WYNIKI BADAŃ WARTOŚCIOWANIA PROCESU OBSŁUGI TECHNICZNEJ CIĄGNIKÓW ROLNICZYCH O RÓŻNYM POZIOMIE WYKORZYSTANIA

Transkrypt

1 Problemy Inżynierii Rolniczej nr 4/2009 Zenon Grześ Instytut Inżynierii Rolniczej Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu WYNIKI BADAŃ WARTOŚCIOWANIA PROCESU OBSŁUGI TECHNICZNEJ CIĄGNIKÓW ROLNICZYCH O RÓŻNYM POZIOMIE WYKORZYSTANIA Streszczenie Dokonano ekstrapolacji kosztów napraw w miarę starzenia ciągników rolniczych i przepracowanych przez nie godzin. Na podstawie uzyskanych wyników zaobserwowano, że w początkowym okresie wykorzystania badanych ciągników rolniczych koszty napraw uzyskane z ekstrapolacji są mniejsze w porównaniu z kosztami teoretycznymi o 0,37-7,84 zł h -1, w zależności od typu ciągnika. Po przekroczeniu przez badane ciągniki 40-50% potencjału eksploatacyjnego następuje wzrost kosztów napraw uzyskanych na podstawie ekstrapolacji, który zależnie od typu ciągnika wynosił 0,09-2,21 zł h -1. Słowa kluczowe: ciągnik rolniczy, obsługa techniczna, koszty napraw, poziom wykorzystania, ekstrapolacja kosztów Wstęp Maszyny rolnicze znajdujące się w eksploatacji mają określone zasoby użytkowe. W miarę upływu lat eksploatacji następuje wyczerpywanie początkowych wartości użytkowych maszyn na skutek fizycznego starzenia. Szybkość fizycznego starzenia maszyn rolniczych zależy od jakości ich wykonania, intensywności użytkowania, środowiskowych warunków pracy i przechowywania itp. Starzenie fizyczne może zachodzić w wyniku procesów naturalnych. Następuje wówczas stopniowa utrata nominalnych wartości użytkowych maszyny. Najważniejszym czynnikiem mającym decydujący wpływ na naturalne starzenie maszyn są procesy tarcia. Prowadzą one do niszczenia warstwy wierzchniej współpracujących części maszyn. Duży udział w procesach starzenia fizycznego maszyn rolniczych ma korozja ze względu na ich środowiskowe warunki pracy i przechowywania, do których należą: obecność nawozów organicznych i nieorganicznych, środków ochrony roślin, opady atmosferyczne itp. W starzeniu nowoczesnych 45

2 Zenon Grześ maszyn mniejsze znaczenie mają procesy zmęczeniowe, ponieważ do budowy nowych maszyn stosowane są właściwe rozwiązania konstrukcyjne i dobrej jakości materiały. Ponadto występują czynniki powodujące starzenie fizyczne maszyn o charakterze losowym (awaryjnym) i wynikają one z przeciążenia maszyny, wad produkcyjnych, błędów operatorów itp. [Rzeźnik 2008]. W celu złagodzenia negatywnych skutków starzenia fizycznego maszyn rolniczych należy stosować w pełnym zakresie procesy obsługi technicznej. Pomimo znacznego postępu technicznego i coraz powszechniejszego stosowania elektroniki w budowie maszyn rolniczych, obsługa techniczna stanowi nadal integralną część systemu eksploatacji. Z biegiem czasu następuje zwiększone zapotrzebowanie na wykonywanie procesów obsługi technicznej. Zwiększa się ich pracochłonność, zużycie materiałów eksploatacyjnych i części wymiennych. W konsekwencji wzrastają koszty obsługi technicznej, które w literaturze nazywane są w pewnym uproszczeniu kosztami napraw [Muzalewski 2006; Karwowski 1998]. Stąd ważnym zagadnieniem w obszarze techniki rolniczej jest oszacowanie rzeczywistych kosztów napraw w miarę starzenia maszyn rolniczych. Podstawowym celem pracy jest ekstrapolacja kosztów napraw na skutek przepracowanych godzin przez ciągniki rolnicze. Metodyka badań Badania przeprowadzono w 2008 r. na przykładzie ciągników rolniczych eksploatowanych w gospodarstwach rolnych położonych w regionie Wielkopolski. Badaniami objęto ciągniki rolnicze o różnym poziomie wykorzystania. W czasie badań oszacowano początkowy i końcowy poziom ich wykorzystania. W zależności od poziomu wykorzystania badanych ciągników rolniczych wyznaczono wartości współczynnika korekcyjnego, potrzebne do określania kosztów napraw zależnie od wieku maszyny. Wartości współczynnika korekcyjnego przyjęto na podstawie danych niemieckich opracowanych przez Kuratorium fŭr Technik und Bauwesen in der Landwirtschaft (KTBL) [Lorencowicz 2007; KTBL 2002/2003]. Następnie wyznaczono jednostkowe koszty napraw badanych ciągników rolniczych zgodnie z zaleceniami opracowanymi w Instytucie Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa (IBMER) w Warszawie [Muzalewski 2006]. Na podstawie wcześniej określonych wartości współczynnika korekcyjnego dokonano ekstrapolacji obliczonych kosztów napraw według następującej zależności: gdzie: K nr = K n w r, zł h -1, 46

3 Wyniki badań wartościowania... K nr jednostkowe koszty napraw z uwzględnieniem współczynnika korekcyjnego, zł/h, K n kalkulacyjne koszty napraw, zł/h, w r wartość współczynnika korekcyjnego. Wyniki badań Wyniki przeprowadzonych badań empirycznych i obliczeń wstępnie opracowano i przedstawiono w tabeli 1 i na rysunkach 1 i 2. W tabeli 1 zamieszczono dane empiryczne w zakresie wieku badanych ciągników rolniczych oraz poziomu ich wykorzystania. Ponadto w tabeli 1 zamieszczono również odpowiednie wartości współczynnika korekcyjnego, które wyznaczono w zależności od poziomu wykorzystania poszczególnych ciągników. Tabela 1. Wiek i poziom wykorzystania badanych ciągników rolniczych Table 1. The age and usage level of tested agricultural tractors Typ ciągnika rolniczego Moc ciągnika kw Liczba lat eksploatacji Poziom wykorzystania % początkowy końcowy Wartość współczynnika korekcyjnego* w r Lamborghini R , ,58 John Deere ,58 John Deere ,75 Zetor Proxima ,75 Zetor ,89 John Deere ,01 Lamborghini Target 95 70, ,11 Zetor ,30 Ursus ,38 Ursus ,46 Źródło: badania własne autora,* dane KTBL Na rysunku 1 przedstawiono uzyskane wartości kosztów napraw zgodnie z przyjętą procedurą ekstrapolacji (równanie 1). Ponadto zamieszczono wyznaczone wartości kalkulacyjnych kosztów napraw, które są wartościami teoretycznymi (średnimi) dla poszczególnych ciągników objętych badaniami. Natomiast na rysunku 2 przedstawiono obliczone różnice pomiędzy teoretycznymi kosztami napraw a wartościami kosztów napraw uzyskanymi po ich ekstrapolacji. 47

4 Zenon Grześ Kalkulacyjne koszty napraw Kn Koszty napraw po ekstrapolacji Knr Jednostkowe koszty napraw, zł/h 20,00 18,00 16,00 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 13,00 7,54 18,67 10,83 14,67 11,00 8,33 6,25 3,33 2,97 9,47 9,56 9,13 10,14 4,13 5,37 2,00 2,76 4,80 7,01 Lamborghini R4 105 John Deere 6630 John Deere 6830 Zetor Proxima 8441 Zetor 6340 John Deere 6220 Lamborghini Target 95 Zetor 7341 Ursus 1222 Ursus 1614 Rys 1. Jednostkowe koszty napraw dla badanych ciągników rolniczych (źródło: obliczenia własne autora) Fig. 1. Specific repair costs for tested agricultural tractors (source: author s own calculations) Różnica kosztów napraw, zł/h 4,00 2,21 2,00 1,00 1,24 0,76 0,09 0,00-0,37-2,00-4,00 Lamborghini R4 105 John Deere ,00-5,46 John Deere ,67-2,08 Zetor Proxima 8441 Zetor 6340 John Deere 6220 Lamborghini Target 95 Zetor 7341 Ursus 1222 Ursus ,00-7,84-10,00 Rys. 2. Różnice jednostkowych kosztów napraw dla poszczególnych ciągników rolniczych objętych badaniami (źródło: obliczenia własne autora) Fig. 2. Differences in specific repair costs for particular agricultural tractors under tests (source: author s own calculations) 48

5 Wyniki badań wartościowania... Wyniki badań Wraz ze wzrostem poziomu wykorzystania ciągników rolniczych zwiększa się wartość współczynnika korekcyjnego potrzebnego do ekstrapolacji kosztów napraw (tab. 1). Otrzymane wyniki kosztów napraw z uwzględnieniem współczynnika korekcyjnego Knr różnią się od wartości teoretycznych kosztów napraw Kn (rys. 1). Dla ciągników, których poziom wykorzystania wynosił 8-35% jednostkowe koszty napraw po ekstrapolacji były mniejsze o 0,37-7,84 zł h -1, w zależności od typu badanego ciągnika. Największy spadek kosztów napraw (7,84 zł h -1 ) wystąpił w przypadku ciągnika John Deere 6630, co przy wykorzystaniu tego ciągnika wynoszącym 900 h rok -1 spowoduje obniżkę rocznych kosztów użytkowania o 7056 zł rok -1. Poziom wykorzystania pozostałych ciągników objętych badaniami wynosił % ich normatywnego wykorzystania w całym okresie trwania. Dla tej grupy badanych ciągników zauważono wzrost kosztów napraw po ich ekstrapolacji o 0,09-2,21 zł h -1, zależnie od typu ciągnika. Największy wzrost jednostkowych kosztów napraw (2,21 zł h -1 ) wystąpił w przypadku ciągnika Ursus 1614, który na koniec 2008 r. osiągnął 100% swojego normatywnego wykorzystania. Podsumowanie i wnioski Koszt napraw jest ważnym parametrem opisującym funkcjonowanie procesu obsługi technicznej w systemie eksploatacji maszyn rolniczych. Parametr ten jest wykorzystywany do wartościowania całego systemu eksploatacji maszyn rolniczych, w tym jego kosztów. Stąd w aspekcie kalkulacji kosztów eksploatacji celowe jest rozpatrywanie problematyki wartościowania kosztów napraw w miarę starzenia maszyn rolniczych. Wyznaczenie kosztów napraw zależnie od wieku i poziomu wykorzystania maszyn umożliwia procedura ekstrapolacji. Uzyskane wyniki kosztów napraw badanych ciągników są adekwatne do rzeczywistych wartości w poszczególnych okresach użytkowania ciągników. W początkowym okresie wykorzystania badanych ciągników koszty napraw uzyskane na podstawie procedury ekstrapolacji są mniejsze w porównaniu z wartościami średnimi. Z punktu widzenia ekonomiki prac maszynowych w rolnictwie jest to korzystne, ponieważ dokonana ekstrapolacja kosztów napraw pozwala na obniżkę kosztów eksploatacji ciągników nowych o niewielkim stopniu wykorzystania. Ograniczeniem stosowania ekstrapolacji kosztów napraw w praktyce jest konieczność poszerzenia zbioru danych, które są potrzebne do obliczeń. Zastosowana procedura ekstrapolacji kosztów napraw wymagała ustalenia początkowego i końcowego wykorzystania poszczególnych ciągników rolniczych w danym okresie ich eksploatacji. 49

6 Zenon Grześ Bibliografia Karwowski T Podstawy zespołowego użytkowania maszyn. Wydawnictwo IBMER, Warszawa KTBL-Taschenbusch Landwirtschaf 2002/2003. KTBL, Darmstadt Lorencowicz. E Poradnik użytkownika techniki rolniczej w tabelach. Wyd. Agencja Promocji Rolnictwa i Agrobiznesu APRA, Bydgoszcz Muzalewski A Koszty eksploatacji maszyn. Nr 21. Wydawnictwo IB- MER, Warszawa Rzeźnik C Podstawy obsługi technicznej maszyn rolniczych. Wyd. Akademii Rolniczej w Poznaniu 50