PROGRAM KONSERWATORSKI DOTYCZĄCY PRAC RENOWACYJNYCH PRZY PRZYDROŻNEJ KAPLICZCE SŁUPOWEJ Z FIGURĄ JANA NEPOMUCENA W ZBYSZYCACH,GMINA GRÓDEK NAD

Transkrypt

1 PROGRAM KONSERWATORSKI DOTYCZĄCY PRAC RENOWACYJNYCH PRZY PRZYDROŻNEJ KAPLICZCE SŁUPOWEJ Z FIGURĄ JANA NEPOMUCENA W ZBYSZYCACH,GMINA GRÓDEK NAD DUNAJCEM, POWIAT NOWY SĄCZ, WOJ. MAŁOPOLSKIE. Józef Stanisław Stec,

2 PROGRAM KONSERWATORSKI DOTYCZĄCY PRAC RENOWACYJNYCH PRZY PRZYDROŻNEJ KAPLICZCE SŁUPOWEJ Z FIGURĄ JANA NEPOMUCENA W ZBYSZYCACH,GMINA GRÓDEK NAD DUNAJCEM. Miejscowość - Zbyszyce Czas powstania - XIX w. Styl - kamieniarstwo ludowe 2

3 Materiał,technika Wymiary ogólne - piaskowiec typu Magurskiego ; rzeźba pełna - podstawa ; 80cm x 83cm, Postumentu z figurą 260cm, figura Jana Nepomucena ;wys 100cm Kapliczka z figurą świętego Jana Nepomucena usytuowana jest tuż przy drodze wiodącej ze Zbyszyc w kierunku Nowego Sącza. Wykonana została w XIX wieku. Cała kapliczka wykonana jest z kamienia piaskowcowego. Na postumencie cokół,a na nim figura przedstawiająca postać świętego Jana Nepomucena w kapłańskich szatach liturgicznych. Na głowie świętego biret,w ręku krzyż.na figurze - zachowane śladowe resztki polichromii oraz późniejszych olejnych wymalowań. Jan Nepomucen / /został beatyfikowany w 1721 roku przez Innocentego XIII, a kanonizowany 19 marca 1729 przez Benedykta XIII. Już wcześniej uchodził za nieformalnego patrona Czech, a jego kult rozprzestrzenił się na sąsiednie ziemie, zwłaszcza Śląsk i Małopolskę. Jego wspomnienie liturgiczne w Kościele katolickim obchodzone jest 21 maja. W ikonografii święty przedstawiany jest w stroju kapłańskim, w sutannie, rokiecie, birecie. W ręku palma męczeńska; niekiedy trzyma palec na ustach, symbol zachowanej tajemnicy. Jego atrybutami są: klucz, książka, kłódka, krzyż w ręce, zapieczętowany list, most (z którego został zrzucony), pieczęć, wieniec z pięciu gwiazd (w środku napis tacui milczałem), woda, zamek. 3

4 STAN ZACHOWANIA Ogólnie stan zachowania kapliczki jest bardzo zły i wymaga podjęcia natychmiastowych działań restauracyjnych. Cała kapliczka, wzniesiona w II połowie XIX wieku jest obecnie mocno zniszczona i znacznie odchylona od pionu. Kamień użyty, jako budulec jest zabrudzony w wielu miejscach osłabiony, osypuje się i rozwarstwia. Powierzchnię kamienia pokrywa warstwa zacierki cementowej, resztki farb oraz warstwy czarnej patyny z zespolonymi na trwale zabrudzeniami. Miejsca zacienione pokryły się warstwą mchów i glonów. Ilość i rodzaj osadów niemal zupełnie zmieniły naturalną kolorystykę kamienia. Lokalnie tam gdzie kamień powierzchniowo jest osłabiony i osypuje się zanikła faktura obróbki oraz doszło do częściowego zniszczenia formy rzeźbiarskiej. W miejscach łączenia się płyt kamiennych spoiny uległy wykruszeniu. Opracowana niegdyś precyzyjnie forma rzeźbiarska postaci i szat została w znacznym stopniu zatarta przez 4

5 zalegające resztki wtórnych wymalowań. Na powierzchni występują liczne wżery, nacieki, mikroszczeliny i pęknięcia. PRZYCZYNY ZNISZCZEŃ. Kamienna kapliczka będąc obiektem wolnostojącym na otwartej przestrzeni, narażona jest stale na wpływ czynników atmosferycznych. Charakterystyczne dla naszej strefy klimatycznej częste zmiany temperatury i wilgotności, opady deszczu, śniegu, siła i kierunek wiatru wraz z czynnikami biologicznymi doprowadziły obiekt do obecnego stanu zachowania. Mimo, że kamień uchodzi za materiał najtrwalszy i najtwardszy, to w ostatnich latach proces zniszczeń w szybkim tempie pogłębia się. Proces ten jest ciągły i polega głównie na naturalnej wewnętrznej przemianie struktury kamienia z rozkładem pod wpływem czynników chemicznych, fizycznych i biologicznych. Porowata i znacznie chłonna struktura przyśpiesza działanie czynników degradujących poprzez zwiększoną nasiąkliwość, kapilarność, higroskopijność i zdolność wysychania. Kamień piaskowiec jest skałą o średnich 5

6 parametrach wytrzymałościowych i dlatego pozostając na wolnym powietrzu łatwo poddaje się procesom niszczącym. Naturalne procesy niszczenia kamienia przyspiesza również skażenie powietrza gazami przemysłowymi. Niektóre z nich w połączeniu z wodą tworzą kwasy. Każdy opad atmosferyczny zamienia się, więc w kwaśny deszcz, który agresywnie działa na kamień. Porowatość powierzchni kamienia sprzyja osadzanie się smółek, sadzy, kurzu, pyłów przemysłowo-miejskich. W wyniku trwałych zespoleń mineralnych i przemian chemicznych tworzą warstwę tzw. czarnej patyny. Warstwa ta mocno przylega do kamienia zmieniając jego naturalną kolorystykę. Miejscowe rozjaśnienia, o charakterze pionowych zacieków powstały w wyniku ciągłego opłukiwania przez wodę opadową, która powoduje rozpuszczanie patyny. Osłabienie struktury kamienia w wyniku cyklicznych wahań temperatury i wilgotności powietrza polega na tworzeniu się drobnych rys, mikropęknięć, co w konsekwencji prowadzi do zupełnej utraty spoistości, kruszenia się i rozpadu. Natomiast 6

7 kamień w części przyziemia narażony jest są na kapilarne podciąganie wody, z którą przenoszone są różnego rodzaju sole obecne w glebie. Podciąganie wilgoci zależy od stopnia zawilgocenia podłoża i skuteczności metod ochronnych. Krystalizujące się sole w przypowierzchniowej warstwie kamieni zachowują się identycznie jak woda w trakcie zamarzania. Należy tutaj wspomnieć o zamarzaniu wody we wnętrzu kamienia w trakcie niskich temperatur. Lód zwiększając swoja objętość rozrywa spoistość uziarnień kamienia doprowadzając do ciągłych odprysków wierzchnich partii kamienia. Zniszczeń dopełnia brak systematycznej opieki. Wiele prac naprawczych było robionych przypadkowo i nie fachowo, przy zastosowaniu niewłaściwych materiałów. WNIOSKI I ZAŁOŻENIA KONSERWATORSKIE. Kapliczka znajduje się bardzo blisko ruchliwej drogi. Jej obecne przechylenie grozi zawaleniem.dlatego konieczne jest przeniesienia jej w inne, bardziej bezpieczne miejsce. Proponuje się przesunięcie o kilka metrów. 7

8 /na zdjęciu poniżej proponowana nowa lokalizacja / W tym celu należy nawieźć ziemi, utwardzić teren i wykonać fundament. Tak więc kapliczka pozostanie niemal na tym samym terenie. Z przeniesieniem będzie wiązać się poddanie kapliczki pełnej konserwacji technicznej jak i estetycznej. Kapliczkę po rozebraniu na elementy należy przewieźć do d pracowni na czas konserwacji. Kapliczka w mniejszych elementach będzie wygodniejsza do prac konserwatorskich. Wszystkie prace związane z demontażem i przeniesieniem kapliczki powinny być wykonane pod nadzorem dyplomowanego konserwatora zabytków oraz kierownika prac budowlanych z odpowiednimi uprawnieniami. Rozmontowane poszczególne elementy kapliczki należy przewieźć i zabezpieczyć tak aby nie uległy przypadkowemu zniszczeniu. Do prac proponuje się użyć głównie materiały firmowe i technologie firmy Remmers. 8

9 Stosowane materiały i technologie muszą spełniać wymagania techniczne, normowe, estetyczne i użytkowe, posiadać stosowne atesty, aprobaty, certyfikaty zgodnie z obowiązującymi przepisami. Wszystkie prace konserwatorskie powinny być wykonywane pod kierunkiem dyplomowanego konserwatora zabytków i inżyniera budownictwa. Zasadniczym celem proponowanych prac konserwatorskich jest podjęcie czynności zmierzających do przywrócenia kapliczce dawnego wyglądu. Proponowane zadania techniczno- estetyczne pozwolą przekazać zabytek w niezmienionej formie przyszłym pokoleniom. Konserwacja we wszystkich swoich działaniach będzie dążyć do skutecznego powstrzymania procesów niszczących zabytkową substancję. Docelowym zabiegiem konserwacji zniszczonego kamienia będzie przywrócenie, w miarę możliwości, utraconych parametrów technicznych. Partie osypującego się kamienia powinny przed rozpoczęciem konserwacji zostać zabezpieczone miejscową impregnacjąw ramach konserwacji kamienia proponuje się usunięcie wszystkich uzupełnień wykonanych w 9

10 cemencie lub zaprawie piaskowo- wapiennej. Kity należy wykuć a osłabiony kamień w ubytkach zabezpieczyć środkiem wzmacniającym. Istotnym zabiegiem będzie usunięcie z powierzchni kamienia mchów, porostów, zabrudzeń trwałych w tym grubej zmineralizowanej patyny. Koniecznością jest przeprowadzenie dezynfekcji całości kapliczki. Usunięte nawarstwienia udrożnią porowatość kamienia, i ponownie ukażą jego naturalny kolor i fakturę. Przewiduje się, że prace te będą ciężkie, ponieważ piaskowiec jest materiałem wyjątkowo trudnym i niewdzięcznym do czyszczenia z wtórnych nawarstwień. Dlatego oczyszczanie należy wykonywać w systemie stopniowania zabiegów od najprostszych do bardziej skomplikowanych w zależności od stopnia i rodzaju zniszczenia kamienia. Należy w miarę możliwości zrezygnować z zastosowania czyszczenia chemicznego wspomaganego wodą. Oczyszczanie na sucho posiada głównie tę zaletę, że nie ma potrzeby 10

11 stosowania nadmiernej ilości wody, a więc uniknie się zbytniego zawilgocenia, którego efektem są wysolenia i przebarwienia powierzchni. Dlatego przewiduje się wykonanie szeregu prób umożliwiających wybór metody, która pozwoli nieinwazyjnie odsłonić naturalną kolorystykę kamienia. Wszystkie elementy kapliczki o prostej obróbce bez dekoracji jak słupowy postument czy podstawa cokołu wskazane jest oczyścić metodą strumieniowo ścierną zwaną potocznie Ce Pe. Wydaje się, że najlepszy efekt czyszczenia zostanie uzyskany poprzez zastosowanie mikrokulek szklanych 0,07-0,11mm. Mikrokulki szklane charakteryzują się mniejszą twardością niż piasek. Kształt ziaren jest kulisty, co pozwala na czyszczenie bez efektu matowienia. Przewiduje się rzeźbę odczyścić przez stosowanie środków powierzchniowo czynnych, ręczne doczyszczanie mechaniczne np. szczotkami metalowymi o niekorodującym włosiu (np. mosiężnym) z wspomaganiem chemicznym przy zastosowaniu parownic. Kolejnym bardzo ważnym czynnikiem w całym cyklu konserwatorskim będzie strukturalna impregnacja z zastosowaniem firmowych preparatów o właściwościach wzmacniających na bazie estrów kwasu krzemowego. Impregnacja pozwoli wzmocnić strukturę kamienia i zarazem zwiększyć przyczepność kitów. Wszystkie ubytki kamienia powinny zostać uzupełnione w kicie mineralnym. Proponuje się zastosowanie gotowych kitów do kamienia barwionych w masie, najlepiej firmowych. W miejscach głębokich ubytków przed nałożeniem kitów zaleca się założyć wzmocnienia (tzw. pajączki) z drutu nieulegającego korozji. Kity firmowe powinny być nakładane zgodnie z instrukcją producenta. Wszystkie spoiny zostaną wymienione na nowe z gładko opracowaną powierzchnią. Fugi wykona się z zaprawy wapienno- piaskowej z dodatkiem cementu portlandzkiego białego 11

12 barwionej w masie na kolor zbliżony do kamienia. Powierzchnia kamienia zostanie nasączona środkiem hydrofobowym zapobiegającym wnikaniu wody opadowej w struktury kamienia. Proponuje się kamień dodatkowo zabezpieczyć skutecznym środkiem przeciwko porastaniu mchami i glonami. Osobne zagadnienie to ponowny montaż kapliczki na nowym miejscu. Obiekt musi być posadowiony na fundamencie, którego górna powierzchnia powinna nieznacznie wystawać ponad poziom gruntu i posiadać izolację przeciw wilgotnościową. Poszczególne elementy kapliczki należy ustawiać na przekładkach drewnianych o wys. minimum 5mm i wypełnić spoiną wapienno- piaskową. Tego rodzaju rozwiązanie działa amortyzacyjnie, osłabiając drgania co zapobiega pęknięciom kamienia zwłaszcza w partiach narożników. Przy formowaniu otoczenia kapliczki należy pamiętać o prawidłowym i szybkim odprowadzeniu wód opadowych jak najdalej od obiektu. 12

13 POSTĘPOWANIE KONSERWATORSKIE W PUNKTACH 1. Odczyszczenie na sucho powierzchni kamienia szczotkami nylonowymi. 2. Usunięcie przez odkucie wszystkich starych kitów i spoin cementowych. 3. Demontaż kapliczki. 4. Zabezpieczenie elementów i przewiezienie do pracowni. 5. Zabezpieczenie zniszczonych partii kamienia poprzez nasączenie preparatem na bazie krzemianu etylu KSE 100 I KSE 300 firmy Remmers, lokalnie przy użyciu pędzli. 6. Odczyszczenie kamienia metodą: - elementy gładkie metodą strumieniowo- ścierną Ce- Pe poprzez zastosowanie agregatu Rotec o ścierniwie z mikrokulek szklanych 0,07-0,11mm. - rzeźba i detal architektoniczny przy użyciu pasty lateksowej Arte Mundit firmy Remmers, preparatem powierzchniowo czynnym Fassadenreiniger- Paste firmy Remmers. Doczyszczanie przy użyciu 4% roztworu kwasu fluorowodorowego metodą hydrotermiczną przy zastosowaniu agregatu Kärcher wytwarzającego parę przegrzaną o kontrolowanym ciśnieniu. 13

14 7. Sklejenie pęknięć przy użyciu kleju epoksydowego Epidian 5 lub klejów firmy Akemii- Akemix 15, lub Akepox stosując dodatkowo wzmocnienia z prętów mosiężnych. 8. Dezynfekcję kamienia, metodą natrysku preparatem bakterio- grzybo- glonobójczym środkiem BFA firmy Remmers, metodą natrysku lub powlekania pędzlem. 9. Założenie kitów mineralnych barwionych w masie o nazwie firmowej Restauriermörtel firmy Remmers. W miejscach większych i głębszych ubytków proponuje się kity wzmocnić zbrojeniem z drutu niekorodującego tzw. pajączki. 10. Scalenie kitów i przebarwień elementów kapliczki wykonanych w kamieniu piaskowcu farbą laserunkową na bazie zolowo- krzemianowej firmy KEIM Lasur Restauro z dodatkiem rozcieńczalnika KEIM Restauro- Fikxativ. 11. Hydrofobizacja preparatem silanowo- silaksonowym Funcosil SL firmy Remmers, przy użyciu natrysku lub pędzli. 12. Wykonanie nowego fundamentu betonowego z warstwą izolacji poziomej 13. Powtórny montaż kapliczki. 14. Wykonanie dokumentacji konserwatorskiej powykonawczej Opracował : mgr Józef Stanisław Stec -konserwator dzieł sztuki 14