Towarzystwo Promocji Jakości Opieki Zdrowotnej w Polsce

Transkrypt

1 Badanie opinii personelu lekarskiego i pielęgniarskiego na temat zgłaszania zdarzeń niepożądanych oraz wymogów, jakie winny spełniać systemy raportowania w opiece zdrowotnej Towarzystwo Promocji Jakości Opieki Zdrowotnej w Polsce Kraków,

2 Spis treści Cel i metodyka badania... 3 Opracowanie danych... 4 Charakterystyka grupy badanej... 5 Cztery studia przypadku opinie personelu medycznego jak należałoby postąpić w opisanych sytuacjach i jego prawdopodobne zachowania... 9 Przypadek powikłania w trakcie operacji zaćmy Przypadek pomylenia leków (Narcan / Nimbex) Przypadek niezastosowania profilaktyki przeciwzakrzepowej Przypadek podania chemioterapeutyku o 10-krotnym stężeniu Modele systemów zgłaszania zdarzeń niepożądanych w opinii personelu medycznego - wymogi, kryteria i zabezpieczenia, jakie systemy powinny uwzględniać Przyczyny pomijania w rozmowach personelu medycznego tematyki zdarzeń niepożądanych oraz niechętnego informowania o nich pacjentów Podstawy pomijania w rozmowach tematyki zdarzeń niepożądanych Zdarzenia niepożądane, w których uczestniczył personel medyczny Przyczyny niechętnego informowania pacjentów o zdarzeniach niepożądanych przez personel medyczny.. 87 Spodziewane zachowanie przełożonego w obliczu informacji o dojściu do zdarzenia niepożądanego Przyczyny występowania zdarzeń niepożądanych, którym można było zapobiec Poglądy personelu medycznego dotyczące oczekiwań pacjentów, którzy zostali poszkodowani na skutek zdarzenia niepożądanego Postawa personelu medycznego wobec rówieśników zawodowych, którzy uczestniczyli w zdarzeniu niepożądanym o poważnych konsekwencjach Nastawienie personelu medycznego w oddziale do zgłaszania zdarzeń niepożądanych Ogólne opinie personelu medycznego związane z tematyką zdarzeń niepożądanych Potencjalne zachowanie personelu medycznego w obliczu popełnienia błędu o istotnych konsekwencjach zdrowotnych dla pacjenta Podsumowanie wnioski

3 Cel i metodyka badania Celem badania była identyfikacja postaw personelu medycznego wobec zgłaszania zdarzeń niepożądanych. Badanie przeprowadzono w oddziałach posiadających akredytację na prowadzenie specjalizacji zabiegowych: chirurgia ogólnej, ortopedia, położnictwo i ginekologia oraz w oddziałach zachowawczych: interna i inne. Ankiety wraz z listem przewodnim zapraszającym do udziału w badaniu rozesłano pocztą do dyrektorów szpitali z co najmniej jednym oddziałem spełniającym powyższe kryterium. Wysyłka ankiet i gromadzenie odpowiedzi miały miejsce w kwietniu i maju 2015r. Zgodnie z przyjętą metodyką badania ankiety rozesłano do 1705 oddziałów w 557 szpitalach z prośbą o przekazanie i udzielenie odpowiedzi przez ordynatorów oraz pielęgniarki oddziałowe (łączna liczba ankiet 3410). Analizie poddano wszystkie 1864 odpowiedzi. Tym samym zwrotność ukształtowała się na poziomie 54,7%. Na pierwszej stronie ankiety podano definicję zdarzenia niepożądanego: jest to uszczerbek na zdrowiu pacjenta wywołany w trakcie diagnostyki i/lub leczenia nie związany z naturalnym przebiegiem choroby lub stanem zdrowia pacjenta Ankieta składała się z siedmiu zasadniczych części: I. Cztery studia przypadku co należy zrobić? Jak Ty sam byś postąpił? II. III. IV. Model systemu zgłaszania zdarzeń niepożądanych: wymogi, kryteria i zabezpieczenia jakie, Twoim zdaniem, system taki powinien uwzględniać. Jeśli nie rozmawiasz o przypadkach zdarzeń niepożądanych, to dlaczego? Co jest tego przyczyną? Twój pogląd na to, czego chcą i oczekują pacjenci, którzy doznali szkody? V. Twoja postawa wobec rówieśników zawodowych, którzy uczestniczyli w zdarzeniu niepożądanym o poważnych konsekwencjach. VI. VII. Pytania ogólne. Informacje szczegółowe. 3

4 Opracowanie danych Prezentując wyniki uzyskane w całej grupie ankietowanych, opisano rozkłady procentowe uwzględniające braki danych tym samym widać, które pytania częściej pozostawiano bez odpowiedzi. Aneks z rozkładami odpowiedzi na pytania zamknięte zawiera zarówno rozkłady z uwzględnieniem braków danych (czyli braków odpowiedzi) jak i rozkłady po wykluczeniu braków danych, czyli braków odpowiedzi. Takie rozkłady są brane bowiem pod uwagę w trakcie przeprowadzania testów statystycznych związków ze wskazanymi zmiennymi. Im większy udział braków danych, tym większy to ma wpływ na zmiany udziału procentowego odpowiedzi po wykluczeniu braków. Celem analizy było porównanie uzyskanych odpowiedzi między: kierującymi oddziałami zabiegowymi i zachowawczymi, w ramach trzech typów oddziałów zabiegowych: chirurgia ogólna, ortopedia, położnictwo i ginekologia. szpitalami posiadającymi certyfikat akredytacyjny Ministerstwa Zdrowia i bez certyfikatu, lekarzami i pielęgniarkami, a także ze względu na płeć i wiek ankietowanych. W związku z dużą próbą badanych, nawet dla małych różnic w rozkładach, uzyskiwano istotność statystyczną. Wobec tego w części opisowej wyników, przede wszystkich skoncentrowano się na przedstawieniu różnic na poziomie co najmniej 10 punktów procentowych. Analizy przeprowadzono posługując się pakietem Statistica w wersji

5 Charakterystyka grupy badanej Informacje te pochodzą z ostatniej, siódmej części ankiety, ale jako opisujące charakterystykę badanej grupy respondentów, zostaną omówione jako pierwsze. Kierownicy oddziałów w pionie lekarskim wypełnili 977 ankiet, co przełożyło się na niewiele ponad połowę (52,4%) wszystkich opinii, a kierujący pionem pielęgniarskim 846 ankiet (45,4%). W 41 przypadkach (2,2%) pytanie pozostawiono bez odpowiedzi. Najwięcej ankiet wypełnili pracujący w oddziale interny (40,1%). W innych oddziałach zachowawczych wypełniono 69 ankiet (3,7% całości). W przypadku oddziałów zabiegowych największa liczba ankiet została wypełniona na chirurgii ogólnej (21,7%), a następnie położnictwie i ginekologii (16,2%) i ortopedii (14,1%). Z innych oddziałów zabiegowych zgromadzono jedynie 22 odpowiedzi (1,2%). 57 (3,1%) ankiet nie zostało przypisanych do żadnej z omówionych kategorii. Tym samym uzyskano 990 ankiet z oddziałów zabiegowych (53,1% całości) i 817 z oddziałów zachowawczych (43,8%). Ponad połowa ankiet (57,1%) została wypełniona przez kobiety, a 41,4% przez mężczyzn. Co szósta ankieta (17,6%) pochodziła od respondentów z najstarszej grupy wiekowej (> 59 lat), a największy udział (42%) w zebranych opiniach mieli ordynatorzy i oddziałowe w wieku lat, a następnie z grupy lat (31,2%). Tym samym najmniej liczne były grupy najmłodszych respondentów: lat (6%) i poniżej 30 lat (1,7%). Zdecydowana większość (90,9%) pracowała w aktualnym oddziale powyżej 3 lat, a pojedyncze osoby (0,5%) poniżej dwóch miesięcy. Najwięcej ankiet (42,4%) uzyskano od personelu szpitali powiatowych, a następnie (26%) wojewódzkich. Co szósta ankieta (15,8%) pochodziła ze szpitali klinicznych i niewiele mniej (14,4%) ze szpitali innego typu (specjalistycznych, resortowych, regionalnych, niepublicznych, wojskowych). Osiem na dziesięć ankiet (79,7%) wypełnili kierownicy pionu lekarskiego lub pielęgniarskiego oddziału posiadającego akredytację na prowadzenie specjalizacji. Co siódma ankieta (14,5%) pochodziła z oddziału bez takiej akredytacji. Ponad połowę ankiet (57,8%) wypełniono w szpitalach z certyfikatem akredytacyjnym Ministerstwa Zdrowia, a co trzecią (35,6%) w szpitalach nieakredytowanych. Te dwa pytania respondenci częściej niż pozostałe pozostawili bez odpowiedzi (odpowiednio 5,7% i 6,6%). Zdecydowana większość ankietowanych (88,1%) wybrała odpowiedź twierdzącą na pytanie o wdrożoną w szpitalu procedurę lub system zgłaszania zdarzeń niepożądanych. Niemniej jednak 101 odpowiedzi (5,4%) było negatywnych, a 87 respondentów (4,7%) wybrało odpowiedź nie wiem. Najwięcej odpowiedzi uzyskano z oddziałów szpitali zlokalizowanych w województwach mazowieckim (12,7%) i śląskim (11,9%), a najmniej z opolskiego (1,7%) i lubuskiego (2,6%). Znaczna część ankiet (8,2%) nie zawierała odpowiedzi na to pytanie. 5

6 Płeć Wiek Liczba (n) Procent (%) Mężczyzna ,4 Kobieta ,1 Brak odpowiedzi 28 1,5 < 30 lat 31 1, lat 112 6, lat , lat ,0 > 59 lat ,6 Brak odpowiedzi 29 1,6 Czas zatrudnienia w obecnym oddziale < 2 miesiące 10 0, miesięcy 47 2,5 1-3 lata 92 4,9 > 3 lat ,9 Brak odpowiedzi 21 1,1 Stanowisko Miejsce pracy Oddział Lekarz ,4 Pielęgniarka ,4 Brak odpowiedzi 41 2,2 Szpital kliniczny ,8 Szpital wojewódzki ,0 Szpital powiatowy ,4 Inne ,4 Brak odpowiedzi 26 1,4 Chirurgia ogólna ,7 Ortopedia ,1 Położnictwo i Ginekologia ,2 Interna ,1 Inne zabiegowe 22 1,2 Inne zachowawcze 69 3,7 Brak odpowiedzi 57 3,1 Akredytacja na prowadzenie specjalizacji w oddziale Tak ,7 Nie ,5 Brak odpowiedzi 107 5,7 Certyfikat akredytacyjny MZ w szpitalu Tak ,8 Nie ,6 Brak odpowiedzi 123 6,6 Procedura/system zgłaszania zdarzeń niepożądanych wdrożone w szpitalu Tak ,1 Nie 101 5,4 Nie wiem 87 4,7 6

7 Brak odpowiedzi 34 1,8 7

8 Województwo Liczba (n) Procent (%) dolnośląskie 108 5,8 kujawsko-pomorskie 62 3,3 lubelskie 131 7,0 lubuskie 48 2,6 łódzkie 122 6,5 małopolskie 146 7,8 mazowieckie ,7 opolskie 32 1,7 podkarpackie 87 4,7 podlaskie 59 3,2 pomorskie 106 5,7 śląskie ,9 świętokrzyskie 65 3,5 warmińsko-mazurskie 76 4,1 wielkopolskie 118 6,3 zachodniopomorskie 92 4,9 Braki 153 8,2 8

9 Cztery studia przypadku opinie personelu medycznego jak należałoby postąpić w opisanych sytuacjach i jego prawdopodobne zachowania W tej części ankiety opisano cztery fikcyjne sytuacje: Sytuacja A: W trakcie operacji zaćmy u pacjenta pojawiło się powikłanie: pękła torebka soczewki i okulista musiał zrobić większe cięcie niż planował, użyć innej soczewki i założyć szwy. Prawdopodobieństwo, iż zmiany te mogą upośledzić ostrość widzenia, jest jak 1 do 10. Następnego dnia pacjent czuje się dobrze i jest zadowolony. Sytuacja B: 65-letnią pacjentkę bezpośrednio po operacji resekcji macicy z powodu mięśniaków wybudzono ze znieczulenia ogólnego. Anestezjolog zlecił podanie naloksonu (Narcan). Lek pobrano z ampułki do strzykawki i rozcieńczono solą fizjologiczną, a strzykawkę podpisano przed znieczuleniem. Po wstrzyknięciu okazało się, że na strzykawce, z której podano lek widniał napis Nimbex (lek zwiotczający), a nie Narcan (lek odwracający depresyjne działanie narkotyków). Wiesz, że taka dawka leku najprawdopodobniej spowoduje całkowite porażenie mięsni i zgon, jeśli nie podejmie się natychmiastowej wentylacji pacjentki. Sytuacja C: 53-letni mężczyzna (czynny zawodowo kierowca ciężarówki) został przyjęty na planowy zabieg. Z oceny ryzyka wystąpienia choroby zakrzepowo-zatorowej wynika, że pacjent powinien otrzymać profilaktykę przeciwzakrzepową. Oddział jest przepełniony, panuje tam duży ruch. Wersja dla lekarza: W trakcie badania pacjenta, kilka razy odwołują Cię do nagłych przypadków. W efekcie zapominasz o zleceniu profilaktyki przeciwzakrzepowej. Wersja dla pielęgniarki: W trakcie rozdawania leków, kilka razy jesteś interwencyjnie wzywana. W efekcie zapominasz o podaniu leku przeciwzakrzepowego pacjentowi. U pacjenta występuje zakrzepica żył głębokich w kończynie dolnej. Przedłuży to hospitalizację o tydzień, pacjent będzie też dłużej przebywał na zwolnieniu lekarskim. Możliwość wystąpienia trwałego uszczerbku na zdrowiu, wynikającego z przebytej choroby, jest znikoma. Sytuacja D: 42-letniej pacjentce hospitalizowanej celem chemioterapii, zlecono podanie chemioterapii przez pompę infuzyjną. W oddziale nie ma gotowego leku, musisz wiec go przygotować. Podczas przygotowywania leku ktoś lub coś Cię dekoncentruje. W efekcie przygotowujesz roztwór o stężeniu 10-krotnie większym niż zlecono. Z zaistniałej pomyłki zdajesz sobie sprawę dopiero później, gdy przygotowujesz ten sam lek dla innego pacjenta. W tym czasie 42-letnia pacjentka otrzymała już pełną dawkę leku o zbyt wysokim stężeniu. Masz świadomość, że lek o takim stężeniu może upośledzić funkcje życiowe i uniemożliwić kontynuację pracy zawodowej. 9

10 Respondentów poproszono o wyrażenie opinii, jak należałoby postąpić w sytuacji A oraz wskazanie, jakie działania najprawdopodobniej by sami podjęli w trzech następnych sytuacjach (B-D). 10

11 Przypadek powikłania w trakcie operacji zaćmy Zdecydowana większość (95,5%) ankietowanych uważała, że pacjent powinien zostać poinformowany o powikłaniu, równocześnie uznając że należy go również poinformować o możliwych konsekwencjach zdarzenia (91,7% wszystkich). Personel wyrażający opinię, że o skutkach należy informować tylko, gdy pacjent zapyta, był w zdecydowanej mniejszości (4,5% respondentów). Nikt natomiast nie wybrał odpowiedzi, że nie należy poinformować pacjenta o możliwych konsekwencjach powikłania. Na pierwsze pytanie nie udzieliło odpowiedzi niewielu respondentów (1,0% całości), Liczba uzyskanych odpowiedzi na pytanie drugie dotyczące informowania o możliwych konsekwencjach ZN była większa niż na pytanie pierwsze odnośnie przekazania informacji o wystąpieniu powikłania, niezgodnie z intencją ankiety. Pytanie drugie skierowane do osób wybierających odpowiedź twierdzącą na pytanie pierwsze, jednak część ankietowanych wybrała odpowiedź negatywną w pierwszym pytaniu, uznając, że pytamy czy pacjent powinien zostać poinformowany w trakcie zabiegu o fakt wystąpienia powikłania, a nie że informacja powinna zostać podana później (odnośnie powikłania, które wystąpiło w trakcie zabiegu). Analizując odpowiedzi odnośnie zachowania personelu w pierwszym hipotetycznym przypadku (powikłania w trakcie operacji zaćmy) uzyskano różnice znamienne statystycznie dla oddziałów zabiegowych i zachowawczych (odpowiednio 5% i 1,8% nie uważało, że należy poinformować pacjenta o powikłaniu w trakcie zabiegu), a także pomiędzy lekarzami i pielęgniarkami (odpowiednio 4,4% i 2,4%), mężczyznami i kobietami (4,8% i 2,5%). Odpowiedzi na drugie pytanie dotyczące informowania o możliwych konsekwencjach powikłania były istotnie statystycznie zróżnicowane ze względu na zajmowane stanowisko 94,2% lekarzy i 96,5% pielęgniarek uznało, że tak oraz odpowiednio 5,8% lekarzy i 3,5% pielęgniarek wybrało odpowiedź tylko, gdy pacjent zapyta. Wszystkie zaobserwowane różnice, mimo że istotne statystycznie, nie były znaczne. Dlatego w dalszej części omówienia wyników, ze względu na bardzo dużą liczbę analizowanych pytań, wskazane będą głównie różnice na poziomie co najmniej 10 punktów procentowych. 11

12 Przypadek pomylenia leków (Narcan / Nimbex) Zdecydowana większość (87,1%) ankietowanych zdecydowanie nie zataiłaby tego faktu. Kierujący oddziałami lekarze i pielęgniarki najczęściej przede wszystkim poinformowaliby o zaistniałej sytuacji przełożonego oraz zgłosili zdarzenie w ramach szpitalnej procedury / systemu zgłaszania zdarzeń niepożądanych, a następnie poruszyli temat tego zdarzenia na odprawie. Większe wątpliwości wzbudzała kwestia poinformowania o zdarzeniu samego pacjenta uzyskano 7,8% braków odpowiedzi i 13% odpowiedzi nie wiem. Zdecydowaną wolę ujawnienia tego faktu pacjentowi zadeklarowało 41,1% badanych. Częściej deklarowano wolę rozmowy o zdarzeniu z kolegami na oddziale niż z zaufaną koleżanką/kolegą. W testach statystycznych porównujących rozkłady odpowiedzi ze względu na wyróżnione zmienne nie uwzględniane są braki odpowiedzi, stąd udziały procentowe poszczególnych kategorii dotyczą grupy, która wybrała jedną z odpowiedzi w ankiecie. 12

13 Zatrzymanie wiedzy o pomyleniu strzykawek dla siebie Pielęgniarki nieco częściej wyrażały opinię, że zdecydowanie nie zatrzymałyby dla siebie wiedzy o pomyleniu strzykawek (97%, a wśród lekarzy 91,7%) i analogicznie, choć z jeszcze mniejszą przewagą, kobiety (95,9%) w porównaniu z mężczyznami (91,9%). Poufna rozmowa o pomyleniu strzykawek z koleżanką / kolegą Do dyskretnej rozmowy z koleżanką/kolegą byli częściej skłonni lekarze (zdecydowanie 22% i prawdopodobnie 15,2%) niż pielęgniarki (zdecydowanie 8,2% i prawdopodobnie 14,8%) oraz mężczyźni (zdecydowanie 24,3%) w porównaniu do kobiet (zdecydowanie 9%). 13

14 Rozmowa o pomyleniu strzykawek z kolegami na oddziale Personel oddziałów zachowawczych rzadziej z pewnością nie chciałby rozmawiać o zdarzeniu z kolegami z oddziału. Takiej odpowiedzi udzieliła co ósma osoba (13%), podczas gdy w oddziałach zabiegowych co piąta (18,7%). Do rozmów na oddziale najmniej skłonni byliby pracujący w oddziałach chirurgii ogólnej. Podobnie jak do dyskretnej rozmowy z koleżanką/kolegą, również do rozmów ze współpracownikami z oddziału bardziej skłonni byliby lekarze niż pielęgniarki ( na pewno tak odpowiednio 57,2% i 39,6%, a na pewno nie 11,8% lekarzy oraz 21,5% pielęgniarek) oraz mężczyźni ( na pewno tak 57,5%) w porównaniu z kobietami ( na pewno tak 42,8%). Wraz z wiekiem rośnie otwartość na taką rozmowę, choć w najstarszej grupie wiekowej (60 lat i wzwyż) co czwarty ankietowany na pewno by jej nie podjął (24,7%). 14

15 Poinformowanie o pomyleniu strzykawek przełożonego Skłonność do poinformowania przełożonego o zaistniałym zdarzeniu była podobna w oddziałach zabiegowych i zachowawczych, natomiast delikatne różnice ujawniły się pomiędzy samymi oddziałami zabiegowymi najwięcej osób wybierających zdecydowane tak pracowało w oddziałach położniczo-ginekologicznych, a najmniej w ortopedycznych. Były to też częściej pielęgniarki (90,6%) niż lekarze (85,1%) i kobiety (90,4%) niż mężczyźni (83,9%), co przełożyło się również na wyniki w oddziałach, ponieważ wśród personelu z oddziałów położniczoginekologicznych przeważały kobiety (58,4%), podczas gdy na ortopedii stanowiły blisko połowę (48,3%), a na chirurgii były w mniejszości (42,3%). 15

16 16

17 Podjęcie tematu pomylenia strzykawek na odprawie Tak jak w przypadku chęci podjęcia rozmowy na oddziale, tak i w przypadku chęci poruszenia tematu zdarzenia na odprawie nie odnotowano istotnych różnic w opiniach personelu oddziałów zachowawczych i zabiegowych, ale ujawniła się mniejsza skłonność do zdecydowanego podjęcia takiego działania w oddziałach ortopedycznych (60,8% odpowiedzi na pewno tak ) niż w oddziałach położniczo-ginekologicznych (71,7%) i chirurgii ogólnej (74,6%). Po raz pierwszy odnotowano istotną statystycznie różnicę w opiniach między personelem oddziałów szpitali z certyfikatem akredytacyjnym Ministerstwa Zdrowia i bez certyfikatu, choć nie były to duże różnice w punktach procentowych 72,6% ankietowanych ze szpitali akredytowanych wskazało odpowiedź na pewno tak i 66,3% z nieakredytowanych, przy czym nieznacznie więcej osób z jednostek z certyfikatem (5,2%) uznało, że nie wie, czy by tak postąpiło (4,1% w niecertyfikowanych). Tym razem przewaga lekarzy, którzy z pewnością poruszyliby temat na odprawie nad pielęgniarkami zdecydowanymi do takiego działania była mniejsza i podobnie w przypadku płci natomiast pielęgniarki i kobiet częściej wybierały odpowiedź nie wiem Zdecydowanie z kolei rosło przekonanie o podjęciu rozmów na odprawie wraz z wiekiem. 17

18 Poinformowanie pacjenta o pomyleniu strzykawek Mniejszą skłonność do poinformowania pacjenta o zdarzeniu odnotowano w oddziałach zabiegowych (odpowiedzi na pewno tak 40,6%, na pewno nie 13%) w porównaniu z zachowawczymi (odpowiedzi na pewno tak 49,4%, na pewno nie 4%) największe różnice dotyczyły zdecydowanych opinii (i na tak i na nie). Największe opory w kwestii informowania pacjenta miałby personel oddziałów chirurgii ogólnej co trzecia osoba (34,5%) wyraziła zdecydowane przekonanie o poinformowaniu, ale co piąta (19%) na pewno nie przekazałaby informacji pacjentowi. W oddziałach ortopedycznych udział ankietowanych zdecydowanie na tak był podobny (35,8%), ale dwa razy rzadziej wskazywano odpowiedź na pewno nie (8,3%). Największą otwartość na informowanie pacjenta wyraził personel oddziałów położniczoginekologicznych - ponad połowa (51,4%) zdecydowanie na tak. 18

19 Pielęgniarki częściej niż lekarze, a także kobiety porównaniu z mężczyznami nie wyraziły sprecyzowanej opinii odnośnie informowania pacjenta o zdarzeniu. Wraz z wiekiem (pomijając grupę do 40 lat) rósł udział osób, które zdecydowanie nie informowały pacjenta o zdarzeniu. 19

20 Zgłoszenie zdarzenia w ramach szpitalnej procedury / systemu zgłaszania zdarzeń niepożądanych (przy założeniu, że istnieje w szpitalu) Nieco większa wola zgłoszenia zdarzenia w ramach szpitalnej procedury lub systemu zgłaszania ZN towarzyszyła ankietowanym z jednostek akredytowanych oraz pielęgniarkom. Przekonanie o zdecydowanym podjęciu takich kroków rosło wraz z wiekiem personelu medycznego. 20

21 Przypadek niezastosowania profilaktyki przeciwzakrzepowej Prawdopodobna postawa własna ankietowanego Najmniejsze zróżnicowanie opinii odnotowano ponownie odnośnie zatrzymania dla siebie wiedzy o tym, że pacjent nie otrzymał leku przeciwzakrzepowego (75,7% zdecydowanie nie zataiłaby tego faktu) oraz poinformowania przełożonego lub lekarza prowadzącego (zdecydowanie uczyniłoby to 83,9%). W następnej kolejności kierujący oddziałami zgłosiliby zdarzenie do szpitalnego systemu ZN (zdecydowanie 64,1%) oraz dokonali wpisu w historii choroby (zdecydowanie 60,2%). Tak jak w sytuacji pomylenia leków (Narcan/Nimbex), częściej deklarowano wolę rozmowy o zdarzeniu z kolegami na oddziale niż z zaufaną koleżanką/kolegą. 21

22 Zatrzymanie dla siebie wiedzy o tym, że pacjent nie otrzymał leku przeciwzakrzepowego Ryzyko zatrzymania wiedzy o niepodaniu leku byłoby nieco większe w oddziałach zabiegowych i dotyczyło głównie oddziałów chirurgii ogólnej, lekarzy, mężczyzn oraz personelu z najstarszej grupy wiekowej (60 lat i wzwyż). 22

23 Poufna rozmowa z koleżanką / kolegą o niepodaniu profilaktyki przeciwzakrzepowej Do dyskretnej rozmowy z koleżanką / kolegą o zaistniałej sytuacji częściej skłonni byliby lekarze oraz mężczyźni. Zdecydowana niechęć do prowadzenia zaufanych rozmów rosła wraz z wiekiem - od 32,1% odpowiedzi na pewno nie w grupie poniżej 40 lat do 56,7% w grupie powyżej 59 lat, w której również odnotowano najwięcej odpowiedzi zdecydowanie na tak. Wraz z wiekiem profesjonaliści medyczni są bardziej zdecydowani w swoich przekonaniach, jak by postąpili w danej sytuacji. 23

24 Rozmowa z kolegami na oddziale o niezastosowaniu profilaktyki przeciwzakrzepowej Personel oddziałów zabiegowych nieco częściej deklarował zdecydowaną chęć rozmowy z kolegami na oddziale. Zwraca uwagę znaczny udział (22,5%) osób w oddziałach chirurgii ogólnej, które zdecydowanie nie podjęłyby takiej rozmowy. Przekonanie, że w zaistniałej sytuacji na pewno podjęliby rozmowę z kolegami na oddziale częściej wyrażali lekarze (54,3%) niż pielęgniarki (40,2%) oraz częściej mężczyźni (55,4%) niż kobiety (42%). Zarówno pielęgniarki, jak i kobiety (w zdecydowanej większości były to te same osoby) nieco częściej nie potrafiły się określić, czy podjęłyby inicjatywę rozmowy na oddziale czy nie. Starszy personel medyczny (od 50 lat wzwyż) częściej w zdecydowany sposób deklarował chęć rozmowy, choć podgrupa osób, które zdecydowanie nie prowadziłyby takiej rozmowy w oddziale była największa w najstarszej grupie). 24

25 Odnotowanie w historii choroby pacjenta, że nie otrzymał leku przeciwzakrzepowego Personel oddziałów zabiegowych mniej chętnie niż personel oddziałów zachowawczych umieściłby w dokumentacji pacjenta stosowną adnotację o niepodaniu leku, przy czym najmniej skłonni do tego byliby ankietowani z oddziałów chirurgii ogólnej, a najbardziej z położnictwa i ginekologii (odpowiedzi uzyskane w tych oddziałach podobne do tych z oddziałów zachowawczych). Częściej zdecydowaną wolę wpisania takiej informacji do dokumentacji medycznej deklarowały pielęgniarki i kobiety. Odnotowano również wzrost takiej woli wraz z wiekiem z wyjątkiem grupy najstarszej, w której znaczna podgrupa (16,3%) na pewno by tak nie uczyniła. 25

26 26

27 Poinformowanie przełożonego lub lekarza prowadzącego o niezastosowaniu profilaktyki przeciwzakrzepowej u pacjenta Postawa wobec informowania przełożonego lub lekarza prowadzącego kształtowała się podobnie jak wobec zapisu w dokumentacji medycznej, że pacjent nie otrzymał leku. 27

28 Zgłoszenie niezastosowania profilaktyki przeciwzakrzepowej w ramach szpitalnej procedury / systemu zgłaszania zdarzeń niepożądanych Nastawienie personelu medycznego do zgłoszenia zdarzenia w ramach szpitalnej procedury / systemu było analogiczne jak do adnotacji w historii choroby i do poinformowania przełożonego lub lekarza prowadzącego najmniejszą akceptację dla takich działań odnotowano w oddziałach chirurgii ogólnej, nieco mniejszą u lekarzy niż u pielęgniarek oraz u kobiet w porównaniu z mężczyznami. Najmniej odpowiedzi zdecydowanie na tak uzyskano w najmłodszej grupie (poniżej 40 lat), a następnie najstarszej (od 60 lat wzwyż), w której ponownie znaczna podgrupa (14,9%) była zdecydowanie przeciwna zgłaszaniu zdarzenia. 28

29 Postawa personelu medycznego wobec pacjenta w szpitalu ankietowanego w sytuacji niezastosowania profilaktyki przeciwzakrzepowej Kierujący oddziałami poproszeni o zaznaczenie działań, jakie by zostały podjęte w ich szpitalu, przede wszystkich wskazywali na poinformowanie pacjenta o chorobie zakrzepowo-zatorowej i wyjaśnienie możliwych następstw, a następnie wyrażenie empatii wobec pacjenta. Poinformowanie pacjenta o pomyłce oraz o własnej odpowiedzialności za nią uzyskało mniej potwierdzeń (choć co druga osoba była zdecydowanie przekonana, że takie działanie by nastąpiło odpowiednio 47,9% i 50% wszystkich). Najrzadziej natomiast informowanoby pacjenta o możliwości złożenia skargi - co trzeci respondent zdecydowanie potwierdził, że w jego szpitalu pacjent pozyskałby taką wiedzę. Co dziewiąty (11,4%) był zdecydowanie przekonany, że nic takiego by nie nastąpiło i dodatkowo co szósty (16%), że prawdopodobnie pacjentowi nie przekazanoby informacji o możliwości złożenia skargi. Znaczny był również udział odpowiedzi nie wiem (10,7%) i braków odpowiedzi (6,2%). 29

30 Kto powinien realizować działania Kierujący oddziałami uznali, że informowanie pacjenta o chorobie i możliwych następstwach powinno być w pierwszej kolejności rolą lekarza prowadzącego, natomiast oni sami powinni przekazać informację o tym, że odpowiadają za pomyłkę i wyrazić empatię wobec pacjenta, a także powiadomić go o możliwości złożenia skargi. Respondent ( ja sam ) (%) Przełożony respondenta (%) Lekarz prowadzący (%) Poinformowanie pacjenta o chorobie zakrzepowozatorowej i wyjaśnienie możliwych następstw Poinformowanie pacjenta o tym, że przez pomyłkę nie otrzymał profilaktyki przeciwzakrzepowej, która najprawdopodobniej zapobiegłaby zakrzepicy Poinformowanie pacjenta, że ja odpowiadam za tą pomyłkę 26,1 6,8 60,9 33,5 12,7 43,8 63,9 9,2 12,8 Wyrażenie empatii wobec pacjenta 69,7 9,1 16,0 Powiadomienie pacjenta, że może złożyć skargę 39,8 23,5 18,8 30

31 Poinformowanie pacjenta o chorobie zakrzepowo-zatorowej i wyjaśnienie możliwych następstw Wraz z wiekiem personelu medycznego rosło przekonanie, że w jego szpitalu poinformowanoby pacjenta o chorobie i jej możliwych następstwach (od 83,4% odpowiedzi na pewno tak w grupie poniżej 40 lat do 94,3% w grupie od 60 lat wzwyż). Pozostałe odnotowane różnice nawet jeśli znamienne statystycznie, nie przekraczały kilku punktów procentowych. Osoba odpowiedzialna za poinformowanie pacjenta o chorobie zakrzepowo-zatorowej i wyjaśnienie możliwych następstw Ankietowani najczęściej jako reprezentanta szpitala do realizacji tego działania wskazywali lekarza prowadzącego, przy czym zdecydowanie częściej pielęgniarki niż lekarze (odpowiednio 87,5% i 51,7%) oraz kobiety w porównaniu z mężczyznami (odpowiednio 82,2% i 49,6%). Wraz z wiekiem malała liczba osób wskazujących lekarza prowadzącego (od 75,8% w grupie poniżej 40 lat do 58,9% w grupie powyżej 59 lat). Lekarza prowadzącego jako osobę odpowiedzialną za takie działanie najczęściej wskazywał personel oddziałów chirurgii ogólnej (70,2%), następnie ortopedii (66,5%) i najrzadziej z położnictwa i ginekologii (60,2%). Jako siebie samego do informowania pacjenta o chorobie i możliwych następstwach zdecydowanie częściej wskazywali lekarze (47,6%) niż pielęgniarki (8,1%) oraz mężczyźni (50,1%) w porównaniu z kobietami (13,7%). Starsi ankietowani częściej wskazywali na siebie (41,4% w grupie od 60 lat wzwyż, a w pozostałych od 24,2% do 28,1%) 31

32 Poinformowanie pacjenta o tym, że przez pomyłkę nie otrzymał profilaktyki przeciwzakrzepowej, która najprawdopodobniej zapobiegłaby zakrzepicy Personel oddziałów chirurgii ogólnej był w najmniejszym stopniu przekonany, że w jego szpitalu pacjent zostałby poinformowany o pomyłkowym niezastosowaniu profilaktyki przeciwzakrzepowej (40,6% zdecydowanie przekonanych na tak i 13,3% zdecydowanie na nie). Częściej o takim działaniu były przekonane pielęgniarki (55,6% na pewno tak ) niż lekarze (45,5% na pewno tak ), a także starsi ankietowani, choć ponownie pewna podgrupa (15,8%) wskazywała na odpowiedź na pewno nie. 32

33 Osoba odpowiedzialna za poinformowanie pacjenta o tym, że przez pomyłkę nie otrzymał profilaktyki przeciwzakrzepowej, która najprawdopodobniej zapobiegłaby zakrzepicy Opinie personelu na temat, kto powinien poinformować pacjenta, że przez pomyłkę nie otrzymał profilaktyki przeciwzakrzepowej, która najprawdopodobniej zapobiegłaby zakrzepicy były zróżnicowane w kwestii wskazań odpowiedzi ja sam oraz lekarz prowadzący w zależności od stanowiska, płci i wieku ankietowanych. Pielęgniarki częściej niż lekarze wskazywały lekarza prowadzącego, a rzadziej swoją osobę, co jest konsekwencją zajmowanego stanowiska. Analogiczne rezultaty uzyskano ze względu na płeć zdecydowana większość pielęgniarek to kobiety. Starszy personel rzadziej wskazywał na lekarza prowadzącego, a częściej na siebie ale w najstarszej grupie wiekowej dominowali lekarze. W niektórych przypadkach odpowiedź ja sam może właśnie wskazywać na lekarza prowadzącego. Różnice w postrzeganiu roli przełożonego i lekarza prowadzącego w informowaniu pacjenta o niepodaniu profilaktyki przeciwzakrzepowej odnotowano pomiędzy oddziałami trzema typami oddziałów zabiegowych. 33

34 34

35 Poinformowanie pacjenta o własnej odpowiedzialności za niezastosowanie profilaktyki przeciwzakrzepowej Nieco większa szansę na przyznanie się pacjentowi do własnej odpowiedzialności za pomyłkę odnotowano na podstawie uzyskanych odpowiedzi w oddziałach zachowawczych w porównaniu zabiegowymi, gdzie ponownie personel z oddziałów chirurgii ogólnej najrzadziej potwierdzał, że takie działanie miałoby u nich miejsce. Podobnie jak w odniesieniu do informowania pacjenta, tak i w tym wypadku, pielęgniarki i kobiety nieco częściej potwierdzały chęć poinformowania pacjenta o własnej odpowiedzialności za błąd. Skłonność do takiego zachowania wzrastała wraz z wiekiem, choć w najstarszej grupie wiekowej nieco malała, a co szósta osoba twierdziła, że na pewno nie podjętoby takiego działania. Uzyskane różnice w odpowiedziach odnośnie tego, kto powinien informować w tym względzie pacjenta, nawet jeśli były istotne statystycznie, to na poziomie kliku punktów procentowych. Jedynie w przypadku wskazań na lekarza prowadzącego w poszczególnych oddziałach zabiegowych uzyskano większe zróżnicowanie - od 8,6% na położnictwie i ginekologii, przez 14,4% na chirurgii ogólnej do 21,6% na ortopedii. 35

36 Wyrażenie empatii wobec pacjenta w przypadku niezastosowanej profilaktyki przeciwzakrzepowej Ponownie powtórzył się pewien schemat odpowiedzi różnice między oddziałami zabiegowymi i zachowawczymi mimo znamienności statystycznej, były nieznaczne i były efektem dużej próby. Większe zróżnicowanie odnotowano pomiędzy samymi oddziałami zabiegowymi w zależności od typu najczęściej z empatią personelu medycznego w obliczu pomyłki mogliby się spotkać pacjenci oddziałów położniczo-ginekologicznych (85,1% zdecydowanych tak), a najrzadziej na oddziałach chirurgii ogólnej (69,4% zdecydowanych tak i 12,5% zdecydowanych nie) Pielęgniarki i lekarze byli w podobnym stopniu przekonani o chęci okazania empatii pacjentowi w ich szpitalu w przypadku takiej pomyłki, podobnie kobiety i mężczyźni różnice jak zwykle na korzyść pielęgniarek i mężczyzn na poziomie kilku punktów procentowych. Po raz kolejny w najstarszej grupie wiekowej najwięcej osób przyznało, że pacjent nie mógłby liczyć, w tym wypadku, na empatię ze strony personelu medycznego. Osoba odpowiedzialna za wyrażenie empatii wobec pacjenta w przypadku niezastosowanej profilaktyki przeciwzakrzepowej W tym przypadku nie odnotowano dużego zróżnicowania w opiniach kto powinien okazać empatię w zależności od rozpatrywanych zmiennych. 36

37 Powiadomienie pacjenta, że może złożyć skargę w przypadku niezastosowanej profilaktyki przeciwzakrzepowej O ile skłonność do powiadomienia pacjenta o możliwości złożenia skargi była porównywalna w oddziałach zabiegowych i zachowawczych, o tyle i tym razem najmniejsza w oddziałach chirurgii ogólnej. Pielęgniarki częściej od lekarzy zaznaczały, że pacjent uzyskałby w szpitalu informację, że może złożyć skargę i analogicznie kobiety w porównaniu do mężczyzn, choć już z mniejszą przewagą. Przekonanie o podaniu tej informacji wzrastało wraz z wiekiem i analogicznie jak w przypadku innych działań, najstarsza grupa wiekowa nie podlegała tej prawidłowości personel w wieku 60 lat i wzwyż rzadziej wybierał odpowiedzi twierdzące niż z grup lat i lat, częściej w porównaniu z pozostałymi odpowiedzi zaprzeczające, choć już bez tak dużej dysproporcji w punktach procentowych jak wcześniej. 37

38 Osoba odpowiedzialna za powiadomienie pacjenta, że może złożyć skargę w przypadku niezastosowanej profilaktyki przeciwzakrzepowej Na oddziałach położniczo-ginekologicznych częściej wskazywano przełożonego (39,6%) jako władnego do informowania pacjenta o możliwości złożenia skargi, a rzadziej lekarza prowadzącego (13,9%) niż pozostałych oddziałach zabiegowych. Lekarze oraz mężczyźni częściej uznawali, że oni sami powinni przekazać tę informację, natomiast pielęgniarki i kobiety częściej wskazywały na lekarza prowadzącego lub przełożonego w porównaniu do lekarzy lub mężczyzn. Im starszy personel, tym większe poczucie, że informację o możliwości złożenia skargi, należy przekazać samodzielnie, i mniejsze, ze to rola lekarza prowadzącego. 38

39 Przypadek podania chemioterapeutyku o 10-krotnym stężeniu Prawdopodobna postawa własna ankietowanego Również i w tym przypadku najmniejsze zróżnicowanie opinii odnotowano odnośnie zatrzymania dla siebie wiedzy o zdarzeniu (81% zdecydowanie nie zataiłaby tego faktu) oraz poinformowania bezpośredniego przełożonego lub lekarza prowadzącego (zdecydowanie uczyniłoby to 89,5%). Kierujący oddziałami zgłosiliby zdarzenie do szpitalnego systemu ZN (zdecydowanie 77,1%) oraz dokonali wpisu w historii choroby (zdecydowanie 64,2%). Tak jak w poprzednich sytuacjach częściej deklarowano wolę rozmowy o zdarzeniu z kolegami na oddziale niż z zaufaną koleżanką/kolegą. 39

40 Zatrzymanie dla siebie wiedzy o tym, że pacjentka otrzymała lek o 10-krotnie większym stężeniu niż zlecono Podobnie jak w przypadku niezastosowania profilaktyki przeciwzakrzepowej, tak i w sytuacji podania chemioterapeutyku o 10-krotnie większym stężeniu niż zlecono, ryzyko zatrzymania takiej wiedzy byłoby największe w przypadku personelu oddziałów chirurgicznych (co ósma osoba wybrała odpowiedź na pewno tak ) i analogicznie jak uprzednio do takich postaw są bardziej skłonni lekarze niż pielęgniarki, mężczyźni oraz przede wszystkim kadra najstarsza wiekiem (od 60 lat wzwyż). 40

41 Poufna rozmowa z koleżanką / kolegą o podaniu leku o 10-krotnie większym stężeniu niż zlecono Podobnie jak w uprzednich sytuacjach pomylenia leków czy niezastosowania profilaktyki przeciwzakrzepowej nie zaobserwowano dużych różnic w odpowiedziach w zależności od typu oddziału, ale pomiędzy lekarzami i pielęgniarkami oraz mężczyznami i kobietami. Pierwsi wymienieni w każdej z tych par częściej podjęliby dyskretne rozmowy o zaistniałym błędzie. Również i w tym wypadku wraz z wiekiem personel medyczny wyrażał bardziej zdecydowane poglądy (i na tak, ale przede wszystkim na nie). 41

42 Rozmowa z kolegami na oddziale o podaniu leku o 10-krotnie większym stężeniu niż zlecono Również i w tym przypadku największa zaobserwowana różnica dotyczyła podgrup osób zdecydowanie przeciwnych podejmowaniu rozmów o zdarzeniu wśród kolegów z oddziału największa na chirurgii ogólnej (co czwarty badany 23,9%), a najmniejsza na ortopedii (co trzynasty badany 7,6%) Konsekwentnie lekarze oraz mężczyźni chętniej podjęliby rozmowy na oddziale w omawianej sytuacji. Taką tendencję zaobserwowano też wraz ze wzrostem wieku, choć w najstarszej grupie wiekowej udział osób zdecydowanie przeciwnych był największy (23,7%). 42

43 Odnotowanie w historii choroby pacjentki, że podano lek o 10-krotnie większym stężeniu niż zlecono Personel medyczny oddziałów chirurgii ogólnej był nieco mniej skłonny do zapisania w dokumentacji medycznej informacji o zdarzeniu. Stanowisko i płeć nie różnicowały deklaracji personelu co do umieszczenia stosownej informacji w historii choroby, zdecydowana wola takiego działania była wyrażana częściej w starszych grupach wiekowych. 43

44 Poinformowanie przełożonego lub lekarza prowadzącego o podaniu leku o 10-krotnie większym stężeniu niż zlecono Nie odnotowano istotnej różnicy pomiędzy odpowiedziami personelu oddziałów zachowawczych i zabiegowych, a pomiędzy samymi zabiegowymi też nie były ona znaczące, choć statystycznie istotne najmniej zdecydowanie na tak na ortopedii 87,7%, a najwięcej na chirurgii ogólnej 96,1%. Stanowisko i płeć nie różnicowały chęci poinformowania przełożonego lub lekarza prowadzącego, zdecydowane przekonanie co do takiego zachowania wzrastało wraz z wiekiem profesjonalistów medycznych. 44

45 Zgłoszenie podania leku o 10-krotnie większym stężeniu niż zlecono w ramach szpitalnej procedury / systemu zgłaszania zdarzeń niepożądanych Deklaracje kadry medycznej co do zgłoszenia zdarzenia podania chemiotrapeutyku o 10-krotnie wiekszym stężeniu niż w zleceniu nie różniły się pomiędzy oddziałami. Nieco częściej byli zdecydowanie przekonani o słuszności takiego działania pracownicy z jednostek akredytowanych (84,4%) w porównaniu z nieakredytowanymi (75,6%). Wraz z wiekiem badani częściej deklarowali zgłoszenie zdarzenia w ramach szpitalnego systemu od 64,3% w grupie poniżej 40 lat do 87,2% w grupie od 59 lat wzwyż. 45

46 Postawa personelu medycznego wobec pacjenta w szpitalu ankietowanego w sytuacji podania chemioterapeutyku o 10-krotnym stężeniu Respondenci uznali, że w przypadku podania chemioterapeutyku o 10-krotnie większym stężeniu, w ich szpitalu w pierwszej kolejności doszłoby do przeproszenia pacjenta, a następnie poinformowania o błędnym podaniu leku oraz przyznania się do własnej odpowiedzialności za popełnienie błędu. Rzadziej natomiast pacjent mógłby liczyć na powiadomienie o możliwości złożenia skargi oraz wystąpienia o odszkodowanie (odpowiednio 42,8% i 31,2% odpowiedzi zdecydowanie potwierdzających). W przypadku tych dwóch pytań odnotowano znaczny udział odpowiedzi nie wiem i braków odpowiedzi. 46

47 Kto powinien realizować działania Kierujący oddziałami uznali, że informowanie pacjenta o błędzie i możliwych skutkach powinno być w pierwszej kolejności rolą lekarza prowadzącego, natomiast oni sami powinni przekazać informację o tym, że odpowiadają za pomyłkę (62,7%) i przeprosić pacjenta (68,6%). Znacznie rzadziej natomiast uznawali, że powinni go o możliwości złożenia skargi (37,%) i wystąpienia o odszkodowanie (31,7%), a co czwarty wskazywał, że te działania powinien podjąć ich przełożony (odpowiednio 26% i 27%). Respondent ( ja sam ) (%) Przełożony respondenta (%) Lekarz prowadzący (%) Poinformowanie pacjenta o błędnym podaniu leku i wyjaśnienie możliwych skutków w postaci niewydolności mięśnia sercowego 33,7 12,4 40,6 Wyjaśnienie pacjentowi, że to ja popełniłem błąd 62,7 8,9 10,4 Przeproszenie pacjenta 68,6 8,7 9,2 Powiadomienie pacjenta, że może złożyć skargę 37,6 26,0 15,1 Powiadomienie pacjenta, że może wystąpić o odszkodowanie 31,7 27,0 15,9 47

48 Poinformowanie pacjenta o błędnym podaniu leku i wyjaśnienie możliwych skutków w postaci niewydolności mięśnia sercowego Personel medyczny oddziałów chirurgii ogólnej był najmniej przekonany, ze jego szpitalu pacjent zostałby poinformowany o podaniu chemioterapeutyku w zawyżonej dawce i możliwych skutkach (58,7% wskazań zdecydowanie na tak i 11,5% zdecydowanie na nie). Na ortopedii uzyskano analogicznie 64,7% i 1,2%, a położnictwie i ginekologii 73,3% i 0,7%. Podobnie jak we wcześniejszych odpowiedziach i w tym wypadku w najstarszej grupie wiekowej większa niż w innych podgrupa twierdziła, że w szpitalu nie udzielonoby tej informacji pacjentowi (13,5% a w pozostałych grupach wiekowych od 0% do 2%). 48

49 Osoba odpowiedzialna za poinformowanie pacjenta o błędnym podaniu leku i wyjaśnienie możliwych skutków w postaci niewydolności mięśnia sercowego W oddziałach szpitali akredytowanych respondenci nieco częściej wskazywali siebie samych jako osobę stosowną do udzielenia informacji pacjentowi (45,7%, a w nieakredytowanych 36,1%). Jak uprzednio jako reprezentanta szpitala do realizacji tego działania zdecydowanie częściej pielęgniarki niż lekarze wskazywały lekarza prowadzącego, co jest konsekwencją funkcji pełnionych w ramach swojego stanowiska oraz kobiety w porównaniu z mężczyznami. Wraz z wiekiem malała liczba osób wskazujących lekarza prowadzącego (od 62,4% w grupie poniżej 40 lat do 31,1% w grupie powyżej 59 lat). Jako siebie samego do informowania pacjenta o błędzie i możliwych następstwach zdecydowanie częściej wskazywali lekarze (66,7%) niż pielęgniarki (15,7%) oraz mężczyźni (67,2%) w porównaniu z kobietami (24,1%). Starsi ankietowani częściej wskazywali na siebie (63,4% w grupie od 60 lat wzwyż, a w pozostałych od 35,2% do 38,3%) 49

50 Poinformowanie pacjenta o własnej odpowiedzialności za podanie chemioterapeutyku o 10-krotnym stężeniu Również w tym wypadku uzyskane odpowiedzi są analogiczne do wcześniejszych - kadra medyczna oddziałów chirurgii ogólnej najrzadziej potwierdzała, że takie działanie miałoby u nich miejsce (54,1% zdecydowanie tak i 11,1% zdecydowanie nie). W oddziałach położniczo-ginekologicznych odpowiedzi zdecydowanie twierdzących było 68,2%, a przeczących 1,8%. Z pozostałych analizowanych zmiennych wiek personelu najbardziej różnicował odpowiedzi, przy czym powiązanie było podobne do wcześniejszych. Osoba odpowiedzialna za poinformowanie pacjenta o własnej odpowiedzialności za podanie chemioterapeutyku o 10-krotnym stężeniu Różnice w częstości wskazań osób postrzeganych jako odpowiedzialne za przekazanie informacji mieściły się w granicach kilku punktów procentowych ze względu na rozpatrywane w analizie zmienne. 50

51 Przeproszenie pacjenta za podanie chemioterapeutyku o 10-krotnym stężeniu W kwestii faktu przeproszenia pacjenta w szpitalu była dość duża zgoda odpowiedzi podobne między oddziałami, jednostkami akredytowanymi i nie, lekarzami i pielęgniarkami oraz oboma płciami. Pewien trend wzrostowy odnotowano w powiązaniu z wiekiem personelu od 74,1% w grupie najmłodszej do 88,5% w grupie najstarszej uznało, że pacjent zostałby przeproszony. Osoba odpowiedzialna za przeproszenie pacjenta za podanie chemioterapeutyku o 10-krotnym stężeniu Największe różnice w opiniach co do osoby, która powinna przeprosić odnotowano pomiędzy personelem poszczególnych oddziałów zabiegowych odnośnie wskazań na lekarza prowadzącego na chirurgii ogólnej 7,5%, położnictwie i ginekologii 8,9%, a na ortopedii 18%. 51

52 Powiadomienie pacjenta, że może złożyć skargę w przypadku podania chemioterapeutyku o 10-krotnym stężeniu Wśród personelu oddziałów chirurgii ogólnej ponownie odnotowano najwięcej odpowiedzi zdecydowanie negatywnych 16,7%, podczas gdy na ortopedii 2,9%, a na położnictwie i ginekologii 4,6%. Również w najstarszej grupie wiekowej udział personelu wyrażającego zdecydowane przekonanie, że pacjent nie uzyskałby informacji o możliwości złożenia skargi był największy odpowiedział tak co szósty ankietowany (17,6%). 52

53 Osoba odpowiedzialna za powiadomienie pacjenta, że może złożyć skargę w przypadku podania chemioterapeutyku o 10-krotnym stężeniu Największe różnice zdań co do tego, kto powinien informować pacjenta o możliwości złożenia skargi odnotowano miedzy lekarzami i pielęgniarkami co do wyboru odpowiedzi ja sam oraz lekarz prowadzący, co jest konsekwencją zajmowanych stanowisk. Analogicznie jako efekt powiązania stanowisk z płcią, wyglądały różnice pomiędzy wskazaniami kobiet i mężczyzn. Starszy wiekiem personel częściej wskazywał siebie, a młodszy z kolei lekarza prowadzącego. 53

54 Powiadomienie pacjenta, że może wystąpić o odszkodowanie w przypadku podania chemioterapeutyku o 10-krotnym stężeniu Największe różnice odnośnie przekonania personelu co do powiadomienia pacjenta o możliwości starania się o odszkodowanie odnotowano w powiązaniu z wiekiem i podobnie jak w poprzednich poglądach - w grupie osób najstarszych (60 lat i wzwyż) w porównaniu z innymi było najwięcej uznających, że pacjent nie uzyskałby tej informacji. 54

55 Osoba odpowiedzialna za powiadomienie pacjenta, że może wystąpić o odszkodowanie w przypadku podania chemioterapeutyku o 10-krotnym stężeniu Personel oddziałów położniczo-ginekologicznych częściej niż pozostałych wskazywał przełożonego jako odpowiedzialnego za powiadomienie pacjenta o możliwości wystąpienia o odszkodowanie (47,6%, na oddziałach chirurgii ogólnej 38,1%, a ortopedii 35,9%). Z kolei w jednostkach akredytowanych co drugi ankietowany wskazywał na samego siebie (50,1%), podczas gdy w nieakredytowanych co trzeci (37,4%). W szpitalach bez certyfikatu co czwarty uznawał, że mógłby to zrobić lekarz prowadzący (27,8%), a w certyfikowanych co piąty/szósty (18,2%). Stanowisko, płeć i wiek różnicowały opinie co do osoby, która powinna poinformować o możliwości wystąpienia o odszkodowanie podobnie jak w przypadku informowania o możliwości złożenia skargi. 55

56 Modele systemów zgłaszania zdarzeń niepożądanych w opinii personelu medycznego - wymogi, kryteria i zabezpieczenia, jakie systemy powinny uwzględniać. Akceptacja opisanych modeli Pytania dotyczące opinii personelu medycznego odnośnie systemów zgłaszania ZN, poprzedzono w ankiecie poniższymi informacjami: System zgłaszania służy do zbierania doświadczeń wynikających z popełnionych pomyłek i zdarzeń niepożądanych. Są różne modele tego systemu: system anonimowy, to system w którym zdarzenia zgłaszane przez personel medyczny nie zawierają danych osobowych zgłaszającego, ani żadnych innych informacji umożliwiających identyfikację system poufny: oznacza, że tożsamość osoby zgłaszającej określony przypadek znana jest wyłącznie osobie odpowiedzialnej za realizację programu w danej placówce. Taka osoba zapewnia informację zwrotną oraz, jeżeli istnieje taka potrzeba, konieczne wsparcie osobie zgłaszającej zdarzenie niepożądane. Podano również zwięzłą charakterystykę możliwych modeli systemów zgłaszania ZN: Model Systemu Zgłaszania Anonimowość / poufność / utajnianie danych Dodatkowe wyjaśnienia dotyczące zdarzenia niepożądanego Dostarczanie informacji zwrotnej zgłaszającemu lekarzowi / pielęgniarce a. Anonimowy (zgłaszający nieznany) Dane osobowe i tożsamość nieznane Brak możliwości uzyskania dodatkowych wyjaśnień ze względu na anonimowość Brak możliwości dostarczenia informacji zwrotnej ze względu na anonimowość b. Poufny (zgłaszający znany wyłącznie osobie odpowiedzialnej) Osoba odpowiedzialna zna tożsamość zgłaszającego lecz nie wolno jej tego ujawniać Możliwość uzyskania dodatkowych wyjaśnień Możliwość dostarczenia informacji zwrotnej c. Warunkowo- poufny (poufność nierespektowana w przypadkach ciężkich zdarzeń niepożądanych) Osoba odpowiedzialna zna tożsamość zgłaszającego i ujawni ją kierownictwu jednostki wyłącznie w przypadku ciężkiego zdarzenia niepożądanego Możliwość uzyskania dodatkowych wyjaśnień Możliwość dostarczenia informacji zwrotnej 56

57 Najmniejszą akceptację uzyskał model anonimowy, absolutnie nie do przyjęcia zdaniem 38,4% kadry medycznej kierującej oddziałami szpitala. Z kolei podobna część respondentów w pełni akceptowała model-poufny (39%) i nieco większa (45,7%) model warunkowo-poufny. To z kolei przełożyło się na wskazania ankietowanych na model, który sami by wybrali z tych trzech zaprezentowanych prawie połowa (49,6%) opowiedziała się za modelem warunkowo-poufnym, przeciętnie co trzecia osoba (36,9%) za poufnym, a jedynie co osiemnasta (5,7%) za anonimowym. Zwraca uwagę fakt nie udzielenia odpowiedzi przez 8,9% do 14,2% na pytanie dotyczące akceptacji opisanych modeli, oraz brak wskazań na jeden z nich przez 7,9% osób (3,2% braków odpowiedzi i 4,7% odpowiedzi nie wiem ). 57

58 Akceptacja trzech opisanych modeli systemu zgłaszania zdarzeń niepożądanych kształtowała się na podobnym poziomie w badanych oddziałach oraz niezależnie od faktu posiadania akredytacji. Również piastowane stanowisko i płeć nie odgrywały znaczącej roli. Największe zróżnicowanie zdań zaobserwowano w powiązaniu z wiekiem personelu spadała akceptacja modelu anonimowego, a wzrastała pełna akceptacja dla modelu poufnego i warunkowo-poufnego. 58

59 59

60 Powyższe opinie przełożyły się na brak znaczącego zróżnicowania opinii przy wyborze jednego z modeli ze względu na rozpatrywane zmienne za wyjątkiem wieku o ile w całej zbadanej grupie najczęściej wybierano model warunkowo-poufny, a następnie poufny, to w grupie poniżej 40 lat i powyżej 59 lat oba modele miały podobną liczbę wskazań. 60

61 Osoba odpowiedzialna za zbieranie informacji o zdarzeniach niepożądanych Ankietowani poproszono o wyrażenie swojego zdania na temat osoby, która mogłaby pełnić funkcję odpowiedzialnej za gromadzenie informacji o zdarzeniach niepożądanych przy założeniu, że w szpitalu wprowadzono model poufny lub warunkowo-poufny. Zdecydowana większość (78,5%) chciałaby, aby osoba odpowiedzialna za system reprezentowała grupę zawodową odpowiadającego respondenta. Tym samym 83,5% lekarzy, chciałoby aby był to lekarz i 75,1% pielęgniarek, aby była to pielęgniarka. Co szósta osoba (15,9%) uznała, że to nieistotne, a 4,2% nie chciałoby na tym miejscu osoby z własnej grupy zawodowej. Personel oddziałów chirurgii ogólnej nieco częściej był zainteresowany, by osoba odpowiedzialna za zbieranie informacji o ZN reprezentowała jego grupę zawodową i dwa razy rzadziej wskazywał, że to nieistotne w porównaniu z reprezentującymi oddziały ortopedii oraz położnictwa i ginekologii. 61

62 Prawie połowa (46,9%) ankietowanych uznała, że za zbieranie informacji o ZN i zapewnienie informacji zwrotnej zgłaszającemu powinna być odpowiedzialna osoba wyznaczona w szpitalu. Przeciętnie co czwarty (24,7%) respondent wskazał na osoby wyznaczone w oddziałach, a niewiele mniej (22,6%) na przełożonego. Zdecydowanie niski poziom akceptacji dla pełnienia takiej roli znalazły osoby spoza szpitala (1,7%). Ankietowani mieli możliwość uzasadnienia swojego wyboru w pytaniu otwartym (odpowiedzi w załączniku pogrupowane kolejno według odpowiedzi na pytanie 11). W oddziałach położniczo-ginekologicznych częściej niż w chirurgicznych i ortopedycznych uważano, że odpowiedzialny za zbieranie informacji o ZN i zapewnianie informacji zwrotnej zgłaszającemu powinien być przełożony a rzadziej wskazywano na wyznaczone osoby ze szpitala. 62

63 Lekarze i pielęgniarki w wieku do 40 lat częściej niż pozostali wskazywali, że taką rolę powinny pełnić wyznaczone osoby w oddziałach, a rzadziej wyznaczone osoby w szpitalu takiego zdania była co trzecia osoba, a pozostałych grupach wiekowych przeciętnie co druga. 63

64 Identyfikacja oddziału, w którym wystąpiło zdarzenie niepożądane Większość odpowiadających (66,3%), czyli dwóch na trzech uznała, że przekazywaniu anonimowych lub poufnych danych o ZN powinna towarzyszyć identyfikacja oddziału, w którym miało ono miejsce. Co piąta osoba (20,4%) była zdania, że oddziału nie należy wskazywać, a co ósma (12,5%) nie miała zdania. Preferencje personelu medycznego odnośnie identyfikacji oddziału, w którym wystąpiło zdarzenie, były istotnie różne w zależności od stanowiska, płci i wieku. Częściej identyfikację oddziału dopuszczaliby lekarze (73,2%) niż pielęgniarki (59,5%) oraz mężczyźni (75,9%) niż kobiety (60%). Akceptacja dla identyfikacji oddziału rosła z wiekiem od 58% w grupie poniżej 40 lat do 78,7% w grupie od 60 lat wzwyż. 64

65 Typ zdarzeń niepożądanych zgłaszanych do systemu By poznać zdanie kierujących oddziałami odnośnie potrzeby ścisłego określania zdarzeń niepożądanych zgłaszanych do systemu ich raportowania, przedstawiono w ankiecie charakterystykę 3 modeli przedstawionych poniżej. Model a. Wyłącznie obowiązkowy b. Obowiązkowo -uznaniowy c. Wyłącznie uznaniowy Kryteria dla zdarzeń niepożądanych podlegających zgłoszeniu Istnieje lista zdarzeń niepożądanych, które obowiązkowo podlegają zgłoszeniu. Istnieje lista zdarzeń niepożądanych, które obowiązkowo podlegają zgłoszeniu, a fakt zgłoszenia określonego zdarzenia zależy od uznania lekarza czy pielęgniarki. Zgłoszenie zdarzenia niepożądanego jest uzależnione wyłącznie od uznania lekarza lub pielęgniarki. Najczęściej wskazywano na model wyłącznie obowiązkowy (68,2%), a następnie obowiązkowouznaniowy (27%). Z najmniejszą akceptacją spotkał się model wyłącznie uznaniowy (4%). 65

66 Nie odnotowano istotnych różnic w opiniach personelu oddziałów zabiegowych i zachowawczych w kwestii wyboru modelu dla typu zgłaszanych ZN. Choć we wszystkich trzech typach oddziałów zabiegowych najczęściej wskazywano typ wyłącznie obowiązkowy, to jego akceptacja była największa w oddziałach położniczo-ginekologicznych (78,4%), w których rzadziej wybierano typ obowiązkowouznaniowy (17,9%). Wiek odgrywał istotną rolę w wybieranym modelu ze względu na kryteria dla ZN podlegających zgłoszeniu im starszy personel medyczny tym częściej wskazania na model wyłącznie obowiązkowy, a rzadziej na obowiązkowo-uznaniowy. 66

67 Przyczyny pomijania w rozmowach personelu medycznego tematyki zdarzeń niepożądanych oraz niechętnego informowania o nich pacjentów Podstawy pomijania w rozmowach tematyki zdarzeń niepożądanych Respondentów spytano również o przyczyny pomijania w rozmowach ze współpracownikami, kolegami, przełożonymi w trakcie odprawy czy na spotkaniach wewnątrz-oddziałowych tematu zdarzeń niepożądanych ponownie prosząc o dokonanie założenia, że byli jego uczestnikami. Największe obawy w podejmowaniu rozmów na ten temat wzbudza w ankietowanych: możliwość wydostania się informacji o zdarzeniu do mediów, niezręczność w przyznawaniu się do błędów, pogorszenie własnego wizerunku u współpracowników ( Nie chcę by mówiono, że jestem niekompetentnym lekarzem / pielęgniarką ) na te powody wskazał co najmniej co czwarty respondent. Niewiele mniej osób (co czwarta/piąta) obawiałoby się też, że informacja o zdarzeniu dotrze do nadzoru specjalistycznego lub że sam pacjent dowie się i złoży skargę oraz że spotkają się z reprymendą ze strony przełożonego. Rzadziej natomiast obawiano się (co ósmy ankietowany), że przyznanie się do pomyłki mogłoby mieć niekorzystne następstwa dla dalszej kariery zawodowej. Co dziewiąty ankietowany przyznał, że kiedy jest zajęty, nie ma głowy do takich rozmów. Dla co dwunastej osoby kierującej oddziałem przekonanie, że przyznanie się do pomyłki i tak nie pomoże poszkodowanemu pacjentowi również może być podstawą do pomijania w rozmowach tematu ZN. Jeszcze rzadziej przyczynkiem do takiego postępowania jest brak zwyczaju dyskutowania o ZN w oddziale lub przeświadczenie, że informowanie o ZN i tak niczego nie poprawi w oddziale. 67

68 Zdecydowanie się zgadzam (%) Zdecydowanie się zgadzam + zgadzam się (%) Niezręcznie jest przyznawać się do popełnianych błędów 4,2 28,0 Informacja o zdarzeniu mogłaby przedostać się do mediów; prasa zaczęłaby o tym pisać Nie chcę by mówiono, że jestem niekompetentnym lekarzem / pielęgniarką Informacja o zdarzeniu mogłaby dotrzeć do nadzoru specjalistycznego, Izby Lekarskiej, Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej, itp. 5,2 27,5 3,9 25,3 3,2 23,3 Pacjent mógłby dowiedzieć się i złożyć skargę 4,8 21,9 Mógłbym dostać reprymendę 3,7 19,6 Przyznanie się do pomyłki mogłoby mieć niekorzystne następstwa dla mojej kariery zawodowej 2,7 13,0 Kiedy jestem zajęty, nie mam głowy do rozmów na taki temat 2,3 11,8 Fakt, że przyznam się do pomyłki i tak nie pomoże poszkodowanemu pacjentowi W naszym oddziale nie ma zwyczaju rozmawiania o zdarzeniach niepożądanych Informowanie o zdarzeniach niepożądanych i tak niczego nie poprawi w naszym oddziale 1,3 8,1 2,0 4,4 1,3 3,2 68

69 69

70 Nie odnotowano dużych różnic w opiniach co do podstaw pomijania tematyki zdarzeń niepożądanych w rozmowach między personelem oddziałów zabiegowych i zachowawczych, natomiast istotne różnice pomiędzy trzema typami samych oddziałów zabiegowych dotyczyły powodów przedstawionych na wykresie. Wynikały one głownie z różnego udziału personelu zdecydowanie przekonanego, że wymieniane powody nie są podstawą pomijania w rozmowach tematów związanych ze zdarzeniami niepożądanymi. Najczęściej zdecydowany sprzeciw wyrażała kadra oddziałów chirurgii ogólnej, a najrzadziej ortopedii. Największe dysproporcje dotyczyły możliwości otrzymania reprymendy, niekorzystnych następstw w karierze zawodowej oraz przekonania, że przyznanie się do pyłki nie pomogłoby poszkodowanemu pacjentowi. 70

71 Personel medyczny jednostek posiadających certyfikat akredytacyjny Ministerstwa Zdrowia rzadziej niż niecertyfikowanych potwierdzał, że wymienione w ankiecie przyczyny są podstawą do pomijania tematyki ZN w rozmowach poza dwoma: brakiem zwyczaju podejmowania tych tematów w oddziale oraz obawami co do postrzegania lekarza / pielęgniarki jako niekompetentnych. Pomiędzy rozkładami odpowiedzi na te dwa pytania nie odnotowano różnic znamiennych statystycznie. W pozostałych przypadkach dla każdej kategorii mieściły się w granicach kliku punktów procentowych, za wyjątkiem wskazań dotyczących braku wiary w to, że informowanie o zdarzeniach niepożądanych przyczyni się do poprawy w oddziale. Połowa odpowiadających z jednostek 71

72 akredytowanych (52,2%) zdecydowanie nie zgodziła się ze stwierdzeniem, że informowanie niczego nie poprawi, a w szpitalach nieakredytowanych 41,1%. Szeregując przyczyny ze względu na odsetek odpowiedzi zdecydowanie się zgadam i zgadzam się odrębnie w jednostkach akredytowanych i nieakredytowanych, nie odnotowano zmian w hierarchii w porównaniu do tabeli opracowanej na ogóle odpowiedzi. 72

73 73

74 Różnice odnotowane pomiędzy opiniami lekarzy i pielęgniarek również dotyczyły głównie zdecydowanego przekonania co do wpływu wymienionych przyczyn na pomijanie w rozmowach tematu zdarzenia. Największa różnica 12,7 punktów procentowych dotyczyła stwierdzenia o niezręczności w przyznawaniu się do własnych błędów nie zgodził się z tym co trzeci lekarz (33,9%) i co piąta pielęgniarka (21,2%). Następne większe różnice dotyczyły zdecydowanego oponowania wobec stwierdzeń o braku zwyczaju rozmawiania o ZN (53,2% lekarzy i 41,5% pielęgniarek), o braku głowy do rozmowy na taki temat, gdy jest się zajętym (42,2% lekarzy i 30,8% pielęgniarek), o przekonaniu, że informowanie i tak niczego nie poprawi w oddziale (53,4% lekarzy i 42,1% pielęgniarek) oraz możliwości dostania reprymendy (36,5% lekarzy i 25,3% pielęgniarek). Pielęgniarki częściej niż lekarze nie zgadzały się, że podstawą do pomijania w rozmowach tematu ZN jest przekonanie, że przyznanie się do pomyłki nie pomoże poszkodowanemu pacjentowi oraz obawa przed wyciekiem informacji o błędzie do prasy/mediów. Porównując hierarchię podstaw do pomijania tematyki ZN w rozmowach stwierdzono, że lekarze najmocniej obawiali się przedostania się informacji do mediów (co trzeci zgadzał się z takim stwierdzeniem), a pielęgniarki najczęściej wskazywały na niezręczność w przyznawaniu się do błędu. Analogicznie jak w przypadku zajmowanych stanowisk, tak i w przypadku płci, mężczyźni częściej zdecydowanie nie zgadzali się, że niezręczność w przyznawaniu się do błędu (35,5%, a wśród kobiet 22,3%), możliwość dostania reprymendy (38 6%, a wśród kobiet 25,8%), brak zwyczaju rozmawiania o zdarzeniach (54,8%, a wśród kobiet 42,2%), brak głowy do rozmów na taki temat, gdy jest się zajętym (43,3%, a wśród kobiet 32,3%) to podstawy do pomijania w rozmowach tematyki zdarzeń niepożądanych. Także w przypadku pozostałych stwierdzeń mężczyźni częściej zdecydowanie oponowali, ale różnica w punktach procentowych była mniejsza (nie przekraczała dziesięciu punktów). Wyjątek stanowiło stwierdzenie dotyczące uznania, że przyznanie się do pomyłki i tak nie pomoże pacjentowi w tym wypadku częściej nie zgadzały się kobiety, tak jak i pielęgniarki. Mężczyźni podobnie jak lekarze najbardziej obawiali się przedostania się informacji do mediów/prasy, kobiety tak jak i pielęgniarki wskazywały najczęściej na niezręczność w przyznawaniu się do błędów. Im starszy personel medyczny, tym częściej zdecydowanie negował wymienione w ankiecie przyczyny omijania w rozmowach tematyki ZN. Najmłodsza kadra najbardziej obawiałaby się przedostania się informacji o zdarzeniu do mediów/prasy. 74

75 75

76 76

77 77

78 Zdarzenia niepożądane, w których uczestniczył personel medyczny Co siódmy ankietowany przyznał, że zdarzało mu się niechętnie rozmawiać o zdarzeniach niepożądanych, w których uczestniczył. Respondenci, którzy nie brali udziału w ZN, byli poproszeni o pominięcie tego pytania. Co najwyżej siódmy/ósmy ankietowany nie uczestniczył w zdarzeniach niepożądanych, skoro 13,5% nie udzieliło odpowiedzi (kategoria ta może zawierać również osoby, które uczestniczyły w ZN, ale nie zdecydowały się na wybranie żadnej z zaproponowanych w kafeterii odpowiedzi). 78

79 Co siódmy ankietowany przyznał, że zdarzało mu się niechętnie rozmawiać o zdarzeniach niepożądanych, w których uczestniczył. Odnotowano różny poziom braków odpowiedzi pomiędzy trzema typami oddziałów zabiegowych. W przypadku oddziałów chirurgii ogólnej co najwyżej dziesiąty lekarz lub pielęgniarka nie uczestniczyli w zdarzeniu niepożądanym, podczas gdy na położniczo-ginekologicznych co najwyżej piąty/szósty. Co najwyżej dziesiąty lekarz oraz mężczyzna brał udział w zdarzeniu niepożądanym i co najwyżej szósta pielęgniarka. Ponieważ poziom braków odpowiedzi był najwyższy w najmłodszej grupie wiekowej, można podsumować, że najrzadziej w zdarzeniach niepożądanych brał udział najmłodszy personel, a także rzadziej pielęgniarki i kobiety niż lekarze i mężczyźni oraz kadra oddziałów położniczoginekologicznych. Brak odpowiedzi na pytanie o rozmowę na temat ZN, w których uczestniczył ankietowany Liczba (n) Procent (%) Oddział Oddział zabiegowy Zabiegowe ,4 Zachowawcze ,7 Chirurgia ogólna 40 9,9 Ortopedia 35 13,4 Położnictwo i Ginekologia 55 18,2 Certyfikat akredytacyjny MZ w szpitalu Tak ,3 Nie 82 12,3 Stanowisko Płeć Wiek Lekarz ,2 Pielęgniarka ,5 Mężczyzna 79 10,2 Kobieta ,5 < 40 lat 27 18, lat 82 14, lat 93 11,9 > 59 lat 42 12,8 79

80 Jeżeli chodzi o skłonność do rozmów o zdarzeniach niepożądanych, w których respondenci brali udział jedyne różnice statystyczne dotyczyły płci i wieku. Mężczyźni nieco częściej (33,9%) w zdecydowany sposób oponowali wobec stwierdzenia o niechętnym podejmowaniu tematu niż kobiety (26,3%). Większe różnice zaobserwowano w odpowiedziach między respondentami z różnych grup wiekowych starsi deklarowali większą otwartość w tym względzie, również częściej zaprzeczając. 80

81 Kategorie zdarzeń niepożądanych, w których uczestniczył personel medyczny Na pytanie o rodzaj zdarzenia niepożądanego, w którym uczestniczył ankietowany, nie uzyskano odpowiedzi od co czwartej osoby (24,8%). Natomiast co piąty respondent (20,2%) uczestniczył w ZN związanym z farmakoterapią, co szósty z diagnostyką i rozpoznaniem (16,2%) lub z zakażeniem (15,7%), a co siódmy z awarią sprzętu medycznego (14,2%) lub zabiegiem operacyjnym (14,1%). Kategoria zdarzenia niepożądanego, w którym uczestniczył/a lekarz/pielęgniarka Procent (%) wśród wszystkich respondentów w grupie Procent (%) wśród udzielających odpowiedzi na pytanie Diagnostyka i rozpoznanie 16,2 21,5 Farmakoterapia 20,2 26,9 Zabieg operacyjny 14,1 18,7 Zakażenie 15,7 20,8 Awaria sprzętu medycznego 14,2 18,8 Inna 15,6 20,8 81

82 Również na podstawie nieudzielonych odpowiedzi na pytanie o kategorię zdarzeń niepożądanych, w których uczestniczyli ankietowani można stwierdzić, że rzadziej miał z nimi do czynienia personel oddziałów położniczo-ginekologicznych, pielęgniarki, kobiety oraz personel młodszy. Oddział Brak odpowiedzi na pytanie o kategorię ZN, w których uczestniczył ankietowany Liczba (n) Procent (%) Oddział zabiegowy Zabiegowe ,4 Zachowawcze ,6 Chirurgia ogólna 89 22,0 Ortopedia 55 21,0 Położnictwo i Ginekologia 93 30,8 Certyfikat akredytacyjny MZ w szpitalu Tak ,0 Nie ,8 Stanowisko Płeć Wiek Lekarz ,7 Pielęgniarka ,2 Mężczyzna ,9 Kobieta ,7 < 40 lat 51 35, lat , lat ,2 > 59 lat 70 21,3 82

83 Nie odnotowano istotnej różnicy między oddziałami zachowawczymi i zabiegowymi w częstości uczestniczenia w ZN związanych z diagnostyką i rozpoznaniem oraz zakażeniami. Kadra medyczna oddziałów zabiegowych rzadziej brała udział w błędach związanych z farmakoterapią, a częściej z zabiegami operacyjnymi oraz awarią sprzętu medycznego i zdarzeniami innego rodzaju. W oddziałach zachowawczych personel najczęściej uczestniczył w zdarzeniach związanych z farmakoterapią, a w zabiegowych z zabiegami operacyjnymi. Kategoria zdarzenia niepożądanego, w którym uczestniczył/a lekarz/pielęgniarka Procent (%) wśród wszystkich respondentów w grupie Procent (%) wśród udzielających odpowiedzi na pytanie Diagnostyka i rozpoznanie Zabiegowe 15,8 20,9 Zachowawcze 17,4 23,1 Farmakoterapia Zabieg operacyjny Zakażenie Zabiegowe 14,0 18,6 Zachowawcze 26,8 35,6 Zabiegowe 23,2 30,7 Zachowawcze 3,9 5,2 Zabiegowe 16,9 22,3 Zachowawcze 14,6 19,3 Awaria sprzętu medycznego Zabiegowe 17,3 22,9 Zachowawcze 10,4 13,8 Inna Zabiegowe 12,8 17,0 Zachowawcze 18,8 25,0 83

84 Nie odnotowano istotnej różnicy między trzema rodzajami oddziałów zabiegowych w częstości uczestniczenia w ZN związanych z farmakoterapią oraz zakażeniami i awarią sprzętu medycznego, choć w tych dwóch ostatnich nieco częściej dochodziło na ortopedii. Personel medyczny oddziałów chirurgii ogólnej istotnie częściej uczestniczył w ZN związanych z diagnostyką i rozpoznaniem. Zdarzenia tej kategorii oraz dotyczące zabiegów operacyjnych są najczęściej spotykane na oddziałach chirurgii ogólnej. Najczęstszym problemem oddziałów położniczo-ginekologicznych są również błędy związane z zabiegami operacyjnymi, personel tych oddziałach zgłaszał je częściej niż pozostałych. Również na ortopedii personel najczęściej spotykał się z błędami dotyczącymi zabiegów operacyjnych i podobnie często z awarii sprzętu medycznego oraz zakażeń. Kategoria zdarzenia niepożądanego, w którym uczestniczył/a lekarz/pielęgniarka Procent (%) wśród wszystkich respondentów w grupie Procent (%) wśród udzielających odpowiedzi na pytanie Diagnostyka i rozpoznanie Chirurgia ogólna 21,0 27,0 Ortopedia 11,1 14,0 Położnictwo i Ginekologia 12,9 18,7 Farmakoterapia Zabieg operacyjny Zakażenie Chirurgia ogólna 14,9 19,0 Ortopedia 12,6 15,9 Położnictwo i Ginekologia 14,6 21,1 Chirurgia ogólna 21,3 27,3 Ortopedia 22,5 28,5 Położnictwo i Ginekologia 26,5 38,3 Chirurgia ogólna 15,3 18,7 Ortopedia 22,1 27,5 Położnictwo i Ginekologia 15,2 23,9 Awaria sprzętu medycznego Chirurgia ogólna 14,6 19,7 Ortopedia 21,8 28,0 Położnictwo i Ginekologia 16,6 22,0 Inna Chirurgia ogólna 10,9 14,0 Ortopedia 17,9 22,7 Położnictwo i Ginekologia 10,6 15,3 84

85 Personel medyczny jednostek posiadających certyfikat akredytacyjny Ministerstwa Zdrowia nieco częściej wskazywał, że miał do czynienia ze zdarzeniami niepożądanymi dotyczącymi zabiegów operacyjnych i zakażeń. W jednostkach tych najczęściej wskazywano na zdarzenia związane z farmakoterapią, a najrzadziej z awariami sprzętu medycznego, choć różnice mieszczą się w zakresie kilku punktów procentowych. W jednostkach bez certyfikatu również najczęściej odnotowywano błędy związane z farmakoterapią, a najrzadziej z zabiegami operacyjnymi i zakażeniami. Kategoria zdarzenia niepożądanego, w którym uczestniczył/a lekarz/pielęgniarka Procent (%) wśród wszystkich respondentów w grupie Procent (%) wśród udzielających odpowiedzi na pytanie Diagnostyka i rozpoznanie Akredytowany 17,4 22,6 Nieakredytowany 14,8 20,2 Farmakoterapia Zabieg operacyjny Zakażenie Akredytowany 19,3 25,1 Nieakredytowany 22,0 30,0 Akredytowany 15,7 20,4 Nieakredytowany 10,7 14,6 Akredytowany 17,5 22,8 Nieakredytowany 13,1 17,9 Awaria sprzętu medycznego Akredytowany 13,4 17,4 Nieakredytowany 15,1 20,6 Inna Akredytowany 16,4 21,4 Nieakredytowany 14,9 20,4 85

86 Lekarze zdecydowanie częściej uczestniczyli w zdarzeniach związanych z diagnostyką i rozpoznaniem oraz zabiegami operacyjnymi oraz nieco częściej w zdarzeniach będących skutkiem awarii sprzętu medycznego. Z kolei pielęgniarki istotnie częściej zgłaszały uczestnictwo w zdarzeniach innych niż wymienione w ankiecie, a także nieco częściej związanych z farmakoterapią. Porównywalna była częstotliwość uczestnictwa w zdarzeniach związanych z zakażeniami pomiędzy oboma grupami zawodowymi. Kategoria zdarzenia niepożądanego, w którym uczestniczył/a lekarz/pielęgniarka Procent (%) wśród wszystkich respondentów w grupie Procent (%) wśród udzielających odpowiedzi na pytanie Diagnostyka i rozpoznanie Lekarz 25,3 31,1 Pielęgniarka 6,1 8,9 Farmakoterapia Zabieg operacyjny Zakażenie Lekarz 18,6 22,9 Pielęgniarka 22,1 32,1 Lekarz 23,3 28,7 Pielęgniarka 3,5 5,2 Lekarz 16,7 20,5 Pielęgniarka 14,3 20,8 Awaria sprzętu medycznego Lekarz 17,2 21,2 Pielęgniarka 11,0 16,0 Inna Lekarz 9,7 12,0 Pielęgniarka 22,5 32,6 86

87 Przyczyny niechętnego informowania pacjentów o zdarzeniach niepożądanych przez personel medyczny Najsilniejsze powody, dla których personel medyczny nie zawsze chętnie informuje pacjentów o ZN, jest możliwość wniesienia skargi przez pacjenta oraz narażenie personelu na niemiłe kontakty z rodziną pacjenta. Z kolei najrzadziej na przyczynę nieinformowania pacjenta uznawano chęć zachowania solidarności zawodowej ( Jeśli będziemy informować o tym pacjentów, niektórzy koledzy znajdą się w trudnym położeniu, Może to obciążać innych współpracowników ) niemniej jednak co drugi respondent uważa, że takie podejście powoduje zatajanie przed pacjentami informacji o zdarzeniu. Zdecydowanie się zgadzam (%) Zdecydowanie się zgadzam + zgadzam się (%) Pacjent może wnieść skargę 25,2 80,8 Może to nas narazić na niemiły kontakt z rodziną pacjenta 15,1 73,6 Może to przedstawiać oddział w niekorzystnym świetle 10,4 62,7 Niezręcznie jest przyznawać, że popełniliśmy pomyłkę 8,9 61,4 Koledzy nie zaryzykują potencjalnej możliwości ingerencji mediów 11,9 56,4 Koledzy nie chcą informować pacjenta o ewentualnych przyszłych skutkach i konsekwencjach zdarzeniach niepożądanego któremu i tak nie sposób zaradzić Jeśli będziemy informować o tym pacjentów, niektórzy koledzy znajdą się w trudnym położeniu 10,2 51,9 8,7 51,2 Może to obciążać innych współpracowników 8,4 51,1 87

88 88

89 Przeprowadzone testy statystyczne wskazały na istotne różnice w opiniach personelu oddziałów zabiegowych i zachowawczych poza dwoma: możliwością narażenia na niemiły kontakt z rodziną oraz niezręczność w przyznawaniu się do pomyłki. W pozostałych przypadkach różnice w obrębie każdej kategorii odpowiedzi mieściły się w granicach kilku punktów procentowych. Kadra medyczna oddziałów chirurgii ogólnej najczęściej (17,9%) zdecydowanie zgadzała się ze stwierdzeniem, że koledzy nie chcą informować pacjenta o ewentualnych przyszłych skutkach ZN, któremu i tak nie sposób zaradzić, a personel oddziałów ortopedii najrzadziej był o tym przekonany w zdecydowany sposób (6,7%). Co czwarty odpowiadający z ortopedii (23,4%) ani się zgadzał, ani się nie zgadzał z takim stwierdzeniem, podczas gdy na położnictwie i ginekologii co dziewiąty (10,8%). Lekarze i pielęgniarki oddziałów położniczo-ginekologicznych częściej oponowali wobec takiego powodu niechętnego informowania pacjentów niż pozostałych oddziałów zabiegowych (łącznie 29,8% odpowiedzi nie zgadzam się i zdecydowanie się nie zgadzam podczas gdy na chirurgii ogólnej 22%, a na ortopedii 18,3%). Ze stwierdzeniem, że niechętne informowanie pacjentów o ZN może wynikać z możliwości obciążenia innych współpracowników najczęściej w zdecydowany sposób zgadzali się pracujący w oddziałach chirurgii ogólnej (17%), a najrzadziej w oddziałach ortopedii (4,7%). Jednak po zsumowaniu odpowiedzi zdecydowanie się zgadzam i zgadzam się różnice między oddziałami nie przekraczały 10 punktów procentowych: 47,5% w oddziałach ortopedycznych, 53,9% w oddziałach chirurgii ogólnej i 56,5% w oddziałach położnictwa i ginekologii. Analogicznie lekarze i pielęgniarki oddziałów chirurgii ogólnej zdecydowanie najczęściej zgadzali się z tym, że powodami niechętnego informowania pacjentów o błędach jest możliwość przedstawienia oddziału w niekorzystnym świetle (19,2%) oraz wprowadzenia kolegów w trudne położenie (18%), podczas gdy najrzadziej na ortopedii (odpowiednio 7,8% i 5,1%). Jednakże tak jak i uprzednio łącznie odpowiedzi aprobujące w poszczególnych oddziałach różniły się maksymalnie o kilka punktów procentowych. Chociaż testy wykazały różnice znamienne statystycznie w odpowiedziach między personelem szpitali akredytowanych i nieakredytowanych w przypadku pierwszych pięciu stwierdzeń, to mieściły się one zawsze w granicach kilku punktów procentowych. 89

90 90

91 91

92 92

93 Chociaż testy wskazują na istotne różnice w opiniach co do przyczyn niechętnego informowania pacjentów o ZN w zależności od zajmowanego stanowiska, to nie przekraczały one 10 punktów procentowych, za wyjątkiem zdecydowanej zgody ze stwierdzeniem, że koledzy nie zaryzykują potencjalnej możliwości ingerencji mediów wśród lekarzy 17,0%, a wśród pielęgniarek 6,6%. Traktując odpowiedzi ; zdecydowanie zgadzam się i zgadzam się łącznie wśród lekarzy uzyskano 56,9% aprobaty, a wśród pielęgniarek 47%. Analogicznie przedstawiały się wyniki rozpatrywane pod kątem płci 18% mężczyzn i 8% kobiet zdecydowanie się zgadzało z tym stwierdzeniem, natomiast po połączeniu dwóch kategorii wyrażających zgodę odpowiednio 63,3% i 54,5%. Mężczyźni również nieco częściej uważali, że przyczyną może być obawa przed znalezieniem się kolegów w trudnym położeniu 59,2% w porównaniu do 47,9% kobiet. Z kolei różnice opinii kadry medycznej ze względu na wiek dotyczyły częstszej w najstarszej grupie wiekowej niż w pozostałych zdecydowanej zgody ze wszystkimi stwierdzeniami poza jednym dotyczącym niezręczności w przyznawaniu się do popełnianych błędów jako powodu unikania rozmowy z pacjentem o zdarzeniu niepożądanym. W tym wypadku najstarszy personel (od 60 lat wzwyż) częściej niż pozostały nie zgadzał się, że taka niezręczność jest właśnie powodem unikania rozmów (38,3% łącznie z kategorii nie zgadzam się i zdecydowanie się nie zgadzam w grupie najstarszej, 24,9% w grupie lat, 20,4% w grupie lat i 25,5% w grupie najmłodszej poniżej 40 lat). 93

94 94

95 Spodziewane zachowanie przełożonego w obliczu informacji o dojściu do zdarzenia niepożądanego Respondenci zapytani o to, czego oczekiwaliby w związku z poinformowaniem przełożonego o zdarzeniu niepożądanym najczęściej wskazywali na otrzymanie reprymendy w cztery oczy, ale też na spotkanie się z empatią i zrozumieniem. Raczej nie oczekiwaliby odsunięcia od wykonywania niektórych czynności, a przede wszystkim skrytykowania w obecności kolegów. 95

96 Różnice w odczuciach personelu medycznego oddziałów zabiegowych i zachowawczych czego mógłby się spodziewać na skutek poinformowania przełożonego o zdarzeniu niepożądanym dotyczyły odsunięcia od wykonywania czynności oraz skrytykowania w obecności kolegów, ale nie były znaczące. Kadra oddziałów położniczo-ginekologicznych częściej była wręcz pewna (48,3%) reprymendy w cztery oczy niż pozostałych oddziałów (39% na ortopedii i 36,6% na chirurgii ogólnej). Odsunięcia od wykonywania niektórych czynności najmniej spodziewaliby się pracujący w oddziałach ortopedycznych. Personel medyczny szpitali akredytowanych spodziewał się podobnych reakcji przełożonego jak personel jednostek bez certyfikatu. Pielęgniarki częściej z pewnością oczekiwałyby reprymendy w cztery oczy (47,9%) niż lekarze (35%) i podobnie kobiety (47,4%) w porównaniu z mężczyznami (32,7%). 96

97 Im starszy personel tym rzadziej z pewnością by oczekiwał reprymendy od przełożonego w cztery oczy, ale częściej prawdopodobnej krytyki w obecności kolegów i odsunięcia o wykonywania niektórych czynności. 97

98 Przyczyny występowania zdarzeń niepożądanych, którym można było zapobiec Respondenci uznali za najczęstszą przyczynę ZN w szpitalu, którym można było zapobiec, zbytnie obciążenie personelu pracą. Ten argument miał zdecydowanie więcej wskazań niż pozostałe (prawie połowa głosów zdecydowanie się zgadzam, a siedem na osiem osób zdecydowanie tak lub tak ). Druga z kolei, choć znacznie rzadziej wskazywana przyczyna, to brak dostatecznej motywacji u pielęgniarek (co najmniej co piąta osoba wybrała zdecydowanie się zgadzam, a łącznie z uwzględnieniem zgadzam się 47%). Ten powód był dwukrotnie częściej wskazywany niż brak dostatecznej motywacji u lekarzy, który z kolei był drugim z najrzadziej wskazywanych po przestarzałych lub niekompletnych procedurach. Te miały najmniej wskazań 7% zdecydowanych tak i 22,4% łącznie z tak. Zdecydowanie się zgadzam (%) Zdecydowanie się zgadzam + zgadzam się (%) Personel jest zbytnio obciążony pracą 48,8 87,5 Pielęgniarki nie mają dostatecznej motywacji 21,6 47,0 Brak jest zwyczaju wzajemnego zwracania sobie uwagi 10,1 38,7 Często personel medyczny nie uzyskuje dostatecznego wsparcia ze strony bardziej doświadczonych kolegów 7,9 31,6 Brak jest dostatecznej edukacji i szkoleń 9,0 29,2 Lekarze nie mają dostatecznej motywacji 10,2 25,4 Procedury są przestarzałe lub niekompletne 7,0 22,4 98

99 99

100 Opinie personelu oddziałów zabiegowych i zachowawczych co do przyczyn zdarzeń niepożądanych były zbieżne nie odnotowano istotnych statystycznie różnic odnośnie braku dostatecznej motywacji u lekarzy lub pielęgniarek oraz aktualności lub kompletności procedur. W pozostałych przypadkach różnice choć znamienne statystycznie, nie przekraczały 10 punktów procentowych. Również w trzech porównywanych typach oddziałów zabiegowych nie było różnic statystycznie istotnych w opiniach dotyczących procedur, a znamienne przypadku motywacji u pielęgniarek mieściły się w granicach kliku punktów procentowych. Personel oddziałów chirurgicznych częściej nie zgadzał się ze stwierdzeniem, że brak motywacji u lekarzy prowadził do ZN, którym można było zapobiec (46,9%, na położnictwie i ginekologii 36,2%, a na ortopedii 32,5%), choć po zsumowaniu kategorii zdecydowanie się nie zgadzam i nie zgadzam się różnice nieco zacierają się (56% oponowało na chirurgii ogólnej, 48,5% na ortoepii i 48,4% na położnictwie i ginekologii). Z drugiej strony personel oddziałów chirurgii ogólnej częściej zgadzał się zdecydowanie, że przyczynami zdarzeń możliwych do uniknięcia są: brak dostatecznej edukacji i szkoleń (18,1%, na ortopedii 5,6 % oraz 6,4% na położnictwie i ginekologii), brak zwyczaju wzajemnego zwracania sobie uwagi (20,5%, na ortopedii 7,9 % oraz 8,1% na położnictwie i ginekologii) a także brak dostatecznego wsparcia ze strony bardziej doświadczonych kolegów (17%, na ortopedii 4,3 % oraz 6% na położnictwie i ginekologii). 100

101 101

102 Różnice w opiniach odnośnie zbyt dużego obciążenia pracą jako przyczyny ZN, którym można było zapobiec nie były istotne statystycznie w powiązaniu z faktem posiadania certyfikatu akredytacyjnego. Dla pozostałych stwierdzeń przeprowadzone testy wykazały znamienność statystyczną, jednak największe różnice dotyczyły opinii na temat dwóch powodów: pracownicy szpitali nieakredytowanych częściej wskazywali na przestarzałe lub niekompletne procedury (30,4% i 18,4% w akredytowanych) oraz brak dostatecznej edukacji i szkoleń (37% i 26,4% w akredytowanych). 102

103 Postrzeganie dużego obciążenia pracą jako powodu ZN było podobne w obu grupach zawodowych. W przypadku pozostałych potencjalnych przyczyn największe różnice zdań dotyczyły przestarzałych lub niekompletnych procedur oraz braku dostatecznej edukacji i szkoleń częściej wskazywali je lekarze. Również częściej zaznaczali brak dostatecznej motywacji u lekarzy, choć zwraca w tym wypadku uwagę spory udział odpowiedzi nie wiem wśród pielęgniarek (12,7%). 103

104 Różnice w opiniach mężczyzn i kobiet były analogiczne jak te dla lekarzy i pielęgniarek. Zbytnie obciążenie pracą było w podobnym stopniu postrzegane jako przyczyna ZN możliwych do uniknięcia przez personel obu płci oraz we wszystkich grupach wiekowych. Personel z najstarszej grupy wiekowej częściej oponował wobec stwierdzeń, że przyczynami ZN są brak motywacji czy to u lekarzy czy pielęgniarek. Z kolei kadra najmłodsza rzadziej obarczała winą przestarzałe lub niekompletne procedury. 104

105 105

106 Poglądy personelu medycznego dotyczące oczekiwań pacjentów, którzy zostali poszkodowani na skutek zdarzenia niepożądanego Ankietowanych poproszono również o podzielenie się wyrobionymi w oparciu o dotychczasowe doświadczenie zawodowe swoimi sądami na temat tego, czego ich zdaniem oczekują pacjenci poszkodowani w następstwie zdarzeń niepożądanych. W odczuciu personelu medycznego bezsprzecznie jako dwa najważniejsze działania oczekiwane przez pacjentów należy wymienić udzielanie informacji o wpływie zdarzenia na stan zdrowia oraz wyrażenie żalu z wyjaśnieniem, dlaczego doszło do zdarzenia (w obu przypadkach blisko 100% uznało za co najmniej ważne). Trzecie z kolei to przyznanie się do popełnienia błędu przez osobę odpowiedzialną za zdarzenie. Najmniej ważne dla pacjentów w odczuciu ankietowanych jest poddanie szpitala publicznej krytyce. 106

107 Poglądy personelu oddziałów zabiegowych i zachowawczych odnośnie oczekiwań pacjentów poszkodowanych na skutek zdarzenia niepożądanego były zbieżne. Pewne różnice w postrzeganiu ważności dla pacjenta niektórych działań ujawniły się pomiędzy trzema rodzajami oddziałów zabiegowych. W oddziałach ortopedii najrzadziej uznano za wyjątkowo ważne dla pacjenta wyrażenie żalu i wyjaśnienie przyczyny zdarzenia oraz udzielenie pacjentowi informacji o możliwych konsekwencjach i komplikacjach. Największą wagę udzieleniu tych informacji przypisał personel oddziałów położniczoginekologicznych i podobnie przyznaniu się do błędu przez osobę odpowiedzialną za dojście do niego oraz poddaniu szpitala publicznej krytyce - najmniej respondentów właśnie z tych oddziałów uważało, że jest to niezbyt ważne dla pacjenta. 107

108 Personel szpitali akredytowanych w porównaniu do nieakredytowanych uważał, że gwarancja, że szpital wywiąże się ze swej odpowiedzialności cywilnej, wykorzystanie możliwości uzyskania odszkodowania oraz pociągnięcie do odpowiedzialności osoby odpowiedzialnej za zdarzenie niepożądane mają nieco mniejszą skalę ważności dla pacjentów poszkodowanych na skutek błędu. 108

109 Doświadczenie zawodowe pielęgniarek podpowiadało im, że pacjenci przywiązują większą wagę niż uważali lekarze przede wszystkim do gwarancji, że inni pacjenci nie ucierpią na skutek tego samego błędu oraz do przyznania się do pomyłki przez osobę odpowiedzialną za zdarzenie. Analogicznie częściej uważały też tak kobiety w porównaniu do mężczyzn. Wraz z wiekiem personel częściej sądził, że wyrażenie żalu i wyjaśnienie, dlaczego doszło do błędu, jest wyjątkowo ważne dla poszkodowanych pacjentów (29,4% w grupie poniżej 40 lat i 50,3% w grupie od 60 lat wzwyż) oraz że gwarancja, że kolejni pacjenci nie ucierpią na skutek tego samego błędu jest dla pacjentów co najmniej ważna. 109

110 Postawa personelu medycznego wobec rówieśników zawodowych, którzy uczestniczyli w zdarzeniu niepożądanym o poważnych konsekwencjach Najważniejszym działaniem wobec kolegi, który uczestniczył w ZN skutkującym trwałą szkodą dla pacjenta, powinno być przedyskutowanie z nim przez przełożonego pewnych problemów (blisko połowa, bo 46,4% uznała za wyjątkowo ważne, 84,3 % za co najmniej bardzo ważne, a 98,1% uznało za co najmniej ważne), a następnie udzielenie wsparcia tak, by kolega łatwiej odnalazł się w trudnej sytuacji (38,7% uznało za wyjątkowo ważne, 76,8 % za co najmniej bardzo ważne, a 97,3% uznało za co najmniej ważne)oraz fachowej pomocy, jeśli jej potrzebuje (34,8% uznało za wyjątkowo ważne, 75,6 % za co najmniej bardzo ważne, a 96,7% uznało za co najmniej ważne). Ważniejsze jest uzyskanie wsparcia od przełożonego (33% uznało za wyjątkowo ważne, 73% za co najmniej bardzo ważne, a 96,5% uznało za co najmniej ważne) niż wskazanej w oddziale osoby odpowiedzialnej za monitorowanie ZN (21,3% uznało za wyjątkowo ważne, 49,8% za co najmniej bardzo ważne, a 79,7% uznało za co najmniej ważne) czy od bliskiego kolegi (15,5% uznało za wyjątkowo ważne, 46,6% za co najmniej bardzo ważne, a 77,4% uznało za co najmniej ważne). 110

111 Opinie personelu oddziałów zabiegowych i zachowawczych nie były mocno zróżnicowane w kwestii działań możliwych do podjęcia wobec kolegi uczestniczącego w ZN z trwałym uszczerbkiem na zdrowiu u pacjenta. Pewne różnice odnotowano pomiędzy samymi oddziałami zabiegowymi wszystkie wymienione w ankiecie za wyjątkiem udzielenia koledze fachowej pomocy i wsparcia były w oddziałach położniczo-ginekologicznych postrzegane jako nieco większej ważności. 111

112 112

113 Opinie personelu medycznego nie były znacząco zróżnicowane w zależności od posiadania certyfikatu akredytacyjnego MZ, a w powiązaniu z pełnionym zawodem największą różnicę odnotowano odnośnie wskazania w oddziale osoby odpowiedzialnej za monitorowanie zdarzeń i udzielanie wsparcia, które lekarzy uznali za mniej ważne niż pielęgniarki i analogicznie mężczyźni w porównaniu z kobietami. 113

114 Różnice w opiniach w powiązaniu z wiekiem wynikały z faktu, że personel z najstarszej grupy wiekowej (60 lat i wzwyż) postrzegał ważność proponowanych w ankiecie działań nieco niżej niż wszyscy pozostali, a testy wykazały istotność tych różnic w czterech przypadkach zaprezentowanych na wykresie. 114

115 Nastawienie personelu medycznego w oddziale do zgłaszania zdarzeń niepożądanych Zdecydowana większość badanych stwierdziła, że w ich oddziałach prowadzone są w trakcie odpraw lekarskich/pielęgniarskich dyskusje na temat błędów oraz, że wyciągane są wnioski z analizy poprzednich zdarzeń. Jednocześnie przyznano, że przykładana jest duża uwaga co do zakresu i formy informowania pacjenta o ZN. Cztery osoby na pięć stwierdziły (79,3%), że personel ich oddziału jest otwarty na zgłaszanie zdarzeń niepożądanych, przy czym co czwarta z całej badanej grupy (27%) w sposób zdecydowany potwierdzała taką gotowość. Trzy osoby na cztery (74,2%) uznały, że ich oddział zapewnia wsparcie personelowi biorącemu udział w ZN, przy czym co piąta (20,2%) zdecydowanie zgadzała się z takim stwierdzeniem. Udział osób potwierdzających (38,6%) oraz zaprzeczających (34,7%), że w ich oddziale nie wskazuje się kolegów, którzy popełnili błąd był podobny. 115

116 Lekarze i pielęgniarki oddziałów zabiegowych i zachowawczych pytani o opinie dotyczące nastawienia personelu medycznego do zgłaszania zdarzeń niepożądanych, udzielali podobnych odpowiedzi. Również porównując rezultaty w poszczególnych oddziałach zabiegowych udział osób zgadzających się lub przeciwnie z podanymi stwierdzeniami był porównywalny, a odnotowane różnice dotyczyły stopnia zgody kadra oddziałów położniczo-ginekologicznych najczęściej zdecydowanie zgadzała się z ty,. że na oddziale wyciąga się wnioski z analizy zdarzeń, dyskutuje o błędach w trakcie odpraw i zwraca dużą uwagę na zakres i formę informowania pacjenta o ZN, podczas gdy na oddziałach chirurgii ogólne najrzadziej wskazywano na zdecydowaną zgodę z tymi stwierdzeniami. W tych oddziałach częściej nie zgadzano się ze zdaniem, że na oddziale nie wskazuje się kolegów którzy popełnili błąd 116

117 Opinie odnośnie nastawienia personelu medycznego na oddziale do zgłaszania zdarzeń niepożądanych nie były zróżnicowane znacząco pomiędzy szpitalami z certyfikatem akredytacyjnym i bez certyfikatu. Pielęgniarki częściej niż lekarze zgadzały się ze stwierdzeniem, że na oddziale nie wskazuje się kolegów, którzy popełnili błąd. Analogicznie różnice uzyskano porównując odpowiedzi kobiet i mężczyzn. 117

118 Starszy personel częściej zgadzał się z stwierdzeniami o otwartości w temacie zgłaszania ZN, wyciąganiu wniosków z analiz, zapewnianiu wsparcia personelowi biorącemu udział w ZN, dyskutowaniu o błędach w trakcie odpraw oraz przykładaniu dużej uwagi co do zakresu i formy informowania pacjentów o zdarzeniach. Jedynie w przypadku niewskazywania w oddziale kolegów, którzy popełnili błąd częściej oponowali starsi pracownicy. 118

119 Ogólne opinie personelu medycznego związane z tematyką zdarzeń niepożądanych Zdecydowana większość (85%) respondentów zgodziła się, ze wprowadzenie systemu zgłaszania ZN poprawi bezpieczeństwo pacjentów, przy czym blisko połowa (46%) była o tym przekonana w najwyższym stopniu. Więcej głosów aprobujących uzyskały dwa stwierdzenia dotyczące informowania o popełnionym błędzie, przy czym kierujący oddziałami uważali, ze w pierwszej kolejności powinien o takim fakcie dowiadywać się przełożony prawie wszyscy (97,8%,) byli takiego zdania (w tym 60,8% głosów zdecydowanie za), a w drugiej pacjent (88,9% za, ale przekonanych w najwyższym stopniu 31,8%). Ankietowani w wysokim stopniu ocenili zadowolenie ze swojej pracy: 91,3% potwierdziło, iż ją lubi (a prawie połowa, bo 45,5% zdecydowanie) oraz odczuwa dumę informując znajomych gdzie pracuje (78,6%, a co trzeci/czwarty zdecydowanie dumny). Myśląc o wysokiej akceptacji dla systemu zgłaszania ZN wśród kierujących oddziałami, należy zwrócić uwagę, że trzy osoby na cztery (78,3%) stwierdziły, iż ich motywacja dotycząca zgłaszania byłaby większa, gdyby zdobyte doświadczenia wykorzystywano nie tylko na ich oddziale. Ankietowani bezsprzecznie uznali, że wszyscy popełniają błędy (90,9% odpowiedzi twierdzących, przy czym blisko połowa (48,7%) zdecydowanie twierdzących i równocześnie znikoma liczba przyznała, że osobiście popełnia ich więcej niż inni (4,2%). Trzy osoby na cztery (73%) uznały, że ich umiejętność podejmowania decyzji w sytuacjach nagłych jest taka sama jak w zwykłych okolicznościach, jednak tylko co piąta (20,4%) była o tym zdecydowanie przekonana. W relacjach ze współpracownikami łatwiej im pogratulować po zrealizowaniu trudnego zadania (75,8%) niż poprawiać, gdy popełniają błędy (co czwarta odpowiedź twierdząca 24,9%). Choć wcześniej respondenci wśród przyczyn występowania zdarzeń niepożądanych, którym można było zapobiec, najczęściej wskazywali na zbytnie obciążenie obowiązkami (87,5% opinii potwierdzających), to tylko co trzeci (36,4%) uznał, że jeśli dochodzi do popełniania błędów, to przyczyną są przede wszystkim warunki pracy. Zdecydowana większość badanych twierdziła, że w ich oddziałach prowadzone są w trakcie odpraw lekarskich/pielęgniarskich dyskusje na temat błędów i równocześnie niewielka część potwierdziła, że w ich oddziale rzadko dyskutuje się na temat bezpieczeństwa pacjenta (co dziesiąty głos (9,8%), a 81% zaoponowało, przy czym 21% w sposób zdecydowany nie zgodziło się). 119

120 Zdecydowanie się zgadzam (%) Zdecydowanie się zgadzam + zgadzam się (%) Przełożony powinien wiedzieć, że został popełniony błąd 60,8 97,8 Lubię swoją pracę 45,5 91,3 Wszyscy popełniamy błędy 48,7 90,9 Gdy popełnimy błąd, pacjent ma prawo o tym wiedzieć 31,8 88,9 Wprowadzenie systemu zgłaszania zdarzeń niepożądanych poprawi bezpieczeństwo pacjenta Gdy nieznajomy pyta mnie gdzie pracuję, jestem dumny informując o swojej pracy Moja motywacja dotycząca zgłaszania zdarzeń niepożądanych będzie większa, gdy zdobyte doświadczenia zostaną wykorzystane nie tylko przez mój oddział 46,0 85,0 29,3 78,6 24,7 78,3 Gdy ktoś z nas zrealizuje trudne zadanie, wszyscy mu gratulujemy 17,0 75,8 Moja umiejętność podejmowania decyzji jest taka sama w sytuacjach nagłych, jak i w zwykłych okolicznościach Jeśli dochodzi do popełniania błędów, przyczyną tego są przede wszystkim warunki pracy 20,4 73,0 11,2 36,4 Trudno mi poprawiać kolegę, który popełnia błędy 2,6 24,9 Na moim oddziale rzadko dyskutujemy na temat bezpieczeństwa pacjenta 2,6 9,8 Uważam, że popełniam więcej błędów niż inni 1,6 4,2 120

121 121

122 Potencjalne zachowanie personelu medycznego w obliczu popełnienia błędu o istotnych konsekwencjach zdrowotnych dla pacjenta Większość respondentów nie zabezpiecza się przed popełnieniem błędu obciążając trudnymi zadaniami współpracowników (81,7% nigdy tak nie postępuje, a co siódmy (13,5%) czasami korzysta z takiej okazji). Blisko połowa (48,5%) nigdy nie rozważałaby zmiany pracy na myśl, że może popełnić błąd obarczony poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi dla pacjenta, a jedna osoba na dwadzieścia (5,2%) nigdy nie odczuwa w związku z taką możliwością dyskomfortu. Co trzecia (31,7%) czuje się jednak często w obliczu możliwości popełnienia takiego błędu dyskomfortowo, a co czwarta/piąta (22,7%) bardzo często. 122