PROBLEMY GOSPODARKI NAWOZAMI ORGANICZNYMI NA TERENIE PODKARPACIA

Transkrypt

1 MARIAN NIKLEWSKI, STANISŁAW STELIGA PROBLEMY GOSPODARKI NAWOZAMI ORGANICZNYMI NA TERENIE PODKARPACIA K atedra Chem ii Rolnej WSR Szczecin Duże ilości opadów oraz stosunkowo niskie temperatury okresu w egetacyjnego stwarzają korzystne warunki rozwoju bazy paszowej oraz chowu i hodowli bydła. Wysoki stan bydła, dochodzący w niektórych gospodarstwach do poziomu 150 sztuk na 100 ha użytków rolnych1, zmusza gospodarzy do maksymalnej intensyfikacji oraz do masowej uprawy poplonów zarówno w formie zielonych mieszanek, jak i brukwi. W gospodarstwach o tak dużej obsadzie bydła obornik stosuje się też co roku bądź raz na dwa lata, przy czym przeciętnie rocznie pola otrzymują powyżej 120 q/ha obornika. Wysoki udział w strukturze zasiewów czołowych gospodarstw roślin pastewnych i okopowych w konsekwencji spowodował obniżenie powierzchni uprawy roślin zbożowych, a co za tym idzie niedobory ściółki. Przeciętnie w południowych powiatach województwa rzeszowskiego i krakowskiego dzienne dawki ściółki na dorosłą sztukę bydła wahają się w granicach 1 3 kg. Nie jest dlatego zjawiskiem przypadkowym, że mniej więcej na km na południe od linii Przemyśl, Przeworsk, Rzeszów, Tarnów i Kraków w gospodarstwach chłopskich nie spotyka się już na ogół głębokich obór. Przechodząc z północy na południe, na tereny coraz wyższe, można zauważyć stopniowe zmniejszanie się ciężaru żywej masy dorosłych sztuk bydła, które w rejonach górskich osiągają średnio kg. Nasuwa się przeto pytanie, czy zjawisko to nie stoi w związku z w y dajnością pastwisk górskich. Na tle tych obserwacji widać również, jak różna z punktu widzenia gospodarczego jest rola bydła dolnej strefy w stosunku do gospodarstw strefy górnej. 1 Tak na przykład jeden z czołow ych rolników pow iatu Franciszek K ubit z m iejscow ości G łow ianka w latach w gospodarstw ie o łącznej pow ierzchni 6 ha utrzym yw ał 9 dorosłych sztuk bydła, z czego 3 były uznane za sztuki zarodowe.

2 94 M. Niklewski. S. Stel'iga Pierwsze doświadczenia nad wartością produkcyjną oborników o różnych dawkach ściółki założyli autorzy w Grabownicy Starzyńskiej koło Brzozowa. Doświadczenie z przechowywaniem założono już w pierwszych dniach stycznia 1945 r. bezpośrednio po ustąpieniu oddziałów niem ieckich, a doświadczenie polowe prowadzono od 1947 r. Wyniki tego doświadczenia zestawiono w tabl. 1. T a b l i c a 1 Wartość produkcyjna 100 q. obornika wyrażona w q suchej masy plonów. W doświadczeniu badano zastosow anie dwóch dawek ś c ió łk i przy różnych warunkach p rzew ietrzan ie, w pierwszych dniach rozkładu w Grabownicy Starzeńskiej w latach 1945/47 (4) Zwyżki w,g suchej masy plonów głównych M iejsce rozkłedu stosów lemp. o to czen ia Termin udeptywania stosów dawki ś c ió łk i na 1 sztukę d ziennie 3 kg 9 kg bydła dawki świeżego obornika w q/ha Średnio Obora 10 C natychmias t + 1,00 + o o + 7,35 + 4, ,1 0 Obora 10 C po 5 dniach + 2,75 + 4,14 + 6,26 + 4, ,34 Gnojownia 1 C natychm iast + 1,58 + 2,72 + 6,68 + 4, ,9 0 Gnojownia 1 C po 3 dnisch ,24 + 6,58 + 4, ,9 1 Średnio , ,72 + 4, ,0 8 Z tablicy 1 wynika, że oborniki o wysokiej dawce ściółki wykazały przeciętnie czterokrotnie wyższe wartości produkcyjne niż oborniki o niskich dawkach ściółki. Okazuje się, że różnice te występują znacznie wyraźniej przy niskich niż przy wysokich dawkach obornika. Można również stwierdzić, że luźne ułożenie oborników na stosach w ciągu 3 pierwszych dni rozkładu bardzo korzystnie działa przy wyższej temperaturze (w stosach znajdujących się w oborze), natomiast nie działa w stosach przy niższej temperaturze (na gnojowni). Natomiast przy wysokiej dawce ściółki przewietrzanie w ciągu trzech pierwszych dni rozkładu jest zbyteczne i działa nawet obniżająco na wartość produkcyjną obornika. Przyczyny ciekawej reakcji plonów roślin na działanie obornika o różnych dawkach ściółki wyjaśniły się dopiero w badaniach późniejszych, przeprowadzonych przez autora [4] na terenie Żuław. Okazało się, że wartość produkcyjna nawozów organicznych, jak obornika czy kompostów, jest wynikiem zsynchronizowania trzech zasadniczych elementów: przewagi procesów mineralizacji nad procesami syntezy białka, opadów,

3 Problem nawozów organicznych na Podkarpaciu.95 fazy największego zapotrzebowania pokarmów przez nawożoną roślinę. Stwierdzono również, że termin mineralizacji ulega przesunięciu w zależności od stopnia przewietrzenia. Wiadomo, że wysokie dawki ściółki umożliwiają znacznie lepszy dostęp powietrza niż niskie dawki. Z w y ników doświadczenia w Grabownicy można wysnuć wniosek, że wysoka wartość produkcyjna oborników o dużej dawce ściółki jest konsekwencją wcześniejszego osiągnięcia przewagi procesów mineralizacji nad procesami syntezy. Natomiast mała wartość produkcyjna obornika o niskiej dawce ściółki jest wynikiem zbyt późno występującej przewagi m ineralizacji nad syntezą. Dlatego zwiększenie aeracji przez luźne ułożenie obornika w ciągu pierwszych trzech dni rozkładu, szczególnie przy w yższej temperaturze otoczenia, działa korzystnie na podniesienie jego wartości produkcyjnej. Ten sam zabieg przy oborniku o wyższej dawce ściółki już nie daje pozytywnych wyników. Stwierdzono również w pracy autora [4], że wartość produkcyjna niskich dawek obornika jest zależna od wcześniejszych opadów, np. w ciągu czerwca, natomiast wartość produkcyjna wyższych dawek obornika zależna jest od opadów w okresach późniejszych lipcu lub sierpniu. Innymi słowy, mineralizacja wyższych dawek obornika przypada w okresach późniejszych. Dlatego też przy stosowaniu bardzo niskich dawek obornika około 100 q/ha okazało się korzystne stosowanie obornika rzędowo w bruzdy. Prawdopodobnie bowiem mineralizacja niskich dawek obornika następuje tak wcześnie, że roślina nie może ich wykorzystać. Dlatego opóźnienie mineralizacji obornika przez stosowanie w bruzdy przyczynia się do podniesienia jego wartości produkcyjnej. Ludność Podkarpacia stosując wysokie dawki obornika, który z natury rzeczy wolno ulega rozkładowi wskutek niedoborów tlenu, z własnej inicjatywy przeważnie daje pod buraki cukrowe obornik dwukrotnie: połowę jesienią i połowę na wiosnę. Przez takie stosowanie obornika znacznie przyspiesza się termin mineralizacji azotu, co na terenie Podkarpacia przy oborniku o niskich dawkach ściółki może bardzo wydajnie przyczyniać się do podniesienia jego wartości produkcyjnej. Opierając się na tym przypadku można podziwiać trafność obserwacji i słuszność w wyciąganiu wniosków m iejscowych rolników. Na podstawie wyników doświadczeń przeprowadzonych na Żuławach można by również wysunąć sugestię, aby w warunkach niedoborów ściółki na terenie Podkarpacia w *celu zapewnienia dostępu powietrza w czasie rozkładu obornika w stosach, używać jedynie słomy długiej, która zapewnia lepsze przewietrzenie masy odchodów niż w tej samej

4 96 M. Niklewski, S. Steliga dawce stosowana słoma cięta na sieczkę. Nasuwa się przeto wniosek, aby na terenie Podkarpacia stosowano powszechnie maszyny szerokomłotne, a nie maszyny sztyftow e, które rozszarpują słomę. Doświadczenia przeprowadzone na Żuławach w latach posunęły zagadnienie ściółki w oborniku o dalszy krok naprzód, jak na to wskazują dane zestawione w tabl. 2. Z tablicy tej wynika, że 1956 r., odznaczającym się wysokimi opadami (887 mm), reakcja roślin na oborniki o różnych dawkach ściółki zarówno torfowej, jak i słomowej była zupełnie podobna do reakcji w Grabownicy Starzyńskiej. Jednakże w następnym roku, odznaczającym się niższymi opadami, różnice pomiędzy T a b l i c a 2 Suma plonów suchej masy korzeni buraków pastewnych i ziarna jęczm ienia kom binacji bez nawożenia, Wartość produkcyjna ico q świeżego obornika przedstawiona w plonach suchej masy korzeni buraków pastewnych i zisrna jęczm ienia. Loświacczenie w Jantarze w latach Doświadczenie I II Rok Suma opadów w mm bez z preparatem efe k t bez z preparatem efek t Suma plonów s.u. bez nawożenia q/he 134,4 137,4 + 3,0 77,7 76,6-1,1 Wplonach s.m. wartość produkcyjna (q /ha) IGO i obornika o dawce: 5 kg słomy 2,1 + 7,0 + 4,9 + 1,2 + 1,2 t 0,0 3 kg to rfu 9 kg słomy - 1,3 + 4,8 + 4,3 + 2,0 + 6,1-2,8 + 2,4 + 2,8 + 2,5 3,1 + 0,1 + 0,3 9 kg to rfu + 7,8 + 1,7-6,1 + 1,7 + 4,0 + 2,3 obornikami o różnych dawkach ściółki zatarły się. Można twierdzić, że stopień areacji oborników w czasie rozkładu w stosach odgrywa decydującą rolę w klimacie wilgotnym przy pełnym nasyceniu gleby wilgocią, natomiast w latach suchych nie ma większego znaczenia. W ten sposób udało się stwierdzić największe przeciwieństwo zachodzące pomiędzy możliwościami produkcji i wykorzystania obornika na terenie Podkarpacia. Obfite opady decydują o niedoborach ściółki, a równocześnie uniemożliwiają wykorzystanie przez rośliny obornika, zawierającego niskie dawki ściółki. Na tym tle powstaje pytanie, jak zwiększyć przy nadmiarze opadów wartość produkcyjną obornika wyprodukowanego w warunkach anaero-

5 Problem nawozów organicznych na Podkarpaciu 97 bowych. Transport ściółki słomowej czy torfowej z innych regionów kraju nie wydaje się możliwy. Istnieje natomiast inne rozwiązanie. Jak wiadomo z badań N i к 1 e w s к i e g o, Eysymontta i Kamińskiego [2], pod wpływem rozkładu w warunkach aerobowych powstają w wodzie rozpuszczalne związki próchniczne. Związki te zawierają duże ilości tlenu i one zapewne regulują procesy oksydacyjne przy wykorzystywaniu obornika przez rośliny. Wyniki doświadczenia zestawione w tabl. 2 wykazują, że te w wodzie rozpuszczalne związki próchniczne, wytworzone w warunkach aerobowego rozkładu, można zastąpić przez podobnie w wodzie rozpuszczalne humiany sodu, zawarte w preparatach torfowych. Okazało się, że zastosowanie takiego w dawce 30 kg/ha nie do obornika, lecz do gleby w kombinacji z obornikiem o 3 kg ściółki na 1 sztukę wpłynęło bardzo wydatnie na podniesienie wartości produkcyjnej obornika. Natomiast dodatek tego samego do aerobowych oborników spowodował wyraźny spadek ich wartości produkcyjnej. T a b l i c a 3 Wyniki doświadczeń ś c is ły c h przeprowadzonych przez S t.s t e lig ę w pow iecie Krosno z burakami cukrownymi u gospodarzy indywidualnych w roku 1957 (2) Nazwisko i imię.gromada Plony korzeni bez z preparatem Koszt Wartość zwyżki wywołanej Efekt preparatem Efekt ekonomiczny stosowania q/ha zł/h a Z ejdol Jan Suchodół Kubit S t. Suchodół Guzik S t. Głowienka l Glazar P. W.Krościenko liika F. Komborn ia Żelazo K. Łączki J Węgrzyniak S. Łączki J Rec Â. Łęki S trz Styś R. Źeglce Piękoś W. W.Krościenko Jasłow ski W. Żręс in P elczar E. W.Krościenko Twaróg Fr. Moderówka OO Średnia , Opierając się na tych przesłankach Steliga w 1957 r. przeprowadził szereg doświadczeń u indywidualnych rolników w powiecie Krosno przy zastosowaniu pod buraki cukrowe. Wyniki tych doświadczeń zestawiono w tabl. 3. Późniejsze doświadczenia, przeprowadzone przez Steligę, wykazały, że w latach suszy preparaty te nie działały korzystnie na rozwój roślin. 7 R oczniki G leboznawcze'

6 со 00 T a b l i c e 4 D zielen ie obornika, nawozów mineralnych i preparatów torfowych na plony kłębów trzech odmian ziemniaków, przeprowadzone przez Koło Studentów przy Katedrze Chemji Rolnej WSR w Szczecinie na polach RZL Lipki w roku 1962 (w q/ha) Lp. Obornik Nawożenie mineralno plony Lenino Flora Epoka zwyżki wywołane preparat obornikiem K4 < * 0 plony zwyżki wywołane K40M30 plony zwyżki wywołane K40N50 proparatem obornikiem preparatem obornikiem preparatem 1 0 _ _ - _ 2 - *40* K40N30 V r8 - f q/ha f _ 5 200» K4 ( A o " K40N30 pr qaa З д з о " K40N30 Pr Nikle wski, S. Steliga Średnie 200 q/ha obornika zwyżki 300 q/ha obornika wywołane przez K4CP preparat 8 r Przedział ufności dla P - 0,95-18

7 Problem nawozów organicznych na Podkarpaciu S9 Doświadczenia lat ostatnich przeprowadzone przez autora i współpracowników w WSR w Szczecinie wykazały, że preparaty szczególnie korzystnie działają na glebach kwaśnych, blokując retrogradację nawozów mineralnych. W pewnym stopniu potwierdzenie tych wyników dają ostatnie badania Gumińskiego [1], który twierdzi, że humiany sodu w roztworach wodnych nie dopuszczają do tworzenia się w formie osadu kompleksowych połączeń żelaza i fosforu oraz ułatwiają roślinie nie tylko pobieranie fosforu, ale i żelaza. Ostatnie doświadczenia wykonane w Szczecinie wykazują, że preparaty torfowe działają w różny sposób na poszczególne odmiany ziemniaków, jak to widać z tabl. 4. Okazuje się, że najlepiej na preparaty reaguje odmiana ziemniaków Lenino, a prawie wcale odmiana,,epoka. Reasumując podane wyniki doświadczeń należałoby w warunkach Podkarpacia dążyć w następujący sposób do przyspieszenia rozkładu obornika o małej zawartości ściółki: 1. Na gnojowniach osłoniętych ścianami i dachem należałoby udeptywać obornik 3 dnia po ułożeniu na stosie, na gnojowniach otwartych zaraz po wyrzuceniu. 2. Do produkcji oborników należy stosować słomę długą z młocarń szerokomłotnych*. 3. Na glebach o odczynie kwaśnym należy stosować obok obornika preparaty torfowe. 4. Należy stosować możliwie częste, lecz niskie dawki obornika. 5. Wskazane byłoby przeprowadzić badania nad możliwością zastosowania innych środków przyspieszających rozkład, jak np. stosowanie wapna palonego bądź mączki fosforytowej jako dodatku do obornika. LITERATURA [1] Gumiński S.: pryw atne inform acje. [2] Niklewski B., Eysymontt J., Kamiński Z.: Badania nad gorącą ferm entacją obornika. Roczn. Nauk. Roln. i Leśn., Poznań [3] Niklewski M.: Oksyhum m ikronaw óz torfow y. Gazeta C ukrownicza, 12, [4] Niklewski M.: W pływ opadów na w ykorzystanie w zrastających daw ek obornika, stosow anych pod buraki cukrow e. Roczn. N auk Roln., t. 53, [5] Niklewski M., Makarewicz S.: Stosunek w ody do pow ietrza jako czynnik decydujący o w artości produkcyjnej obornika. Z eszyty N aukow e WSR w Szczecinie, 7, 1962.

8 10 0 M. N iklewski, S. Stel'iga М. Н И К Л Е В С К И Й, С. С Т Е Л И Г А ПРОБЛЕМЫ ХОЗЯЙСТВОВАНИЯ ОРГАНИЧЕСКИМИ УДОБРЕНИЯМИ В РАЙ О Н АХ ПОДКАРПАТЬЯ К а ф е д р а А г р о х и м и и Щ т е т и н с к о й С е л ь с к о х о з я й с т в е н н о й А к а д е м и и Резюме Больш ая поверхность лугов, а в месте с этим больш ое поголовье скота в П одкарпатье при небольш ой поверхности возделы вания зерновы х культур ведёт к тому, что навоз содерж ит минимальное количество подстилки (1 2 кг в день на одно животное). В результате недостатка подстилки навоз не имеет хорош его доступа возд уха и слишком поздно процесс минерализации достигает преимущ ества над синтезом белка, что в последствии приводит к слабой эф ф ективности навоза. Установлено, что прибавление 30 кг га торфяного препарата, содерж ащ его около 21 /о e воде растворимого гумата натрия, явственно повышает эф ф екти в ность восстановленного навоза. М. N IK L E W S K I, S. S T E L I G A PROBLEM S OF ORGANIC MANURES H U SBANDARY ON THE AREAS OF CARPATEN HIGH LANDS C h a i r o f A g r o c h e m i s t r y, C o lle g e o f A g r i c u l t u r e, S z c z e c in Summary E xtensives surfaces of green crops and in consequence great num ber of cattle w ith sm all surfaces of corn crops it causes a very sm all dose of straw litter dayly about 2 6 pounds per piece. The farm yard m anure w ith sm all doses of straw litter it is in anaerobic condicions decom posed, and it reaches to late the preponderance of m ineralisation compounds in relation to their synthetic processes. T here-fore the m anured plants can t use the nourishing com pounds and the production value of anaerobic farm yard m anure is very low. A pplication into the soil, of 30 pounds per acre of fertilisin g peat res, containing about 21% of w ater soluble hum ic com pounds picks up the efficien cy of anaerobic farm yard m anure and it reduces the efficien cy of aerobic farm yard manure.