OCENA WPŁYWU PROPONOWANYCH ZMIAN REGULACYJNYCH NA KRAJOWY SEKTOR POŻYCZKOWY

Transkrypt

1 OCENA WPŁYWU PROPONOWANYCH ZMIAN REGULACYJNYCH NA KRAJOWY SEKTOR POŻYCZKOWY

2

3 DOTYCZY PROJEKTU ZAŁOŻEŃ PROJEKTU USTAWY Z DNIA 18 KWIETNIA 2014 R., O ZMIANIE USTAWY O NADZORZE NAD RYNKIEM FINANSOWYM, USTAWY PRAWO BANKOWE ORAZ INNYCH USTAW Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową Warszawa, 2014

4

5 SPIS TREŚCI I II IIA IIB IIC III IIIA IIIB IIIC IIID IIII V Główne wnioski Wprowadzenie Rynek mikropożyczek w Polsce Rynek firm pożyczkowych w Polsce Mikropożyczki, chwilówki Znaczenie chwilówek dla gospodarstw domowych Ocena wpływu projektowanych regulacji na sektor firm pożyczkowych oraz na ich klientów Przedmiot analizy i charakterystyka analizowanych zapisów w projektowanej ustawie Ocena wpływu regulacji przeciwdziałających próbom obejścia ustawowo określonych limitów kosztów pozaodsetkowych na sektor firm pożyczkowych oraz klientów Wprowadzenie maksymalnej wysokości odsetek za opóźnienie w spłacie oraz odsetek od odsetek Wnioski Ocena efektów makroekonomicznych Podsumowanie i rekomendacje Słowniczek

6

7 GŁÓWNE WNIOSKI Wzrost bezpieczeństwa finansowego konsumenta W opinii Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową, proponowane przez rząd zmiany w ustawie o nadzorze nad rynkiem finansowym znacząco przyczynią się do poprawy sytuacji klientów i zwiększą ich bezpieczeństwo finansowe. Nowe regulacje powinny przeciwdziałać wpadaniu konsumentów w tzw. pętlę zadłużenia. Ustawodawca nie może bowiem zezwalać na windykowanie klientów firm pożyczkowych na kwoty nieadekwatne do wartości zaciągniętej wcześniej pożyczki poprzez obchodzenie przepisów Kodeksu cywilnego regulujących odsetki maksymalne. Należy pamiętać, że klientami firm pożyczkowych są w głównej mierze osoby charakteryzujące się niską wiedzą finansową i kredytową. Ograniczenie spirali zadłużenia Obecnie na całkowity koszt mikropożyczki, a szczególnie chwilówki, często składają się różnego rodzaju opłaty dodatkowe, związane z niespłaceniem jej przez dłużnika, bądź brakiem możliwości jej spłaty w pierwotnie ustalonym terminie. Firmy pożyczkowe oferują wtedy zwykle możliwość odpłatnego przesunięcia terminu spłaty zadłużenia. Taka prolongata bywa jednak bardzo kosztowna w odniesieniu do kwoty netto zaciągniętej pożyczki. W zależności od okresu, o jaki jest przedłużany termin spłaty (zwykle o okres 7-30 dni), całkowita kwota do zwrotu może zwiększyć się o 10-20%. Pożyczkobiorca zwykle może korzystać kilkakrotnie z możliwości przesunięcia terminu spłaty, jednakże za każdym razem jego całkowite zadłużenie istotnie wzrasta. Ograniczenie kosztów windykacyjnych Innym rodzajem dodatkowych kosztów, które mogą towarzyszyć chwilówce, są koszty windykacyjne. W przypadku niespłacenia pożyczki w terminie, firmy pożyczkowe podejmują działania mające na celu odzyskanie pożyczonych środków. W tym celu do dłużnika wysyłane są wezwania do zapłaty tradycyjnie drogą pocztową, telefonicznie, za pomocą SMS-u lub też em. Każde z takich powiadomień obciąża pożyczkobiorcę dodatkowymi kosztami, które zwiększają się wraz z liczbą wysyłanych powiadomień. Ponadto każde kolejne powiadomienie jest zwykle droższe od poprzedniego, co powoduje, że każdorazowo całkowite zadłużenie wzrasta o coraz większą kwotę. Koszt niektórych form powiadomień bywa szczególnie wysoki i nieuzasadniony. Oczywiście koszty 5

8 pojedynczych powiadomień mogą wydawać się stosunkowo niskie, gdy jednak dochodzi do ich częstej wysyłki, całkowite koszty windykacyjne w krótkim okresie wyraźnie zwiększają zadłużenie pożyczkobiorcy. Marginalne ryzyko ograniczenia sektora mikropożyczek Analizowane propozycje zmian regulacyjnych będą miały pozytywny wpływy na rozwój rynku pożyczkowego w Polsce. W ocenie Instytutu, ryzyko ograniczenia rynku mikropożyczek w następstwie wprowadzonych zmian jest marginalne, można natomiast oczekiwać pojawienia się pozytywnych efektów nowych regulacji wzmacniających trendy wzrostowe na tym rynku. Wśród tych pozytywnych efektów prorozwojowych wskazać należy przede wszystkim wzrost przejrzystości rynku i wzrost zaufania klientów do firm pożyczkowych. Zmiana strategii biznesowej części sektora Z przeprowadzonych przez IBnGR analiz nie wynika, jakoby nowa regulacja, poprzez ograniczenie możliwości prolongaty spłaty zadłużenia, odbierała firmom pożyczkowym instrument restrukturyzacji zadłużenia. Nowe regulacje z pewnością wymuszą natomiast zmianę strategii niektórych firm działających na rynku mikropożyczek, które obecnie prowadzą biznes w oparciu o założenie, że klient nie będzie w stanie spłacić udzielonej mu pożyczki. Brak widocznych skutków na poziomie ogólnopolskim Z oceny IBnGR wynika, że proponowane przez rząd zmiany przepisów nie będą miały widocznych efektów na poziomie ogólnogospodarczym. Niewielka skala rynku mikropożyczek w stosunku do całego krajowego rynku pożyczkowego oraz przewidywany niewielki wpływ nowych regulacji na wartość udzielanych pożyczek powodują, że wpływ tych zmian na poziom spożycia indywidualnego i dalej na dynamikę wzrostu gospodarczego w Polsce będzie pomijalny. 6

9 I WPROWADZENIE Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową prezentuje raport na temat rynku mikropożyczek w Polsce, który obecnie zmienia się w sposób bardzo dynamiczny. Do rozwoju tego rynku przyczyniło się między innymi zaostrzenie w ostatnim czasie, za sprawą wytycznych nadzoru bankowego, kryteriów przyznawania kredytów przez banki. Na rynku mikropożyczek pojawiło się wiele nowych podmiotów oferujących szybkie pożyczki, tzw. chwilówki za pośrednictwem Internetu. Sprawiło to, że z jednej strony wzrosła dostępność tego typu pożyczek, ale jednocześnie wzrosło też znaczenie problemów związanych z nadmiernymi kosztami pożyczek dla klientów. Z tego powodu rząd podjął prace nad zmianą przepisów regulujących sektor mikropożyczek. Chodzi o projekt ustawy o zmianie ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym, ustawy Prawo bankowe oraz kilku innych ustaw. Projekt założeń do zmian tych przepisów został przyjęty na posiedzeniu Komitetu Rady Ministrów w dniu 17 kwietnia 2014 roku i rekomendowany przez Komitet Rady Ministrów. 7

10 Najważniejszą częścią prezentowanego raportu IBnGR jest ocena planowanych zmian regulacyjnych dotyczących krajowego rynku mikropożyczek. Z punktu widzenia tego rynku, kluczowe są trzy aspekty proponowanych zmian: Ustanowienie limitu na koszty pozaodsetkowe pożyczek w wysokości 25% całkowitej kwoty kredytu i 30% całkowitej kwoty kredytu w ujęciu rocznym, nie więcej jednak niż 100% całkowitej kwoty kredytu. Wprowadzenie regulacji przeciwdziałających próbom obchodzenia ustawowo określonych limitów kosztów pozaodsetkowych (dotyczy to prolongaty spłaty kredytu na kolejne okresy spłaty w okresie 120 dni od dnia wypłaty kredytu) w praktyce chodzi o zakaz rolowania pożyczek. Wprowadzenie maksymalnej wysokości odsetek za opóźnienie w spłacie oraz odsetek od odsetek (do sześciokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego). 25%+30%/rok 120 dni 6 x lombard W raporcie zaprezentowana została ocena wpływu proponowanych zmian w drugim i trzecim z wymienionych obszarów, zarówno na rynek mikropożyczek (sytuację podmiotów na nim działających oraz klientów), jak i ocena efektów w skali makroekonomicznej. Przedstawione zostały także rekomendacje IBnGR odnośnie wprowadzenia przygotowywanych przepisów, a także rekomendacje odnośnie innych aspektów funkcjonowania sektora mikropożyczek. Raport zawiera podstawowe dane na temat krajowego rynku mikropożyczek, a także omówienie najważniejszych aktualnych zjawisk i tendencji występujące na tym rynku. 8

11 II / IIA RYNEK MIKROPOŻYCZEK W POLSCE RYNEK FIRM POŻYCZKOWYCH W POLSCE Firmy pożyczkowe w Polsce działają już od ponad 15 lat, jednak dopiero w ostatnich 2-3 latach nastąpił wyraźny rozkwit tego rynku. Uważa się, że głównym powodem, dla którego konsumenci zaczęli częściej korzystać z usług pozabankowych instytucji finansowych, było zaostrzenie warunków udzielania kredytów, spowodowane ogólnoświatowym kryzysem finansowym. Zwiększone wymogi uniemożliwiły części potencjalnych kredytobiorców pozyskanie kredytu bankowego, ze względu na utratę przez nich zdolności kredytowej. Odcięcie części konsumentów od możliwości skorzystania z takiego instrumentu finansowego jak kredyt bankowy, spowodowało wzrost zainteresowania pożyczkami udzielanymi przez firmy niebędące bankami. Ponad 15 lat firmy pożyczkowe działają na polskim rynku Dynamiczny rozwój firm pożyczkowych w ostatnich latach był więc w dużej mierze odpowiedzią rynku na powstałe zapotrzebowanie na pożyczki udzielane stosunkowo szybko, bez kłopotliwych formalności i bardzo szczegółowego sprawdzania wiarygodności finansowej klienta. 9

12 Na rynku polskim funkcjonują obecnie trzy rodzaje instytucji pożyczających środki pieniężne: instytucje podlegające Komisji Nadzoru Finansowego, czyli banki, SKOK i, banki spółdzielcze instytucje niepodlegające nadzorowi KNF, czyli legalnie działające firmy pożyczkowe, lombardy oraz portale oferujące pożyczki społecznościowe (social lending) instytucje działające w szarej strefie. Raport obejmuje więc swoim zakresem wyłącznie firmy pożyczkowe, działające w oparciu o przepisy prawa określone w szczególności w Kodeksie cywilnym, Ustawie o kredycie konsumenckim i Ustawie o swobodzie działalności gospodarczej, ale niepodlegające nadzorowi Komisji Nadzoru Finansowego. Niepodleganie firm pożyczkowych wytycznym KNF powoduje, że firmy te nie mają obowiązku publikować danych dotyczących udzielonych przez nich pożyczek. Nie ma więc w pełni wiarygodnych statystyk, które by pokazały dokładną liczbę i wartość pożyczek udzielonych przez firmy pożyczkowe, tak jak to ma miejsce w przypadku kredytów/pożyczek udzielonych przez sektor bankowy. Powoduje to, że w przypadku firm pożyczkowych możliwe jest jedynie szacowanie niektórych wskaźników finansowych, dotyczących ich działalności. Wykres 1. Wartość pożyczek udzielonych przez firmy należące do Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych w mln PLN (lata 2012 i 2013 szacunki PwC) ,0 1500,0 1500,0 1580,0 1800,0 2000,0 2250, Źródło: Rynek firm pożyczkowych w Polsce, PwC, grudzień 2013 r. 10

13 Na podstawie danych dotyczących firm zrzeszonych w Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych można stwierdzić, że wartość pożyczek udzielonych przez firmy pożyczkowe od 2010 roku rokrocznie wzrasta 1. Wzrasta także liczba udzielonych pożyczek od 975 tysięcy w 2009 roku do około 1230 tysięcy w 2013 roku. Oznacza to, że rynek pożyczek (mierzony liczbą udzielonych pożyczek) zwiększył się o ponad 25% w latach , czyli wzrastał w tempie około 6% rocznie. Przeciętna wartość udzielonej pożyczki przez firmy pożyczkowe wahała się w przedziale od 1500 do 1700 PLN. Jak szacuje PwC ponad 90% kredytów gotówkowych udzielonych przez banki stanowią kwoty o wartości wyższej niż 3 tysiące PLN. Porównanie to pokazuje, że firmy pożyczkowe wyspecjalizowane są głównie w udzielaniu pożyczek na kwoty względnie niskie. O ponad 25% wzrosła liczba udzielonych pożyczek w latach Według szacunków PwC około 200 tysięcy gospodarstw domowych (1,5% ogółu) w Polsce jest zadłużonych w firmach pożyczkowych. Biorąc pod uwagę, że rocznie udzielanych jest w Polsce od 1,5 do 2 milionów mikropożyczek, stosunkowo niewielka liczba gospodarstw zadłużonych w tego typu firmach, oznacza najprawdopodobniej, że jedno gospodarstwo domowe korzysta z mikropożyczek kilka razy w roku. Łączną wartość zadłużenia gospodarstw domowych w firmach pożyczkowych oszacowano na 4 miliardy PLN w 2013 roku. WYSOKOŚĆ POŻYCZKI Pożyczka Chwilówka TERMIN SPŁATY 1 Rynek firm pożyczkowych w Polsce, PwC, grudzień 2013 r. 11

14 9

15 IIB MIKROPOŻYCZKI, CHWILÓWKI Na polskim rynku działają firmy oferujące różne rodzaje pożyczek. W ich ofercie znajdują się zarówno pożyczki długoterminowe, które zwykle odznaczają się większą wartością kwoty i dłuższym terminem spłaty (często w ratach tygodniowych lub miesięcznych), jak również mikropożyczki, czyli pożyczki o niskiej wartości kwoty, płatne jednorazowo na koniec wymaganego terminu. Szczególnym rodzajem mikropożyczek są chwilówki, które odznaczają się dodatkowo krótkim terminem spłaty zwykle jest to okres nie dłuższy niż 30 dni. Mikropożyczki Pożyczki o niskiej wartości kwoty (do 3-4 tys. PLN), zwykle płatne jednorazowo na koniec terminu. Chwilówki Mikropożyczki o krótkim terminie spłaty, zwykle nie dłuższym niż 30 dni. Cechą charakterystyczną chwilówek jest też to, że bardzo często są one przyznawane w okresie nie dłuższym niż 15 minut, bez szczegółowej weryfikacji zdolności kredytowej pożyczkobiorcy. Jak już wspomniano, firmy pożyczkowe znajdują się w innej sytuacji niż banki, gdyż nie są zobowiązane stosować się do, niejednokrotnie dość restrykcyjnych, wytycznych Komisji Nadzoru Finansowego i tym samym mają większą swobodę w udzielaniu pożyczek. Ponoszą jednak przy tym większe ryzyko, gdyż pożyczki udzielane są stosunkowo szybko przy jedynie ogólnej weryfikacji zdolności klienta do późniejszej spłaty. Ponadto firmy pożyczkowe udzielają pożyczek zwykle ze środków własnych, w odróżnieniu od banków, które finansują je w dużej mierze depozytami. Stąd też koszt pozyskania środków finansowych w firmach pożyczkowych jest często zwykle wyższy niż w instytucjach bankowych. Firmy te oczekują bowiem większej premii za ponoszone ryzyko ewentualnej utraty swoich środków wskutek niespłacenia pożyczki przez pożyczkobiorcę, co szczególnie jest zauważalne przy chwilówkach. 13

16 Chwilówki są instrumentem finansowym skierowanym głównie do osób, które potrzebują szybkiego dopływu pieniędzy. Zwykle chodzi o losowe sytuacje, jak na przykład nieplanowane wcześniej wydatki. Z chwilówek powinny więc korzystać osoby, które posiadają stałe źródło dochodów i są w stanie spłacić tę pożyczkę w ustalonym wcześniej, zwykle krótkim terminie. Jest to więc produkt, który ze względu na krótki okres spłaty i względnie wysokie koszty pożyczki nie powinien być wykorzystywany do spłaty długów, czy regulowania długoterminowych zobowiązań finansowych. Cechą charakterystyczną tych pożyczek jest też to, że zwykle są spłacane w pełnej wysokości tylko w jednej racie. Istotną cechą chwilówki jest też łatwość jej uzyskania. Firmy pożyczkowe często informują, że całość procedury nie powinna zająć więcej niż 15 minut. Takie pożyczki można otrzymać w sposób tradycyjny (w placówce bądź u przedstawiciela firmy pożyczkowej), telefonicznie, czy też w najbardziej popularny sposób, czyli za pośrednictwem strony internetowej firmy pożyczkowej. Tego rodzaju witryny są zwykle wyposażone w uproszczone symulatory kosztów zaciągniętych pożyczek, w zależności od wysokości kwoty pożyczki i terminu jej późniejszej spłaty. Klient ma więc możliwość zapoznania się z rozkładem płatności i kosztami dla różnych kombinacji pożyczek. 30 dni to maksymalny okres, na jaki udzielane są chwilówki Główną część kosztu zaciągnięcia chwilówki stanowi zwykle prowizja, która automatycznie powiększa wysokość kwoty do spłaty. Często się spotyka oferty mikropożyczek o teoretycznie zerowym oprocentowaniu, gdzie jedyny koszt pożyczki stanowi właśnie prowizja. Prowizja ta może być jednak na tyle wysoka, że całkowity koszt takiej pożyczki, będzie wyższy od kosztów obsługi niektórych pożyczek oprocentowanych. Stanowi to też pewnego rodzaju zabieg marketingowy, który jest także praktykowany przez inne, niż firmy pożyczkowe, instytucje finansowe. Z badania Federacji Konsumentów 2 wynika bowiem, że 48,5% pożyczkobiorców preferuje przede wszystkim niskie oprocentowanie przy zaciąganiu kredytu/pożyczki. Z kolei tylko 22,4% klientów instytucji finansowych zwraca uwagę na wysokość prowizji Raport z badania ankietowego Konsument na rynku usług pożyczkowych, Federacja Konsumentów, Warszawa, grudzień 2013

17 Z badania przeprowadzonego na zlecenie Związku Firm Pożyczkowych wynika, że przeciętna kwota mikropożyczki internetowej (chwilówki), udzielonej klientowi po raz pierwszy, wyniosła w 2013 roku 449 PLN. Przeciętna kwota brutto pożyczki, czyli tzw. kwota do spłaty wyniosła 527 PLN. Oznacza to, że w przypadku zaciągnięcia przez klienta pierwszej chwilówki, przeciętny jej koszt wyniósł około 17% pożyczonej kwoty. Wykres 2. Przeciętna kwota chwilówki netto i brutto w 2013 roku NETTO 527 BRUTTO 745 NETTO 932 BRUTTO KLIENCI NOWI KLIENCI POWRACAJĄCY Źródło: Raport Mikropożyczki w Polsce, Związek Firm Pożyczkowych, Warszawa 2013 Klienci, którzy spłacą pierwszą pożyczkę, mogą zwykle liczyć na kolejne, gdyż dali się oni poznać firmom pożyczkowym, jako wiarygodni, rzetelni pożyczkobiorcy. Osoby te uzyskują automatycznie możliwość pożyczenia wyższych kwot niż przy pierwszej pożyczce. Według badania ZFP średnia wartość mikropożyczki internetowej (chwilówki), udzielonej klientom powracającym, wyniosła 745 PLN w 2013 roku. Była więc ona o 66% wyższa od przeciętnej wysokości pierwszej pożyczki. Kolejne pożyczki są zwykle bardziej kosztowne dla klientów. Podczas gdy pierwsze chwilówki można zwykle uzyskać na dość preferencyjnych warunkach (niska prowizja lub jej całkowity brak, niskie lub zerowe oprocentowanie), to następne są już wyraźnie mniej atrakcyjne. Na kwotę brutto, oprócz kapitału do spłaty, składa się nieobecna przy pierwszej pożyczce prowizja, czy też dochodzą znacznie wyższe odsetki. Wynika to z faktu, że pierwsza chwilówka, 15

18 udzielana zwykle na korzystnych zasadach, ma przede wszystkim zachęcić klienta do skorzystania z usług firmy pożyczkowej. Koszty zaciągnięcia kolejnych pożyczek uwzględniają więc także koszty udzielenia klientowi pierwszej pożyczki. Według badania przeprowadzonego na zlecenie ZFP przeciętna kwota brutto chwilówki w 2013 roku była o 25% wyższa od wartości zaciągniętej pożyczki, czyli była o 8 punktów procentowych wyższa niż w przypadku pierwszej pożyczki. Według raportu Mikropożyczki w Polsce, przeciętny okres na jaki udzielane są chwilówki wynosi 26 dni dla klientów, którzy zaciągają taką pożyczkę po raz pierwszy oraz 25 dni dla klientów, którzy zadłużają się po raz kolejny w danej firmie pożyczkowej. Okres kredytowania krótszy od jednego miesiąca pokazuje, że chwilówki są produktem, który przeważnie służy do zaspokajania chwilowych potrzeb, finansowania nieplanowanych wydatków i doraźnego pokrywania niedoboru środków pieniężnych. 17% pożyczonej kwoty to koszt pierwszej chwilówki, 25% to koszt kolejnej Na całkowity koszt chwilówki często składają się również różnego rodzaju opłaty dodatkowe, związane z niespłaceniem jej przez dłużnika, bądź brakiem możliwości jej spłaty w pierwotnie ustalonym terminie. Firmy pożyczkowe oferują wtedy zwykle możliwość odpłatnego przesunięcia terminu spłaty zadłużenia. Taka prolongata bywa jednak bardzo kosztowna w odniesieniu do kwoty netto zaciągniętej pożyczki. W zależności od okresu, o jaki jest przedłużany termin spłaty (zwykle o okres 7-30 dni), całkowita kwota do zwrotu może zwiększyć się o 10-20%. Pożyczkobiorca zwykle może korzystać kilkakrotnie z możliwości przesunięcia terminu spłaty, jednakże za każdym razem jego całkowite zadłużenie istotnie wzrasta. Innym rodzajem dodatkowych kosztów, które mogą towarzyszyć chwilówce, są koszty windykacyjne. W przypadku niespłacenia pożyczki w terminie, firmy pożyczkowe podejmują działania mające na celu odzyskanie pożyczonych środków. W tym celu do dłużnika wysyłane są wezwania do zapłaty tradycyjnie drogą pocztową, telefonicznie, za pomocą SMS-u lub też em. Każde z takich powiadomień obciąża pożyczkobiorcę dodatkowymi kosztami, które zwiększają się wraz z liczbą wysyłanych powiadomień 3. 3 Na rynku funkcjonują również firmy, które nie pobierają opłat z tytułu działań windykacyjnych. 16

19 Ponadto każde kolejne powiadomienie jest zwykle droższe od poprzedniego, co powoduje, że każdorazowo całkowite zadłużenie wzrasta o coraz większą kwotę. Koszt niektórych form powiadomień bywa szczególnie wysoki i nieuzasadniony. Przykładowo za wezwanie wysyłane drogą pocztową pożyczkobiorca może być obciążony dodatkową kwotą rzędu PLN. Oczywiście koszty niektórych form powiadomień mogą wydawać się stosunkowo niskie rzędu 2-5 PLN, gdy jednak dochodzi do ich częstej wysyłki, całkowite koszty windykacyjne mogą w krótkim okresie wyraźnie zwiększyć zadłużenie pożyczkobiorcy. Koszty dodatkowe są więc często wyższe niż koszty zaciągnięcia pożyczki (prowizja, oprocentowanie) i są nieadekwatne względem kosztów operacyjnych i finansowych poniesionych przez firmy pożyczkowe. Wysokość kosztów dodatkowych powoduje, że w rzeczywistości stają się one dodatkowym wpływem dla pożyczkodawcy, w sytuacji gdy pożyczkobiorca nie spłaca pożyczki w terminie. Powoduje to, że strategie firm pożyczkowych ukierunkowane są przede wszystkim na uzyskiwanie wpływów z tego typu opłat, jakie zmuszony jest ponieść pożyczkobiorca, spóźniający się ze spłatą pożyczki. Sprzyjają temu między innymi krótkie terminy spłaty, a także charakterystyka klientów firm pożyczkowych (osoby niezamożne, o obniżonej zdolności kredytowej i często o niskiej wiedzy finansowej). Innymi słowy, w obecnej sytuacji prawnej często mamy do czynienia z sytuacją, w której firmy pożyczkowe udzielają pożyczek, wiedząc z góry, że pożyczkobiorca nie będzie w stanie ich spłacić w terminie. 17

20

21 IIC ZNACZENIE CHWILÓWEK DLA GOSPODARSTW DOMOWYCH Z badania Federacji Konsumentów wynika, że najbardziej popularnymi sposobami zadłużania się w Polsce są kredyty bankowe (32,2%) i zakupy ratalne (32,1%). Z usług firmy pożyczkowej (inne pożyczki niż chwilówki) skorzystało 8,5% osób. Pożyczki krótkoterminowe były piątym co do popularności sposobem zadłużania się Polaków z tego instrumentu finansowego skorzystało 6,7% respondentów. Mniej popularne od chwilówek były pożyczki pod zastaw w lombardach (2,1%). Wykres 3. Z jakich instrumentów finansowych korzystał Pan/Pani w latach (w procentach ankietowanych osób) 40% 32,2% 32,1% 32,5% 30% 20% 10% 0% KREDYT /POŻYCZKA W BANKU ZAKUPY NA RATY 13,0% POŻYCZKA OD ZNAJOMYCH /RODZINY 8,5% POŻYCZKA W FIRMIE POŻYCZKOWEJ 6,7% POŻYCZKA KRÓTKO- TERMINOWA 2,1% POŻYCZKA W LOMBARDZIE INNE Źródło: Rynek firm pożyczkowych w Polsce, PwC, grudzień 2013 r. 19

22 Chwilówki są więc w Polsce jeszcze mało popularnym instrumentem finansowym w porównaniu z najczęściej spotykanymi sposobami zadłużania się takimi jak kredyty bankowe czy zakupy na raty. Ich udział zaczyna być jednak statystycznie istotny, gdyż pożyczki krótkoterminowe pojawiają się jako jeden z pięciu najważniejszych sposobów zadłużania się Polaków. Mając na uwadze, że jest to instrument nowy i dający możliwość względnie łatwego pozyskania środków, można oczekiwać, że również w kolejnych latach będzie on jednym z najbardziej popularnych sposobów zadłużania się gospodarstw domowych. Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że ogólny rozwój rynku mikropożyczek będzie w najbliższych latach uzależniony od kształtowania się sytuacji makroekonomicznej w Polsce. Problematyka ta została szczegółowo omówiona w rozdziale IIII. Warto także odnotować fakt, że jednak bardziej popularne są, inne niż chwilówki, rodzaje pożyczek oferowanych przez firmy pożyczkowe, czyli pożyczki na okres zwykle dłuższy niż jeden miesiąc i spłacane w dwóch lub więcej ratach. 8,5% Polaków to klienci firm pożyczkowych 20

23 III IIIA OCENA WPŁYWU PROJEKTOWANYCH REGULACJI NA SEKTOR FIRM POŻYCZKOWYCH ORAZ NA ICH KLIENTÓW PRZEDMIOT ANALIZY I CHARAKTERYSTYKA ANALIZOWANYCH ZAPISÓW W PROJEKTOWANEJ USTAWIE Przedmiotem analizy przeprowadzonej w rozdziale trzecim niniejszego raportu jest ocena wpływu dwóch propozycji regulacji zawartych w projekcie założeń projektu ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym, ustawy Prawo Bankowe oraz niektórych innych ustaw (projekt z dnia 18 kwietnia 2014 roku), który został przygotowany przez Ministerstwo Finansów (MF) oraz przyjęty przez Radę Ministrów (RM). Ocena wpływu dotyczy regulacji: 1) przeciwdziałającej próbom obchodzenia ustawowo określonych limitów kosztów pozaodsetkowych 2) wprowadzającej maksymalną wysokość odsetek za opóźnienie w spłacie i odsetek od odsetek. Analizę przeprowadzono w aspekcie wpływu na liczbę i wartość udzielanych pożyczek, sytuację firm mikropożyczkowych oraz sytuację klientów w wymiarze dostępności pożyczek i łącznych kosztów pożyczki. Zapisy regulujące próby obchodzenia ustawowo określonych limitów pozaodsetkowych mają na celu ograniczenie dwóch, powszechnie stosowanych przez firmy pożyczkowe praktyk. Chodzi tu mianowicie o kwestie prolongowania spłaty zadłużenia oraz rolowania pożyczek. W zakresie powyższego, zgodnie z przyjętymi przez RM założeniami: w przypadku prolongaty spłaty kredytu na kolejne okresy spłaty w okresie 120 dni od wypłaty kredytu całkowitą kwotę kredytu stanowi pierwsza wypłata a do całkowitych kosztów pozaodsetkowych kredytu wliczane będą wszystkie koszty, w tym opłaty wynikające 21 9

24 z wydłużenia okresu kredytowania, naliczane w stosunku do całkowitej kwoty kredytu i pobrane w okresie 120 dni od dnia wypłaty kredytu w przypadku udzielenia klientowi w okresie 120 dni od wypłaty kredytu kolejnych kredytów bez spłaty pierwszego zobowiązania, całkowitą kwotę kredytu będzie stanowił pierwszy kredyt, natomiast całkowity koszt kredytu (z wyłączeniem odsetek) będzie sumą całkowitych kosztów wszystkich kredytów udzielonych w tym okresie. ZAKAZ ROLOWANIA POŻYCZKI Drugą analizowaną regulacją są przepisy dotyczące odsetek od pożyczek spłacanych nieterminowo. Ministerstwo Finansów zaproponowało doprecyzowanie zasad odnoszących się do kwestii ustalania wysokości odsetek za opóźnienie poprzez określenie ich maksymalnego poziomu. Nowelizacja przepisów Kodeksu cywilnego zakłada, że wysokość odsetek za czas opóźnienia nie może przekroczyć sześciokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego. Omawiając przepisy wprowadzające maksymalną wysokość odsetek za opóźnienie należy wskazać, że w obecnych regulacjach prawnych poziom odsetek za opóźnienie w spłacie pożyczki nie jest dokładnie sprecyzowany. Art Kodeksu cywilnego mówi jedynie, że jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia. Natomiast w 2 ww. artykułu zapisano, iż jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej niż stopa ustawowa, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy. Z kolei w kwestii odsetek od odsetek w dotychczasowym prawodawstwie znajduje się zapis, iż od zaległych odsetek można żądać odsetek za opóźnienie dopiero od chwili wytoczenia o nie powództwa, chyba że po powstaniu zaległości strony zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy. Nie reguluje on jednak ich wysokości. 3 Ministerstwo Finansów, Projekt założeń projektu ustawy o zmianie ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym, ustawy Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw, Projekt z dnia 18 kwietnia 2014 r., s Art. 482, 1. Kodeksu cywilnego 22

25 IIIB OCENA WPŁYWU REGULACJI PRZECIWDZIAŁAJĄCYCH PRÓBOM OBCHODZENIA USTAWOWO OKREŚLONYCH LIMITÓW KOSZTÓW POZAODSETKOWYCH NA SEKTOR FIRM POŻYCZKOWYCH ORAZ KLIENTÓW Prolongowanie terminu spłaty zadłużenia na kolejne okresy jest praktyką powszechnie stosowaną przez firmy pożyczkowe operujące w segmencie tzw. chwilówek. Stosowane przy tym opłaty są na tyle wysokie, że powodują dla pożyczkobiorcy skokowy wzrost zadłużenia i mogą prowadzić do sytuacji, w której dany klient nie będzie w stanie takiego zadłużenia spłacić. Tabela 1. Opłaty za prolongatę pożyczki w kwocie 1000 zł zaciągniętej na 30 dni w wybranych firmach oferujących chwilówki FIRMA OFERUJĄCA TZW. CHWILÓWKI KOSZT POŻYCZKI (PLN) OPŁATA ZA PROLONGATĘ: NA 7 KOLEJNYCH DNI NA 14 KOLEJNYCH DNI NA 30 KOLEJNYCH DNI Expreskasa 285, ,00 Filarum.pl 281,00 150,00 200,00 300,00 Kredito24.pl 280,00 120,00 160,00 320,00 Kyzoo 320,00-270,00 (4 320,00 Lendon.pl 234,00 176,00 (1 224,00 (2 288,00 netcredit 0 (3 223,00 250,00 300,00 Pandamoney.pl 100,00 100,00 130,00 160,00 Viasms.pl 0 78,00 135,00 230,00 Vivus Finance 140,00 98,00 126,00 190,00 (1 dotyczy przedłużenia terminu spłaty o 10 dni; (2 dotyczy przedłużenia terminu spłaty o 20 dni ; (3 oferta promocyjna dla pierwszej pożyczki; (4 dotyczy przedłużenia terminu spłaty o 15 dni 23 9

26 Z przeprowadzonych przez IBnGR analiz nie wynika, że nowa regulacja odbiera firmom pożyczkowym instrument restrukturyzacji zadłużenia spowodowany ograniczeniem możliwości prolongaty spłaty zadłużenia. Przykładowo, dla prolongaty pożyczki w kwocie 1000 zł udzielonej na 30 dni, przesunięcie terminu spłaty o kolejnych 30 dni skutkuje wzrostem zadłużenia nawet o 30%. Wydaje się, że w sytuacji braku spłaty pożyczki, firma jej udzielająca powinna przejść do działań restrukturyzacyjnych (rozłożenie pożyczki na większą ilość rat) lub windykacyjnych, a nie pozwalać niesolidnemu pożyczkobiorcy na utrzymywanie braku spłaty w zamian za wysoką opłatę. Jednocześnie badania IBnGR nie wskazują na możliwość ograniczenia dostępności pożyczek krótkoterminowych oraz przechodzenia klientów do innych firm w celu otrzymania kolejnego kredytu. Trzeba bowiem wyraźnie podkreślić, że regulacja odnosi się tylko do sytuacji, w której pożyczka jest prolongowana lub w sytuacji gdy kolejna pożyczka udzielona została przed spłatą poprzedniej. O 30% wzrasta zadłużenie przy 30-dniowej prolongacie spłaty Prolongata Odpłatne odroczenie terminu spłaty pożyczki. Rolowanie pożyczki Udzielenie kolejnej pożyczki na spłatę wcześniejszego zobowiązania. Powyższa regulacja może mieć także wpływ na sytuację firm pożyczkowych. Wyraźnie zaznaczyć należy, że tak jak zróżnicowany jest sektor pożyczkowy, tak samo różny będzie wpływ powyższej regulacji na poszczególne firmy pożyczkowe. Z przeprowadzonych analiz (tab. 2) wynika, że nowa regulacja może ograniczyć działalność firm operujących w segmencie niskokwotowych pożyczek udzielanych na bardzo krótki okres (najczęściej do 30 dni). Siła wpływu zależeć będzie jednak od, trudnej do określenia, skali zjawiska rolowania oraz prolongaty spłaty pożyczek oraz od struktury przychodów osiąganych przez ten segment podmiotów. 24