Analiza kosztów napraw samochodów w firmie transportowej

Transkrypt

1 KRZYWONOS Leszek 1 NIEOCZYM Aleksander 2 SIŁUCH Dariusz 3 KRZYSIAK Zbigniew 4 Analiza kosztów napraw samochodów w firmie transportowej WSTĘP Ekonomiczną efektywność eksploatacji samochodów wykorzystywanych przez przedsiębiorstwo transportowe mierzy się zyskiem uzyskiwanym z prowadzonej działalności. Zysk ten zależy od wielu czynników. W dużym uproszczeniu można przyjąć, że jest to różnica pomiędzy przychodami uzyskiwanymi z tytułu świadczonych usług i kosztami uzyskania tego przychodu. Jeden ze składników kosztów działalności transportowej stanowią wydatki ponoszone przez przedsiębiorstwo na utrzymanie floty pojazdów w stanie gotowości. Zalicza się do nich koszty napraw i obsług oraz koszty części zamiennych i materiałów eksploatacyjnych (olejów, płynów technicznych itp.) [10]. Analiza tych kosztów może dostarczyć cennych informacji potrzebnych do planowaniu działalności i podejmowania decyzji kierowniczych. Prognozowanie kosztów obsług i napraw systemu transportowego jest zadaniem bardzo trudnym. Wynika to po części z faktu, że pewne kategorie wydatków są uzależnione od tzw. czasu kalendarzowego, zaś inne zależą od przebiegu samochodu, które mierzy się liczbą kilometrów przebytej drogi. Dodatkową trudność sprawia zróżnicowanie floty pojazdów pod względem marek i typów. Występują wówczas naturalne różnice cen części zamiennych oraz różne zalecane częstotliwości wykonywania okresowych przeglądów i napraw. Ponadto w trakcie eksploatacji samochodu mogą ulegać zmianie przepisy i normy prawne, regulujące jego dopuszczenie samochodu do uczestnictwa w ruchu drogowym [2, 3] lub zdarzać się wypadki drogowe [8]. Modele matematyczne opisujące ekonomiczną efektywność eksploatacji samochodowych systemów transportowych są zatem bardzo złożone i wymagają stosowania parametrów o charakterze stochastycznym. Zebranie odpowiedniego materiału empirycznego jest z jednej strony bardzo czasochłonne, zaś z drugiej trudne do przeprowadzenia ze względów techniczno-organizacyjnych, pomimo powszechnego już stosowania elektronicznych systemów informatycznych [1]. W niniejszym artykule autorzy przedstawili wyniki własnych analiz statystycznych, dotyczących jednostkowych kosztów napraw samochodów eksploatowanych w lubelskim oddziale regionalnym Centrum Logistycznego Poczty Polskiej w latach Analizy przeprowadzono w oparciu o dane archiwalne udostępnionych przez Pion Operacji Logistycznych Regionu Dystrybucji w Lublinie. Jednostkowy koszt napraw jest parametrem wiążącym intensywność eksploatacji samochodu z kosztami napraw i pozwala na niezależne porównywanie pojazdów charakteryzujących się różnymi wielkościami przestrzeni ładunkowej bądź wykonujących różne zadania transportowe. Analiza jednostkowego kosztu napraw może być przydatna przy podejmowaniu przez przedsiębiorstwo decyzji związanych z likwidacją lub zakupem nowego środka transportu. 1 CHARAKTERYSTYKA BADANEJ POPULACJI Z danych na temat eksploatacji floty pojazdów pocztowych, udostępnionych autorom artykułu przez Pocztę Polską, wynika, że w latach w lubelskim oddziale jej Centrum Logistycznego było w tym czasie okresowo eksploatowanych 200 samochodów, przy czym przez pełne trzy lata eksploatowano jedynie 116 pojazdów. Ta różnica wynika z faktu, że 1 Katedra Podstaw Konstrukcji Maszyn i Mechatroniki Politechniki Lubelskiej, ul. Nadbystrzycka 36, Lublin, l.krzywonos@pollub.pl 2 Katedra Podstaw Konstrukcji Maszyn i Mechatroniki Politechniki Lubelskiej, ul. Nadbystrzycka 36, Lublin, a.nieoczym@pollub.pl 3 Instytut Transportu, Silników Spalinowych i Ekologii Politechniki Lubelskiej, ul. Nadbystrzycka 36, Lublin, d.siluch@pollub.pl 4 Katedra Inżynierii Mechanicznej i Automatyki Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie, ul. Głęboka 28, Lublin, zbigniew.krzysiak@wp.pl 6220

2 w przedsiębiorstwie zachodziły wymiany samochodów pomiędzy oddziałami regionalnymi. Do badanej populacji samochodów zakwalifikowano pojazdy, dla których udało się odtworzyć pełną historię eksploatacji w rozważanym okresie czasu. W populacji znalazły się samochody różnych typów i marek: samochody osobowe o małej pojemności przestrzeni ładunkowej (FIAT Seicento, CITROËN Xsara, RENAULT Kangoo, ŃKODA Fabia, DAEWOO Matiz), samochody dostawcze o średniej pojemności przestrzeni ładunkowej (LUBLIN III, MERCEDES Sprinter, VOLKSWAGEN LT, FORD Transit, CITROËN Jumper) oraz samochody ciężarowe o dużej pojemności przestrzeni ładunkowej (IVECO Stralis, VOLVO FM12, MAN Star, MERCEDES Vario). Pojazdy te wykonywały zróżnicowane zadania przewozowe, wynikające ze specyfiki przedsiębiorstwa [9]: opróżnianie skrzynek pocztowych na listy umiejscowionych na terenie miasta Lublin, rozwożenie przesyłek pocztowych do placówek w Lublinie i okolicach, przewozy przesyłek pocztowych pomiędzy lubelskim węzłem ekspedycyjnorozdzielczym a węzłami logistycznymi Poczty Polskiej zlokalizowanymi poza obszarem dawnego województwa lubelskiego. W celu przeprowadzenia analiz statystycznych dokonano podziału populacji pojazdów na trzy grupy: samochody osobowe, samochody dostawcze i samochody ciężarowe. Grupy te liczyły odpowiednio: 32, 60 i 23 pojazdy. Przyjęty podział odpowiadał pojemności przestrzeni ładunkowej oraz w przybliżeniu przydziałowi zadań transportowych w przedsiębiorstwie. Koszty napraw pojazdów eksploatowanych w lubelskim oddziale regionalnym Centrum Logistycznego Poczty Polskiej w badanym okresie generowała wymiana tzw. rzeczowych czynników eksploatacji. Do rzeczowych czynników eksploatacji zalicza się kompletne podzespoły, pojedyncze części zamienne oraz płyny eksploatacyjne (olej silnikowy, płyn hamulcowy itp.). W skład kosztów napraw nie wchodzą natomiast koszty osobowe ponoszone przez przedsiębiorstwo na utrzymanie pracowników zatrudnionych w stacjach serwisowych Poczty. W analizowanym okresie lat w lubelskim oddziale zarejestrowano około przypadków wymiany rzeczowych czynników eksploatacji. Najczęstszym wymianom podlegały: olej silnikowy, żarówki, uszczelki, opony, filtry oleju, filtry paliwa, filtry powietrza i klimatyzacji, amortyzatory oraz akumulatory. Szczegółowa analiza statystyczna dla danych z 2009 roku została przeprowadzona w artykułach [5, 6, 7]. 2 ANALIZY STATYSTYCZNE Zastosowana w artykule metodyka obliczeń jednostkowych kosztów napraw samochodów eksploatowanych w firmie transportowej ma charakter uproszczony. Celem tej analizy jest bowiem przede wszystkim określenie orientacyjnych wartości rozważanego wskaźnika dla wybranych grup pojazdów. W tej metodyce nie uwzględnia początkowego przebiegu kilometrowy analizowanych samochodów oraz ich wieku kalendarzowego. Jak wiadomo, każdy producent samochodów ma swoje określone standardy, określające wymagane planowe obsługi swojego produktu oraz ich częstotliwość w zależności od przebiegu kilometrowego samochodu lub jego wieku. Wiek samochodu i przebieg kilometrowy mają istotny wpływ na charakterystykę niezawodności eksploatacyjnej. starsze i intensywniej eksploatowane są z większym prawdopodobieństwem narażone na występowanie losowych awarii, którym nie zapobiega wykonywanie zalecanych przez producenta obsług i napraw. W przypadku tworzenia modelu obliczeniowego, pozwalającego na prognozowanie i planowanie kosztów napraw floty samochodów eksploatowanych w wybranym przedsiębiorstwie, uproszczona metodyka może okazać się niewystarczająca, choć z powodzeniem wykorzystano ją np. w pracy [11]. Na potrzeby prowadzonych tutaj analiz statystycznych przyjęto, że jednostkowy koszt napraw samochodu w danym roku kalendarzowym wyraża się stosunkiem kosztów rzeczowych czynników eksploatacji poniesionych w tym roku do liczby kilometrów drogi przebytej przez samochód w tym okresie. Wartości podstawowych statystyk tego wskaźnika (średniej arytmetycznej z próby, mediany z próby, wartości minimalnej i maksymalnej w próbie oraz odchylenia standardowego z próby) w trzech kolejnych latach eksploatacji rozważanej populacji samochodów przedstawiono w tabeli

3 Tab. 1. Statystyka opisowa jednostkowych kosztów napraw samochodów eksploatowanych w Lubelskim Oddziale Regionalnym Centrum Logistycznego Poczty Polskiej w latach (opracowanie własne autorów) Grupa pojazdów osobowe dostawcze ciężarowe Średnia Wartość Wartość Odchylenie Mediana Rok arytmetyczna minimalna maksymalna standardowe [PLN/100 km] [PLN/100 km] [PLN/100 km] [PLN/100 km] [PLN/100 km] ,9 9,0 1,4 24,8 5, ,9 10,9 1,6 38,8 8, ,1 19,6 0,5 77,0 14, ,8 7,1 0,1 43,4 7, ,6 7,5 0,0 24,6 6, ,8 8,5 0,1 31,8 6, ,1 3,9 0,3 17,6 4, ,5 4,5 0,2 14,0 3, ,1 7,0 0,5 22,0 5,5 Wyniki zebrane w tabeli 1 pokazują, że we wszystkich wyróżnionych grupach pojazdów istnieją znaczne różnice pomiędzy wartościami średnich arytmetycznych jednostkowych kosztów napraw samochodów w kolejnych latach eksploatacji. Ponadto istnieją różnice pomiędzy jednostkowymi kosztami napraw poszczególnych grup pojazdów w ustalonym roku eksploatacji. Zaobserwowane fakty zostały potwierdzone wynikami przeprowadzonych testów statystycznych (wykorzystano test Kruskala-Wallisa [4]). Wykonano je przy pomocy programu komputerowego STATISTICA firmy StatSoft Inc. Inną ogólną prawidłowością, którą można zaobserwować w tabeli 1, jest to, że średnie arytmetyczne jednostkowych kosztów napraw są największe dla samochodów osobowych, zaś najmniejsze dla samochodów ciężarowych. Wartości jednostkowych kosztów napraw samochodów wygodnie jest wyrażać w złotówkach na 100 km przebiegu pojazdu. Wartości minimalne są wówczas rzędu kilkunastu lub kilkudziesięciu groszy, natomiast wartości maksymalne nie przekraczają stu złotych. Przyjęcie takiej jednostki wyrażania jednostkowych kosztów napraw jest także korzystne z innego powodu pozwala łatwo porównać ich wielkość z kosztami zużywanego paliwa. Producenci samochodów standardowo podają w katalogach informację o przeciętnym zużyciu paliwa na 100 km przebiegu pojazdu. Koszty paliwa zużytego na przejechanie dystansu stu kilometrów można wówczas szacować iloczynem przeciętnego zużycia paliwa oraz jego średniej ceny i wyrażać w tej samej jednostce, co jednostkowe koszty napraw. W przypadku analizowanych samochodów osobowych stosunek przeciętnych jednostkowych kosztów napraw do przeciętnych jednostkowych kosztów zużytego paliwa zawierał się w przedziale 20 50%, natomiast w przypadku samochodów ciężarowych stosunek ten nie przekraczał 10%. WNIOSKI Na podstawie przedstawionych w artykule wyników można sformułować kilka ogólnych hipotez dotyczących eksploatacji samochodów w firmach transportowych. Po pierwsze, jednostkowe koszty napraw samochodów osobowych są większe niż jednostkowe koszty napraw samochodów ciężarowych. ciężarowe (mające dużą pojemność przestrzeni ładunkowej) są eksploatowane przeważnie na trasach pozamiejskich. W porównaniu do tras miejskich trasy pozamiejskie charakteryzują się większą płynnością ruchu drogowego i pozwalają na rozwijanie przez samochody większych prędkości jazdy, a co za tym idzie, na jazdę na niższych przełożeniach, która zmniejsza intensywność zużywania się elementów mechanicznych. Po drugie, modele ekonomicznej efektywności eksploatacji samochodowych systemów transportowych, w których dominującą rolę odgrywają samochody osobowe bądź samochody wyłącznie do przewozu osób (na przykład autobusy), wymagają rozbudowanej analizy kosztów obsług i napraw tych pojazdów, gdyż udział tych kosztów w całkowitych kosztach działalności transportowej jest znaczący. Na wartość jednostkowych kosztów napraw samochodów ma również wpływ ogólna sytuacja gospodarcza kraju (w tym przede wszystkim inflacja) oraz warunki klimatyczne. Wraz ze wzrostem inflacji rośnie cena części zamiennych, co przekłada się na wzrost jednostkowych kosztów napraw 6222

4 pojazdów charakteryzującą się większą awaryjnością. Niekorzystne warunki klimatyczne pogarszają warunki na drogach, wymuszając zmniejszenie prędkości jazdy z jednej strony, zaś z drugiej strony zwiększenie prawdopodobieństwa awarii i wypadków losowych. Streszczenie W artykule opisano wyniki podstawowych analiz statystycznych, związanych z jednostkowymi kosztami napraw samochodów należących do lubelskiego oddziału centrum logistycznego Poczty Polskiej, przeprowadzonych na podstawie rzeczywistych danych eksploatacyjnych zebranych w okresie trzech kolejnych lat ( ). Przeprowadzone analizy pozwoliły na określenie wartości parametrów opracowywanego modelu efektywności eksploatacji samochodów rozważanego systemu transportowego. Stwierdzono, że w badanym systemie transportowym obserwuje się statystycznie istotne różnice pomiędzy wartościami średnich arytmetycznych jednostkowych kosztów napraw samochodów osobowych, dostawczych i ciężarowych. Najmniejszymi jednostkowymi kosztami napraw charakteryzują się samochody ciężarowe o dużej pojemności przestrzeni ładunkowej, zaś największe samochody osobowe. Przeciętne wartości jednostkowych kosztów napraw samochodów ciężarowych wynosiły od 4 do 7 PLN/100 km, natomiast przeciętne wartości tych kosztów w grupie samochodów osobowych wynosiły od 9 do 22 PLN/100 km. An analysis of repair costs of cars in transport companies Abstract This paper presents of basic statistical analyses were performed for actual data associated with unit material costs of repairs of vehicles operated by the Polish Mail branch in Lublin in the period of three consecutive years ( ). Conducted analyses allowed to determine the parameter values of prepared model of vehicles operating efficiency for considered transport system. It was stated that in the light of statistics there exist differences between the values of arithmetic means of unit repair costs for cars, delivery vans and lorries that belong to transport system of the Polish Mail branch in Lublin. It can be concluded that the lowest unit repair costs were incurred by lorries with large cargo capacity (4 7 PLN/100 km). The highest unit repair costs were incurred by cars with small cargo capacity (9 22 PLN/100 km). BIBLIOGRAFIA 1. Buková B., Madleňák R., Kubasáková I., Elektronické podnikanie v doprave a logistike. Iura Edition, Bratislava Caban J., Droździel P., Lińčák Ń., Wybrane aspekty bezpieczeństwa w transporcie drogowym. Zeszyty Naukowe Instytutu Pojazdów 2012, nr 3, Caban J., Droździel P., Lińčák Ń., Ńarkan B., Badanie emisji pojazdów z silnikami o zapłonie samoczynnym w wybranej SKP-ŽU w Żylinie na Słowacji. Logistyka 2014, nr 3, Logistyka-nauka (na CD), Dobosz M.: Wspomagana komputerowo statystyczna analiza wyników badań. Akademicka Oficyna Wydawnicza EXIT, Warszawa Droździel P., Komsta H., Krzywonos L., An analysis of cost of vehicles repairs in a transportation company. Part I. Transport Problems 2012, Vol. 7. Issue 3, Droździel P., Komsta H., Krzywonos L., An analysis of cost of vehicles repairs in a transportation company. Part II. Transport Problems 2012, Vol. 7. Issue 4, Droździel P., Krzywonos L., Siłuch D., Analiza kosztów napraw pojazdów w firmie transportowej. Autobusy. Technika, Eksploatacja, Systemy Transportowe 2011, nr 12, Problemy Eksploatacji i Zarządzania Zrównoważonym Transportem (na CD), Droździel P., Rybicka I., Brumerčíková E., Opielak K., Porównanie liczby zdarzeń drogowych z udziałem autobusów w miejskim ruchu drogowym w wybranych miastach Polski i Słowacji. Technika Transportu Szynowego. Koleje,Tramwaje, Metro 2013, nr 10, TransComp (dodatek (na CD), Droździel P., Siłuch D., Nikoniuk J., Organizacja centrum logistycznego na przykładzie węzła ekspedycyjno-rozdzielczego Poczty Polskiej w Lublinie. Logistyka 2014, nr 3, Logistyka-nauka (na CD),

5 10. Mendyk E., Ekonomika transportu. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Logistyki w Poznaniu, Poznań Piasecki S., Niewczas A., Droździel P., Krzywonos L., Wpływ trwałości silnika samochodu ciężarowego na ekonomiczną efektywność eksploatacji na przykładzie samochodu STAR Journal of KONES. Part II, Warszawa-Lublin 1994, PODZIĘKOWANIE Autorzy artykułu dziękują Dyrekcji Poczty Polskiej S.A. za udostępnienie do celów naukowobadawczych danych archiwalnych z lat na temat eksploatacji własnej floty samochodowej, zgromadzonych przez Pion Operacji Logistycznych Regionu Dystrybucji w Lublinie. 6224