W CIENIUCZEPKA BIULETYN INFORMACYJNY DOLNOŚLĄSKIEJ OKRĘGOWEJ IZBY PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH

Transkrypt

1 NUMER 5 /271/ MAJ W CIENIUCZEPKA BIULETYN INFORMACYJNY DOLNOŚLĄSKIEJ OKRĘGOWEJ IZBY PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH KAMPANIA KRAJOWEGO CENTRUM DS. AIDS 10 LAT W UNI EUROPEJSKIEJ HISTORIA STROJU PIELĘGNIARSKIEGO ISSN

2 2 W CIENIU CZEPKA Biuletyn informacyjny Dolnośląskiej Okręgowej Izby Pielęgniarek i Położnych we Wrocławiu ( Wydawca: Dolnośląska Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych we Wrocławiu. Redaguje Prezydium DORPiP: Urszula Olechowska, Leokadia Jędrzejewska, Anna Szafran, Lucyna Bogumił, Ewa Koziarz, Beata Łabowicz, Marzenna Golicka, Jolanta Kolasińska, Teresa Szerszeń redakcja techniczna, skład, korekta, i przygotowanie do druku Włodziwoj Sawicki Materiałów niezamówionych redakcja nie zwraca, w tekstach publikowanych zastrzega sobie prawo skrótów, zmian tytułów oraz poprawek stylistyczno językowych. Artykuły, listy, uwagi i inną korespondencję prosimy nadsyłać na adres redakcji: Dolnośląska Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych we Wrocławiu, ul. Powstańców Śląskich 50, Wrocław, fax , e mail: info@doipip.wroc.pl REDAKCJA NIE PONOSI ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA TREŚĆ TEKSTÓW, OGŁOSZEŃ I REKLAM DOIPiP NIE PROWADZI POŚREDNICTWA PRACY W KRAJU I ZAGRANICĄ UWAGA: Nie przyjmujemy do publikacji tekstów przekazywanych telefonicznie! Nasza okładka: Numer zamknięto r. Do druku przygotowano r. Nakład 3500 egz. Pismo nieodpłatnie rozprowadzane wśród członków Samorządu Pielęgniarek i Położnych. Druk ABIS. Wszystkie artykuły (i nie tylko) na str. wroc.pl WYKAZ TELEFONÓW W SIEDZIBIE BIURA DOIPiP WE WROCŁAWIU Sekretariat tel/fax Przewodnicząca Wiceprzewodnicząca Sekretarz Skarbnik Dyrektor Biura Ewidencja Rejestr praktyk Księgowość Radca prawny Kasa Biblioteka Okręgowy Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej Okręgowy Sąd Pielęgniarek i Położnych Dział Kształcenia Kierownik Działu Kształcenia Dział Kształcenia Oddział w Lubinie DOLNOŚLĄSKA OKRĘGOWA IZBA PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH we Wrocławiu, ul. Powstańców Śląskich 50, Wrocław, e mail: info@doipip.wroc.pl tel. 71/ , tel/fax 71/ KONTO IZBY: NUMER KONTA BANKOWEGO, na który należy przekazywać składki członkowskie: Dolnośląska Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych we Wrocławiu, ul. Powstańców Śląskich 50, Wrocław, Bank PEKAO SA O/Wrocław GODZINY PRACY BIURA Dolnośląskiej Okręgowej Izby Pielęgniarek i Położnych poniedziałek czwartek od 8 00 do z wyjątkiem wtorków i piątków wtorek od 8 00 do a w piątek do DZIAŁ KSZTAŁCENIA tel./fax , tel. 71/ poniedziałek czwartek od 8 00 do z wyjątkiem wtorków i piątków wtorek od 8 00 do 17 00, a w piątek do BIURO W LUBINIE, ul. Odrodzenia 18/2, Lubin, tel./fax 76/ KONTO DZIAŁU KSZTAŁCENIA Bank PEKAO SA O/Wrocław KASA poniedziałek wtorek środa czwartek piątek... NIECZYNNA BIBLIOTEKA wtorek...od 13 do 17 czwartek... od 13 do 16 piątek...od 9 do 14 OKRĘGOWY RZECZNIK ODPOWIEDZIALNOŚCI ZAWODOWEJ tel. 71/ , informacja o dyżurach na stronie internetowej DOIPiP w zakładce ORGANIZACJA PRACY BIURA- ORzOZ OKRĘGOWY SĄD PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH Inf.: tel. 71/ lub w Sekretariacie Biura DOIPiP DYŻURY RADCY PRAWNEGO poniedziałki 14 16; środa (mgr E. Stasiak); KASA POŻYCZKOWA PRZY DOIPIP Bank PKO BP IV Oddział Wrocław, ul. Gepperta 4 Nr: Informacje o stanie swojego konta w Kasie Pożyczkowej można uzyskać w czasie dyżuru w środy od do telefonicznie lub osobiście KSIĘGOWOŚĆ IZBY NIE PROWADZI KASY POŻYCZ- KOWEJ I NIE UDZIELA INFORMACJI KONSULTANCI WOJEWÓDZCY W DZIEDZINACH: PIELĘGNIARSTWA mgr JOLANTA KOLASIŃSKA, UM Wydział Nauk o Zdrowiu, ul. Bartla 5, Wrocław, jolanta.kolasinska@am.wroc.pl, tel. 0-71/ ; PIELĘGNIARSTWA RODZINNEGO EWA CHLEBEK, ul. Władysława Łokietka, Strzelin, echlebek@op.pl, tel PIELĘGNIARSTWA PEDIATRYCZNEGO mgr DOROTA MILECKA Uniwersyteckii Szpital Kliniczny, ul. Borowska 213, Wrocław tel. 071/ , , PIELĘGNIARSTWA EPIDEMIOLOGICZNEGO mgr KATARZYNA SALIK Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 1, ul. M. Skłodowskiej-Curie 58, Wrocław tel , 71/ ; kasiasalik1@wp.pl, PIELĘGNIARSTWA W GINEKOLOGII I POŁOŻNICTWIE mgr URSZULA ŻMIJEWSKA, Szpital Specjalistyczny im. A. Falkiewicza, ul. Warszawska 2, Wrocław, tel. 0-71/ wew. 344, ,

3 3 OD REDAKCJI Majowy numer biuletynu corocznie przypomina o najważniejszych świętach, jakie dotyczą przedstawicieli naszych profesji. Międzynarodowy Dzień Pielęgniarek i Dzień Położnych to uroczystości bardzo istotne, podkreślają bowiem rangę zawodów, które wykonujemy. Podkreślają szczególnie wartość wykonywanych obowiązków i posłannictwo pielęgniarek i położnych. Daty uroczystości łączą się ściśle z osobami, których postawa życiowa i praca wyraźnie zaznaczyły się w dziejach pielęgniarstwa i położnictwa. Postacie Florence Nightingale i Stanisławy Leszczyńskiej kreują wzorce osobowe naszych profesji. Zerkając w przeszłość, przypominamy w naszym piśmie historię stroju, jakiego używają pielęgniarki i położne. Wydawać by się mogło, że dzieje mundurków zawodowych nie są niczym ciekawym, a jednak warto poczytać, jakie zmiany zaszły w tej dziedzinie, zwłaszcza, że nie jest to historia zamknięta, ale ustawicznie trwająca i ulegająca ciągłym zmianom. Moda bowiem przekracza wszystkie granice i odgrywa ważną rolę także w środowiskach medycznych. Równocześnie z zawodowymi świętami w bieżącym roku uroczyście obchodzimy 10 rocznicę przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Każdy w inny sposób odczuwa swój związek z UE, ale wszyscy jesteśmy członkami jednej wspólnoty państw Starego Kontynentu. Warto uświadomić sobie, co dokonało się w ciągu tych kilku minionych lat, jak działa na co dzień Unia i jaki jest jej wpływ nasze codzienne bytowanie. Z pewnością powyższe zmiany odcisnęły piętno na Polakach i ich życiu. Dziesiąta rocznica wstąpienia do Unii Europejskiej to na pewno dobry moment, by odnaleźć zalety naszego związku z innymi krajami Europy. Kolejnym ważnym tematem, jaki podejmujemy w biuletynie w bieżącym miesiącu, jest sprawa AIDS/HIV. Problem to wciąż aktualny, dlatego warto pogłębiać swoje wiadomości na temat tej choroby, jej rozwoju i aktualnego stanu wiedzy medycznej na powyższy temat. Należy też na bieżąco śledzić statystyki, które pokazują dane liczbowe dotyczące rozprzestrzeniania się zakażeń HIV/AIDS. Każda informacja może okazać się cennym źródłem wiedzy w pracy z chorymi, zwłaszcza, że potencjalnym zakażonym może być każdy, z kim przyjdzie się spotkać w codziennej pracy w szpitalu, przychodni czy hospicjum. Zapraszamy do lektury! Redakcja Z okazji Międzynarodowego Dnia Pielęgniarek i Dnia Położnych wszystkim Czytelniczkom i Czytelnikom W cieniu czepka składam serdeczne życzenia wielu sukcesów w pracy, godnych warunków pracy i płacy, realizacji swoich planów w życiu zawodowym, a w życiu prywatnym zdrowia i powodzenia. Urszula Olechowska Przewodnicząca DORPiP W NUMERZE: 4 Kampania Kraj. Centrum ds. AIDS lat w Unii Europejskiej 23 Położna na medal 5 Czerwona Kokardka 15 Historia stroju pielęgniarskiego 22 (i str 23) Inne ogłoszenia 5 Epidemiologia AIDS Świat 19 Notatka ze spotkania w MEN 24 Uroczystości w Legnicy 7 Epidemiologia AIDS Polska 21 Problemy prawne 26 Pamięć i serce 9 Szkolenie w Woj. Stacji San-Epid. 22 Opinia Konsultanta Krajowego

4 4 AIDS KAMPANIA KRAJOWEGO CENTRUM DS. W roku 2014 Krajowe Centrum ds. AIDS, agenda Ministra Zdrowia, kontynuuje realizację kampanii informacyjnej Znam rekomendacje PTN AIDS. Zalecam test na HIV, która jest skierowana bezpośrednio do środowiska medycznego (w szczególności do lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej, lekarzy ginekologów oraz pielęgniarek i położnych), a przez te grupy zawodowe do ogółu społeczeństwa. Celem działań kampanijnych jest upowszechnienie wiedzy na temat wczesnej diagnostyki zakażenia HIV, która przyczynia się do ograniczenia liczby nowych zakażeń i pozwala w odpowiednim czasie rozpocząć terapię antyretrowirusową (ARV). Kampania przypomina o konieczności rozważenia zlecenia pacjentowi wykonania testu w kierunku HIV. Celem przekazu informacyjnego jest również popularyzacja aktualnych rekomendacji Polskiego Towarzystwa Naukowego AIDS (PTN AIDS) w zakresie testowania w kierunku HIV, a w szczególności wskazań klinicznych do wykonania badania na obecność wirusa. Aktualne rekomendacje PTN AIDS znaleźć można na stronie Obecnie często obserwuje się późną wykrywalność HIV, nawet w fazie AIDS, podczas gdy prawidłowe rozpoznanie zakażenia nie wiąże się ze skomplikowanymi badaniami, ale opiera się przede wszystkim na przeprowadzeniu dokładnego wywiadu z pacjentem. Dlatego też hasło kampanii brzmi: Znam rekomendacje PTN AIDS. Zalecam test na HIV. Kampanię tę objęli honorowym patronatem: Minister Zdrowia, Prezes Polskiego Towarzystwa Naukowego AIDS, Konsultant Krajowy w dziedzinie pielęgniarstwa epidemiologicznego i Konsultant Krajowy w dziedzinie medycyny rodzinnej. Problem HIV/AIDS wciąż jest aktualny, ponieważ liczba zakażeń HIV w Polsce systematycznie wzrasta. Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny, od 1985 r. do końca stycznia 2014 r. wykryto w Polsce zakażeń HIV, jednak szacuje się, że co druga osoba żyjąca z HIV nie wie, że jest zakażona i może nieświadomie zakażać innych. Wbrew obiegowej opinii na ryzyko zakażenia HIV narażeni mogą być wszyscy bez względu na wiek, płeć, orientację seksualną, religię i rasę. Rola pielęgniarek i położnych w opiece medycznej jest nie do przecenienia. Podczas wykonywania swoich obowiązków zawodowych mają znacznie więcej okazji do rozmowy z pacjentami, którzy często właśnie do nich zwracają się z pytaniami i proszą o wyjaśnienie tego, co mówił lekarz, który często nie ma czasu, by wytłumaczyć dokładnie swoje decyzje. Dlatego tak ważne jest informowanie zarówno pielęgniarek, jak i położnych o problemie HIV/AIDS. Materiały kampanijne, w tym prezentowany plakat dotyczący postępowania po zawodowej ekspozycji na materiał potencjalnie zakaźny oraz dołączona do aktualnego numeru biuletynu broszura nt. HIV/ AIDS, są dostępne na stronie internetowej Krajowego Centrum ds. AIDS gov.pl. Dzięki niej można zapoznać się z założeniami kampanii. Istnieje również możliwość zamówienia przez tę stronę bezpłatnych form drukowanych materiałów. Krajowe Centrum ds. AIDS prowadzi także na Platformie edukacyjnej -aids.edu.pl nieodpłatne szkolenia w systemie e-learningu dotyczące aspektów medycznych HIV i AIDS. Udział w szkoleniu pozwala lekarzom, studentom medycyny oraz pielęgniarkom i położnym uaktualnić i poszerzyć swoją wiedzę na ten temat.

5 AIDS 5 CZERWONA KOKARDKA DANE ŚWIATOWE Sytuacja epidemiologiczna HIV/AIDS na świecie - dane z 2012 r. Czerwona kokardka to symbol solidarności z osobami żyjącymi z HIV i AIDS, ich rodzinami i przyjaciółmi. Symbolizuje poświęcenie i zaangażowanie w walkę z AIDS. Stanowi pierwszy krok na drodze upowszechnienia problematyki HIV i AIDS. Idea czerwonej kokardki powstała w 1991 r. Pomysł znaku został zainspirowany żółtą wstążeczką, upamiętniającą żołnierzy amerykańskich uczestniczących w wojnie w Zatoce Perskiej. Czerwony kolor wybrano ze względu na skojarzenia, jakie wywołuje: krew, namiętności (nie tylko gniew) walkę, ale i miłość. Czerwona kokardka jest w kształcie odwróconego V, ponieważ jeszcze nie odniesiono zwycięstwa nad epidemią HIV i AIDS. Symbol - czerwona wstążeczka został wymyślony przez członków Visual AIDS organizację charytatywną zrzeszającą artystów, działającą w Nowym Jorku. Celem grupy było zachęcenie wszystkich do upamiętnienia zmarłych i umierających z powodu AIDS kolegów, zwiększenie świadomości na temat HIV i AIDS, uświadomienie potrzeb ludzi żyjących z HIV i AIDS oraz ich bliskich, a także wezwanie rządów do zwiększenia funduszy na badania i opiekę nad zakażonymi. Początkowo niewiele osób rozumiało znaczenie symbolu. Większość nie wiedziała, że ma on jakikolwiek związek z AIDS. Sens wyjaśniono dopiero podczas wręczania nagród telewizyjnych. Pomysłodawcy nie przypuszczali, że symbol stanie się aż tak popularny i będzie tak wiele znaczył dla ludzi zakażonych i chorych oraz ich bliskich. W Polsce, zgodnie z zasadami Regulaminu przyznawania Czerwonej Kokardki, jest ona wyróżnieniem przyznawanym z okazji Światowego Dnia AIDS. Wyróżnienie Czerwoną Kokardką otrzymują osoby, które w szczególny sposób przyczyniły się do poprawy jakości życia osób żyjących z HIV, chorych na AIDS, bądź też wniosły istotny wkład w działania profilaktyczne w dziedzinie HIV i AIDS w Polsce ( 7. 1, 2). //informacja ze strony Krajowego Centrum ds. AIDS// Nowe przypadku zakażeń HIV 2.5 miliona [2.2 mln 2.8 miliona] osób na całym świecie zakaziło się HIV w roku W 25 krajach zaobserwowano 50 i więcej procentowy spadek liczby nowych zakażeń HIV licząc od roku Na Karaibach (w drugim, po Afryce Subsaharyjskiej najbardziej dotkniętym przez HIV regionie świata) osiągnięto 42% spadek liczby nowych zakażeń HIV. Połowa spadku nowych zakażeń HIV w ostatnich dwóch latach została odnotowana wśród noworodków. Dowodzi to, iż możliwa jest eliminacja zakażeń wśród dzieci. - W roku 2011 było o 43% mniej nowych zakażeń wśród dzieci niż w roku 2003, i o 24% mniej niż w roku Jednakże, zaobserwowany postęp nie jest równomierny. Od 2001, liczba osób nowo-zakażonych zamieszkujących obszar Środkowego Wschodu i Afryki Północnej wzrosła o ponad 35%. W Europie Wschodniej i Azji Centralnej w ostatnich latach także zanotowano wzrost liczby nowych zakażeń. Zgony z powodu AIDS W roku 2011, [ ] osób na świecie zmarło z powodu AIDS 24% mniej niż w roku Na poziomie globalnym w roku 2011 zanotowano ponad pół miliona mniej zgonów niż w roku W latach od 2005 do 2011 liczba zgonów z powodu AIDS w Afryce Subsaharyjskiej spadła o prawie 1/3. - Na Karaibach odnotowano 48% spadek zgonów z powodu AIDS od 2005 do 2011 roku, a w Oceanii 41%. - Jednakże, w dwóch regionach zanotowano znaczący wzrost zgonów związanych z AIDS: w Europie Wschodniej i w Azji Centralnej (21%) oraz na Środkowym Wschodzie i w Afryce Północnej (17%). Terapia antyretrowirusowa W roku 2011, ponad 8 milionów osób żyjących z HIV miało dostęp do terapii antyretrowirusowej. - Liczba osób mających dostęp do leczenia ARV wzrosła o 63% od roku 2009 i W 10 krajach o niskich i średnich dochodach ponad 80% spełniających kryteria

6 6 AIDS korzysta z terapii. Jednakże, 7 milionów osób kwalifikujących się do włączenia do programu leczenia ciągle nie ma do niego dostępu. - 72% dzieci żyjących z HIV kwalifikujących się do włączenia do programu leczenia nie ma do niego dostępu. Osoby żyjące z HIV W roku 2011 na świecie było 34 miliony [ ] osób żyjących z HIV. - Obszar Afryki Subsaharyjskiej nadal pozostaje regionem najbardziej dotkniętym przez epidemię. Prawie 1 na 20 osób dorosłych tam mieszkających jest zakażona. W Afryce Subsaharyjskiej mieszka 69% z wszystkich zakażonych HIV osób na świecie. HIV/gruźlica Liczba zgonów z powodu gruźlicy wśród osób żyjących z HIV spadła o 25% od roku Jednakże, gruźlica nadal stanowi główną przyczynę śmierci osób zakażonych HIV. Wszystkie osoby żyjące z gruźlicą i HIV powinny zostać natychmiast włączone do terapii ARV z uwagi na to, iż może to Kobiety Kobiety stanowią 58% osób żyjących z HIV w Afryce Subsaharyjskiej. - Podczas gdy 57% zakażonych HIV kobiet ciężarnych mieszkających w krajach o niskich i średnich dochodach korzystało z programów profilaktyki antyretrowirusowej w celu zapobieżenia transmisji wirusa na swoje dziecko, tylko 30% kobiet ciężarnych potrzebujących terapii ARV z uwagi na stan swojego zdrowia otrzymało ratujące życie leczenie. W 26 z 31 krajów o ogólnej skali epidemii, mniej niż 50% młodych kobiet posiada wszechstronną i poprawną wiedzę nt. HIV. Populacje kluczowe W krajach o ogólnej skali epidemii, prewalencja HIV jest w konsekwentnie wyższa wśród osób świadczących usługi seksualne w stolicach niż w populacji ogólnej i plasuje się na poziomie 23%. Około 3 milionów z szacowanych 16 milionów osób stosujących środki odurzające w iniekcji żyje z HIV. - W 49 krajach, w których jest dostęp do danych, prewalencja HIV była 22 razy wyższa wśród osób stosujących środki odurzające w iniekcji niż wśród populacji ogólnej. 13 razy większa niż wśród osób z populacji ogólnej. W krajach o niskich i średnich dochodach (w których jest dostęp do danych), 91% wszystkich środków wydawanych na programy związane z HIV a skierowanych do osób sprzedających usługi seksualne pochodzi ze źródeł międzynarodowych, jak również 92% środków wydawanych na programy HIV dla MSM oraz 92% środków wydawanych na programy HIV dla osób stosujących środki odurzające w iniekcji.. Inwestycje W ramach walki z HIV i AIDS w roku 2011 ogółem dostępnych było 16 miliardów 800 milionów dolarów amerykańskich. - Do osiągnięcia pełnego finansowania walki z AIDS do roku 2015 brakuje tylko 30% środków. - Szacuje się, iż roczne zapotrzebowanie na środki do roku 2015 kształtuje się na poziomie od 22 do 24 miliardów dolarów amerykańskich. W krajach o niskich i średnich dochodach od 2010 do 2011 roku zanotowano 15% wzrost inwestycji związanych z HIV. - Krajowe wydatki publiczne i prywatne w krajach o niskich i średnich dochodach Ludzie żyjący z HIV 29.4 mln [ mln] 30.2 mln [ mln] 30.8 mln [ mln] 31.2 mln [ mln] 31.5 mln [ mln] 31.8 mln [ mln] 32.1 mln [ mln] 32.5 mln [ mln] Nowe zakażenia HIV łącznie Nowe zakażenia HIV dorośli Nowe zakażenia HIV dzieci Zmarli na AIDS 3.2 mln [ mln] 2.6 mln [ mln] [ ] 1.9 mln [ mln] 3.1 mln [ mln] 2.5 mln [ mln] [ ] 2 mln [ mln] 3 mln [ mln] 2.4 mln [ mln] [ ] 2.2 mln [2-2.5 mln] 2.9 mln [ mln] 2.4 mln [ mln] [ ] 2.3 mln [ mln] 2.8 mln [ mln] 2.3 mln [ mln] [ ] 2.3 mln [ mln] 2.8 mln [ mln] 2.3 mln [ mln] [ ] 2.3 mln [ mln] 2.7 mln [ mln] 2.3 mln [2-2.4 mln] [ ] 2.2 mln [ mln] 2.7 mln [ mln] 2.2 mln [ mln] [ ] 2.1mln [ mln] zmniejszyć o 65% ryzyko rozwinięcia się u nich pełnego stadium tej choroby. - Jednakże, w roku 2011, mniej niż połowa (48%) osób chorych na gruźlicę i potwierdzonym przez test zakażeniem HIV korzystała z leczenia ARV. - Jedno z badań pokazuje, iż na poziomie globalnym, tylko 5% iniekcji środków odurzających wykonywane jest przy użyciu sterylnego sprzętu. Liczba zakażeń HIV wśród mężczyzn mających seks z mężczyznami mieszkających w miastach stołecznych jest przeciętnie wzrosły z 3 miliardów 900 milionów dolarów amerykańskich w roku 2005 do prawie 8 miliardów 600 milionów dolarów amerykańskich w roku Dane pochodzą ze strony aids.gov.pl

7 AIDS 7 STATYSTYKI OGÓLNOŚWIATOWE I REGIONALNE Region Sub-Sahara Afryka Południowa i południowo wschodnia Azja Wschodnia Azja Ameryka Łacińska Europa Centralna i Zachodnia Ameryka Północna Wschodnia Europa i Centralna Azja Karaiby Środkowo-wschodnia i Północna Afryka Oceania [ ] Ogólnie Ludzie zakażeni HIV 2011 Nowe zakażenia HIV 2011 Zmarli na AIDS łącznie dzieci łącznie dorośli dzieci w 2011 r 23.5 mln 3.1 mln 1.8 mln 1.5 mln mln [22.1 mln 24.8 mln] [2.8 mln 3.4 mln] [1.6 mln 2.0 mln] [1.3 mln 1.7 mln] [ ] [1.1 mln-1.3 mln] 4.0 mln [3.1 mln-5.2 mln] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ mln] [ ] [ ] [ ] [< ] [ ] 1.4 mln [1.1 mln-1.7 mln] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] < [ mln] [ ] [ [ ] [<200] [ ] 1.4 mln < [1.1 mln-2.0 mln] [ ] [ ] [ ] [<100-<200] [ ] 1.4 mln < mln-1.8 mln [ ] [ ] [ ] [<500-<1 000] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [< ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] < [ ] [ ] [ ] [<200-<500] [< ] 34.0 mln [31.4 mln-35.9 mln] 3.3 mln [3.1 mln-3.8 mln] *Niektóre liczby mogą się nie zgadzać ze względu na zaokrąglenie. 2.5 mln [2.2 mln-2.8 mln] 2.2 mln [1.9 mln-2.4 mln] [ ] 1.7 mln [1.5 mln-1.9 mln] mln [ mln] 2.6 mln [ mln] 2.2 mln [ mln] [ ] 1. 9 mln [ mln] 33.5 mln [ mln] 2.6 mln [ mln] 2.2 mln [ mln] [ ] 1.8mln [ mln] 34.0 mln [ mln] 2.5 mln [ mln] 2.2 mln [ mln] [ ] 1.7 mln [ mln] Kontakt - UNAIDS Communications tel communications@unaids. org UNAIDS Wspólny Program Narodów Zjednoczonych Zwalczania HIV i AIDS prowadzi i inspiruje świat do osiągania i szerzenia wizji o braku nowych zakażeń HIV, braku dyskryminacji i braku śmierci z powodu AIDS. UNAIDS łączy starania 11 UN organizacji UNHCR, UNICEF, WFP, UNDP, UNFPA, UNODC, UN Women, ILO, UNESCO, WHO oraz the World Bank - i pracuje ze światowymi i narodowymi partnerami, by maksymalnie przeciwstawić się AIDS. Jeśli chcesz wiedzieć więcej wejdź na unaids.org lub znajdź nas na Facebook-u lub Twitterze. EPIDEMIOLOGIA DANE KRAJOWE Dane krajowe zostały opracowane na podstawie informacji przekazanych przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Państwowy Zakład Higieny (zwany dalej NIZP-PZH) oraz zamieszczonych na stronie internetowej instytucji. Dane skumulowane Od wdrożenia badań w 1985 r. do 31 grudnia 2012 r. zarejestrowano w Polsce: przypadków zakażenia HIV przypadków zachorowania na AIDS chorych zmarło Sytuacja epidemiologiczna HIV/AIDS w Polsce w 2012 r. na podstawie danych z nadzoru epidemiologicznego Dane epidemiologiczne, które są dostępne na stronach Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny, odzwierciedlają analizę informacji na dzień 31 grudnia roku poprzedniego. Dane za 2012 r.: 901 liczba przypadków nowych zakażeń HIV, w tym liczba: mężczyzn 740, kobiet 143, brak danych liczba zachorowań na AIDS, w tym liczba: mężczyzn 84, kobiet liczba zgonów osób chorych na AIDS, w tym liczba: mężczyzn 29, kobiet 10 Należy wziąć pod uwagę, że rejestracja przypadków odbywa się według daty wpłynięcia zgłoszenia. Wszystkie zgłoszenia poddawane są następnie procedurze weryfikacji i ustaleniu spełnienia kryteriów definicji stosowanej do celów nadzoru epidemiologicznego. Pełna analiza sytuacji epidemiologicznej jest możliwa dopiero po uwzględnieniu zgłoszeń, które dotyczą przypadków rozpoznanych w danym roku, a zgłoszonych z opóźnieniem (czasem kilkuletnim). Monitorowanie sytuacji epidemiologicznej obecnie opiera się na zbieraniu danych dotyczących nowo rozpoznawanych zakażeń HIV. Z uwagi na długotrwały bezobjawowy przebieg zakażenia tym wirusem, liczba nowo wykrywanych zakażeń w dużej mierze zależy od liczby wykonywanych badań w kierunku HIV. W sytuacji zwiększenia liczby badań uzyskamy trend wzrostowy liczby

8 8 AIDS nowo-wykrywanych zakażeń. Z kolei przy niskiej liczbie badań będziemy obserwować małą liczbę zakażeń, co nie musi wcale świadczyć o dobrej sytuacji epidemiologicznej. Dlatego też same dane dotyczące liczby wykrytych zakażeń nie wystarczają do oceny sytuacji epidemiologicznej konieczny jest też monitoring liczby wykonywanych badań w kierunku HIV. Monitoring taki jest prowadzony poprzez coroczną ankietę przesyłaną przez Zakład Epidemiologii NIZP-PZH do laboratoriów, o których wiadomo, że oferują badania w kierunku HIV. Jednakże należy stwierdzić, że wypełnienie ankiety nie jest obowiązkowe i dane dotyczące liczby badań w kierunku HIV są niekompletne. Zgodnie z wytycznymi WHO: Guidelines for second generation HIV surveillance: an update: Know your epidemic, WHO Genewa 2013, ukierunkowana prewencja zakażeń HIV wymaga bardziej szczegółowego systemu monitorowania. W w/w dokumencie dla krajów o skoncentrowanej epidemii (takich jak Polska) zaleca się następujący zestaw działań w zakresie monitorowania sytuacji epidemiologicznej: 1. Identyfikacja populacji kluczowych (o zwiększonym ryzyku zakażenia) i oszacowanie ich wielkości na poziomie krajowym i regionalnym (co 2-3 lata) 2. Badania w populacjach kluczowych ankieta dot. zachowań ryzykownych i badanie w kierunku HIV (co 2 lata w obszarach priorytetowych, co 3-5 lat w obszarach mniej priorytetowych) 3. Nadzór sentinelowy (monitorowanie częstości zakażeń i częstości zachowań ryzykownych) w wybranych jednostkach świadczących usługi dla populacji kluczowych (co roku) 4. Zgłaszanie nowo-wykrywanych zakażeń HIV z wyodrębnieniem tzw. późnych rozpoznań 5. Zgłaszanie przypadków innych chorób przenoszonych drogą płciową 6. Nadzór sentinelowy (częstość zakażeń HIV i kiły) wśród kobiet w ciąży lub funkcjonujący bieżący monitoring programu badań w ciąży W chwili obecnej wdrożona jest zgłaszalność zakażeń/zachorowań (z zastrzeżeniami, o których poniżej) oraz nadzór sentinelowy jak w punkcie 3 poprzez monitorowanie populacji korzystającej z sieci punktów konsultacyjno-diagnostycznych (PKD) koordynowanej przez Krajowe Centrum ds. AIDS. Metodologia zbierania informacji na temat nowo wykrywanych zakażeń HIV i zachorowań na AIDS polega na rutynowym i biernym nadzorze epidemiologicznym. Oznacza to, że przypadki HIV/AIDS rozpoznane przez lekarza oraz zakażenia HIV rozpoznane w laboratorium wykonującym testy potwierdzenia (Western blot lub PCR) są zgłaszane do inspekcji sanitarnej (zgodnie z dotychczasową praktyką z reguły na poziom Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej WSSE). W WSSE prowadzony jest rejestr, który umożliwia wykluczenie powtórnych zgłoszeń tej samej osoby. WSSE powinna również zadbać o uzupełnienie brakujących w zgłoszeniu danych, w oparciu o rozmowę z lekarzem prowadzącym/zlecającym badanie lub inną wyznaczoną w danej placówce medycznej osobą. Następnie informacja (w formie papierowej) przesyłana jest do Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH, gdzie prowadzony jest centralny rejestr i gdzie prowadzona jest ponownie procedura wykluczenia powtórnych zgłoszeń na podstawie identyfikatora obejmującego inicjały, datę urodzenia i płeć. Zarówno procedura wykluczania powtórnych zgłoszeń jak i możliwość uzupełnienia istotnych z punktu widzenia oceny sytuacji danych epidemiologicznych w tym domniemanej drogi transmisji jest ograniczona poprzez uregulowania prawne. Ze względu na ochronę pacjentów ustawodawstwo dopuszcza możliwość zgłoszeń anonimowych, bez identyfikatora. W tej sytuacji nie ma możliwości uzupełnienia braków danych w zgłoszeniu. W 2012 r., jak w latach poprzednich, wśród nowo zakażonych zdecydowanie dominują mężczyźni (prawie 82%), natomiast udział kobiet jest zdecydowanie mniejszy i wynosi około 16% (wykres nr 1). Wykres 1. Procentowy podział zakażeń HIV w 2012 r. wg płci Opracowanie: Krajowe Centrum ds. AIDS na podstawie danych NIZP-PZH Osoby, wśród których rozpoznano zakażenie HIV w 2012 r, to generalnie osoby bardzo młode i młode (w przedziale wieku oraz 30-39). Osoby, u których stwierdzono zakażenie HIV w przedziale wieku lat stanowią około 34% (308 przypadków zakażenia HIV), a osoby w wieku lat stanowią około 37% (336 przypadków). Udział osób letnich stanowił 17% (150 osób). Wykres 2. Podział zakażeń HIV w 2012 r. wg wieku badanych w momencie rozpoznania zakażenia Opracowanie: Krajowe Centrum ds. AIDS na podstawie danych NIZP-PZH Z otrzymanych z NIZP-PZH danych wynika, że w 2012 r. prawdopodobną drogą transmisji wirusa HIV w 229 przypadkach były kontakty seksualne między mężczyznami (MSM), co stanowi ponad 25% wszystkich zgłoszonych przypadków. W 75 przypadkach zakażenia HIV (stanowiących ponad 8% zakażeń) jako prawdopodobną drogę zakażenia wskazano kontakty heteroseksualne, natomiast w 34 przypadkach stosowanie środków odurzających

9 AIDS 9 w iniekcjach (IDU); stanowi to niecałe 4%. Brak danych w zakresie prawdopodobnej drogi zakażenia dotyczy 559 przypadków (62% zgłoszeń). SZKOLENIE W WOJEWÓDZKIEJ STACJI SANITARNO -EPIDEMIOLOGICZNEJ WE WROCŁAWIU W ramach Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna we Wrocławiu we współpracy z Dolnośląską Izbą Pielęgniarek i Położnych we Wrocławiu zorganizowała szkolenie dla przedstawicieli środowiska medycznego z zakresu nowych trendów w profilaktyce zakażeń. Wykres 3. Prawdopodobna droga transmisji zakażenia HIV w 2012 r. Opracowanie: Krajowe Centrum ds. AIDS na podstawie danych NIZP-PZH W 2012 r. odnotowano najwięcej nowych zakażeń HIV w województwie mazowieckim (228 przypadków) co stanowi 25% wszystkich zakażeń, następnie w województwie dolnośląskim (108 przypadków) i jest to około 12% oraz w województwie małopolskim (92 przypadki), gdzie udział wykrytych nowych zakażeń wynosi ponad 10%. Wykres 4. Liczba przypadków HIV w 2012 roku w poszczególnych województwach Opracowanie: Krajowe Centrum ds. AIDS na podstawie danych NIZP-PZH W Polsce statystycznie każdego dnia prawie 2,5 osoby dowiadują się o fakcie zakażenia HIV. Są to zazwyczaj zakażenia, których można uniknąć, stosując odpowiednią profilaktykę. W pierwszych latach epidemii w Polsce główną drogę rozprzestrzeniania się zakażeń HIV stanowiło stosowanie dożylnych środków odurzających (IDU) oraz kontakty homoseksualne pomiędzy mężczyznami (MSM). Od roku 2001 obserwuje się odwrócenie pewnych trendów epidemii. Zakażeniu ulega coraz więcej osób o orientacji heteroseksualnej, bez narkomanii dożylnej w wywiadach. Osoby te zakażają się poprzez ryzykowne kontakty seksualne. Obecnie niepokojąco rośnie liczba zakażeń w populacji MSM wskazują na to dane NIZP PZH, jak również dane z punktów konsultacyjno-diagnostycznych (PKD). Na świecie epidemia HIV/AIDS dotyka głównie osoby młode. W Polsce jest podobnie, dominującą grupę (88%) wśród zakażonych HIV stanowią osoby w wieku produkcyjnym ( lat). Szkolenie odbyło się 28 marca br. roku w Sali Konferencyjnej Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej we Wrocławiu przy ulicy Marii Curie-Skłodowskiej73/ 77. Po przywitaniu uczestników szkolenia przez Dolnośląskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego Pana Jacka Klakočara odbyły się interesujące wykłady: Zakażenia HIV, kiedy podejrzewać, jakie podjąć kroki dr n. med. Jacek Gasiorowski z Wrocławskiego Centrum Zdrowia Cele i założenia Kampanii Społecznej Agnieszka Świderska, Dział Zdrowia Publicznego i Promocji Zdrowia WSSE we Wrocławiu Wybrane elementy działań w ramach profilaktyki HIV/AIDS Jolanta Parcheta z PSSE we Wrocławiu Działania podejmowane w ramach profilaktyki HIV/AIDS Maria Lechocka z PSSE w Wołowie Po zakończeniu głównej części szkolenia uczestnicy podjęli dyskusję na tematy zasygnalizowane przez prelegentów. Szczególnie ważną konkluzją jest ogromna rola pielęgniarek i położnych, które mogą wskazywać na wagę problemu i zachęcać pacjentów do wykonania testów w kierunku zakażeń HIV. Broszurę dla pielęgniarek i położnych można znaleźć na stronie: aids.gov.pl/files/publikacje/ broszura_polozne_www.pdf

10 10 10 LAT W UE 10 LAT W UNII EUROPEJSKIEJ mgr piel. Elżbieta Garwacka-Czachor Dolnośląskie Centrum Onkologii we Wrocławiu Trochę o historii UE Pierwszego maja 2014 roku minęło 10 lat członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Początkiem Unii Europejskiej była Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS) powołana w 1951 roku. Sukces i efekty gospodarcze EWWiS wpłynęły na decyzję o rozszerzeniu współpracy na inne dziedziny. W 1957 roku utworzona została Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG) oraz Europejska Wspólnota Energii Atomowej. Przełomem było podpisanie w 1992 roku Traktatu z Maastricht, powołującego Unię Europejską. Traktat ten wszedł w życie 1 listopada 1993 roku. Polska złożyła oficjalny wniosek o członkostwo w Unii Europejskiej 8 kwietnia 1994 roku. Traktat Akcesyjny w sprawie przystąpienia Polski, Cypru, Czech, Estonii, Litwy, Łotwy, Malty, Słowacji, Słowenii i Węgier został podpisany 16 kwietnia 2003 roku w Atenach. Podpisali go przedstawiciele 25 państw 15 państw członkowskich i 10 kandydujących do członkostwa, które tym samym stały się państwami przystępującymi do Unii Europejskiej. Od momentu podpisania Traktu Akcesyjnego przyszłe państwa członkowskie uzyskały status aktywnych obserwatorów, który upoważniał je do uczestnictwa w pracach Rady Unii Europejskiej i Parlamentu Europejskiego z prawem zabierania głosu, ale bez prawa weta i udziału w głosowaniach. Pod Traktatem Akcesyjnym po stronie polskiej złożyli podpisy: Premier Leszek Miller, Minister Spraw Zagranicznych Włodzimierz Cimoszewicz oraz Sekretarz Stanu do Spraw Europejskich Danuta Hübner. Następnego dnia, tj. 17 kwietnia 2003 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej podjął uchwałę w sprawie trybu wyrażenia zgody na ratyfikację Traktatu dotyczącego przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, zarządzając referendum w tej sprawie. W dniach 7-8 czerwca 2003 roku odbyło się ogólnokrajowe referendum w sprawie przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Polacy odpowiadali na pytanie: Czy wyraża Pani/Pan zgodę na przystąpienie Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej? Według oficjalnych wyników Państwowej Komisji Wyborczej do urn poszło 58, 85% uprawnionych do głosowania. Na postawione pytanie, 77, 45% obywateli odpowiedziało TAK, a 22, 55% odpowiedziało NIE. Sąd Najwyższy uznał referendum za ważne. Wynik referendum był wiążący, gdyż wzięła w nim udział więcej niż połowa obywateli uprawnionych do głosowania. 1 maja 2004 roku Polska została państwem członkowskim Unii Europejskiej. Co sześć miesięcy kolejne państwo członkowskie Unii Europejskiej sprawuje w ramach grupy trzech państw Prezydencję, czyli przewodniczy pracom Rady Unii Europejskiej. Polska sprawowała Prezydencję w Radzie Unii Europejskiej od 1 lipca do 31 grudnia 2011 r. Reforma systemu kształcenia polskich pielęgniarek i położnych Jako nowy członek Unii Europejskiej Polska została zobligowana do podjęcia wielu reform, które miały zbliżyć nasz kraj do państw Piętnastki. Jedną z nich była przebudowa systemu kształcenia pielęgniarek i położnych zgodnie ze standardami europejskimi. Dokumentami kluczowymi w procesie tych zmian były: Europejska Strategia WHO kształcenia pielęgniarek i położnych, Deklaracja Bolońska, Deklaracja Monachijska, Dyrektywy Sektorowe, Europejskie porozumienia w sprawie kształcenia pielęgniarek i położnych i inne. Transformacja kształcenia pielęgniarek i położnych w Polsce rozpoczęła się już wcześniej, jednak największe zmiany zaszły po 2000 roku. Wśród nich należy wymienić te, w których samorząd zawodowy pielęgniarek i położnych miał swój znaczący udział: kolejne zmiany Ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej w 2001, 2003, 2004, 2005 roku, aż do uchwalenia przez Parlament RP w 2011 roku jej nowej wersji, - zmiany w Ustawie o wyższych szkołach zawodowych, - powołanie w 2001 roku Krajowej Rady Akredytacji Szkolnictwa Medycznego, obecnie Krajowa Rada Akredytacyjna Szkół Pielęgniarek i Położnych, - zmiany w Ustawie o szkolnictwie wyższym, - udział w opracowywaniu i opiniowanie Standardów kształcenia pielęgniarek i położnych w szkołach wyższych i wyższych szkołach zawodowych. Standardy te są ogólnymi wymogami, jakie musi spełniać uczelnia rozpoczynająca kształcenie pielęgniarek, kluczowymi były zapisy dotyczące sposobu realizacji procesu kształcenia, kadry prowadzącej kształcenie, bazy dydaktycznej, w tym szkolenia praktycznego oraz posiadania wewnętrznego systemu oceny jakości kształcenia (oj, nie było to łatwe!).

11 10 LAT W UE 11 - uczestnictwo w opracowaniu i opiniowaniu standardów nauczania dla poszczególnych kierunków studiów i poziomów kształcenia. Również na Dolnym Śląsku nie byliśmy wolni od problemów związanych z dostosowaniem polskiego modelu kształcenia pielęgniarek i położnych do standardów obowiązujących w Unii Europejskiej. Podobnie jak w całym kraju, również w naszym regionie przeobrażenia szły z pewnymi oporami. Kształcenie pielęgniarek i położnych niezgodnie z normami europejskimi m.in. skutkowało dla przyszłych absolwentów trudnościami w uzyskaniu prawa wykonywania zawodu, ale również brakiem uznania kwalifikacji zawodowych przez inne państwa członkowskie. Dla dobra wspólnej sprawy DORPiP wraz z Okręgowymi Radami Pielęgniarek i Położnych w Wałbrzychu i Jeleniej Górze zaangażowała się w proces zmian, podejmując współpracę z Urzędem Marszałkowskim oraz władzami ówczesnej Akademii Medycznej. W siedzibie DOIPiP zorganizowano dwie konferencje (17 maja 2001 r. i 21 maja 2002 r.) poświęcone transformacji kształcenia zawodowego pielęgniarek i położnych na Dolnym Śląsku z udziałem przedstawicieli wspomnianych instytucji. Podczas tych spotkań dokonano analizy ówczesnej sytuacji kształcenia, omówiono istniejące problemy w tym zakresie oraz wskazano nowe możliwości. Problemy naszego kształcenia były przedmiotem także obrad XIII Okręgowego Zjazdu, który odbył się 23 marca 2002 roku we Wrocławiu. Efektem tych zmagań było uruchomienie na Akademii Medycznej kształcenia licencjackiego pielęgniarek i położnych. Kolejną batalię przyszło nam stoczyć w obronie budynku szkoły pielęgniarskiej przy ul. Bartla 5 we Wrocławiu, którą władze Regionu chciały przeznaczyć na inne cele (miała tam powstać międzynarodowa szkoła dla dzieci zachodnich inwestorów), niż kształcenie pielęgniarek i położnych. Pomimo wielu trudności udało nam się zapobiec likwidacji szkoły, a zatrudnioną tam kadrę pedagogiczną pozyskać dla potrzeb kształcenia licencjackiego. Uznawanie kwalifikacji zawodowych polskich pielęgniarek i położnych w Unii Europejskiej zmiany na przestrzeni 10 lat. W Unii Europejskiej obowiązują cztery fundamentalne wolności leżące u podstaw wolnego rynku: swoboda przepływu towarów, swoboda przepływu pracowników, swoboda świadczenia usług i prowadzenia działalności gospodarczej oraz swoboda przepływu kapitału i płatności. Dla pielęgniarek i położnych, jako zawodów regulowanych najważniejszymi są wolność przepływu osób oraz świadczenia usług. Możliwość swobodnego przepływu pielęgniarek i położnych wewnątrz Unii Europejskiej było motywem do uregulowania problemu uznawania kwalifikacji zawodowych na poziomie unijnym. Powstały dwie kategorie dyrektyw dyrektywy systemu ogólnego oraz dyrektywy sektorowe (obecnie obowiązuje jedna Dyrektywa 2005/36/WE obejmująca warunki zawarte w Dyrektywach Ogólnych tj. 89/48/EWG i 92/51/EWG oraz Dyrektywach Sektorowych). Dyrektywy ogólne (89/48 i 92/51) określały zasady uznawania kwalifikacji obywateli państw członkowskich zamierzających wykonywać zawód podlegający regulacji w państwie przyjmującym. Dyrektywy określały także metody porównywania kwalifikacji uzyskanych w różnych państwach członkowskich, przewidując możliwość poddania kandydata testowi bądź konieczność odbycia stażu zawodowego. Dyrektywy sektorowe: Dyrektywa Rady z dnia 27 czerwca 1977 r. (77/453/EWG) - dotyczyła koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych w zakresie działalności pielęgniarek odpowiedzialnych za opiekę ogólną. W art.1 wprowadzała minimalne wymagania kształcenia pielęgniarek. Osoby, które uzyskały wykształcenie zgodne z tymi wymaganiami mogły korzystać z automatycznego uznania kwalifikacji zawodowych we wszystkich krajach członkowskich Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Państwa członkowskie UE zachowywały swobodę w organizacji kształcenia pielęgniarek, jednakże musiały zagwarantować, że kształcenie zawodowe pielęgniarek obejmować będzie określone dyrektywą programowe minimum. Możliwość nabycia kwalifikacji pielęgniarskich zależna jest od wcześniejszego ukończenia edukacji ogólnej trwającej, co najmniej 10 lat lub posiadania świadectwa potwierdzającego równoważną edukację i uprawniającego do rozpoczęcia nauki w szkole zawodowej, jako warunku przyjęcia do szkoły pielęgniarskiej. Szkolenie zawodowe (teoretyczne i praktyczne) miało obejmować przedmioty wymienione w aneksie do dyrektywy 77/453 i trwać, co najmniej 4600 godzin, z czego część teoretyczna, co najmniej 1/3, a zajęcia praktyczne ½ wymiaru kształcenia. Dyrektywa Rady z dnia 27 czerwca 1977 r. (77/452/EWG) dotycząca wzajemnego uznawania dyplomów, świadectw i innych dokumentów potwierdzających posiadanie kwalifikacji pielęgniarki odpowiedzialnej za opiekę ogólną, łącznie ze środkami mającymi na celu ułatwienie skutecznego wykonywania prawa przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług. Wykonywanie zawodu pielęgniarki we wszystkich państwach członkowskich UE zależało od posiadania dyplomu pielęgniarki lub nabycia prawa do posługiwania się takim tytułem. To postanowienie odnosiło się zarówno do osób zatrudnianych, jak i samodzielnie prowadzących działalność. Dyrektywa 77/452/EWG wprowadzała instytucję praw nabytych. Pielęgniarki, które wykształciły się przed wejściem w życie dyrektywy (w przypadku Polski rozpoczęły kształcenie przed dniem 1 maja 2004 r.) miały możliwość uznania swoich kwalifikacji poprzez prawa nabyte, czyli odpowiednie doświadczenie zawodowe. W przypadku położnych obowiązywały Dyrektywy 80/154/EWG i 80/155/EWG. Również w nich wprowadzono ograniczenia praw nabytych polskich położnych oraz ograniczenia w zakresie praw wynikających z zasady swobodnego przepływu, niemających zastosowania do innych państw członkowskich przystępujących do UE wraz z Polską. Ograniczenia te dotyczyły położnych, które rozpoczęły kształcenie przed 1 maja 2004 roku i polegały na posiadaniu doświadczenia zawodowego w wymiarze 3 lat w ciągu ostatnich 5 lat w przypadku licencjata położnictwa oraz 5 lat w okresie ostatnich 7 lat w przypadku ukończenia szkoły zawodowej (pomaturalnej). Wobec polskich pielęgniarek i położnych wprowadzono szczególne obostrzenia. Dyrektywy sektorowe dotyczące uznawania kwalifikacji pielęgniarek odpowiedzialnych za opiekę ogólną dyskryminowały pielęgniarki wykształcone w Polsce. Kwalifikacje absolwentów liceów medycznych w państwach członkowskich UE nie były uznawane w systemie sektorowym. Dotyczyło to wówczas blisko 70 proc. wszystkich zarejestrowanych w Polsce pielęgniarek. Istniała możliwość ich uznania w ramach tzw. systemu ogólnego, który polegał na porównywaniu programów kształcenia. Jednak, jak wiadomo z kilkuletniej praktyki, było to prawie niemożliwe. Trudno było pogodzić się nam z takimi rozwiązaniami, czułyśmy się oszukane przez polski Rząd i dyskryminowane przez Unię Europejską. W opinii prawnej na temat uznawalności kwalifikacji polskich pielęgniarek i położnych w Unii Europejskiej, o jaką Naczelna Rada Pielęgniarek i Położnych wystąpiła do adwokata, specjalisty prawa konstytucyjnego, prof. dr hab. Eugeniusza Piontka, konkluzja ogólna była taka: Z wszystkich powołanych w niniejszej opinii przesłanek prawnych i materialnych wynika jednoznacznie, że brak jakichkolwiek obiektywnych przesłanek do selektywnego wyłączenia polskich pielęgniarek opieki ogólnej oraz położnych z sektorowego systemu automatycznego uznawania ich kwalifikacji zawodowych na obszarze Wspólnoty Europejskiej i jakiejkolwiek jego części. Wprowadzenie i utrzymanie tych wyłączeń jest nie do pogodzenia z aquis communautaire (czyli wspólnotowym dorobkiem prawnym - przyp. autora) i jako takie będąc przejawem traktowania dyskryminacyjnego ze

12 12 10 LAT W UE względu na narodowość powinno być niezwłocznie wyeliminowane z równoczesnym pełnym włączeniem polskich pielęgniarek opieki ogólnej oraz położnych do sektorowego systemu uznawania ich kwalifikacji zawodowych we wszystkich państwach członkowskich. Nie pozostało nam nic innego jak dochodzić swoich praw poprzez batalię, która trwała całe dziesięciolecie. Dzięki zaangażowaniu samorządu i związku zawodowego pielęgniarek i położnych udało to się dopiero jesienią 2013 roku. W międzyczasie przyjęta została Dyrektywa 2005/36/EWG zgodnie, z którą z dniem 20 października 2007 roku, przestały formalnie obowiązywać stare dyrektywy regulujące zasady uznawania kwalifikacji zawodowych. Nowa Dyrektywa 2005/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 września 2005 roku w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych, ujednolicała i gromadziła wszystkie regulacje w tym zakresie w jeden akt prawny (zarówno dyrektywy sektorowe, jak i ogólne). Zasady uznawania kwalifikacji zawodowych polskich pielęgniarek i położnych w tej Dyrektywie zmieniły się bardzo nieznacznie. Utrzymano status quo, jeśli chodzi o absolwentów liceów medycznych, którzy w dalszym ciągu musieli korzystać z ogólnego systemu uznawania kwalifikacji zawodowych. Jedyną pozytywną zmianą było precyzyjniejsze określenie typów szkół oraz zasad stosowania środków wyrównawczych, co mogło uprościć procedurę uznania, (ale niekoniecznie). Bez zmian pozostały zapisy dotyczące uznawania kwalifikacji zawodowych magistrów pielęgniarstwa i położnictwa oraz absolwentów medycznych szkół zawodowych. Najwięcej zmian dotyczyło zasad uznawania kwalifikacji licencjatów pielęgniarstwa i położnictwa. Nowa dyrektywa główny nacisk położyła na zgodność kształcenia z minimalnymi wymaganiami określonymi w art. 31 oraz art. 40. Na podstawie przepisów dyrektywy, uzupełnionej o treść najnowszego Komunikatu Komisji Europejskiej - Notyfikacja dokumentów potwierdzających posiadanie kwalifikacji lekarzy specjalistów, pielęgniarek odpowiedzialnych za opiekę ogólną, lekarzy dentystów specjalistów, położnych i architektów (2008/C 137/07), osoby, które odbyły kształcenie zgodne z wskazanymi artykułami mogły korzystać z automatycznego uznania kwalifikacji zawodowych. Osoby, które posiadały dyplomy wydane przed l maja 2004 i których kształcenie nie spełniało minimalnych wymogów, musiały legitymować się, co najmniej 3-letnim okresem zatrudnienia w zawodzie w ciągu ostatnich 5-ciu lat. Nowością był konkretny zapis dotyczący automatycznego uznawania kwalifikacji zawodowych absolwentów studiów pomostowych. W dniu 9 października 2013 roku Parlament Europejski podczas sesji plenarnej w Strasburgu przyjął zaproponowane przez państwo polskie zmiany Dyrektywy 2005/ 36/WE, dotyczące kwestii uznawania kwalifikacji zawodowych polskich pielęgniarek i położnych. Dzięki tym zmianom kwalifikacje zawodowe absolwentek liceów medycznych będą uznawane na zasadzie praw nabytych (a nie systemu ogólnego). Złagodzeniu ulegną również warunki uznawania kwalifikacji pielęgniarek absolwentek szkół pomaturalnych, które polegają na skróceniu wymaganego doświadczenia zawodowego do standardowego, ustanowionego w art. 23 Dyrektywy 2005/36/WE, tj. okresu 3 kolejnych lat z ostatnich 5 lat, a nie 5 lat z ostatnich 7 lat. Skrócenie wymaganego doświadczenia zawodowego do 3 lat dotyczy również położnych absolwentek szkół pomaturalnych. Po wejściu w życie unowocześnionej Dyrektywy 2005/ 36/WE konieczna będzie jej implementacja (wykonanie, realizacja, wprowadzenie w życie) do dnia 18 stycznia 2016 r. Dyrektywa wprowadza także europejską legitymację zawodową mającą na celu uproszczenie i przyspieszenie procesu wzajemnego uznawania kwalifikacji dla pielęgniarek, które chcą przemieszczać się w obrębie UE. Po wejściu w życie dyrektywy, uruchomione zostanie kilka mechanizmów, takich jak system IMI (System wymiany informacji na rynku wewnętrznym), który zapewnia, że pielęgniarki europejskie, które chcą się przenieść w inne miejsce pracy mogą zażądać posiadania europejskiej legitymacji zawodowej, która dowiedzie, że ich kwalifikacje są w pełni rozpoznane/uznane. Projekt Systemowy Kształcenie zawodowe pielęgniarek i położnych w ramach studiów pomostowych W celu zapewnienia odpowiednich środków, niezbędnych do wyrównywania poziomu życia, Polska oraz inne państwa członkowskie, które wstąpiły do UE w 2004 roku, otrzymały wsparcie w postaci funduszy europejskich. Z pomocy takiej mogą korzystać również pielęgniarki i położne w ramach Projektu Systemowego Kształcenie zawodowe pielęgniarek i położnych w ramach studiów pomostowych. Projekt jest współfinansowany przez UE z Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytetu II, Działania 2.3 Wzmocnienie potencjału zdrowia osób pracujących oraz poprawa jakości. Przedsięwzięcie jest realizowane w 85% ze środków EFS, a w 15% ze środków krajowych. Budżet Projektu wynosi 47, 5 mln euro, czyli ok. 180 mln zł. Za realizację Projektu odpowiada Ministerstwo Zdrowia Departament Pielęgniarek i Położnych. Podstawą do uruchomienia tzw. studiów pomostowych stała się ustawa z 2004 r. o zmianie ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U nr 92 poz. 885). Historia studiów pomostowych sięga 2002 roku, kiedy to eksperci z państw członkowskich analizując programy kształcenia pielęgniarek i położnych w Polsce (w ramach peer review), stwierdzili, że kształcenie nasze nie spełnia wymogów dyrektyw sektorowych w zakresie dotyczącym liczby godzin kształcenia zawodowego, obowiązujących w Europie. Dlatego też, w celu uzupełnienia wykształcenia, tak by spełniało ono standardy unijne (a także umożliwiało automatyczne uznanie kwalifikacji w krajach UE) podjęto decyzję o stworzeniu możliwości uzyskania tytułu licencjata pielęgniarstwa/położnictwa na studiach pomostowych. Projekt został skierowany do osób posiadających świadectwo dojrzałości absolwentów pięcioletnich liceów medycznych, dwuletnich medycznych szkół zawodowych, dwuipółletnich oraz trzyletnich medycznych szkół zawodowych. Jego wykonawcami są uczelnie wybrane w drodze przetargu nieograniczonego kształcące pielęgniarki i położne na studiach pomostowych. Pierwszy nabór odbył się w październiku 2008 roku, a ostatni na wiosnę 2014 roku. Od początku realizacji Projektu do dnia 31 listopada 2013 roku studia pomostowe rozpoczęło osób natomiast zakończyło osób, w tym pielęgniarek, 432 pielęgniarzy i położnych. Należy dodać, że decyzją Komisji Europejskiej z dnia 19 listopada 2009 r., absolwentom liceów medycznych skrócono kształcenie pomostowe do dwóch semestrów, dzięki czemu możliwe było zwiększenie wskaźnika osób objętych Projektem z do osób. Warto dodać, że w ramach funduszy europejskich realizowane są dla pielęgniarek szkolenia także przez Centrum Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek i Położnych. Jest to Projekt Profesjonalne pielęgniarstwo systemu ratownictwa medycznego w Polsce wsparcie kształcenia podyplomowego. Celem projektu jest podniesienie kwalifikacji i umiejętności z zakresu pielęgniarstwa ratunkowego. Są to bezpłatne szkolenia dla 4060 pielęgniarek i pielęgniarzy w dziedzinie kursu kwalifikacyjnego pielęgniarstwo ratunkowe w latach , dla 2367 pielęgniarek i pielęgniarzy w zakresie kursu specjalistycznego resuscytacja krążeniowo-oddechowa w latach oraz dla 680 pielęgniarek i pielęgniarzy systemu w zakresie kursu specjalistycznego wykonanie konikopunkcji, odbarczenie odmy prężnej oraz wykonanie dojścia doszpikowego w 2012 i 2013 roku. Kursy są prowadzone na terenie całej Polski przez organizatorów kształcenia posiadających uprawnienia do realizacji kształcenia podyplomowego pielęgniarek/pielęgniarzy w ramach w/w kursów, wyłonione w drodze procedury zamówień publicznych.

13 10 LAT W UE 13 Migracja pielęgniarek i położnych Swobodny przepływ pracowników oznacza, że każdy obywatel państwa członkowskiego Unii Europejskiej ma prawo do pobytu i wykonywania zawodu w wybranym przez siebie kraju Wspólnoty. Ułatwieniem w podjęciu zatrudnienia jest system wzajemnego uznawania kwalifikacji zawodowych. Jak pisałam powyżej, wobec polskich pielęgniarek i położnych zastosowano ograniczenia, które znacząco utrudniały nam dostęp do unijnych rynków pracy. Mimo to, zjawisko emigracji się nasilało. Powodem tego były niskie wynagrodzenia, trudne warunki pracy, brak możliwości rozwoju zawodowego w polskim systemie ochrony zdrowia. Czynnikiem motywującym były liczne programy rekrutacji pracowników medycznych, przygotowywane przez kraje pozyskujące pielęgniarki i położne. Oferowały one, poza wyższymi zarobkami, bezpłatną naukę języka, mieszkanie, wyżywienie, itp. pomoc niezbędną w adaptacji do nowych warunków życia. W Polsce w okresie od 1 maja 2004 do 31 grudnia 2013 roku, okręgowe izby pielęgniarek i położnych wydały zaświadczeń na potrzeby uznawania kwalifikacji zawodowych w Unii Europejskiej. Emigracja zawodowa pielęgniarek i położnych z Dolnego Śląska rozpoczęła się jeszcze przed 2000 rokiem. Jej źródłem był brak stabilności w dolnośląskim systemie opieki zdrowotnej. Zła kondycja finansowa szpitali, restrukturyzacje połączone z redukcją kadry pielęgniarek i położnych, strajki i brak perspektyw były bodźcami do szukania innych możliwości pracy. Liczba emigrantów z kilkunastu w 1999 roku wzrosła do 200 osób w 2003 roku. Wtedy krajem docelowym najczęściej były Włochy. Należy dodać, że w tamtym czasie wiele z tych osób podejmowało pracę w charakterze opiekunów/asystentów medycznych, czyli poniżej swoich kwalifikacji, ale uzyskanie prawa do wykonywania zawodu poza Polską graniczyło wtedy z cudem. Dane liczbowe, którymi operujemy są danymi szacunkowymi, przedstawianymi na podstawie liczby zaświadczeń o kwalifikacjach, wydanych przez okręgowe izby pielęgniarek i położnych, ponieważ nadal brak jest rzetelnych informacji o liczbie osób, które naprawdę podjęły zatrudnienie w państwach członkowskich UE. Na podstawie informacji uzyskanych z DOIPiP we Wrocławiu (dane nie obejmują obszarów działalności izb okręgowych w Jeleniej Górze i Wałbrzychu) wiadomo, że od 1 maja 2004 roku do 31 marca 2014 roku wydano 1098 zaświadczeń o kwalifikacjach do pracy w Unii Europejskiej 1012 pielęgniarkom/pielęgniarzom i 86 położnym. Osoby pobierające zaświadczenia, jako kraj docelowy najczęściej deklarują Włochy (361) Wielką Brytanię (260) i Niemcy (198). Zmienia się też struktura wieku pielęgniarek i położnych decydujących się na opuszczenie Polski w celu podjęcia pracy w Unii Europejskiej. W 2010 roku średnia wieku tych osób wynosiła 40, 66 lat, a w roku 2013 już 35, 96 lat, czyli wyjeżdżają coraz młodsze koleżanki i koledzy. Podsumowanie Ostatnie dziesięciolecie Unii Europejskiej to czas wielu zmian na szczeblu europejskim i krajowym. Do grupy państw członkowskich przyjęto kolejne trzy kraje: Bułgarię, Rumunię i Chorwację. 13 grudnia 2007 r. w Lizbonie został podpisany tzw. traktat lizboński, który wszedł w życie 1 grudnia 2009 r. wprowadzając zmiany w strukturze i funkcjonowaniu instytucji europejskich. Europa i świat pogrążyły się w kryzysie gospodarczym, a z jego skutkami wiele państw Unii nie może poradzić sobie do dzisiaj. Wyzwaniem dla UE są też przemiany polityczne i społeczne, jakie zachodzą w regionach z nią sąsiadujących (Ukraina). W okresie od 1 lipca do 31 grudnia 2011 roku Radzie Unii Europejskiej przewodniczyła Polska. W tym okresie jednym z wydarzeń pielęgniarskich było m.in. 95 Posiedzenie Europejskiej Federacji Towarzystw Pielęgniarskich (EFN), które odbyło się 6 i 7 października 2011 r. w Warszawie. W obradach Zgromadzenia Ogólnego udział wzięło 57 delegatów z 25 krajów Europy. Poprzedziła je Europejska Debata Środowisk Pielęgniarskich oraz Polityków, która odbyła się w Sejmie 5 października 2011 r. na temat Działania na rzecz Wysoko Wykwalifikowanego Personelu Opieki Zdrowotnej. Patronat honorowy nad konferencją objął Jerzy Buzek Przewodniczący Parlamentu Europejskiego. Piśmiennictwo: 1. Broszura: Zrozumieć rozszerzenie, polityka rozszerzenia Unii Europejskiej. Komisja Europejska. Dyrekcja Generalna ds. Rozszerzenia, 2007 r. Wspólnoty Europejskie, 2007 r. 2. prof. dr hab. Eugeniusz Piontek Opinia prawna na temat uznawalności kwalifikacji polskich pielęgniarek i położnych w Unii Europejskiej tekst niepublikowany. 3. Nowak-Starz G.: Pielęgniarstwo w Unii Europejskiej wobec nowych aktów prawnych regulujących uznawanie kwalifikacji zawodowych. Studia Medyczne Akademii Świętokrzyskiej. Kielce Zarys historii utworzenia oraz działalności samorządu pielęgniarek i położnych regionu wrocławskiego i legnickiego. Lata Opracował zespół powołany przez DORPiP we Wrocławiu. Wrocław Cholewka B.: Projekt Systemowy pn. Kształcenie zawodowe pielęgniarek i położnych w ramach studiów pomostowych współfinansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki stan realizacji (na r.), Pielęgniarstwo XXI wieku. Nr 3 (36)/2011; Informacje o liczbie zaświadczeń o kwalifikacjach wydanych przez DOIPiP, kwiecień 2014 r. 7. W drodze do Unii Europejskiej. Przewodniczka nie tylko dla kobiet. Fundacja im. Heinricha Bolla. Warszawa Źródła internetowe: Polski_do_Unii_Europejskiej 4. INFORMACJE DODATKOWE 1. Państwa członkowskie Unii Europejskiej Organizacja utworzona w 1957 r., znana nam, jako Unia Europejska, pierwotnie liczyła sześciu członków: Belgię, Francję, Niemcy, Włochy, Luksemburg i Holandię. W 1973 r. do grona państw członkowskich

14 14 10 LAT W UE dołączyły: Dania, Irlandia i Wielka Brytania. Grecja przystąpiła do UE w 1981 r., a Hiszpania i Portugalia w 1986 r. Austria, Finlandia i Szwecja przystąpiły w 1995 r. W 2004 r. do grona państw członkowskich dołączyły: Cypr, Republika Czeska, Estonia, Węgry, Łotwa, Litwa, Malta, Polska, Słowacja i Słowenia. W styczniu 2007 r. Bułgaria i Rumunia wstąpiły do Unii, a w 2013 r. Chorwacja. Obecnie Unia Europejska liczy 28 członków. Państwa kandydujące do Unii Europejskiej Turcja i Macedonia uzyskały status krajów kandydujących w 2005 roku, Czarnogóra i Islandia w 2010, Serbia w 2012 roku. Bośnia i Hercegowina od 2003 r. nadal funkcjonuje, jako potencjalny kandydat do członkostwa z niemal znikomymi szansami na uzyskanie statusu oficjalnego kandydata w perspektywie kilku najbliższych lat. 2. Prawo Unii Europejskiej Pierwotne - stanowione przez państwa członkowskie jako część prawa. Są to międzynarodowe Traktaty zawierane przez Państwa członkowskie, tryb zmiany traktatów opisany jest w artykule 48 Traktatu o Unii Europejskiej. Wtórne - stanowione przez instytucje Unii Europejskiej na podstawie prawa pierwotnego. Są to Rozporządzenia, Dyrektywy, Decyzje, Zalecenia, Opinie i rezolucje. Większość aktów normatywnych prawa unijnego jest publikowana w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, który wydawany jest we wszystkich językach oficjalnych UE. 3. Instytucje Unii Europejskiej Rada Europejska ma wiodącą rolę w zapewnianiu postępów integracji europejskiej. Statutowe organy Wspólnot Europejskich mają w stosunku do Rady Europejskiej charakter wykonawczy. Tematyka obrad Rady Europejskiej nie jest ograniczona żadnymi zapisami. Decyzje są przez podejmowane nie w drodze głosowania, ale na zasadzie kompromisu i consensusu. Spotkania Rady odbywają się najczęściej w Brukseli. Rada Unii Europejskiej w skład wchodzą osoby stojące na czele Państw lub rządów w państwach członkowskich. Jej posiedzeniom przewodniczy przedstawiciel państwa, które w danym półroczu przewodniczy UE. Rada jest podstawowym statutowym organem decyzyjnym i prawodawczym UE. Jej siedzibą jest Bruksela. Komisja Europejska - jest głównym organem wykonawczym Wspólnot Europejskich. Na co dzień zarządza Wspólnotami Europejskimi i administruje środkami finansowymi przeznaczonymi na realizację wspólnych przedsięwzięć, w tym przede wszystkim pięcioma głównymi funduszami wspólnotowymi: Europejskim Funduszem Socjalnym, Europejskim Funduszem Rozwoju, Europejskim Funduszem Orientacji i Gwarancji Rolnej, Europejskim Funduszem Rozwoju Regionalnego i Europejskim Funduszem Spójności. Siedzibą jest Bruksela. Parlament Europejski - nie stanowi prawa w Unii Europejskiej, ale uczestniczy w procesie decyzyjnym. Do 1979 r. deputowani do Parlamentu Europejskiego byli delegowani przez parlamenty narodowe państw członkowskich, według ustalonego klucza, natomiast począwszy od 1979 r. są oni wybierani w wyborach powszechnych i bezpośrednich, przeprowadzanych we wszystkich państwach członkowskich w tym samym, lub zbliżonym terminie. Kadencja Parlamentu trwa pięć lat. Ma trzy siedziby: Strasburg, Bruksela, Luksemburg. Trybunał Sprawiedliwości - jego kompetencje polegają zasadniczo na kontroli stosowania prawa wspólnotowego, interpretowaniu prawa wspólnotowego i wpływie na rozwój unijnej legislacji. Od wyroków Trybunału nie ma apelacji. Siedzibą jest Luksemburg. Trybunał Obrachunkowy jego zadaniem jest przeprowadzanie kontroli wszystkich dochodów i wydatków UE pod kątem zgodności z prawem oraz prawidłowości zarządzania finansami UE. siedziba mieści się w Luksemburgu. Komitet Regionów zasiadają w nim przedstawiciele władz samorządowych z wszystkich państw członkowskich UE. Wydaje opinie w kwestiach polityki regionalnej, rozwoju regionalnego UE, ochrony zdrowia, polityki strukturalnej. Siedziba jest w Brukseli. Komitet Ekonomiczno-Społeczny - organ doradczy i opiniodawczy UE w zakresie polityki gospodarczej i społecznej. Siedzibą jest Bruksela. Europejski Bank Centralny - zarządza rezerwami walutowymi 12 państw członkowskich, ustala poziom stóp procentowych w strefie euro, przeprowadza operacje dewizowe i dba o sprawne działanie systemów płatniczych, decyduje o emisji banknotów euro, pełni również funkcje. Siedzibą jest Frankfurt nad Menem. Europejski Bank Inwestycyjny - wspieranie i współfinansowanie projektów UE, poprawa infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej, wspieranie ochrony środowiska, zmniejszenie zużycia energii, wzmocnienie międzynarodowej konkurencyjności przemysłu, sprzyjanie rozwojowi małych i średnich przedsiębiorstw. Siedzibą jest Luksemburg. Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich skargę może złożyć każdy obywatel państwa członkowskiego Unii lub osoba mieszkająca na stałe w państwie członkowskim. Dotyczy to także przedsiębiorstw, stowarzyszeń lub innych organów mających statutową siedzibę w Unii Europejskiej. UWAGA PIELĘGNIARKI I POŁOŻNE! Osoby, które przed dniem wejścia w życie ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej (tj. przed dniem 15 lipca 2011 r.) ukończyły liceum medyczne lub szkołę policealną albo szkołę pomaturalną kształcącą w zawodzie pielęgniarki lub położnej, i które nie uzyskały stwierdzenia prawa wykonywania zawodu przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, a spełniają inne wymagania określone w art. 28 albo art. 31, mogą uzyskać stwierdzenie prawa wykonywania zawodu, jeżeli do dnia l stycznia 2015 r. złożą stosowny wniosek. Zgodnie z art. 97 ust. 2 ustawy z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz. U nr 174 poz. 1039) po dniu l stycznia 2015 r. prawo wykonywania zawodu albo ograniczone prawo wykonywania zawodu wygasa.

15 PIELĘGNIARSTWO 15 HISTORIA STROJU PIELĘGNIARSKIEGO mgr piel. Elżbieta Garwacka-Czachor Dolnośląskie Centrum Onkologii we Wrocławiu Mundurek i czepek to powszechnie znane elementy stroju pielęgniarki i położnej. Wyraźnie podkreślają one przynależność do określonej grupy zawodowej. Pierwsze stroje, jakie nosiły pielęgniarki to długie suknie i koronkowe czepki chroniące włosy lub białe chustki. Wraz z biegiem lat zmieniał się wygląd umundurowania, jego kroje i kolorystyka, ewolucji ulegał też kształt czepka i materiał z jakiego były wykonywane, aż do zupełnego zaniechania zwyczaju jego noszenia. Rys historyczny umundurowania pielęgniarskiego Historia stroju pielęgniarskiego sięga przełomu XVI/XVII wieku i wywodzi się z Francji. Pierwsze doniesienia związane są z Louise Bourgeois Bousier ( ), położną na dworze królowej Marii Medycejskiej. Królowa, w nagrodę za sprawną pomoc i opiekę podczas porodów, nadała jej przywilej noszenia aksamitnego kaptura, który był zastrzeżony tylko dla kobiet wysoko urodzonych. Prawdopodobnie ta historia jest rodowodem aksamitnego paska na czepkach pielęgniarek i położnych. W 1633 roku z inicjatywy Wincentego a Paulo, pod patronatem królowej Francji powstało w Paryżu Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia (Szarytek), którego celem była opieka nad chorymi, dziećmi i starcami oraz pomoc ubogim. Zgromadzenie przyjęło jednolity ubiór składający się z długiej szarej sukni z szerokimi rękawami i białej chusty na głowę. Można to uznać za pierwowzór stroju pielęgniarskiego. Kiedy w 1860 roku z inicjatywy Florencji Nightingale powstała w Londynie szkoła pielęgniarska jej uczennice nosiły strój, na który składały się brązowe suknie, białe fartuchy i wykrochmalone czepki. W Polsce dzieje stroju pielęgniarskiego sięgają początku XX wieku i związane są z otwarciem pierwszej szkoły pielęgniarskiej. Szkoła Zawodowych Pielęgniarek Stowarzyszenia Panien Ekonomek św. Wincentego à Paulo powstała w Krakowie, w 1911 roku. Mundury pielęgniarskie wprowadzono w 1913 roku uchwałą Rady Nadzorczej tej placówki. Uczennice nosiły również, wprowadzone w Polsce po raz pierwszy, okrągłe czepki z niedużym wyłogiem pokrywające włosy. W czasie uroczystości lub poza murami szkoły na czepek zakładały granatowy welonik. Pierwsze szkoły pielęgniarskie w Polsce (Poznańska, Warszawska, przy Szpitalu Starozakonnych na Czystem, czy też ta w Krakowie) miały stroje zróżnicowane w kolorach. Wzory zaczerpnięto od amerykańskich pielęgniarek, a pierwsze kursy nawet otrzymały mundury z Amerykańskiego Czerwonego Krzyża, później były one szyte z materiałów amerykańskich. W skład stroju wchodziła bawełniana suknia z długimi rękawami ze sztywnym kołnierzykiem i mankietami, fartuch z bawetem (jest to górna część fartucha), czepek, peleryna, pantofle na niskim obcasie i pończochy w tym samym kolorze, co buty. Obowiązkowym wyposażeniem był również zegarek z sekundnikiem, nożyczki o tępych końcach i ściereczka umocowana za pasem fartucha. Pierwszy rocznik (1921) Wyższej Szkoły Pielęgniarek i Higienistek w Poznaniu miał białe sukienki w granatowe paski i bawet z fartuchem. W Warszawskiej szkole pielęgniarstwa (1921) uczennice miały białe sukienki w niebieskie paski i bawet z fartuchem. Uczennice Szkoły Uniwersyteckiej Pielęgniarek i Higienistek w Krakowie (1925) nosiły szare sukienki z bawetem i fartuchem. Uczennice Żydowskiej Szkoły (1923) miały sukienki białe w różową krateczkę i bawet z fartuchem, a podczas prac społecznych nosiły chabrowe mundury. Czepkowanie Pierwsze czepkowanie, według relacji nestorki polskiego pielęgniarstwa Jadwigi Iżyckiej, wprowadziła szkoła Warszaw- Fotografia u góry strony: Liceum Medyczne w Płocku 1977 r. Ze zbiorów własnych Elżbiety Garwackiej-Czachor

16 16 PIELĘGNIARSTWO Paskowanie Niezwykle podniosłe były również ceremonie paskowania, czyli nadawanie atrybutów podkreślających kolejne stopnie wtajemniczania do zawodu. Polegały na nałożeniu na wyłogu czepka wąskiego, aksamitnego paska. Aksamitka, podobnie jak w wojsku, symbolizowała rangę w zawodzie. Pierwszy, pionowy pasek otrzymywała uczennica w drugiej klasie, drugi w trzeciej, trzeci w czwartej. Prawo do noszenia na czepkach szerokiego, aksamitnego paska miały absolwentki po zdaniu egzaminu dyplomowego. W przypadku pielęgniarki był to kolor czarny, a u położnej czerwony. Ta uroczystość była ściśle związana z przyrzeczeniem, którego treść jest częścią Kodeksu etyki zawodowej pielęgniarki i położnej Rzeczypospolitej Polskiej. Prawo o stroju pielęgniarskim Rozwój szkolnictwa i pielęgniarstwa zawodowego w XIX i XX wieku warunkował powstawanie przepisów, w których podnoszono zagadnienia umundurowania pielęgniarek. Obowiązek noszenia odpowiedniego stroju uwzględniały regulaminy już w XIX wieku, a ich nieprzestrzeganie skutkowało karą. I tak na przykład 20 stycznia 1855 roku, na posiedzeniu Komitetu Zakładu Sióstr (carska Rosja) postanowiono: upoważnić starsze siostry do odprawienia z dyżuru siostry młodszej, która przyszła na dyżur nieprzepisowo ubrana. Liceum Medyczne w Zgorzelcu 1976 Fotografię udostępniła Jadwiga Nowacka ska wzorując się na zwyczajach amerykańskich. Uczennicom zakładano jeden wąski pasek na pół roku przed ukończeniem szkoły. Historię tego nakrycia głowy zapoczątkowały w 1876 roku pielęgniarki ze szpitala Bellevue (Waszyngton, USA). Początkowo pełnił on rolę ochronną dla włosów, z biegiem lat stał się nieodłącznym elementem ubioru każdej pielęgniarki. Stanowił także element wyróżniający pielęgniarki spośród innych pracowników ochrony zdrowia. Czepkowanie było jedną z wyjątkowo ważnych i podniosłych uroczystości zawodowych w szkołach, w których starano się pielęgnować tradycję. Było zwieńczeniem pierwszego etapu przygotowania do pełnienia roli zawodowej i przedmiotem dumy. Po uroczystości czepkowania uczennice nabywały prawo noszenia czepka. Uzupełniał on umundurowanie noszone przez uczennice liceum i słuchaczki studium w pracowniach pielęgniarskich i na zajęciach praktycznej nauki zawodu. W polskiej historii pielęgniarstwa pierwszym aktem prawnym regulującym formalne wymogi umundurowania była ustawa z dnia 21 lutego 1935 r. o pielęgniarstwie. Jej art. 18 stanowił: Minister Opieki Społecznej ustala w drodze rozporządzenia oznakę ukończenia szkoły pielęgniarstwa i wzory mundurów dla pielęgniarek. Noszenie przez osoby nieuprawnione ustalonego munduru i oznaki jest wzbronione. Pismo okólne Ministra Zdrowia z dnia 8 lutego 1950 r. (Dz. Urz. M. Z. z dnia 15 lutego 1950 r.) podaje, że pielęgniarki, które ukończyły szkołę pielęgniarek lub złożyły państwowy egzamin, mogą nosić na czepkach pasek szerokości 2 cm w kolorze czarnym (czerwonym położna, niebieskim dietetyczka). Jednocześnie, zgodnie z pismem, zabraniano noszenia wyżej podanych oznak przez inny personel. Pismo zobowiązywało kierownictwo zakładów do dbania o przestrzeganie powyższych przepisów. Również w wydanym przez Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej w 1961 roku Regulaminie Szpitalnym zawarte były zapisy dotyczące umundurowania pielęgniarek i położnych. Zaś zarządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 31 marca 1977 roku wymieniało skład umundurowania pielęgniarek: czepek, sukienka, ubranie dwuczęściowe, fartuch krzyżowy, fartuch biały, trzewiki profilaktyczne, półbuty tekstylne, peleryna sukienna. Natomiast zgodnie z nie datowanym pismem Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie noszenia strojów w Liceum Medycznym Pielęgniarstwa (pierwsze licea powstały w 1961 r.) uczennice zobowiązane były do noszenia następujących ubiorów: w klasach I granatowych fartu-

17 PIELĘGNIARSTWO 17 chów, w klasach II w czasie wykładów teoretycznych, mundurów z płótna harcerskiego, a w czasie ćwiczeń na sali demonstracyjnej dodatkowo białego fartucha i białej chusteczki na głowę. W klasach III obowiązywało umundurowanie jak w klasie II, z tą różnicą, że w sali ćwiczeń zamiast chustek noszone były białe czepki, a od półrocza z chwilą zaliczenia odpowiednich egzaminów i ćwiczeń, przed rozpoczęciem szkolenia praktycznego w szpitalu, odbywała się uroczystość paskowania i uczennice otrzymywały jeden czarny pasek o szerokości 1cm, który umieszczony był na czepku z prawej strony w poprzek wyłogu. W klasach IV umundurowanie było jak w klasie III, z tą różnicą, że na czepku umieszczane były dwa czarne paski, w klasie V trzy paski z prawej strony w poprzek wyłogu i mundurek jak w klasie IV. W latach powojennych wielokrotnie rewidowano wygląd stroju pielęgniarskiego. Było to nie tylko wynikiem zmiany przepisów, ale również modyfikacjami wprowadzanymi przez daną szkołę. Zmianie ulegały fasony, kolory i detale związane z krojem czepków. W 1990 roku na I Krajowym Zjeździe Pielęgniarek i Położnych podjęto Stanowisko w sprawie identyfikatorów zawodowych pielęgniarek i położnych, które uchylało obowiązek noszenia czepków. W zamian, nałożono obowiązek noszenia plakietek informacyjnych o treści ustalonej przez struktury okręgowe samorządu. Zachowano czepek tylko w stroju galowym. Zgodnie z przepisami BHP, w latach 90-siątych mundurek zastąpiono odzieżą ochronną, zalecano również noszenie obuwia profilaktycznego. Polskie Towarzystwo Pielęgniarskie podjęło w 2009 roku Stanowisko w sprawie ustalenia wzoru munduru galowego pielęgniarki i pielęgniarza, które szczegółowo opisuje wszystkie elementy tego stroju. Wzór munduru galowego pielęgniarki/pielęgniarza zaprezentowany został podczas X Kongresu Pielęgniarek Polskich w dniu 13 maja 2010 r. w Ciechanowie. Obecnie w ustawie z dnia 15 lipca 2011 roku o zawodach pielęgniarki i położnej zawarty jest przepis: Art Pielęgniarki i położne mają prawo używania uroczystego stroju zawodowego. Uroczysty strój zawodowy pielęgniarki i położnej podlega ochronie prawnej. 2. Naczelna Rada Pielęgniarek i Położnych określi, w drodze uchwały, wzór uroczystego stroju zawodowego pielęgniarki i położnej oraz zasady jego używania, mając na uwadze tradycję i historyczne uwarunkowania obu zawodów. Aktualnie trwają prace nad tym zagadnieniem. Współczesny wizerunek pielęgniarki i położnej Współczesne stroje pielęgniarek i położnych, noszone w codziennej pracy to odzież zwana roboczą i ochronną. Zazwyczaj są wygodne i łatwe w konserwacji, wykonane z materiału spełniającego normy BHP. Biel zastąpiono szeroką gamą kolorów, a sukienki i fartuchy wyparte zostały przez garsonki i garnitury. Przypinane są do nich identyfikatory, często też metalowe broszki imitujące czepek. Ten tradycyjny, nadal zakładany jest podczas uroczystości, w sytuacjach wymagających podkreślenia roli i znaczenia pielęgniarstwa, ale także w okolicznościach trudnych dla profesji, np. strajków, pikiet itp. W szkołach, w zasadzie poza nielicznymi, zaniechano organizacji uroczystości czepkowania i paskowania. Jakże szkoda, że zanika ta piękna tradycja. Nie mniej jednak czepek na głowie pielęgniarki to symbol wyrażający pokorę i chęć niesienia pomocy innym ludziom, symbol budzący szacunek i w piękny sposób wyróżniający nas spośród innych zawodów. Ostatnio często możemy go zobaczyć w filmowych serialach lub jako element dekoracyjny książek, plakatów i przeróżnych uroczystości pielęgniarskich. Pochód 1 MAJA Liceum Medyczne przy ul. Mikołaja we Wrocławiu 1976 Fotografię udostępniła ELżbieta Marduła

18 18 PIELĘGNIARSTWO P. S. Referat wygłoszono 17 maja 2013 r. podczas X Jubileuszowej Konferencji Szkoleniowo-Naukowej Pielęgniarek i Położnych Onkologicznych w Piechowicach. Piśmiennictwo: 1. Franek G.: Kalendarium zmian w stroju zawodowym osób opiekujących się chorymi, (W): Franek G.A., Łukasz-Paluch K.: 52 lata Polskiego Towarzystwa Pielęgniarskiego w województwie śląskim Zarząd Oddziału Polskiego Towarzystwa Pielęgniarskiego w Katowicach, Katowice Kaniewska-Iżycka J.: Rozwój pielęgniarstwa w Polsce do roku 1950, cz. II, Warszawa Poznańska S.: Pielęgniarstwo wczoraj i dziś. PZWL, Warszawa Ślusarska B., Zarzycka D.: Czepek pielęgniarski a kształcenie akademickie w zawodzie pielęgniarki, Nasz Głos Urbanek B. (red.).: Zawód pielęgniarki na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Instytut Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk. Śląski Uniwersytet Medyczny, Warszawa Zahradniczek K. (red.): Dzieje pielęgniarstwa w Krakowie, Kraków Zarzycka D., Dobrowolska B., Ślusarska B.: Symbole i ceremonie zawodowe pielęgniarstwa- relikt przeszłości czy wartość zawodowa?, Problemy pielęgniarstwa Źródła internetowe: Przepisy prawne: 1. Ustawa z dnia 21 lutego 1935 r. o pielęgniarstwie. 2. Ustawa z dnia 15 lipca 2011 roku o zawodach pielęgniarki i położnej. 3. Ust. z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy. Liceum Medyczne Pielęgniarstwa przy ul. Bartla 5, Wrocław r. Fotografia ze zbiorów własnych Ewy Koziarz Liceum Medyczne w Oleśnicy 1973 Fotografię udostępniła Halina Szponar

19 INFORMACJE 19 NOTATKA ZE SPOTKANIA W MINISTERSTWIE EDUKACJI NARODOWEJ W DNIU 17 MARCA 2014 r. Sporządziła: Dorota Lewandowska, DSWM MEN; Zaakceptował: Grzegorz Chorąży, Zastępca Dyrektora DSWM MEN Do wiadomości otrzymują: Ewa Dudek Podsekretarz Stanu w MEN, uczestnicy spotkania Temat: Uznawanie dyplomów ukończenia szkół średnich medycznych na kierunku kształcenia pielęgniarki i położnej, wydanych w państwach - stronach Konwencji Praskiej w latach Uczestnicy spotkania: Pani Beata Cholewka, Dyrektor Departamentu Pielęgniarek i Położnych, Ministerstwo Zdrowia, Pani Jolanta Skolimowska, Zastępca Dyrektora Departamentu Pielęgniarek i Położnych, Ministerstwo Zdrowia Pani Grażyna Rogala-Pawelczyk, Prezes Naczelnej Rady Pielęgniarek i Położnych Pani Teresa Kuziara, Wiceprezes Naczelnej Rady Pielęgniarek i Położnych Pani Hanna Reczulska, Departament Strategii, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Pani Katarzyna Szłyk, Zastępca Dyrektora Departamentu Prawnego, MEN Pani Maria Skocka, radca prawny, Departament Prawny, MEN Pan Jacek Falkowski, Zastępca Dyrektora Departamentu Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego, MEN Pani Dorota Lewandowska, radca ministra, Departament Strategii i Współpracy Międzynarodowej, MEN Organizator spotkania: Departament Strategii i Współpracy Międzynarodowej MEN. Spotkanie prowadził pan Grzegorz Chorąży, Zastępca Dyrektora Departamentu Strategii i Współpracy Międzynarodowej w Ministerstwie Edukacji Narodowej. Ze strony MEN, przedstawiono sygnalizowane przez Kuratorów Oświaty problemy, dotyczące uznania w Polsce dyplomów ukończenia szkół średnich medycznych kształcących pielęgniarki i położne w państwach-stronach Konwencji Praskiej, w latach Zgodnie z postanowieniem Komitetu Europejskiego Rady Ministrów z 2008 r., dyplomy te mogą być uznane za równorzędne z dyplomami uzyskanymi w polskich szkołach ponadpodstawowych prowadzących kształcenie w zawodach pielęgniarki i położnej w czasie ukończenia szkoły przez wnioskodawcę, wyłącznie w drodze nostryfikacji, tj. po przeprowadzeniu porównania programów nauczania. W związku z tym stwierdzono następujące problemy: występowanie istotnych różnic w programach kształcenia w danym państwie i w Polsce, w tym w liczbie godzin; występowanie istotnych różnic w liczbie godzin oraz sposobie realizacji praktyk/ staży, które w przeciwieństwie do średnich szkół medycznych w Polsce, nie były częścią programu kształcenia w innych państwach; niemożność przeprowadzenia przez Kuratorów Oświaty, w ramach postępowania nostryfikacyjnego, egzaminu weryfikującego wiedzę i umiejętności w zakresie kształcenia w zawodzie pielęgniarki i położnej, ze względu na następujące fakty: od roku 2003 zaprzestano w Polsce kształcenia w tych zawodach na poziomie średnim, do roku 2012 Kuratorzy Oświaty powoływali komisje, potwierdzające uzyskanie kwalifikacji zawodowych z wyłączeniem zawodów medycznych, w roku 2012 wprowadzono nowe rozporządzenie MEN ws. egzaminów eksternistycznych, zgodnie z którym Kuratorzy zaprzestali powoływania komisji, potwierdzających kwalifikacje zawodowe egzaminy tego typu przeprowadzają od tej pory Okręgowe Komisje Egzaminacyjne. Niemożność przeprowadzenia przez Kuratorów Oświaty postępowania nostryfikacyjnego w odniesieniu do niezalegalizowanych dyplomów pielęgniarki/położnej, przedłożonych przez osoby pod specjalną ochroną Rządu RP (tj. w przypadkach, gdy nie jest możliwe potwierdzenie autentyczności dokumentów ze względu na konieczną ochronę informacji dot. miejsca pobytu oraz statusu ich posiadaczy). Podczas dyskusji podnoszono następujące kwestie: należy zachować szczególną ostrożność ze względu na wymagania jakościowe, jak również konieczność zapewnienia bezpieczeństwa i właściwej opieki pacjentom, a także biorąc pod uwagę odpowiedzialność karną; powinny być spełnione minimalne standardy (wymogi) w odniesieniu do kwalifikacji pielęgniarek i położnych, zdefiniowane i przestrzegane w UE (np. liczba godzin w procesie kształcenia powinna wynosić co najmniej 4600); zarówno treści kształcenia w państwach b. ZSRR, jak też wiedza i umiejętności zdobyte w jego wyniku, często znacznie różnią się od tych, jakie uzyskiwali absolwenci średnich szkół medycznych w Polsce w tym samym czasie; zauważalne są różnice w podejściu do zawodu, pielęgniarki w b. ZSRR były przygotowywane do wykonywania innych zadań; w Polsce w latach obowiązywał roczny staż dla pielęgniarek i położnych; w regionach wschodnich Polski brakuje pracy dla pielęgniarek; nie ma zatem konieczności pilnych działań, biorąc pod uwagę aktualne potrzeby rynku pracy; uznanie kwalifikacji pielęgniarki/położnej w Polsce oznacza automatycznie ich uznanie w pozostałych państwach UE; zatem część posiadaczy tych kwalifikacji może ubiegać się o ich uznanie z myślą o podjęciu pracy w innych państwach UE; odnotowano problemy także z uznawaniem innych dyplomów potwierdzających uzyskanie kwalifikacji zawodowych w zawodzie pielęgniarki, które zostały wydane w systemach szkolnictwa wyższego poza Europą (np. w Afryce); z porównania treści kształcenia wynika, że odbiega ono znacznie od kształcenia na studiach wyższych w Polsce; w odniesieniu do uzyskanych za granicą kwalifikacji w zawodzie pielęgniarki/położnej, które znacznie odbiegają od standardów wymaganych w Polsce, można by rozważyć ich uznanie np. jako kwalifikacje w zawodzie opiekun medyczny, którego kształcenie odbywa się w szkołach policealnych. Uczestnicy spotkania byli zgodni co do tego, iż postępowanie w sprawie uznania dyplomu pielęgniarki/położnej powinno przebiegać dwutorowo, w zależności od celu, jaki chciałaby osiągnąć osoba wnioskująca, tj. czy ubiega się o potwierdzenie po-

20 20 PROBLEMY PRAWNE ziomu wykształcenia w celu kontynuowania nauki, czy o potwierdzenie kwalifikacji zawodowych. Zatem: 1. Kurator Oświaty powinien potwierdzać jedynie poziom wykształcenia lub prawo do ubiegania się o przyjęcie na studia wyższe, zgodnie z ustawą o systemie oświaty. Oznaczałoby to np. potwierdzenie, że właściciel dyplomu posiada wykształcenie średnie, dające prawo do ubiegania się o przyjęcie na studia wyższe w Polsce. 2. Ocena kwalifikacji zawodowych, obejmująca m.in. porównanie programów kształcenia w medycznych szkołach średnich oraz praktyk i staży zawodowych, a w konsekwencji decyzja o uznaniu bądź odmowie uznania kwalifikacji w zawodzie medycznym, powinna znaleźć się całkowicie w gestii Ministerstwa Zdrowia oraz Naczelnej Rady Pielęgniarek i Położnych. Wnioski: Konieczne jest podjęcie prac nad szczegółowymi rozwiązaniami problemów, dyskutowanych podczas spotkania, zgodnie z właściwościami Ministerstwa Edukacji Narodowej oraz Ministerstwa Zdrowia, we współpracy z Naczelną Radą Pielęgniarek i Położnych oraz Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Uczestnicy zadeklarowali wolę dalszych spotkań w celu wypracowania skutecznych rozwiązań. OPINIE PRAWNE... OPINIA KONSULTANTA...