ciecz m 1 m 2 LVII OLIMPIADA FIZYCZNA (2007/2008) ZAWODY II STOPNIA

Transkrypt

1 LVII OLIMPIADA FIZYCZNA (2007/2008) ZAWODY II STOPNIA (Za każde zadanie można otrzymać 20pkt.) Zadanie 1 Dwie cienkie, sztywne płyty o masach m 1 i m 2 są połączone nieważką sprężyną o stałej sprężystości k i dłuości swobodnej l 0. W chwili początkowej (patrz rysunek) płyty spoczywają poziomo, jedna nad druą, ponad poziomą podłoą (dolna płyta na wysokości h), a sprężyna jest nienapięta. Następnie płyty spadają swobodnie na podłoę. Zderzenie dolnej płyty z podłoą jest całkowicie niespężyste, ale nie przykleja się ona do podłoi. m 1 się żadne inne azy. Molowe ciepło właściwe przy stałej objętości pary wodnej wynosi C V = 3R, dzie R = 8,31 J/(mol K) jest uniwersalną stałą azową. Tabela 1 przedstawia zależność ciśnienia nasyconej pary wodnej od temperatury. Przyjmij, że jeśli para nie ulea skropleniu, to stosuje się ściśle do równania stanu azu doskonałeo. Wskazówka W trakcie przemiany adiabatycznej azu doskonałeo spełnione jest równanie pv κ = const, dzie κ = (C V + R)/C V. m 2 l 0 Zadanie 3 Dłui solenoid o przekroju kwadratowym o boku a jest zanurzony na łębokość h w manetycznej, nieprzewodzącej cieczy (patrz rysunek) o wzlędnej przenikalności manetycznej µ r i ęstości ρ. Oś solenoidu jest równoleła do powierzchni cieczy. a h Jaka jest minimalna wysokość h 0, taka, że dla h > h 0 dolna płyta podskoczy nad podłoę? 2. Dla daneo h > h 0 wyznacz, na jaką maksymalną wysokość uniesie się po zderzeniu środek masy układu tych dwóch płyt. 3. Jaka powinna być wysokość h, aby odlełość oraz prędkość wzlędna płyt w chwili, dy po odbiciu środek masy obu płyt będzie znajdował się na maksymalnej wysokości (patrz pkt. 2.) oraz w chwili oderwania się dolnej płyty od podłoi, były takie same? Podaj wartość najmniejszej wysokości h spełniającej ten warunek w przypadku m 1 = 1k, m 2 = 1 k, k = 100 N/m, = 9,8 m/s 2, l 0 = 1 m. Sprężyna jest umocowana centralnie w wyniku zderzenia płyty nie przesuwają się w poziomie, ani się nie obracają. Parametry są takie, że płyty nie zderzają się ze sobą. Po oderwaniu się od podłoi, dolna płyta nie zderza się z nią przed osiąnięciem przez środek masy płyt maksymalnej wysokości. Zadanie 2 W chwili początkowej w cylindrze zamkniętym ruchomym tłokiem znajduje się nasycona para wodna o objętości V 0 = 100 dm 3 i temperaturze t 0 = 100 C. Rozważ następujące przypadki bardzo wolnej przemiany, której poddawana jest ta para: 1. Sprężanie izotermiczne od objętości V 0 i temperatury t 0, aż do osiąnięcia przez parę objętości V 1 = 50dm 3 2. Rozprężanie izotermiczne od objętości V 0 i temperatury t 0, aż do osiąnięcia przez parę objętości V 2 = 200dm 3 3. Sprężanie adiabatyczne od objętości V 0 i temperatury t 0, aż do osiąnięcia przez parę temperatury t 3 = 105 C 4. Rozprężanie adiabatyczne od objętości V 0 i temperatury t 0, aż do osiąnięcia przez parę temperatury t 4 = 95 C Dla każdeo z czterech przypadków opisz jakościowo zachowanie się pary podczas przemiany i podaj końcowe ciśnienie pary (p 1 =?,p 2 =?,p 3 =?,p 4 =?). Poza parą w cylindrze nie znajdują Tabela 1 t[ C] p[hpa] h ciecz Przekrój poprzeczny zanurzoneo solenoidu O ile poziom cieczy wewnątrz solenoidu będzie wyższy (lub niższy) od poziomu cieczy na zewnątrz, jeśli solenoid będzie podłączony do źródła prądu o ustalonym natężeniu I? Podaj wartość liczbową dla I = 1 A, liczby zwojów na jednostkę dłuości n = 3000/m, µ r = 10, ρ = k/m 3, a = 0,03 m, µ 0 = 4π 10 7 T m/a (przenikalność manetyczna próżni), = 9,8 m/s 2 (przyspieszenie ziemskie). Ciecz może swobodnie wpływać i wypływać przez końce solenoidu i między zwojami. Przyjmij, że powierzchnia cieczy wewnątrz solenoidu (a również na zewnątrz) jest pozioma oraz, że wzlędna przenikalność manetyczna powietrza jest równa 1. Można pominąć niejednorodności pola manetyczneo w pobliżu przewodu, z któreo jest zrobiony solenoid. Grubość teo przewodu jest znacznie mniejsza od a. Wskazówki 1. Linie pola manetyczneo bieną równolele do osi solenoidu. W części solenoidu wypełnionej cieczą indukcja pola manetyczneo B jest taka, jakby całe wnętrze solenoidu było wypełnione cieczą. W części solenoidu wypełnionej powietrzem indukcja pola manetyczneo B jest taka, jakby całe wnętrze solenoidu było wypełnione powietrzem. 2. Objętościowa ęstość enerii pola manetyczneo jest dana wzorem u = 2µ 0 µ r dzie µ r jest wzlędną przenikalnością manetyczną ośrodka. 3. Opór elektryczny przewodu, z któreo zrobiony jest solenoid, nie ma wpływu na poziom cieczy wewnątrz solenoidu. B2

2 Rozwiazanie zadania 1 1. Dolna płyta podskoczy, jeśli działająca na nią siła naciąu sprężyny będzie większa od siły ciężkości. W chwili oderwania oznacza to, że k(z 0 l 0 ) = m 2, (1) dzie z 0 jest wysokością órnej płyty nad podłoą w tym momencie. Ponieważ w wyniku zderzenia cała eneria kinetyczna dolnej płyty jest tracona, a eneria órnej jest przekształcana w enerię sprężystości sprężyny, z zasady zachowania enerii otrzymujemy w ranicznym przypadku Uwzlędniając wzór (1) dostajemy Stąd m 1 (h 0 + l 0 ) = m 1 z 0 + k 2 (z 0 l 0 ) 2. (2) m 1 (h 0 + l 0 ) = m 1 h 0 = m 2 k ( m2 ) k + l 0 + k 2 ( m2 ) 2. k ( 1 + m ) 2. (3) 2m 1 2. Gdy h > h 0 dolna płyta również oderwie się w chwili, dy órna płyta będzie na wysokości z 0 = m 2 /k + l 0 (patrz pkt 1.). Zasada zachowania enerii ma w tym momencie postać m 1 (h + l 0 ) = m 1 z 0 + k 2 (z 0 l 0 ) 2 + m 1 2 v2 1, (4) dzie v 1 jest prędkością órnej płyty w chwili oderwania. Uwzlędniając (2) wynosi ona W tym momencie prędkość środka masy płyt wynosi v 1 = 2 (h h 0 ). (5) vśm = m 1 v 1 Środek masy znajduje się w tym momencie na wysokości = m 1 2 (h h0 ). (6) zśm = m 1z 0. (7) Dalszy ruch układu jest złożeniem ruchu środka masy i drań wokół nieo. Eneria drań nie ulea zmianie, a eneria kinetyczna środka masy przekształca się w enerię potencjalną. Zatem maksymalna wysokość środka masy zśmmax jest określona przez zasadę zachowania enerii Stąd 2 ( vśm ) 2 + (m1 + m 2 )zśm = ( )zśmmax. (8) zśmmax = zśm + m 2 1 ( ) 2 (h h 0) = m 1 ( m2 k + l 0 ) + m 2 [ 1 ( ) 2 h m ( m )] 2. (9) k 2m 1 3. Od chwili oderwania się dolnej płyty od podłoi, środek masy układu porusza się z przyspieszeniem. Zatem czas jeo ruchu do najwyższeo położenia wynosi T wzn = v ŚM = m 1 2 h h 0. (10) Ruch dolnej płyty jest złożeniem ruchu środka masy i drań wokół nieo. Przy zmianie odlełości órnej płyty od środka masy o x sprężyna ulea wydłużeniu o x ( )/m 2, a zatem jej napięcie zmienia się o F = k 1 x, dzie k 1 = k ( )/m 2. Częstość drań ω jest równa k 1 /m 1, czyli k ( ) ω =. (11) m 1 m 2

3 Do osiąnięcia przez środek masy maksymalnej wysokości, płyty powinny wykonać całkowitą liczbę drań, czyli T wzn = n 2π ω, (12) dzie n jest dowolną dodatnią liczbą całkowitą. Rozwiązując to równanie wzlędem h (po uwzlędnieniu (10) oraz (12)) otrzymamy Podstawiając wartości liczbowe otrzymujemy h 0 = 0,15 m i dla n = 1 h = h 0 + n 2 2π2 ( )m 2. (13) m 1 k h 4,0m. (14)

4 Rozwiazanie zadania 2 W przypadku sprężania izotermiczneo, para będzie się skraplać, aby utrzymać stałe ciśnienie, w związku z tym ciśnienie końcowe p 1 = 1013hPa. W przypadku rozprężania izotermiczneo, para przestanie być nasycona i z równania: p 2 V 2 = pv (1) uzyskujemy: p 2 = p/2 = 506,5hPa. W przypadku przemian adiabatycznych nie jest z óry oczywiste, w którym procesie (sprężania czy rozprężania) para będzie się skraplać. Aby to stwierdzić załóżmy chwilowo, że nie następuje skraplanie i rozważmy przemianę adiabatyczną pary, która na początku znajdowała się pod ciśnieniem p = 1013hPa i w temperaturze t = 100 C. Mamy spełniony warunek: pv κ = T κ p 1 κ = const, (2) przy czym dla pary wodnej κ = (C V + R)/C V = 4/3. Mamy więc: p(t ) = AT 4, (3) dzie A jest pewną stałą. Stałą proporcjonalności możemy wyznaczyć podstawiając T = 100 C 373K, p = 1013hPa i otrzymujemy A 5, Pa/K 4. Można też zastosowac wynikający z powyższeo wzór, w którym występuje temperatura t w stopniach Celsjusza, jawnie warantujący spełnienie warunku początkoweo p(t) = [(t C)/373 C] hPa. Obliczając teraz ciśnienia dla temperatur z zakresu od 95 C do 105 C otrzymujemy: t[ C] p[hpa] Widzimy, że dla temperatur t < 100 C wartości ciśnienia są wyższe niż odpowiednie wartości ciśnienia pary nasyconej podane w tabeli w treści zadania, natomiast dla temperatur t > 100 C są one niższe. Oznacza to, że podczas wykonywania sprężania adiabatyczneo para nie będzie się skraplać (ciśnienia będą mniejsze niż ciśnienia pary nasyconej) i możemy użyć wzoru (3) by obliczyć ciśnienie końcowe, które wynosi p 3 = 1068 hpa. Podczas rozprężania adiabatyczneo, para będzie się skraplać i cały czas będzie pozostawać w stanie pary nasyconej. W związku z tym końcowe ciśnienie odczytujemy z tabeli podanej w treści zadania p 4 = 845 hpa.

5 Rozwiazanie zadania 3 A. Rozwiazanie wykorzystujace, że przy małych odchyleniach od stanu równowai, zmiana enerii całkowitej powinna być równa 0. Indukcja pola manetyczneo wewnątrz solenoidu wynosi: w cieczy µ 0 µ w ni, w powietrzu µ 0 ni. Jeśli oznaczymy przez h w poziom cieczy wewnątrz solenoidu (h w = h 0 dy I = 0) to strumień indukcji manetycznej przechodzący przez powierzchnię prostopadłą do osi solenoidu wynosi Φ = µ 0 [µ r ah w + (a h w )a]ni a eneria pola manetyczneo wewnątrz solenoidu jest równa dzie l jest dłuością solenoidu. = µ 0 a[(µ r 1)h w + a]ni, (1) U B = µ 0 2 ((µ r 1)ah w + aa)n 2 I 2 l, (2) I. Sposób. Przy zmianie h w o bardzo małą wielkość h w zmienia się Φ. Jeśli zmiana zachodzi w czasie t, to indukowana jest siła elektromotoryczna E = Φ/ t. Ta siła przeciwstawia się płynącemu prądowi, w związku z czym źródło prądu musi wykonać pracę W Z = InlE t = Inl Φ (3) = µ 0 (µ r 1)an 2 I 2 l h w. Uwzlędniając, że I = const, zmiana enerii pola manetyczneo wynosi W sumie zmiana enerii źródła prądu oraz pola manetyczneo wynosi U B I=const = µ 0 2 (µ r 1)an 2 I 2 l h w. (4) W Z + U B I=const = µ 0 2 (µ r 1)an 2 I 2 l h w. (5) II. Sposób. Stan równowai nie zależy od teo, czy przy zmianach h w utrzymujemy stałe natężenie prądu, czy nie. Zatem zamiast rozważać przypadek I = const i uwzlędniać enerię źródła, można rozważyć zamknięty obwód bezoporowy (nie podłączony do źródła), w którym dopuszczalne są zmiany I. W takim obwodzie nie może pojawić się siła elektromotoryczna (bo wywołałaby nieskończony prąd), a zatem zodnie z prawem Faraday a Φ = const. Eneria pola manetyczneo wyrażona przez Φ ma postać U B = Zmiana tej enerii przy ustalonym Φ jest równa Φ 2 2µ 0 [µ r ah w + a(a h w )]. (6) Φ 2 l U B Φ=const = 2µ 0 a[(µ r 1)h w + a] 2 (µ r 1) h w, (7) co po wyrażeniu przez I jest równe dokładnie (5). W stanie równowai ustalonym po włączeniu pola manetyczneo całkowita eneria układu nie powinna się zmieniać przy małych zmianach h w. W skład całkowitej enerii prócz powyżej wymienionych wchodzi eneria rawitacyjna cieczy (poniżej ρ jest jej ęstością, a przyspieszeniem ziemskim) U W = 1 2 ρl (h w h) 2 a. (8) (Jest to eneria cieczy o ciężarze ρ (h w h)al, której środek masy znajduje się na wysokości (h w h)/2.) Warunek równowai oznacza zatem lub W obu przypadkach otrzymujemy warunek 0 = U B I=const W Z + U W (9) 0 = U B Φ=const + U W (10) 0 = µ 0 2 (µ r 1)an 2 I 2 ldh w + ρl [ ah h w + ah w h w ].

6 Ta równość ma być spełniona przy wszystkich h w, zatem Stąd µ 0 2 (µ r 1)an 2 I 2 l + ρla(h w h) = 0. h w h = µ 0 2ρ (µ r 1)n 2 I 2. (11) Zatem dy µ r > 1 (paramanetyk) to po włączeniu poziom cieczy wewnątrz solenoidu podniesie się, a dy µ r < 1 (diamanetyk) obniży się. Dla podanych wartości liczbowych otrzymujemy h w h 2,6 mm. (12) B. Rozwiazanie oparte na rozważeniu działajacych sił. Gdy jednorodny manetyk umieścimy w zewnętrznym polu manetycznym, na jeo powierzchni wyindukuje się prąd. Pole manetyczne pochodzące od teo wyindukowaneo prądu powierzchnioweo dodaje się do pola manetyczneo, jakie byłoby w danym obszarze w przypadku braku manetyka. Aby w cieczy wewnątrz solenoidu indukcja B była równa µ 0 µ r ni, taki wyindukowany prąd na jednostkę dłuości solenoidu J ind powinien spełniać warunek µ 0 µ r ni = µ 0 ni + µ 0 J ind a zatem J ind = n(µ r 1)I. Ten prąd znajduje się w zewnętrznym ( próżniowym ) polu manetycznym o indukcji µ 0 ni, zatem na órną powierzchnię cieczy w solenoidzie, na jednostkę dłuości solenoidu działa siła elektrodynamiczna F = J ind aµ 0 ni = µ 0 (µ r 1)an 2 I 2. (13) Ta siła jest prostopadła do brzeu cieczy i skierowana na zewnątrz. W obszarze, dzie ciecz styka się z przewodem solenoidu sytuacja jest bardziej skomplikowana. W pobliżu powierzchni solenoidu (czyli w pobliżu przewodu) natężenie indukcji B zmienia się w sposób ciąły: na zewnątrz jest równe 0 wewnątrz jest równe µ 0 µ r ni. Przyjmując, że wyindukowany prąd znajduje się w polu o średniej wartości (µ 0 µ r ni + 0)/2, działająca siła elektrodynamiczna jest równa F d = J ind a µ 0nI = µ 0 (µ r 1)an 2 I 2. (14) (Powyższe rozumowanie można uściślić, przyjmując że rubość solenoidu wynosi d oraz, że rozkład prądu jest tam jednorodny, a następnie sumując przyczynki od cienkich warstw solenoidu.) W sumie siła wypadkowa działająca na ciecz wewnątrz solenoidu jest równa (dodatnia wartość oznacza siłę działającą w órę) F w = (F F d )l = 1 2 µ 0 (µ r 1)n 2 I 2 al, (15) dzie uwzlędniliśmy, że rozważane siły skierowana są na zewnątrz rozważaneo framentu cieczy. Obliczona siła wypadkowa podnosi poziom cieczy wewnątrz solenoidu. Ciężar dodatkowej ilości cieczy wynosi Z warunku F w = F ciecz otrzymujemy wynik (11). F ciecz = ρ(h w h)al. (16)