Stan bezpieczeństwa ruchu drogowego w Polsce i na Słowacji w latach

Transkrypt

1 CABAN Jacek 1 DROŹDZIEL Paweł 2 Stan bezpieczeństwa ruchu drogowego w Polsce i na Słowacji w latach WSTĘP Systematycznie rosnąca aktywność człowieka pociąga za sobą ciągły rozwój systemów i środków transportu, który niestety powoduje powstawanie nowych oraz intensyfikację istniejących już różnorodnych zagrożeń. Jednym z takich zagrożeń jest wzrost liczby zdarzeń drogowych. Ze wszystkich współczesnych gałęzi transportu najwięcej ofiar śmiertelnych przypada właśnie na transport drogowy. O stanie aktualnego bezpieczeństwa w ruchu drogowego istotnych informacji dostarcza szczegółowa analiza zaistniałych wypadków, ich przyczyny oraz powstałe następstwa. Przykładowe szczegółowe badania wypadków drogowych i ich analizy, na terenie Szwecji w latach zaprezentowano w pracy [4]. Autorzy w swoich pracach [1, 2, 1] również podejmowali próby analizy stanu bezpieczeństwa ruchu drogowego w różnych jego aspektach. Zgodnie z intencją przedstawioną w Białej Księdze Transportu, na terenie Unii Europejskiej podejmowane są inicjatywy związane z poprawą poziomu bezpieczeństwa transportu oraz ze zmniejszeniem liczby ofiar śmiertelnych wypadków [6]. W roku 21 Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło rezolucję na temat planu działań wszystkich krajów na rzecz poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego [7]. Najnowszy, IV Europejski Program Działań na rzecz Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego Unii Europejskiej stawia ambitny cel zmniejszenie o połowę liczby ofiar śmiertelnych w wypadkach drogowych w ciągu najbliższej dekady [8]. Wymienione w tym programie są inicjatywy na poziomie europejskim oraz krajowym o różnorodnym charakterze, m.in. zmierzające do poprawy bezpieczeństwa pojazdów, infrastruktury oraz zmiany zachowań uczestników ruchu drogowego. Jednym z podstawowych elementów działań w obszarze poprawy bezpieczeństwa transportu drogowego jest identyfikacja krytycznych pod względem bezpieczeństwa czynników. Dlatego też nauka o bezpieczeństwie dotyczy wielu przejawów działalności człowieka do których zaliczamy [12]: zagadnienia techniczne (pojazdy), problemy z dziedziny psychologii, medycyny, biomechaniki (kierowca), otoczenia (infrastruktura) i wiele innych. Dodatkowo specyficzne mechanizmy związane z powstawaniem kongestii w sieci transportowej prowadzą do obniżenia bezpieczeństwa, sprawności przemieszczania, efektywności podróżowania oraz negatywnego oddziaływania transportu na środowisko naturalne człowieka [13]. Dlatego istotne jest budowa nowych i ciągle doskonalenie istniejących systemów bezpieczeństwa ruchu drogowego. Podstawą tego jest procesowe podejście do analizy wypadku drogowego, gdzie zdefiniowane są poszczególne fazy i funkcje w jego procesie. Celem zaś działania tego systemu jest utrzymanie bezpieczeństwa ruchu drogowego na jak najwyższym i jednocześnie racjonalnym poziomie [5]. W praktyce przejawia się to w zmniejszeniu liczby kolizji i wypadków drogowych oraz ograniczeniu strat osobistych i materialnych. Jednym z ważniejszych problemów, jakie dotykają dziś Polskę i Słowację, jest ciągle niski poziom bezpieczeństwa ruchu drogowego. Wynika to z dwóch powodów. Pierwszym jest wzrostu liczby pojazdów osobowych i ciężarowych oraz ciągników siodłowych, jaki dokonał się w obydwu krajach 1 Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Inżynierii Produkcji, Lublin, ul. Głęboka 28, j.caban@pollub.pl 2 Politechnika Lubelska, Wydział Mechaniczny, Instytut Transportu, Silników Spalinowych i Ekologii, Lublin, ul. Nadbystrzycka 36, p.drozdziel@pollub.pl 24

2 na przestrzeni ostatnich dwóch dekad. Drogi to zbyt wolna poprawa infrastruktury drogowej [2]. Dopiero w ostatnich kilku lata, wraz z napływem inwestycji finansowanych ze środków unijnych, zaobserwowano poprawę stanu bezpieczeństwa na drogach. Systematyczna analiza bezpieczeństwa ruchu drogowego, w tym liczby zdarzeń drogowych, jest więc ważnym zdaniem. Niniejszy artykuł przedstawia krótką analizę stanu bezpieczeństwa transportu drogowego w Polsce i na Słowacji na przestrzeni lat Przedstawiona analiza stanu bezpieczeństwa została sporządzona w oparciu o istniejące raporty i sprawozdania odpowiednich organów państwowych dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego w porównywanych krajach. 1. ANALIZA STANU BEZPIECZEŃSTWA W POLSCE I NA SŁOWACJI Głównymi przyczynami wypadków spowodowanych przez kierowców pojazdów samochodowych są niezmiennie (według kolejności zdarzeń) [6]: 1. prędkość nadmierna lub niedostosowana do warunków panujących na drodze, 2. nieustąpienie pierwszeństwa przejazdu, 3. niezachowanie bezpiecznej odległości między pojazdami, 4. nieprawidłowe zachowanie wobec pieszych. Na rysunkach 1 i 2 zestawiono najważniejsze dane dotyczące stanu bezpieczeństwa w Polsce oraz na Słowacji w rozpatrywanym 1 letnim okresie czasu. Wśród tych danych znalazły się informacje dotyczące ogólnej liczby wypadków drogowych, ich ofiar śmiertelnych oraz liczby rannych w wyniku zaistniałych zdarzeń drogowych, z podziałem na Polskę i Słowację w latach Rysunki te uwzględniają liczbę zaistniałych wypadków drogowych, ich ofiary oraz rannych w analizowanym okresie czasu [7, 8, 9, 11, 14, 15] Stan bezpieczeństwa ruchu drogowego w Polsce Liczba wypadków Ofiary wypadków Ranni Rys. 1. Stan bezpieczeństwa ruchu drogowego w Polsce w latach , opracowano na podstawie [7,8, 9, 14] Analizując dane na wykresie z rysunku 1 stwierdza się, ż w Polsce w roku 22 było łącznie wypadków drogowych z ofiarami śmiertelnymi natomiast w roku 213 liczby te odpowiednio wynosiły odpowiednio wypadków i ofiar śmiertelnych. Łączna liczba wypadków drogowych w okresie lat wyniosła , w których śmierć poniosło aż osoby. Ofiary śmiertelne stanowią ponad 1% całkowitej liczby zaistniałych wypadków drogowych (1,72 %), w rozpatrywanym przedziale czasowym w Polsce. 25

3 Stan bezpieczeństwa ruchu drogowego na Słowacji Liczba wypadków Ofiary wypadków Ranni Rys. 2. Stan bezpieczeństwa ruchu drogowego na Słowacji w latach , opracowano na podstawie [11, 15] Na Słowacji (zob. rysunek 2) w roku 22 odnotowano 57 6 wypadków drogowych, w których śmierć poniosło 61 osób, a w roku 213 było wypadków a zginęło w nich 223 osoby. Analizując wykres na rysunku 2 widać gwałtowny spadek liczby wypadków drogowych w roku 29. Spadek ten wynikał ze zmiany kwalifikacji wypadku drogowego na terenie Słowacji. Wypadek drogowy to wydarzenie w ruchu drogowym, które ma związek bezpośrednio z ruchem pojazdu, w którym poniesie śmierć lub zostanie ranna osoba, zostanie uszkodzona droga albo mienie, wydostaną się niebezpieczne związki albo któryś z uczestniczących pojazdów, w tym również przewożone materiały albo inne mienie ulegnie poważnej szkodzie w sposób oczywisty przewyższającej 1,5 krotnie większą szkodę zgodnie z 125 Kodeksu Karnego (3 99 EUR ( Sk)) [16]. Taka księgowa zmiana kwalifikacji wypadku drogowego spowodowała obserwowany spadek ich liczby. Łączna liczba wypadków drogowych w okresie lat na Słowacji wyniosła 51 84, w których śmierć poniosło osób. Liczba ofiar śmiertelnych stanowi ponad 1% całkowitej liczby wypadków drogowych (1,12%), w rozpatrywanym przedziale czasowym. Na Słowacji od roku 22 do roku 28 liczba wypadków kształtowała się na podobnym poziomie co w Polsce, natomiast liczba ofiar śmiertelnych w wyniku wypadków jest zdecydowanie niższa i ma tendencję spadkową. Do roku 28 zdarzyło się więcej wypadków drogowych na Słowacji niż w analogicznym okresie w Polsce. Od roku 29 nastąpiła zdecydowana zmiana trendu, i to w Polsce odnotowuje się większą liczbę wypadków drogowych niż na Słowacji. Spowodowane jest to oczywiście opisaną wcześniej kwalifikacją wypadku drogowego. Analizując wykresy na rysunku 1 i 2, można stwierdzić, że w całym rozpatrywanym przedziale czasowym występuje powolna tendencja spadkowa liczby wypadków i ich ofiar w Polsce. Widać to wyraźnie na kolejnych rysunkach 3, 4 i 5 na których przedstawiono porównanie liczby wypadków drogowych (rys. 3), liczby ofiar tych wypadków (rys. 4) oraz liczbę rannych w wyniku tych wypadków (rys. 5), w obu analizowanych krajach w okresie lat Analizując dane należy zauważyć, że Polsce w okresie lat obserwowana jest większa liczba rannych niż liczba wypadków drogowych. Świadczyć to może o brawurze uczestników ruchu drogowego objawiającej się nadmierną prędkością jazdy. Pomimo iż do roku 28 występowało więcej wypadków drogowych na Słowacji niż w Polsce to liczba rannych była tam kilkukrotnie mniejsza i ta tendencja zostaje zachowana. Zauważono również, że pomimo znacznie mniejszej ilości zdarzeń drogowych od roku 29, liczba rannych nie zmieniła się proporcjonalnie do spadku liczby 26

4 wypadków na Słowacji. W Polsce liczba rannych maleje proporcjonalnie wraz ze zmniejszaniem się liczby zaistniałych zdarzeń drogowych Porównanie liczby wypadków drogowych Liczba wypadków PL Liczba wypadków SK Liniowy (Liczba wypadków PL) Liniowy (Liczba wypadków SK) Rys. 3. Porównanie liczby wypadków drogowych w Polsce i na Słowacji w latach Porównanie liczby ofiar wypadków drogowych Ofiary wypadków PL Liniowy (Ofiary wypadków PL) Ofiary wypadków SK Liniowy (Ofiary wypadków SK) Rys. 4. Porównanie liczby ofiar śmiertelnych wypadków drogowych w Polsce i na Słowacji w latach

5 Porównanie liczby rannych w wypadkach Rys. 5. Porównanie liczby rannych w wyniku wypadków drogowych w Polsce i na Słowacji w latach Analizując wykresy na rysunkach od 3 do 5, widać spadkowy trend analizowanych wskaźników stanu bezpieczeństwa. Największy spadek występuje w liczbie wypadków drogowych na Słowacji. Następnie liczby ofiar i rannych w wypadkach drogowych w Polsce. Zdecydowanie stabilniej zachowują się wskaźniki liczby ofiar i rannych w wypadkach drogowych na Słowacji. Świadczy to o odmiennej strukturze stanu bezpieczeństwa w analizowanych krajach Ze względu na zmianę przepisów na Słowacji występuje większa dynamika spadku liczby wypadków drogowych, gdzie w roku 213 w stosunku do roku 22, liczba wypadków spadła o 76,21% z 57 6 do wypadków. Natomiast w Polsce spadek ten wynosi tylko 33,8% tj. z do wypadków. Biorąc pod uwagę liczbę ofiar śmiertelnych w 213 roku w stosunku do roku 22 odnotowano spadek o 63,45% na Słowacji i o 42,84% w Polsce. Także w przypadku liczby rannych w wypadkach drogowych w roku 213 na Słowacji odnotowano spadek o 38,79%, natomiast w Polsce o 34,73% w stosunku do liczby wypadków w roku 22. Większy spadek liczby śmiertelnych i rannych ofiar wypadku na terenie Słowacji wynika prawdopodobnie z lepszego przestrzegania przepisów drogowych przez kierujących pojazdami. Odnosząc dane z obydwu krajów np. z roku 211, do średniej liczby zabitych na milion mieszkańców w Unii Europejskiej, która wynosiła wtedy 6 zabitych/1 mln. mieszkańców. Należy stwierdzić, że w Polsce ten wskaźnik wynosił aż 11, natomiast na Słowacji był równy średniej unijnej. Na podstawie dostępnych danych statystycznych można, stwierdzić, że na 1 wypadków występujących na drogach w Polsce obserwuje się aż 11 ofiar śmiertelnych, 31 ofiar ciężko rannych oraz 93 ofiary średnio i lekko ranne [7]. PODSUMOWANIE Ranni PL Ranni SK Liniowy (Ranni PL) Liniowy (Ranni SK) Następstwem wzrostu liczby pojazdów na drogach jest występowanie zagrożeń związanych z ich użytkowaniem. Z przeprowadzonej analizy wypadków drogowych na terenie Polski i Słowacji wynika, że podejmowane działania (obejmujące poprawę infrastruktury drogowej, zaostrzenie przepisów o ruchu drogowym itd.) zmierzające do poprawy poziomu bezpieczeństwa na drodze na przestrzeni lat przynoszą efekty w postaci mniejszej liczby wypadków i ich ofiar. Na podstawie przeprowadzonej analizy danych stanu bezpieczeństwa ruchu drogowego należy stwierdzić, że w ostatnich 1 latach obserwuje się systematyczny spadek liczby wypadków drogowych, ofiar śmiertelnych oraz osób poszkodowanych w następstwie tych zdarzeń w obu porównywanych krajach. O ile na przestrzeni lat oba kraje wykazują podobną liczbę wypadków drogowych, o tyle liczba ofiar śmiertelnych tych zdarzeń w Polsce jest około 1 krotnie większa, niż na Słowacji. Nie jest to proporcjonalne do liczby mieszkańców (Polska ok. 38,5 mln, Słowacja ok. 28

6 5,4 mln). Świadczy to o zbyt szybkiej jeździe Polskich kierowców. Obserwowany spadek zdarzeń drogowych jest spowodowany przede wszystkim: poprawą infrastruktury drogowej, poprawą stanu technicznego środków transportu, systematycznym zwiększaniem się świadomości wszystkich uczestników ruchu drogowego, polityką firm ubezpieczeniowych w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego (Słowacja). Należy stwierdzić, że obserwowany spadek liczby zdarzeń drogowych jest jednak ciągle niezadowalający i zbyt mały na tle krajów starej Unii Europejskiej. Streszczenie W artykule przedstawiono krótką analizę porównawczą stanu bezpieczeństwa transportu drogowego w Polsce i na Słowacji na tle innych krajów Unii Europejskiej. Wedle intencji przedstawionej w Białej Księdze Transportu, na terenie Unii Europejskiej podejmowane są inicjatywy związane z poprawą poziomu bezpieczeństwa transportu oraz ze zmniejszeniem liczby ofiar śmiertelnych wypadków. W artykule zaprezentowano analizę stanu bezpieczeństwa w transporcie drogowym Polski i Słowacji w latach , na podstawie raportów i sprawozdań odpowiednich organów państwowych. Zaprezentowano różnice występujące w tych krajach oraz przedstawiono wybrane aspekty poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego. The state of road transport safety in Poland and Slovakia in Abstract The article presents a comparative analysis of the state of road transport safety in Poland and Slovakia in comparison with other countries of the European Community. According to the intention introduced in the White Paper on Transport, in the European Union are taken initiatives to improve transport safety and to reduce the number of road fatalities. The article presents an analysis of the state of road transport safety in Poland and Slovakia in , on the basis of reports and statements of the relevant state bodies. The paper presents the differences on road transport safety in these countries as well as selected aspects of improvement of road transport safety. BIBLIOGRAFIA 1. Caban J., Droździel P., Liśćak Š., Wybrane aspekty stanu bezpieczeństwa w transporcie drogowym. Zeszyty Naukowe Instytutu Pojazdów 212, nr 3(89). 2. Caban J., Vrábel J., Droździel P., Stan bezpieczeństwa transportu drogowego w Polsce i na Słowacji w porównaniu z innymi krajami UE. Autobusy 213, nr Gnap J., Konečný V., Šimková I., The development of numbers and structures of vehicles in slovak republic. Doprava a spoje: internetový časopis Żilińska Univerzita, 212, No Elvik R., Kolbenstvedt M., Elvebakk B., Hervik A., Bræin L., Costs and benefits to Sweden of Swedish road safety research. Accident Analysis and Prevention 29, No Jamroz K., Metoda zarządzania ryzykiem w inżynierii drogowej. Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej, Gdańsk Merkisz J., Tarkowski S., Wybrane aspekty wykorzystania pokładowych urządzeń rejestrujących w pojazdach samochodowych. Eksploatacja i Niezawodność, 211, nr Narodowy Program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego Krajowa Rada Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, Warszawa 213, materiał PDF. 8. Raport. Stan bezpieczeństwa ruchu drogowego. Działania realizowane w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego w 211 roku oraz rekomendacje na rok 212. Krajowa Rada Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, materiał PDF. 9. Stan bezpieczeństwa ruchu drogowego oraz działania realizowane w tym zakresie 213. Krajowa Rada Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, materiał PDF. 1. Šukalová V., Ceniga P., Current Problems Of Road Transport Safety In Slovak Republic. TTS Technika Transportu Szynowego, 212, nr 9. 29

7 11. Vývoj následků dopravní nehodovosti v ČR a SR V uplynulých 21 letech (od rozdělení ČSFR do konce roku 213. BESIP Ministerstvo dopravy, Wicher J., Bezpieczeństwo samochodów i ruchu drogowego. WKiŁ, Warszawa Żochowska R., Karoń G., Przegląd literatury na temat zjawiska kongestii i zakłóceń ruchu w systemie transportowym miasta w aspekcie modelowania podróży. Modelowanie podróży i prognozowanie ruchu. Zeszyty Naukowo-Techniczne SITK RP, Oddział w Krakowie, 212, nr 2 (98)