Uwarunkowania psychofizyczne funkcjonowania ucznia z autyzmem

Transkrypt

1 Autyzm

2 Uwarunkowania psychofizyczne funkcjonowania ucznia z autyzmem Słowo autyzm wywodzi się z języka greckiego: autos znaczy sam. Autyzm to złożone zaburzenie związane z upośledzeniem zdolności odczytywania motywów innych ludzi, posługiwania się językiem i uczestniczenia w interakcjach społecznych. Autyzm jako jednostka nozologiczna należy do całościowych zaburzeń rozwojowych.

3 Leo Kanner psychiatra; pierwszy lekarz, który w 1943 roku wyodrębnił autyzm jako samodzielną jednostkę chorobową i nadał jej nazwę - do tego czasu objawy autystyczne zaliczano do objawów innych zaburzeń psychicznych. Stworzył on cztery pierwsze i podstawowe kryteria autyzmu: brak uczuciowego kontaktu z ludźmi, silna, wręcz obsesyjna potrzeba utrzymania identyczności w otoczeniu, mutyzm, czyli milczenie zachowania sugerujące, że dziecko ma potencjał intelektualny

4 Wg DSM V Klasyfikacji chorób Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego) - Zaburzenia ze spektrum autyzmu (spektrum zaburzeń autystycznych) ASD, obejmują dwa obszary: a) deficyty społeczno - komunikacyjne b) uporczywe zainteresowania i powtarzalne zachowania

5 Klasyfikacja Całościowych Zaburzeń Rozwoju (F84) wg. ICD-10 (Międzynarodowej klasyfikacji chorób) F Autyzm dziecięcy (wczesnodziecięcy, głęboki, zespół Kannera) F Autyzm atypowy F Zespół Aspergera F PDD-NOS Całościowe zaburzenie rozwojowe nie zdiagnozowane inaczej (tu autyzm wysokofunkcjonujący HFA i zaburzenia semantyczno-pragmatyczne SPD) F Zespół Retta F Inne dziecięce zaburzenia dezintegracyjne (Zespół Hellera) F Zaburzenie hiperkinetyczne z towarzyszącym upośledzeniem umysłowym i ruchami stereotypowymi

6 Autyzm dziecięcy inaczej autyzm głęboki albo zespół Kannera. Występuje 4 razy częściej u chłopców niż dziewczynek, ujawnia się prze ukończeniem 36 mż. Typowe objawy: trudności w zakresie komunikowania swoich stanów uczuciowych i emocjonalnych, problemy w kontaktach społecznych, kłopoty z integracją wrażeń zmysłowych, przymus stałości otoczenia, społeczna samoizolacja, stereotypowe czynności, opóźniony rozwój mowy, regres mowy, zaburzenia mowy, echolalie, zazwyczaj nie wymawianie ani jednego słowa w wieku 16 miesięcy wybitna pamięć mechaniczna, brak reakcji na własne imię, unikanie kontaktu wzrokowego z rozmówcą, brak wspólnego pola uwagi.

7 Autyzm atypowy Objawy są bardzo podobne do autyzmu dziecięcego, ale pojawiają się zazwyczaj po 3. roku życia. Często obserwuje się regres np. mowy, sprawności manualnej i in. W przypadku autyzmu atypowego nie występują też wszystkie czynniki pozwalające zdiagnozować autyzm dziecięcy. Autyzm atypowy różni się też w zależności od przypadku zarówno rodzajem objawów, jak i ich nasileniem, często towarzyszą mu także poważne wady genetyczne. Błędem jest przekonanie, że autyzm atypowy to łagodniejsza forma autyzmu dlatego jest łatwiejszy do leczenia.

8 Zespół Aspergera Zespół Aspergera ma podobne objawy do autyzmu, jednak nie występuje w nim opóźnienie rozwoju mowy czy zdolności intelektualnych. Niektóre dzieci przejawiają ponadprzeciętne umiejętności w określonych dziedzinach potrafią na przykład same nauczyć czytać, bywają bardzo dobrymi szachistami, rozumieją nauki przyrodnicze, sprawnie posługują się komputerem, mają fotograficzną pamięć lub pięknie malują. Też mają problemy w sytuacjach społecznych (i są świadome tych problemów), potrafią komunikować się z otoczeniem, ale wypowiedzi są formalne i pedantyczne, narzucają temat rozmowy, w mowie zaburzona intonacja i melodia. Nie rozumieją ironii czy przenośni. Nie jest prawdą, że osoby z zespołem Aspergera w większości mają niezwykłe zdolności intelektualne jest to rzadkość.

9 Całościowe zaburzenie rozwoju nie zdiagnozowane inaczej PDD-NOS - Zaburzenia semantyczno-pragmatyczne. Przede wszystkim objawy cechują się trudnościami w zakresie rozumienia i produkcji mowy oraz w opóźnieniu w rozwoju mowy. Osoba nie jest w stanie, np. uchwycić aluzji, żartów słownych, metafor, analogii czy ukrytych sugestii, dwuznacznych sytuacji. - Autyzm wysokofunkcjonujący. Nie jest jednostką chorobową, ale określenie to stosuje się wobec osób chorych na autyzm, które w miarę dobrze radzą sobie w społeczeństwie.

10 Objawy autyzmu W literaturze przedmiotu często używa się sformułowania triada zaburzeń autystycznych (wg. DSM-IV). Są to: I. Nieprawidłowości w przebiegu interakcji społecznych. II. Zaburzona zdolność komunikowania się. POŁĄCZONE W KLASYFIKACJI DSM V W JEDNĄ GRUPĘ: DEFICYTY SPOŁECZNO-KOMUNIKACYJNE III. Ograniczony, sztywny repertuar aktywności, zachowań i zainteresowań. U każdego dziecka z autyzmem występują zaburzenia spostrzegania zmysłowego (cechy nadwrażliwości lub niedowrażliwości sensorycznej).

11 N i e p r a w i d ł o w o ś c i w p r z e b i e g u i n t e r a k c j i s p o ł e c z n y c h Brak kontaktu wzrokowego (prawie zawsze) Brak kontaktu fizycznego (nie zawsze) Skłonność do izolowania się. Nie potrafią współpracować i bawić się z innymi dziećmi i z dorosłymi. Nie reagują na polecenia i prośby. Brak spontanicznego szukania innych, aby dzielić z nimi radosne momenty, zainteresowania oraz osiągnięcia (np. brak pokazywania, przynoszenia oraz wskazywania przedmiotów zainteresowania) Często brak różnicowania zachowania wobec rodziców i osób obcych, Ponadto dzieci z autyzmem nie umieją odczytywać i interpretować znaczenia zachowań innych ludzi, a co za tym idzie cechują je nieadekwatne zachowania społeczne i reakcje emocjonalne. Brak wspólnego pola uwagi i widzenia Brak umiejętności naśladowania i wskazywania

12 3 grupy dzieci autystycznych Ze względu na poziom i jakość kontaktów społecznych Lorna Wing i Judith Gould wyodrębniły trzy grupy dzieci autystycznych: 1. Na uboczu grupy 2. Dzieci pasywne 3. Aktywne ale dziwne

13 1. Na uboczu grupy The Aloof Group czyli dzieci zamknięte w sobie, wycofane, powściągliwe, trzymające się na uboczu, aktywnie unikające kontaktów z innymi. Często nie okazują żadnych potrzeb o charakterze społecznym, sprawiają wrażenie nieobecnych. Mają duże kłopoty w porozumiewaniu się, często nie mówią, nie nawiązują kontaktu wzrokowego. Nie poszukują wsparcia i pocieszenia, wydają się nie rozpoznawać osób znaczących, nie reagują na zniknięcie rodzica czy opiekuna. Ich aktywność jest bardzo ograniczona, zwykle sprowadza się do stereotypowej, schematycznej, prostej zabawy.

14 2. The Passive Group To dzieci bierne, pasywne w kontaktach społecznych. Nie inicjują kontaktów społecznych, akceptują je, ale nie poszukują ich i nie nawiązują kontaktów z innymi spontanicznie. Kontakt z dorosłymi i rówieśnikami ma charakter rutynowy, wyuczony. Zwykle posługują się mową, wykonują polecenia, odpowiadają na pytania. Zdarza im się uczestniczyć w różnych aktywnościach wspólnie z grupą, ale przyjmują bierną postawę.

15 3. Aktywne ale dziwne The Active-but-Odd Group To dzieci, które aktywnie i spontanicznie próbują nawiązać kontakt z rówieśnikami lub dorosłymi, ale robią to w sposób specyficzny i zwykle mało skuteczny. Taki kontakt ma zwykle charakter jednostronny i jest w pełni zdominowany i narzucony przez osobę autystyczną.

16 II. Zaburzona zdolność do komunikowania się W mowie biernej: brak rozumienia i wykonywania poleceń (spowodowany nadwrażliwością lub niedowrażliwością słuchową i zaburzeniami lewopółkulowymi) W mowie czynnej wyodrębnia się deficyty ilościowe, jakościowe i deficyty w pragmatycznym użyciu języka (Konstantares M.M., Blackstock E.B., Webster C.W., 1992, s. 73).

17 Deficyty ilościowe: w mowie werbalnej to np.: całkowity brak mowy (mutyzm), opóźnienie w rozwoju mowy, regres mowy, mowa wyraźnie ograniczona działająca na zasadzie łańcucha: bodziec reakcja; w komunikacji pozawerbalnej to np.: uboga gestykulacja, ograniczona i często nieadekwatna ekspresja mimiczna, niezdarny język ciała.

18 Echolalie: Deficyty jakościowe: bezpośrednie (natychmiast po usłyszeniu następuje powtórzenie), pośrednie (po pewnym czasie, zostaje powtórzona cała zasłyszana treść, np. reklamy, wypowiedzi rodzica, czy melodii), łagodne lub funkcjonalne (w mowie dziecka występuje dużo oddzielnych wyrazów lub zdań, które są związane z poszczególnymi sytuacjami, zainteresowaniami dziecka; bywa tak, że dziecko autystyczne, u którego występuje ten rodzaj echolalii jest w stanie używać jej w sposób adekwatny do sytuacji, prowadząc nawet prosty dialog);

19 Deficyty jakościowe: nieprawidłowe użycie zaimków: dzieci autystyczne bardzo często mówiąc o sobie zamiast pierwszej osoby liczby pojedynczej używają trzeciej osoby liczby pojedynczej on lub drugiej osoby liczby pojedynczej ty, np.: zamiast ja chcę ciastko, mówią Łukasz chce ciastko, albo chcesz ciastko ;

20 Deficyty jakościowe: dziwaczne neologizmy; dosłowne rozumienie języka: dzieci autystyczne nie umieją odczytywać figuratywnych, ukrytych czy wielorakich znaczeń, nie radzą sobie z rozumieniem metafor, idiomów, żartów, przysłów, powiedzeń takich jak: staję na głowie, rzucić okiem, mieć na końcu języka, głos ci się łamie, on ma muchy w nosie itp.;

21 Deficyty jakościowe: nieodpowiednie, nietaktowne uwagi: dzieci autystyczne dzielą się często swoimi spostrzeżeniami nie rozumiejąc, że niektóre uwagi mogą być przykre dla innych, np.: w autobusie dziecko zauważa i głośno komentuje, że pani stojąca obok jest gruba, albo że ktoś brzydko pachnie, czy ma oczko w rajstopach itp.; nieprawidłowa mowa.

22 Deficyty w pragmatycznym użyciu języka: niezdolność do naprzemiennego wysławiania się; brak potrzeby komunikowania się w stosunku do dorosłych i rówieśników; słabe używanie prozodii dla wyrażenia zamiaru; mowa dzieci z autyzmem jest często monotonna, płaska, brak w niej zróżnicowania tonu głosu, rytmu, melodii.

23 III. Ograniczony, sztywny repertuar aktywności, zachowań i zainteresowań W tej sferze objawami autyzmu mogą być takie zachowania jak np.: układanie przedmiotów w szeregi, kolekcjonowanie rzeczy o określonym kształcie, nie rozstawanie się z określonymi przedmiotami, konieczność trzymania czegoś w dłoni itp. W literaturze przedmiotu ten objaw nazywany jest zachowaniami rytualistycznymi, które definiowane są jako bardzo często powtarzające się schematy zabaw, aktywności.

24 Ograniczony, sztywny repertuar aktywności, zachowań i zainteresowań Nierzadko przeciwstawiają się one jakimkolwiek zmianom w otoczeniu. (krzykiem, wybuchami złości). Wiele dzieci z autyzmem przejawia szczególne zainteresowanie cyframi, literami, kształtami i kolorami, komunikacją miejską. Zakres zainteresowań jest bardzo wąski, ale niezwykle intensywny i absorbujący.

25 Ograniczony, sztywny repertuar aktywności, zachowań i zainteresowań U wielu dzieci z autyzmem widoczne są z a c h o w a n i a s t e r e o t y p o w e, czyli powtarzające się. Stereotypowe ruchy najczęściej dotyczą ruchu rąk i ramion (kręcenie, kiwanie, oglądanie), może też być podskakiwanie, kiwanie się do przodu i tyłu i in. Starsze dzieci wykonują bardziej złożone sekwencje ruchowe np. ciągle rozrzucają i zbierają śrubki Dążą do stałego planu dnia, sposobu wykonywania czynności, sztywnych tras przemieszczania się Akceptują tylko określone pokarmy Często są zaabsorbowani jakimiś obiektami (zbieranie, manipulowanie nimi, gromadzenie informacji na ich temat)

26 Ograniczony, sztywny repertuar aktywności, zachowań i zainteresowań Wśród osób autystycznych spotyka się jednostki, które posiadają wybitne zdolności w jakimś wąskim obszarze swojego funkcjonowania. Ze względu na swój charakter nazywane są zdolnościami wysepkowymi.

27 Ograniczony, sztywny repertuar aktywności, zachowań i zainteresowań Wbrew potocznej opinii dotyczy to jednak zaledwie około 5 15% populacji osób autystycznych (O Connor i Hermelin, 1988). Procent ten jest wyższy w populacji dzieci autystycznych niż w całej populacji. Zaznaczyć należy, że dotyczy to osób autystycznych o inteligencji mieszczącej się w normie intelektualnej, rzadko u osób autystycznych z upośledzeniem umysłowym.

28 Ograniczony, sztywny repertuar aktywności, zachowań i zainteresowań Autystyczni geniusze przejawiają zdolności w różnych dziedzinach: w muzyce, mechanice, sztukach pięknych, matematyce. Są niezrównani jeśli chodzi o obliczenia pamięciowe i kalkulowanie. Posiadają zadziwiającą zdolność do niezwykłej koncentracji swojej uwagi na przedmiocie zainteresowania oraz do percepcji szczegółów.

29 Niektóre przykłady tych nadzwyczajnych zdolności: muzyka np.: wybitnie dobry słuch muzyczny, pamięć muzyczna; zdolności kompozytorskie; pamięć zwykle są to zdolności dotyczące pamięci mechanicznej lub tzw. pamięci fotograficznej, np.: zapamiętanie treści książki telefonicznej, rozkładu jazdy pociągów, haseł z encyklopedii itp. arytmetyka bardzo szybkie wykonywanie w pamięci skomplikowanych działań, np.: mnożenie dwóch wielocyfrowych liczb; wyciąganie pierwiastków z kilkucyfrowych liczb itp.

30 sztuka najczęściej zdolności w tej sferze dotyczą sztuk plastycznych; w pracach plastycznych tych dzieci, zachwyca nadzwyczajna wierność szczegółów niezależnie czy malują czy rysują; języki obce np.: opanowanie kilku języków obcych przez dziecko uczące się samodzielnie, zwykle w sposób niezauważalny dla otoczenia, jakby mimochodem; mechanika np.: umiejętności techniczne czy konstruktorskie; percepcja np.: bardzo szybkie i sprawne układanie puzzli składających się z kilkuset, czy kilku tysięcy elementów; koordynacja niektóre dzieci wyróżniają się nadzwyczajną koordynacją ruchową, czy doskonałą równowagą.

31 Zaburzone zachowania Deficyty społeczne i komunikacyjne, uporczywe zainteresowania i powtarzalne zachowania i zaburzenia spostrzegania zmysłowego powodują wiele zaburzonych zachowań i to, że społeczeństwo odbiera te dzieci jako dziwaczne lub źle wychowane

32 Cele edukacyjno-terapeutyczne w pracy z dzieckiem autystycznym: rozwój funkcji poznawczych; zmniejszanie i redukowanie zachowań utrudniających naukę; generalizowanie i utrzymywanie efektów uczenia się; odkrycie i rozwijanie indywidualnych możliwości i uzdolnień; wypracowanie gotowości do nauki szkolnej.

33 Dziękuję za uwagę mgr Beata Szalonka