Środowiskowe aspekty funkcjonowania stawów rybnych

Transkrypt

1 Łączka, Środowiskowe aspekty funkcjonowania stawów rybnych Henryk Białowąs Oddział Śląsko-Małopolski

2 STAW definicja Źródło: Wikipedia - zbiornik wodny, stosunkowo płytki - pozbawiony strefy głębinowej (na całej powierzchni występuje roślinność zakorzeniona, jak w strefie przybrzeżnej), zarośnięty, zazwyczaj mniejszy od jeziora. Podobnie jak jeziora nie mają bezpośredniego połączenia z morzem. Niektóre z nich są zasilane przez wody rzeczne. Często otacza je sztuczne obwałowanie. Według Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych staw definiowany jest jako płytki zbiornik wodny powstały przez sztuczne zatamowanie (zastawienie) rzeki, najczęściej w celu hodowli ryb

3 Rybacka definicja stawu: Tradycyjne stawy ziemne, przeznaczone do produkcji ryb, są to sztuczne, zbudowane przez człowieka, płytkie zbiorniki wodne, zakładane na płaskich terenach, najczęściej w pobliżu wód płynących. Budowane są poprzez usypanie grobli (wałów ziemnych) oraz wykonanie budowli wodnych (kanałów i rowów) doprowadzających i odprowadzających wodę. Zdecydowana większość stawów użytkowanych rybacko to stawy spuszczalne, umożliwiające spuszczenie wody w dowolnym momencie i całkowity odłów ryb.

4 Tradycyjny staw ziemny jest bardzo nietypową konstrukcją, ponieważ z jednej strony przypomina pastwisko, na którym rośnie pokarm (w tym przypadku oprócz roślinnego również zwierzęcy) pobierany bezpośrednio przez chowane zwierzęta oraz wykonywane są typowe zabiegi agrotechniczne (uprawa dna, nawożenie mineralne i organiczne), a z drugiej strony budynek gospodarczy, w którym przebywają zwierzęta, podawana jest pasza i okresowo przeprowadzana jest dezynfekcja.

5 Uprawiony kultywatorem i nawieziony obornikiem staw, przygotowany pod wylęg karpia

6 Staw składa się z: - wału ziemnego (grobli) - dna stawowego - budowli wodnych - mnich wpustowy - mnich spustowy - rowów opaskowych Funkcjonowanie stawów rybnych nie jest możliwe bez rowów doprowadzających i odprowadzających wodę.

7 Rozróżnia się: - stawy naturalne (rozlewiska wody gromadzącej się w zagłębieniach terenu), stawami nazywane są m.in. jeziora występujące w Tatrach - stawy sztuczne (zbiorniki wodne tworzone przez spiętrzenie wód do celów gospodarczych lub dekoracyjnych) - mogą być kopane lub sypane - stawy rybne (służą do hodowli lub tymczasowego przetrzymywania ryb)

8 Skąd wzięły się stawy? Pierwsze sztuczne stawy były małymi podręcznymi magazynami żywych ryb. Przez kilka wieków konstrukcja stawów stopniowo ewoluowała do współczesnej postaci. Technologia produkcji karpia w tradycyjnych stawach ziemnych jest ukierunkowana na stworzenie jak najkorzystniejszych warunków środowiskowych dla ryb. Konstrukcja i sposób użytkowania stawów zapewnia największą produkcję pokarmu naturalnego dla karpia oraz stwarza środowisko najbardziej zbliżone do naturalnego.

9 Produkcja ekologiczna Rozporządzenie Komisji (WE) 710/2009 z dnia 5 sierpnia 2009 r. ustanowiło szczegółowe zasady wdrażania Rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 w odniesieniu do ustanawiania szczegółowych zasad dotyczących ekologicznej produkcji zwierzęcej w sektorze akwakultury i ekologicznej produkcji wodorostów morskich. Aby otrzymać certyfikat produkcji ekologicznej gospodarstwa stawowe w Polsce muszą zastosować się do pewnych ograniczeń i zakazów, np. ograniczenia nawożenia organicznego i mineralnego do 20 kg azotu ha -1 czy też zakazu stosowania chemikaliów syntetycznych do kontroli roślinności wodnej.

10 Czy konieczna jest sama etykieta produktu ekologicznego? Można stwierdzić, że nie ma drugiego gatunku zwierząt hodowanego przez człowieka, który produkowany jest w tak ekologicznych warunkach. Jako komentarz najlepiej posłuży cytat niemieckich autorów Gelghausera i Gerstnera: Na pewno nie jest rzeczą rozsądną, aby dążyć do uzyskania znaku ekologicznego na karpie. W rzeczywistości nasze karpie przy umiarkowanym dokarmianiu paszami zbożowymi i dobrej opiece już mają najlepszą jakość. Znak ekologiczny zdyskredytowałby bezpodstawnie wielu gospodarzy stawów, ponieważ oznaczałby, że gospodarze stawów, którzy znaku takiego nie posiadają, hodują ryby w warunkach bardzo dalekich od ekologicznych, a tak nie jest.

11 Slow Food to żywność bez sztucznych dodatków, tylko z naturalnych składników produkowanych w tradycyjny sposób. Przygotowywana powoli i jedzona powoli, jest przeciwieństwem Fast Food, czyli żywności szybko wytworzonej, przetworzonej i jedzonej w pośpiechu. W tradycyjnych stawach ziemnych, stosując tradycyjną technologię produkcji, karpia handlowego o masie 1,5-2,0 kg produkuje się przez 3 lata. Podstawową bazą pokarmową jest pokarm naturalny rozwijający się w środowisku stawowym.

12 Skąd wziął się karp? Dwa ośrodki udomowienia karpia: - chioski (V wiek p.n.e.) - europejski (I wiek n.e.) Wyróżniamy 2 formy karpia: - dziką sazan - udomowioną karp hodowlany

13 Karp dziki sazan - drobnonołuski

14 Karp hodowlany - lustrzeo

15 Pierwsze doniesienia: XI wiek - najstarsze kamienne artefakty wyposażenia stawów połowa XIII wieku - o stawach na terenie Polski 1466 rok - o karpiu pisał Jan Długosz Najstarsze gospodarstwa stawowe pochodzą z XIII i XIV wieku: Zator, Osiek, Łyszkowice, Milicz i Przygodzice W XVI wieku powstały gospodarstwa: Tomice, Landek, Krzemieo, Gołysz i Ochaby

16 I okres od XIII do połowy XVII wieku Dynamiczny rozwój polskiej gospodarki stawowej Uznanie ryb za potrawę postną przełom XI / XII wiek Zakon Cystersów Książę cieszyoski Kazimierz II i marszałek jego dworu Mikołaj Brodecki Pierwsze podręczniki: biskupa morawskiego Jana Dubraviusa z Ołomuoca z 1547 roku Olbrychta Strumieoskiego O sprawie, sypaniu, wymierzaniu i rybieniu stawów z 1573 roku napisany po polsku

17 Pierwszy podręcznik napisany w języku polskim

18 II okres od połowy XVII wieku do 1868 roku Upadek gospodarki stawowej na terenie Polski w wyniku jej nieopłacalności. - Niekorzystna zmiana relacji cen zbóż i ryb. - Osuszanie stawów pod bardziej dochodową uprawę zbóż. - Długotrwałe i wyniszczające wojny.

19 III okres od 1868 do 1939 roku Rozwój nowoczesnej gospodarki stawowej Tomasz Dubisch ( ) -opracował technologię produkcji karpia w stawach ziemnych Karp galicyjski - Adolf Gasch - Kaniów - Paweł Morcinek - Skoczów

20 Tarliska wybudowane przez Dubischa i kamieo pamiątkowy poświęcony jego pamięci (fot. Fot. Z. Z. Jakubas)

21 Tablica pamiątkowa T. Dubischa w Szazhalombatta pod Budapesztem Tomasz Dubisch, którego trzy narody uważały za swojego syna: węgierski, austriacki i polski, opracował nowoczesną metodę hodowli narybku karpia

22 IV okres powojenny Liczne reorganizacje Rozwój szkolnictwa Rok 1999 powołanie Departamentu Rybołówstwa w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi Restauracja karpia galicyjskiego

23 Relacje między gospodarką stawową i środowiskiem tradycyjne ziemne stawy karpiowe środowisko wzajemne oddziaływanie i zależnośd

24 Prośrodowiskowe funkcje stawów rybnych: - utrzymanie wysokiej bioróżnorodności - mała retencja - poprawa jakości wody - mikroklimat i poprawa stosunków wodnych - rola edukacyjna, rekreacyjna - walory estetyczne

25 Bioróżnorodność: Czynnikiem stymulującym bioróżnorodność stawów i ich najbliższego otoczenia jest zatrzymana w nich woda i to zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio, dzięki zwiększeniu wilgotności otaczającego stawy powietrza. Stawy sprzyjają wystąpieniu zjawiska utrzymywania wilgotności powietrza bliżej powierzchni ziemi. Dzięki istnieniu dużych różnic temperatury między dniem i nocą, para wodna ulega zatrzymaniu na miejscu i nie unosi się wyżej, co sprzyja bujnemu rozwojowi roślinności, co z kolei stwarza dogodne warunki siedliskowe dla różnorodnych gatunkowo przedstawicieli fauny.

26 Bioróżnorodność: - Na obszarze stawów Gołyskich stwierdzono występowanie 1454 gatunków flory i 876 gatunków fauny (Sieminska & Sieminska 1961). Na stawach bytuje około 130 gatunków ptaków na 435 rejestrowanych w kraju.

27 Bioróżnorodność: Bioróżnorodność utrapienie rybaków. Wiele gatunków zwierząt, przed laty nielicznych lub nieobecnych w obrębie stawów, obecnie stanowi zagrożenie dla produkcji stawowej. Stan taki jest bezpośrednim skutkiem bezkrytycznej ochrony wielu gatunków, które choć nieliczne poza środowiskiem związanym z wodą, w obrębie stawów od lat rozbudowywały swoje populacje. Gatunki rybożerne powodujące straty w gospodarce stawowej: - kormoran czarny - czapla siwa - czapla biała - wydra

28 Załącznik 4 tabela E Kroczek karpia pokaleczony przez kormorany i czaple

29 Na I Konferencji naukowo-szkoleniowej "Rybactwo i bezpieczeństwo wód Warmii i Mazur" Olsztyn, 17 listopada 2017 Zorganizowanej przez Państwową Straż Rybacką podano aktualne informacje: Odłowy ryb słodkowodnych w Polsce w skali roku: - wędkarze ok. 8 tys. ton - rybacy komercyjni ok. 2,5 tys. ton - kormorany ok. 13 tys. ton Populacja kormoranów w Polsce liczy ok. 140 tys. osobników W Polsce jest aż 30 gatunków ptaków rybożernych

30 Straty (w tym ekologiczne) w 43 gospodarstwach stawowych Wielkopolski (20 proc. wszystkich w Polsce), wyrządzane w 1 sezonie produkcyjnym przez chronione zwierzęta (wydry, norki amerykańskie) i ptaki (kormorany, czaple, orły bieliki, rybitwy, rybołowy, kaczki) wynoszą ponad 25 mln zł, czyli ok. 127 mln zł rocznie w całym kraju. Tymczasem państwo zwraca jedynie wartość szkód spowodowanych przez bobry. Wartość tych strat w ciągu 5 lat (635 mln zł) przekracza dwukrotnie wartość pomocy z Europejskiego Funduszu Rozwoju jakie polscy hodowcy uzyskali z UE w ciągu 5 lat (283,3 mln zł)! - wyliczył Krzysztof Karoo, właściciel stawowego gospodarstwa Róża w Promnie, działacz Związku Producentów Ryb

31 W 2004 r., w związku z wejściem Polski do Unii Europejskiej, zaistniała nowa forma ochrony przyrody - Europejska Sieć Ekologiczna Natura Myślą przewodnią tego programu jest zachowanie różnorodności biologicznej oraz utrzymanie we właściwym stanie wybranych typów siedlisk i gatunków, które uważa się za cenne i zagrożone w skali całej Europy. W Polsce programem Natura 2000 objęto większość kompleksów stawowych.

32 Mała retencja: Stawy są zdolne do zatrzymania około 700 mln m 3 wody. Stanowi to 25% całkowitej i 35% użytkowej pojemności wszystkich zbiorników retencyjnych. Stabilizują warunki hydrologiczne w zlewniach. Stawy zalewane są wodą wiosną w okresie nadmiaru wód w rzekach a opróżniane jesienią, kiedy występuje tzw. czasowy niedobór opadów, co stabilizuje poziom wód w rzekach.

33 Poprawa jakości wody Stawy zalewane są wodą pochodzącą z wiosennych roztopów. W trakcie pojedynczego sezonu produkcyjnego, w przypadku zeutrofizowanej zlewni, 1 ha stawu jest w stanie wychwycić z dopływającej z rzeki wody : kg fosforu kg azotu mineralnego kg zawiesiny (Knoesche i in. 2000) Kompleksowe badania z ostatnich lat przeprowadzone w Instytucie Melioracji i Użytków Zielonych w Falentach podsumowano stwierdzeniem: Stawy rybne są najtańszym sposobem oczyszczania wód

34 Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 14 lipca 1998 r. (Dz.U. Nr 93, poz uchylone ) 2. Do inwestycji mogących pogorszyć stan środowiska zalicza się: 1) Inwestycje w rolnictwie, związane z: c) hodowlą ryb innych niż łososiowate oraz skorupiaków w stawach o powierzchni większej niż 10 ha ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz.U. Nr 213, poz. 1397) Do przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko zalicza się następujące rodzaje przedsięwzięć: 105) chów lub hodowla ryb w stawach typu: a) karpiowego, jeżeli produkcja ryb będzie większa niż 4 t z 1 ha powierzchni użytkowej stawu,

35 USTAWA z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (tekst jednolity) Dz.U Art. 2. Użyte w ustawie określenia oznaczają: 8) ścieki - wprowadzane do wód lub do ziemi: g) wody wykorzystane, odprowadzane z obiektów chowu lub hodowli ryb innych niż łososiowate albo innych organizmów wodnych, o ile produkcja tych ryb lub organizmów, rozumiana jako średnioroczny przyrost masy tych ryb albo tych organizmów w poszczególnych latach cyklu produkcyjnego, przekracza 1500 kg z 1 ha powierzchni użytkowej stawów rybnych tego obiektu w jednym roku danego cyklu;

36 Mikroklimat i poprawa stosunków wodnych - Stabilizacja przepływu wód w rzekach - Podniesienie i stabilizacja poziomu wód gruntowych w najbliższym otoczeniu - Pozytywny wpływ na uprawy rolne, szczególnie w przypadku wymagających dużej wilgotności gleby

37 Rola edukacyjna, rekreacyjna - ścieżki edukacyjne - ekomuzea - agroturystyka - aviturystyka - łowiska specjalne dla wędkarzy - wypożyczalnie sprzętu pływającego

38 Walory estetyczne - Urozmaicenie krajobrazu - Zgromadzenie na małym obszarze kilku stref roślinności - Bogactwo flory i fauny

39 Połączenie wszystkich wymienionych funkcji tradycyjnych ziemnych stawów karpiowych pozwala postrzegać gospodarkę stawową jako niemal idealny przykład zrównoważonego rozwoju.

40 Oddział Śląsko-Małopolski DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ