Materiały uzupełniające do tematu: BOGACTWO NADNARWIAŃSKICH PTAKÓW (1) CHARAKTERYSTYKA BUDOWY PTAKÓW.

Transkrypt

1 Materiały uzupełniające do tematu: BOGACTWO NADNARWIAŃSKICH PTAKÓW (1) CHARAKTERYSTYKA BUDOWY PTAKÓW. Pióra ptaki są jedynymi zwierzętami, które posiadają pióra. Pióra skrzydeł i ogona są sztywne i mocne, natomiast pióra pokrywające ciało są miękkie i jedwabiste. Pomagają one utrzymać ciepło, umoŝliwiają latanie, maskowanie przed wrogiem, a takŝe porozumiewanie się z przyjaciółmi. Jak rosną pióra? - Pióra wyrastają tylko z niektórych obszarów ciała ptaka nie są rozmieszczone równomiernie na całej jego powierzchni. Pióra zachodzą na siebie, trochę jak dachówki na dachu. Dzięki temu ciało ptaka jest opływowe w locie oraz zyskuje ochronę przed wiatrem i deszczem. Wszystkie pióra razem nazywamy upierzeniem. Pióra, podobnie jak włosy, są tworami martwymi. Dość szybko wycierają się i niszczą, więc ptak zmienia je przynajmniej raz do roku. Nowe pióra rosnąć, wypychają stare. Proces wymiany piór nazywamy pierzeniem. Stopy wszystkie ptaki mają pokryte łuskami stopy, zaopatrzone w cztery palce. Ptaki wykorzystują stopy do stania, chodzenia, biegania, wspinania się, chwytania ofiary, pływania, nurkowania, a nawet do witania się! Skrzydła do latania ptaki potrzebują skrzydeł z mocnymi piórami. Dziób ptaki nie posiadają zębów, którymi mogłyby gryźć czy Ŝuć. Dziób kaŝdego ptaka jest przystosowany do kaŝdego rodzaju pokarmu, jakim Ŝywi się dany gatunek. Szkielet - ptaki są doskonałymi lotnikami. Mają puste w środku, lekkie kości oraz silne mięśnie do poruszania skrzydłami w górę i w dół. Szkielet ptaka waŝy mniej niŝ wszystkie jego pióra. 1

2 (2) CZĘŚCI CIAŁA PTAKÓW. śródło: 2

3 (3) BUDOWA SKRZYDEŁ, RODZAJE PIÓR. Zródło: (4) PTAKI NAD NARWIĄ I BIEBRZĄ WPROWADZENIE. Dolina Narwi oraz Kotlina Biebrzańska, ze względu na unikatowe walory przyrodnicze oraz uwarunkowania hydrologiczne, są ostoją wielu gatunków ptaków. Niektóre z nich mieszkają tutaj na stałe, nie boją się srogich podlaskich zim. Inne, na trasie swych wędrówek kilka razy w roku odwiedzają tutejsze mokradła i torfowiska. Biebrzańskie i narwiańskie bagna, jako unikalne obszary lęgowe ptactwa wodno-błotnego, zostały objęte ochroną. Biebrzański Park Narodowy, którego symbolem jest batalion piękny ptak wędrowny z rzędu siewkowych, jest największym polskim parkiem narodowym. Symbolem Narwiańskiego Parku Narodowego jest z kolei błotniak stawowy ptak drapieŝny, którego moŝna wypatrzeć szybującego nad trzcinowiskami. Oba te obszary zostały włączone do europejskiego systemu obszarów chronionych NATURA 2000 i zgodnie z rozporządzeniem Komisji Europejskiej podlegają szczególnej ochronie. Ta część doliny Narwi i Biebrzy jest chętnie odwiedzana przez ornitologów i miłośników ptaków z całego świata. Szczególnie w okresie wiosennym mogą tutaj obserwować wiele gatunków ptaków wodno-błotnych, które nigdzie w Europie nie występują w tak wielkiej rozmaitości i tak duŝym zagęszczeniu. Spośród ok. 270 gatunków ptaków stwierdzonych w Parku aŝ 185 to gatunki lęgowe, a 27 to gatunki zagroŝone wyginięciem na naszym kontynencie. 79 gatunków ptaków jest wymienionych w załączniku II tzw. Dyrektywy Ptasiej (NATURA 2000). 3

4 (5) POZNAJEMY PTAKI ZADANIE. /Autor rysunków: Monika KoŜuchowska/ pliszka siwa jaskółka dymówka 4

5 łabędź niemy łabędź krzykliwy 5

6 gęś gęgawa gęś białoczelna 6

7 wodniczka bocian biały 7

8 czajka bąk 8

9 kulik wielki świstun 9

10 Batalion/ fot. Marcin Karetta Czapla biała/fot. Marek Paluch 10

11 Kszyk/fot.Łukasz Łukasik Rycyki, fot. Dariusz Zabkowski 11

12 Czapla siwa /fot. Marcin Karetta Cietrzew /fot. Grzegorz Leśniewski 12

13 Wąsatka, fot. Grzegorz Leśniewski Derkacz /fot. Marcin Karetta 13

14 Rybitwa rzeczna /fot. Marcin Karetta Rybitwa białowąsa /fot.rafał Gawełda 14

15 Bocian czarny /fot. Rafał Gawełda Bielik 15

16 Myszołów/fot. Rafał Gawełda śuraw /fot. Marcin Karetta 16

17 (6) WYPLUWKI. Około 300 gatunków ptaków produkuje wypluwki. Są to nieduŝych rozmiarów szczątki wypluwane przez ptaki. Zawierają niestrawione szczątki poŝywienia. Do badań moŝna wykorzystywać np. wypluwki sów, poniewaŝ sowy połykają swoje ofiary w całości lub duŝych fragmentach i sposób trawienia zbytnio nie uszkadza części kostnych ofiary. Po połknięciu ofiary Ŝołądku ptaka części miękkie zwierzęcia są trawione, natomiast takie jak kości, pióra, sierść, chitynowe elementy szkieletu owadów, utwory rogowe ptaków i gadów nie są trawione lub trawione częściowo i z Ŝołądka wypluwane przez dziób. Wypluwki nie wchodzą w proces trawienia ptaka i nie mają nic wspólnego z odchodami. Są pozbawione nieprzyjemnego zapachu i stanowią bezpieczny materiał do badań. Sowy produkują dwie, czasami trzy wypluwki w ciągu doby. Od momentu połknięcia ofiary do wyprodukowania z niej wypluwki mija około 6-8 godzin. (7) PORADNIK OBSERWATORA PTAKÓW. Bierzemy ze sobą na obserwację lornetkę, aparat, lunetę oraz notatnik i zapisujemy: datę, godzinę, miejsce, pogodę, gatunek, opis wyglądu, liczba sztuk, zachowanie. Przydatne są równieŝ przewodniki ze zdjęciami i opisami ptaków. (8) CECHY PRZYJACIELA PTAKÓW Nie straszy ptaków. Nie niszczy gniazd. Nie zabiera jaj i piskląt. Nie zakłóca ich spokoju. Kodeks obserwatora ptaków (fragment) Jerzy Dyczkowski (na podstawie American Birding Association) KaŜdy, kto obserwuje ptaki musi zawsze szanować ptaki, przyrodę i prawa innych. Dobro ptaków i ich środowiska naturalnego ma zawsze pierwszeństwo przed interesami miłośnika ptaków. 1. Promuj dobro ptaków i ich naturalnego środowiska. 17

18 A. Wspieraj ochronę środowisk waŝnych dla ptaków. B. Aby nie wystawiać ptaków na stres lub niebezpieczeństwo, ograniczaj się i zachowuj ostroŝność podczas obserwacji, fotografowania, nagrywania głosów lub filmowania. Szczególnie naleŝy ograniczać swoje zachowanie w miejscach często odwiedzanych przez obserwatorów ptaków i/lub innych turystów, gdzie sumuje się wpływ wielu osób na ptaki i otoczenie. Ogranicz stosowanie nagrań głosów i innych sposobów przywabiania ptaków i nigdy nie uŝywaj takich metod w miejscach często odwiedzanych przez obserwatorów ptaków, ani do wabienia Ŝadnego gatunku, który jest ginący lub zagroŝony, albo jest rzadki w danej okolicy. Trzymaj się w odpowiedniej odległości od gniazd, kolonii lęgowych, noclegowisk, tokowisk i waŝnych miejsc Ŝerowania ( ) C. Miejsca lęgowe rzadkich ptaków powinno się ujawniać tylko odpowiednim czynnikom ochrony przyrody. Nie dotyczy to miejsc Ŝerowania, jeśli są połoŝone daleko od właściwych miejsc lęgowych (gniazd), nie dają informacji o ich połoŝeniu i Ŝerujące ptaki nie będą naraŝone na wielokrotne płoszenie lub niebezpieczeństwo. ( ) E. Trzymaj się dróg, szlaków i ścieŝek, jeśli takowe istnieją; w innych przypadkach ogranicz niszczenie środowiska (roślinności itp.) do minimum. (9) POLSKA CZERWONA KSIĘGA ZWIERZĄT. Gatunki roślin i zwierząt zagroŝone wyginięciem są wpisywane do tzw. Czerwonej Księgi. W wielu krajach istnieją takie księgi, co umoŝliwiło stworzenie Czerwonej Księgi w wymiarze ogólnoświatowym. Ten dokument jest nazywany sumieniem ludzkości, jako Ŝe los znajdujących się tam organizmów zaleŝał i zaleŝy od postaw ludzi. RównieŜ w Polsce sporządzono spis gatunków będący rejestrem zagroŝonego Ŝycia w naszym kraju - 18

19 jest to Polska Czerwona Księga Roślin i Polska Czerwona Księga Zwierząt. Obecnie w PCKZ znajduje się 132 gatunków kręgowców, w tym: 32 gatunki ssaków, 70 gatunków ptaków, 4 gatunki gadów, 3 płazów, 17 ryb i 4 krągłoustych oraz 2 gatunki zwierząt wymarłych (w skali świata) - tarpana i tura. Kategorie zagroŝeń znajdujących się w PCKZ są róŝne: od gatunków wymarłych, jak tur i tarpan, przez gatunki wymierające, skrajnie zagroŝone, silnie zagroŝone, naraŝone na wyginięcie, bliskie zagroŝenia, po gatunki, które były zagroŝone, ale zostały przyrodzie zwrócone. W Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt znajduje się 14 gatunków ptaków drapieŝnych dziennych i 6 gatunków sów. ZagroŜone gatunki ptaków: Batalion Bąk Bekasik Biegus zmienny Błotniak łąkowy Błotniak zboŝowy Brodziec leśny Czapla purpurowa Drop Dubelt Dzierzba czarnoczelna Dzierzba rudogłowa Dzięcioł trójpalczasty Dzięcioł białogrzbiety GadoŜer Gągoł Głuszec Hełmiatka Kania rdzawa Karliczka Kobczyk Kormoran czarny Kraska Kropiatka Kulik wielki Kulon Mewa mała Mornel Nagórnik Nur czarnoszyi Ohar Orlik grubodzioby Orlik krzykliwy Orzeł bielik Orzeł przedni Orzełek włochaty Ostrygojad Pardwa Płochacz halny Pomurnik Puchacz Pustułeczka Puszczyk mszarny Puszczyk uralski RóŜeniec Rybitwa białoczelna Rybitwa białoskrzydła Rybitwa białowąsa Rybitwa czubata Rybitwa popielata Rybołów Sęp płowy Siewka złota Sokół wędrowny Sowa błotna Sóweczka Strepet Ślepowron Świstun Tracz długodzioby Wąsatka Włochatka Wodniczka Zielonka śołna 19

20 (10) PTAKI W NIEBEZPIECZEŃSTWIE. Przyczyny ginięcia lub zmniejszania się liczby ptaków to zmiany siedliskowe - przekształcanie krajobrazu, co zmniejsza dostępność pokarmową dla tych ptaków, oraz brak odpowiednich miejsc do zbudowania gniazda, antropopresja, prześladowania, zabijanie, chemizacja środowiska. - ocieplenie klimatu ptaki przenoszą się z Polski bardziej na północ Europy - zmiany siedliskowe - np. wycinanie lasów, zabudowa terenów będących miejscami bytowania zwierząt, osuszanie terenów itp.; doprowadziło to do utraty ich miejsc Ŝycia, Ŝerowania chemizacja środowiska stosowanie w rolnictwie nawozów sztucznych niepokojenie przez ludzi w miejscach lęgu i Ŝerowania budowa dróg w miejscach cennych przyrodniczo, turystyka masowa, linie energetyczne. zanieczyszczenie środowiska zanieczyszczenie rzek, powietrza, gleby. Przykłady: Bocian, budując gniazdo, często przynosi do niego foliowe torebki czy sznurek do snopowiązałek znaleziony na polach, co moŝe być przyczyną zaplątywania się w nie młodych ptaków, prowadzące do śmierci. Batalion, ptak niegdyś licznie gniazdujący w Kotlinie Biebrzańskiej i Dolinie Narwi, obecnie jest widziany tam tylko na przelotach. Zmiany w gospodarce rolniczej tych okolic, osuszenie części bagien sprawiły, Ŝe spora część dawnych ptasich rezydentów straciła dogodne lęgowiska i podąŝa dalej ku północy, do tundry, by zakładać gniazda. Dodatkowo do polowy lat 80. ze względu na swoje piękne upierzenie (samce podczas toków są wyjątkowo róŝnorodnie ubarwione) padał częstym łupem myśliwych. (11) NATURA 2000 Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 to obszary o najcenniejszych walorach przyrodniczych i najbardziej reprezentatywnych dla naszego kontynentu ekosystemach, połoŝone w granicach Unii Europejskiej. Celem utworzenia Natury 2000 jest zapewnienie róŝnorodności biologicznej tych obszarów, poprzez ochronę siedlisk 20

21 przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory. Docelowym efektem jest natomiast stworzenie systemu obszarów cennych przyrodniczo, połączonych korytarzami ekologicznymi, tworzących razem spójną funkcjonalnie całość, która lepiej niŝ pojedyncze, odizolowane ekosystemy będzie opierać się niekorzystnym zmianom środowiska. Natura 2000 nie jest tylko wąsko rozumianą ochroną przyrody, gdyŝ w swych załoŝeniach uwzględnia równieŝ wymogi gospodarcze, społeczne i kulturalne oraz cechy regionalne lokalnych społeczności. W skład Europejskiej Sieci Natura 2000 wchodzą dwa rodzaje obszarów powoływanych niezaleŝnie od siebie: - Specjalne Obszary Ochrony [siedlisk] (SOO) wyznaczone na podstawie tzw. "Dyrektywy Siedliskowej", w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory. Obszary te powoływane są w celu ochrony rzadkich lub zagroŝonych siedlisk i zwierząt z pominięciem ptaków. - Obszary Specjalnej Ochrony [ptaków] (OSO) wyznaczone na podstawie tzw. Dyrektywy Ptasiej w sprawie ochrony dzikich ptaków. Obszary te wyznaczane są z myślą o ochronie rzadkich i zagroŝonych gatunków ptaków. Obszary OSO i SOO są od siebie niezaleŝne - w niektórych przypadkach ich granice mogą pokrywać się lub być nawet identyczne. Jedynym wspólnym kryterium jest ich znaczenie dla gatunków i ekosystemów wymienionych w załącznikach do Dyrektywy Ptasiej i Siedliskowej, a jedyną wiąŝącą wytyczną dotyczącą funkcjonowania obszarów - konieczność skutecznego zachowania tych gatunków i ekosystemów w tzw. właściwym stanie ochrony". W Województwie Podlaskim posiadamy w sumie 18 obszarów Sieci Natura (12) QUIZ 1.Co charakteryzuje dzieci ptaków? a/ wykluwają sie z jaja b/ przepoczwarzają się 21

22 c/ ssą mleko matki d/ rodzą się tylko jesienią 2. Jak wysoko w górę wzbija się skowronek? a/ 2 piętra b/ ponad 30 pięter c/ 3 piętra d/ 10 pięter 3.Co to jest klangor? a/ śpiew Ŝurawia b/ lot sowy c/ gniazdo wrony d/ pisklę szpaka 4. Które ptaki Ŝyja nad wodą? a/ krzyŝówka b/ słowik c/ sowa d/ czapla 5. Jaki dziób ma mewa? a/ długi i ostry b/ zakończony haczykiem c/ krótki i mocny d/ czerwony 6. Które ptaki mają czubek? a/ dudek b/ jemiołuszka c/ bocian d/ łabędź 7. Dlaczego ptasie jaja są nakrapiane? a/ Ŝeby było je łatwiej znaleźć b/ŝeby odróŝnić jaja własnych dzieci c/ Ŝeby trudno je było zauwaŝyć d/ Ŝeby było ładniej 22

23 8. Które zmysły u sów są doskonale rozwinięte? a/węch b/ wzrok c/ słuch d/ smak 9. Po co dzięcioł kuje? a/ szuka poŝywienia b/ zdobywa przyjaciół c/daje znać, ze jest na swoim terenie d/ wykuwa dziuplę 10. Jak nazywają się jaskółki Ŝyjące w Polsce? a/ dymówki b/ brzegówki c/ oknówki d/ piecówki 11. Jak określa się odgłosy gołębi? a/ gołąbienie b/ klekot c/ gaworzenie d/ gruchanie 12. Jaki ptak jest symbolem Biebrzańskiego Parku Narodowego? a/ czajka b/ batalion c/ Ŝuraw d/ rybitwa 23