednoczesnego obrotu wielu towarów i usług Zaproponowane dawno temu [Toczyłowski ] Wielotowarowe oferty kupna i sprzedaŝy: elementarne zintegrowane, dotyczące wiązek towarów oferty grupujące Atrakcyjne właściwości modelu: przejrzyste zasady wyboru ofert i wycena towarów maksymalizacja korzyści z obrotu moŝliwości efektywnego bilansowania podmiotów redukcja kosztów bilansowania i ryzyka max[ d, p m B 0 0 a d im p π m B m l d m e m d p d m l S max m max l α l S il n l = i = α 1 ilπ i p l s l p l ] 0 i m B l S 11

12 Zasady rozwoju mechanizmów obrotu wielotowarowego Podejście scentralizowane: Projekt całościowy modelu rynku wielotowarowego Wielkie zadania instytucji centralnych Podejście ewolucyjne: Warunki ewolucyjnego rozwoju rynku wielotowarowego Mniejsze zadania instytucji centralnych Oddolne inicjatywy Zadania firm informatycznych Ewolucja rynku dzięki wspólnemu językowi M 3 Multi-commodity Market Model 12

13 Wybrane obszary ograniczające efektywność rynku energii Alokacja uprawnień do emisji CO 2 Opłaty w taryfie przesyłowej Regulowane TPA zamiast konkurencyjnego TPA Niezbilansowanie i grupowe bilansowanie Rynek bilansujący Rekompensaty za KDT-y 13

14 Optymalna alokacja uprawnień do emisji CO 2 w efektywnym mechanizmie rynkowym Wielu wytwórców, wytwórca j produkuje po kosztach jednostkowych sj i jednostkowej emisyjności aj (zakupując pozwolenia na rynku) JeŜeli uprawnienia do emisji są przydzielane produktowo do odbiorców (SD) oraz mechanizm rynkowej alokacji spełnia wymagania rynku w pełni konkurencyjnego, to dla dowolnych nieznanych wartości D, Q, (sj,( aj) ) uzyskujemy najlepszą alokację uprawnień zapewniającą: Przejrzyste, rynkowe zasady selekcji (jednolite ceny rynkowe) Minimalizację kosztu wytwarzania energii przy ograniczeniach Maksymalizację nadwyŝek przychodów wytwórców ponad koszty (max zyski) z Alokację produkcji, uprawnień CO 2 i zysków do najbardziej efektywnych Ceny energii dla wytwórców podniesione o koszty rynkowego zakupu uprawnień do emisji CO 2 Odbiorcy nie odczują wzrostu cen, gdyŝ nadwyŝka rynkowa SD zneutralizuje 14

15 Węzłowe opłaty w taryfie przesyłowej W obecnej taryfie przesyłowej sieć przesyłowa jest modelowana jako opornik między wytwórcami i dystrybucją Samo dotknięcie sieci grozi poraŝeniem finansowym Jest konieczna alokacja elementarnych składników rzeczywistych kosztów sieciowych na węzły sieci KaŜdy wytwórca /odbiorca energii powinien ponosić zróŝnicowane lokalnie opłaty (PLN/MWh MWh) ) za koszty wprowadzania/pobierania energii Opłaty jednostkowe dla odbioru i generacji w węźle powinny się znosić Średnio opłaty dla wytwórców mogą być równe zero!!! 15

16 Konkurencyjne TPA dla odbiorców/wytwórców: Właściwości konkurencyjnego TPA symetria, addywność Niech: A wytwórca systemowy, B lokalny, C odbiorca Koszt usługi przesyłu (A B) znosi się z usługą (B A) Koszt przesyłu (A B C) = K. przes.. (A B) + K. przes.. (B C) Koszt usługi substytucyjności sieci (dostawy B-C B C zamiast A-C) A powinien być równy kosztowi usługi przesyłu z A do B Do uzyskania konkurencyjnego TPA jest konieczna alokacja rzeczywistych kosztów sieciowych na węzły sieci 16

17 Niezbilansowanie i Grupowe Bilansowanie Obecnie wdraŝane: grupowe bilansowanie jednostek grafikowych bez terytorialnej lokalizacji: System argentyński gra o sumie zerowej Przerzucanie kosztów na strony trzecie (taryfy) Operator GB nie jest dostawcą kompleksowym Najlepiej wprowadzić Super Grupę Bilansującą OSP nie karać a płacić za odchylenia korzystne!! Konieczne jest grupowe bilansowanie JG z zachowaniem terytorialnej lokalizacji: moŝliwości alokacji kosztów na poszczególne JG Operator GB dostawcą kompleksowym 17

18 Podsumowanie Energetyka musi stać się i na pewno stanie się przyjazna dla klientów, efektywna i konkurencyjna ale nie wiadomo kiedy! Konieczność wielu ukierunkowanych działań prawo energetyczne, rozporządzenia, regulacje, projektowanie zdecentralizowanego, efektywnego, konkurencyjnego rynku Rola MG, URE, PSE-Operator Budowa efektywnego rynku energii wymaga klarownych fundamentalnych zapisów prawa energetycznego umoŝliwiających ewolucyjne wprowadzanie pro- efektywnościowych mechanizmów rynkowych 18

19 Podsumowanie: III zasady pro-efektywnościowe Nadrzędnym priorytetem regulacji rynku jest bezwarunkowe wprowadzanie kaŝdej zmiany zasad rynkowych, jeŝeli tylko umoŝliwia powiększenie realnych dochodów (ponad koszty) OSP i OSD winny wprowadzać zasady rzetelnej wyceny i ujawniania poszczególnych, elementarnych składników kosztów operatywnych związanych z realizacją usług sieciowych, regulacyjnych i bilansujących W celu osiągania efektywnych stanów równowagi rynkowej naleŝy wykorzystywać i rozwijać mechanizmy rynku wielotowarowego 19

20 Dziękuję za uwagę 20