WYWIADÓWKA ZDROWIA 1. Rola wychowania fizycznego i wychowania zdrowotnego w kształtowaniu prawidłowej postawy ciała.

Transkrypt

1 Krzysztof Zdyb Nauczyciel wychowania fizycznego w Szkole Podstawowej w Terpentynie WYWIADÓWKA ZDROWIA 1. Rola wychowania fizycznego i wychowania zdrowotnego w kształtowaniu prawidłowej postawy ciała. 2. Stan zdrowia dzieci i młodzieży szkolnej. 3. Wady postawy: przyczyny i skutki. 4. Organizacja opieki lekarsko-higienicznej nad dziećmi w szkole. 5. Wskazówki dotyczące przeciwdziałania stanowi zdrowia ucznia. 1. Rola wychowania fizycznego i wychowania zdrowotnego w kształtowaniu prawidłowej postawy ciała. Jednym z przejawów troski o ciało jest uczestnictwo w różnych formach kultury fizycznej. Współcześnie do najbardziej wyspecjalizowanych form uczestnictwa w niej należą: wychowanie fizyczne, rekreacja, rehabilitacja, sport i wychowanie zdrowotne. Pod pojęciem procesu wychowania fizycznego należy rozumieć ujętą w pedagogiczny system formę uczestnictwa w kulturze fizycznej młodych pokoleń, której celem jest wspomaganie rozwoju fizycznego, motorycznego i zdrowia oraz przygotowanie do podtrzymania i pomnażania tych właściwości w życiu późniejszym. Jednym z zadań kształcenia i wychowania w zakresie kultury fizycznej jest stwarzanie optymalnych warunków zapewniających dzieciom i młodzieży: harmonijny rozwój organizmu, stosowanie w procesie nauczania i uczenia się ruchu, zasad higieny pracy i wypoczynku, wytwarzanie nawyków umiejętnego wykorzystania takich czynników jak: woda, światło, powietrze, temperatura, teren, itp., przystosowanie organizmu do życia w środowisku zurbanizowanym i przemysłowym. Na płaszczyźnie wychowania fizycznego i higieny zarysowała się w ostatnich latach nowa dyscyplina pedagogiczna, zwana wychowaniem zdrowotnym. Celem wychowania zdrowotnego jest dostarczenie wiedzy o zdrowiu, wyrobienie właściwych nawyków potrzebnych do jego

2 zachowania, wykształcenie odpowiednich sprawności, pobudzanie i rozwijanie pozytywnego zainteresowania sprawami zdrowia. Nieustanne i szybkie tempo zmian zachodzących w środowisku otaczającym człowieka, odbija się na nim w sposób niekorzystny. Wynikiem tego są schorzenia: nerwice, zaburzenia układu krążenia, w zakresie narządów ruchu. U dzieci i młodzieży zaś występują wady postawy i stóp. Wychowanie zdrowotne jest więc nadrzędną koniecznością warunkującą kształtowanie nawyków służących konserwacji i doskonaleniu zdrowia, rozwijanie pozytywnego zainteresowania zdrowiem w oparciu o niezbędne wiadomości, formowanie postawy umożliwiającej skuteczną profilaktykę, leczenie, pielęgnację, rehabilitację oraz stosowanie zasad higieny w życiu jednostki i zbiorowości. Wychowanie zdrowotne jest zatem transmisją medycyny do społeczeństwa, przetwarzaniem medycyny fachowej na medycynę powszechną. Można powiedzieć, że wychowanie zdrowotne jest ważną dyscypliną pobudzającą myślenie i działanie w kierunku nieodzownym do prawidłowego rozwoju nauk medycznych, pedagogicznych, psychologicznych i społecznych. 2. Stan zdrowia dzieci i młodzieży szkolnej. Z analizy rezultatów licznych badań nad zdrowotnymi aspektami stylu życia dzieci i młodzieży w Polsce, wynika znaczne rozpowszechnienie w tej populacji nieprawidłowego sposobu żywienia, niedostatecznej aktywności ruchowej, nałogów palenia tytoniu i picia alkoholu, rzadziej stosowania środków odurzających, a także niski poziom higieny osobistej. Równocześnie życie dzieci i młodzieży przebiega w niekorzystnych, często drastycznie antyzdrowotnych warunkach domowych oraz szkolnych. W efekcie splotu wyżej wymienionych, a także dodatkowych okoliczności, stan zdrowia populacji rozwojowej jest wysoce niezadowalający, co potwierdzają wyniki badań: współczynniki umieralności dzieci i młodzieży w wieku 1 19 lat należą u nas do najwyższych w Europie odsetek dzieci i młodzieży objętych opieką dyspanseryjną waha się od 40% do 60%, z czego połowa zakwalifikowana jest do dwóch lub więcej grup bardzo niezadowalający jest stan uzębienia uczniów obniżeniu uległy średnie wyniki w testach wydolnościowych, a także siły i wytrzymałości. 2

3 Ogólna charakterystyka stanu zdrowia dzieci w Szkole Podstawowej w Terpentynie w roku szkolnym 2008/2009 L.p. Problem zdrowotny Liczba 1. Zaburzenia somatyczne ogółem Niedobór masy ciała 3 3. Nadwaga 8 4. Otyłość 7 5. Niedorozwój umysłowy - 6. Schorzenia neurologiczne - 7. Wady i schorzenia narządu wzroku Zaburzenia widzenia barwnego 4 9. Zez Wady słuchu Wady mowy Przewlekłe choroby układu oddechowego Dychawica oskrzelowa Choroby i zaburzenia układu krążenia Przewlekłe choroby układu moczowego Wady postawy i budowy ogółem Zaburzenia statyki ciała Skoliozy Kalectwa narządu ruchu Wole młodzieńcze Cukrzyce Łuszczyce Alergie Inne - Z powyższego zestawienia wynika, że na ogólną liczbę uczniów, co druga osoba ma jakieś problemy zdrowotne. Stan taki wynika między innymi z wyżej wymienionych okoliczności. 3

4 3. Wady postawy: przyczyny i skutki. Odpowiadając na pytanie jakie są nieprawidłowości postawy, jakie są tego przyczyny, należy stwierdzić, że źródła bywają różne. Oprócz przyczyn, na które nauczyciel nie ma wpływu, jak: wrodzone wady budowy, krzywicę, zmiany kostne z powodu gruźlicy kostnej, itp., a także ogólnie złe warunki bytowe, istnieje duża grupa przyczyn, które powodują, że dziecko nabywa wadliwą postawę podczas pobytu w szkole. Jednym z największych niebezpieczeństw jest siedzący tryb życia i jednostajność pozycji, na które znajdujący się w okresie intensywnego rozwoju organizm dziecka nie jest dostatecznie uodporniony. Postawy dziecka kształtuje środowisko, w którym najistotniejszą rolę odgrywa dom i szkoła. Oddziaływanie domu na organizm dziecka przypada na okres niemowlęcy i wczesne dzieciństwo. Należy stwierdzić, że jedną z przyczyn jest nieuświadomienie rodziców. Jakże często widzimy matkę, która nosi dziecko tylko na jednej ręce (tej samej). Kręgosłup dziecka ulega lekkiemu skrzywieniu bocznemu. Podobnie prowadzenie dziecka za jedną i tę samą rękę kształtuje wadliwą postawę. Również przyzwyczajenie do wykonywania pracy jedną i tą samą ręką wpływa na nierównomierny rozwój pewnych grup mięśniowych, co w konsekwencji może stać się przyczyną różnego rodzaju skrzywień. Ponadto nieprzemyślany dobór zabawek, przyborów może przeciwdziałać prawidłowemu kształtowaniu postawy (jazda na hulajnodze, na rowerze pod ramą). Drugim problemem są warunki szkolne. Dziecko wtłoczone w ławkę szkolną, w tej siedzącej, niewygodnej pozycji pozostaje przez wiele godzin. Jednostronność owego siedzącego trybu życia w połączeniu z objawami znużenia, które wywołuje wysiłek umysłowy powoduje typową nawykową wadliwą postawę szkolną. Do podstawowych przyczyn należy zaliczyć: opuszczoną głowę, barki wysunięte ku przodowi, zapadniętą klatkę piersiową, plecy przygarbione o szeroko rozwiniętych łopatkach. Objawom tym towarzyszy zazwyczaj nadmiernie silne wygięcie w lędźwiach i wypchnięty w przód brzuch o słabych wiotkich mięśniach. Narządy mieszczące się w jamie brzusznej ulegają łatwo pewnym przemieszczeniom i zaburzeniom w funkcjonowaniu. Wady postawy nie tylko sprawiają bóle, cierpienie, lecz także obniżają ogólną sprawność fizyczną. Skrzywienie boczne kręgosłupa dające w efekcie obniżenie jednego barku, ogranicza ruchomość obu barków. Nieprawidłowe ustawienie miednicy ogranicza długość kroku. 4

5 Wadliwe ustawienie kończyn dolnych, szczególnie stopa płaska, przeszkadza w odbywaniu dłuższych marszów, wycieczek. Prócz jednostronności siedzącego trybu życia są jeszcze inne przyczyny, które zwiększają niebezpieczeństwo powstawania wadliwej postawy. Należą tu: nieprawidłowe wymiary mebli, nieprawidłowa postawa stojąca w ławce, przy tablicy, a także ubiór: krótkie, ciasne rękawy, za małe wymiary obuwia, itp. Wadliwą postawę powodują także często przyczyny natury psychicznej przygnębienie, co tak często obserwujemy u dzieci wychowujących się w nieodpowiedniej atmosferze domowej. Dla uzupełnienia rejestru błędów i wad postawy należy jeszcze wymienić ujemne oddziaływanie ciężkiej pracy fizycznej we wczesnym wieku życia, jak dźwiganie ciężarów, np. wiader z wodą, noszenie na rękach młodszego rodzeństwa. Bardzo niekorzystne jest w niższych klasach noszenie przez dzieci książek w teczkach zamiast w tornistrach. 4. Organizacja opieki lekarsko-higienicznej nad dziećmi w szkole. Celem opieki zdrowotnej (medycznej) w szkole jest współdziałanie w: 1. Zmniejszaniu częstości występowania chorób oraz zaburzeń rozwoju i zdrowia uczniów poprzez: a) profilaktykę pierwotną ukierunkowana jest ona na: jednostkę, ucznia, np. szczepienia ochronne, szczotkowanie zębów; środowisko, szkołę, rodzinę b) profilaktykę wtórną zapobieganie rozwojowi choroby lub zaburzenia poprzez możliwie wczesne wykrycie ich objawów (system badań przesiewowych i powszechnych badań lekarskich) c) profilaktykę trzeciorzędową zapobieganie utrwalaniu się skutków chorób i zaburzeń poprzez opiekę nad uczniami. 2. Wychowaniu zdrowotnym uczniów, przygotowaniu ich do świadomego procesu tworzenia (promowania) swego zdrowia. 3. Tworzeniu szkoły promującej zdrowie. Obecnie rzadkością są gabinety profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej na terenie szkoły. Wszystkie czynności z tym związane wykonują lekarze i pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej. Dokumentacja medyczna ucznia jest przechowywana przez właściwego dla ucznia lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. W skład takiej dokumentacji wchodzą: 1. Karta profilaktycznego badania lekarskiego dziecka 7-letniego 5

6 2. Karta profilaktycznego badania lekarskiego ucznia klasy III szkoły podstawowej 3. Karta profilaktycznego badania lekarskiego ucznia klasy I gimnazjum 4. Karta profilaktycznego badania lekarskiego ucznia klasy I szkoły ponadgimnazjalnej 5. Karta profilaktycznego badania lekarskiego ucznia ostatniej klasy szkoły ponadgimnazjalnej. Profilaktyczna opieka zdrowotna nad uczniami obejmuje: 1. testy przesiewowe polegające na wstępnej identyfikacji odchyleń od normy rozwojowej, niezdiagnozowanych chorób, zaburzeń lub wad, przez zastosowanie szybkich metod badania; 2. postępowanie diagnostyczne w przypadku uzyskania dodatniego wyniku testu przesiewowego, w celu potwierdzenia lub wykluczenia zaburzeń ujawnionych w tym teście (postępowanie poprzesiewowe); 3. profilaktyczne badania lekarskie (bilanse zdrowia) w zakresie: a) indywidualnej oceny stanu zdrowia i rozwoju uczniów, b) kwalifikacji do zajęć wychowania fizycznego i sportu szkolnego, c) zdrowotnej gotowości szkolnej uczniów, d) kwalifikacji do programów rehabilitacyjnych, e) ograniczeń dotyczących wyboru i nauki zawodu; 4. profilaktyczne badania stomatologiczne, profilaktykę próchnicy zębów i profilaktykę ortodontyczną; 5. udzielanie pomocy w przypadku nagłych zachorowań, urazów i zatruć; 6. obowiązkowe szczepienia ochronne; 7. edukację zdrowotną i promocję zdrowia. Profilaktyczną opiekę zdrowotną sprawują: lekarz podstawowej opieki zdrowotnej sprawujący opiekę nad uczniem, lekarz dentysta, pielęgniarka, która ukończyła szkolenie specjalizacyjne w dziedzinie pielęgniarstwa środowiska nauczania i wychowania lub ukończyła kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa nauczania i wychowania. Profilaktyczna opieka zdrowotna sprawowana przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej obejmuje w szczególności: 1. prowadzenie edukacji zdrowotnej uczniów i ich rodziców, opiekunów prawnych lub faktycznych; 2. wykonywanie profilaktycznych badań lekarskich (bilansów zdrowia) w ustalonych grupach wiekowych oraz prowadzenie dokumentacji medycznej uczniów; 6

7 3. formułowanie na piśmie zaleceń dla pielęgniarek lub higienistek szkolnych co do dalszego postępowania z uczniami; 4. czynne poradnictwo dla uczniów i ich rodziców, opiekunów prawnych lub faktycznych. Profilaktyczna opieka zdrowotna sprawowana przez lekarza dentystę obejmuje w szczególności: 1. prowadzenie edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia jamy ustnej; 2. profilaktyczne badania stomatologiczne; 3. profilaktykę próchnicy zębów; 4. profilaktyczne badanie ortodontyczne; 5. kwalifikowanie do szczególnej opieki stomatologicznej. Profilaktyczna opieka zdrowotna sprawowana przez pielęgniarkę albo higienistkę szkolną obejmuje w szczególności: 1. wykonywanie i interpretowanie testów przesiewowych; 2. kierowanie postępowaniem poprzesiewowym oraz sprawowanie opieki pielęgniarskiej nad uczniami objętymi tym postępowaniem; 3. organizowanie profilaktycznych badań lekarskich; 4. prowadzenie grupowej profilaktyki fluorkowej; 5. współorganizowanie lub organizowanie i wykonywanie szczepień ochronnych; 6. czynne poradnictwo w zakresie opieki pielęgniarskiej; 7. udział w planowaniu, realizacji i ocenie szkolnego programu edukacji zdrowotnej oraz podejmowanie innych działań w zakresie promocji zdrowia; 8. udzielanie pomocy przedlekarskiej w przypadku nagłych zachorowań, urazów i zatruć; 9. doradztwo dla dyrektora szkoły w sprawie warunków bezpieczeństwa uczniów, organizacji posiłków i warunków sanitarnych w szkole; 10. prowadzenie dokumentacji medycznej uczniów; 11. prowadzenie dokumentacji szczepień ochronnych uczniów i sprawozdawczości zgodnie z odrębnymi przepisami.. 7

8 5. Wskazówki dotyczące przeciwdziałania stanowi zdrowia ucznia. 1. Poprawna pozycja siedząca przy czytaniu: tułów wyprostowany i oddalony od stołu 3 5 cm nogi powinny dotykać całymi stopami podłoża lub podnóża stołu głowa nieznacznie pochylona do przodu, zaś odległość oczu od końca pióra powinna wynosić cm łokcie nie powinny leżeć na stole, ale wystawać nieco poza jego brzeg w czasie czytania dziecko powinno siedzieć prosto i nie pochylać się. Dbałość o taka postawę powinna obowiązywać zarówno w szkole, jak i w domu. 2. Sen: u dzieci klas IV VI sen powinien trwać godzin na dobę dziecko musi mieć własne łóżko o twardym, nie ugniatającym się materacu, małą poduszkę o takiej grubości, aby wypełniała przestrzeń zawartą między barkiem a uchem zaleca się, aby dziecko spało na wznak. 3. Dojście do szkoły: tornister powinien być tak zapakowany, aby jego zawartość nie mogła się przesuwać należy dążyć, żeby w miarę możliwości zmniejszać ilość noszenia książek, gdyż dla kręgosłupa dziecka stanowi to dość duże obciążenie. 4. Wskazówki profilaktyczne: odżywianie pokarmami bogatymi w białko (szkodliwe jest przekarmianie i niedokarmianie) eliminowanie długiego oglądania telewizji odzież powinna być lekka, nie krępująca ruchów obuwie powinno być elastyczne, miękkie i z szerokimi noskami odrabianie lekcji należy przerywać co minut zabawą ruchową lub pracą w ruchu Ani rodzina ani szkoła nie są w stanie działając oddzielnie sprostać zadaniu wychowania zdrowotnego i fizycznego dzieci i młodzieży. Rodzice najczęściej nie dysponują odpowiednią wiedzą w tym zakresie, nie ma też młodzież w społeczeństwie dorosłych dobrego przykładu w stylu życia. Dlatego myślę, że największy skutek odniosłyby 8

9 wywiadówki promujące zdrowie, podczas których na przykładzie konkretnej klasy i konkretnych dzieci dokonałoby się fachowej analizy i oceny stanu zdrowia, łącząc je z praktycznymi zaleceniami. Głównymi referentami podczas takich spotkań powinna być pielęgniarka szkolna oraz nauczyciel wychowania fizycznego, a ponadto winno się zapraszać innych specjalistów jak: lekarza, dietetyka, psychologa, seksuologa. Materiały; piśmiennictwo: 1. Lider w działaniu. Z. Cendrowski. Agencja Promo Lider. Warszawa Materiały pozyskane od pielęgniarki szkolnej. 3. Rozmowa z lekarzem Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej Nasz Lekarz 4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 grudnia 2004 roku w sprawie zakresu i organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą. 9