Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

Transkrypt

1 Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Ekonomia społeczna Wojciech Dec Alternatywny model rozwoju współpracy kooperacyjnej spółdzielni w Polsce na przykładzie hiszpańskiej Korporacji Spółdzielczej Mondragon Praca napisana pod kierunkiem: dr Marka Ćwiklickiego Kraków, marzec S t r o n a

2 SPIS TREŚCI Wstęp... 4 Rozdział 1. Polski model współpracy kooperacyjnej spółdzielni w Polsce Historia rozwoju ruchu spółdzielczego w Polsce Początki ruchu spółdzielczego w Polsce na przełomie XIX i XX wieku Ruch spółdzielczy w II Rzeczypospolite Polskiej oraz podczas drugiej wojny światowej (lata: ) Ruch spółdzielczy w Polsce w czasach realnego socjalizmu (lata: ) Ruch spółdzielczy w Polsce po transformacji ustrojowej w 1989 r Charakterystyka systemu powiązań kooperacyjnych spółdzielni w Polsce Prawne uwarunkowania ekonomicznej i społecznej działalności spółdzielni Formy branżowej współpracy i konsolidacji działań spółdzielni Kierunki rozwoju współpracy kooperacyjnej spółdzielni wzmacniające pozycję konkurencyjną na rynku Rozdział 2. Hiszpańska Korporacja Spółdzielcza Mondragon, jako przykład maksymalizacji spółdzielczej efektywności na międzynarodową skalę Historia rozwoju ruchu spółdzielczego Mondragon w Kraju Basków w Hiszpanii Etap budowania podstaw infrastruktury (lata: ) Etap dynamicznego rozwoju na rynku lokalnym i krajowym (lata: ) Etap konsolidacji wewnętrznej (lata: ) Etap przekształceń organizacyjnych i ekspansji międzynarodowej (lata: ) Etap rozwoju opartego na wiedzy i innowacji (od 1997 r.) Charakterystyka zintegrowanego systemu zarządzania międzynarodową Korporacją Spółdzielczą Mondragon Zasady funkcjonowania ruchu spółdzielczego Mondragon Struktura organizacyjna Korporacji Spółdzielczej Mondragon Formy powiązań kooperacyjnych wg profilu działalności Czynniki zwiększające efektywność Korporacji Spółdzielczej Mondragon na rynkach międzynarodowym Rozdział 3. Ocena możliwości adaptacji rozwiązań Korporacji Spółdzielczej Mondragon w Polsce Działalność inwestycyjna Korporacji Spółdzielczej Mondragon w Polsce Klaster AGD utworzony przez FAGOR Mastercook S.A. na Dolnym Śląsku Spółki zależne Korporacji Spółdzielczej Mondragon w Polsce należące do: FAGOR Industrial, Industrias Tajo, S. Coop., EMBEGA, S. Coop., COINALDE, S. Coop. i EIKA, S. Coop Spółki zależne Grupy ULMA, S. Coop. utworzone w Polsce S t r o n a

3 3.2 Identyfikacja różnic w hiszpańskim i polskim systemie współpracy kooperacyjnej spółdzielni Główne cechy charakterystyczne dla hiszpańskiej Korporacji Spółdzielczej Mondragon i spółdzielni w Polsce Uwarunkowania historyczne możliwości wdrożenia w polskich realiach hiszpańskiego modelu współpracy kooperacyjnej spółdzielni Podsumowanie i rekomendacje Zakończenie Bibliografia Ustawy Spis wykresów Spis rysunków Spis tabel S t r o n a

4 Wstęp Tematem niniejszej pracy jest przedstawienie alternatywnego modelu rozwoju współpracy kooperacyjnej spółdzielni w Polsce na przykładzie międzynarodowej Korporacji Spółdzielczej Mondragon w Kraju Basków w Hiszpanii. Ruch spółdzielczy Mondragon jest udanym przykładem koegzystencji tradycyjnej ekonomii z ekonomią alternatywną, bazującą na współwłasności środków produkcji i samozatrudnianiu się pracowników-właścicieli. Wieloletnie doświadczenia Korporacji Spółdzielczej Mondragon w tym zakresie mogą być wykorzystane przez polskie spółdzielnie, po zaadaptowaniu ich do specyficznych lokalnych warunków. Celem pracy jest dokonanie analizy porównawczej współpracy kooperacyjnej spółdzielni w Polsce oraz hiszpańskiej Kooperacji Spółdzielczej Mondragon w Kraju Basków. Na tej podstawie zostanie przedstawiony alternatywny model rozwoju powiązań kooperacyjnych spółdzielni w Polsce, w oparciu o rozwiązania wypracowane przez ruch spółdzielczy Mondragon w Hiszpanii. W związku z tym w pierwszym rozdziale pracy zostanie pokazany krótki zarys historii rozwoju ruchu spółdzielczego w Polsce, który ma już blisko 150-letnią tradycję. Następnie założono przedstawienie charakterystyki systemu powiązań kooperacyjnych spółdzielni w Polsce oraz wskazanie kierunków rozwoju współpracy kooperacyjnej spółdzielni wzmacniające ich pozycję konkurencyjną na rynku. W drugim rozdziale pracy zaplanowano przedstawienie modelu Korporacji Spółdzielczej Mondragon. W tym zakresie będzie zaprezentowana blisko 55-letnia historia rozwoju ruchu spółdzielczego Mondragon. Ponadto zostanie przedstawiona charakterystyka zintegrowanego systemu zarządzania międzynarodową Korporacją Spółdzielczą Mondragon oraz zostaną podane czynniki zwiększające jej efektywność na rynkach międzynarodowych. Z kolei w trzecim rozdziale pracy będą ocenione możliwości adaptacji rozwiązań ruchu spółdzielczego Mondragon w polskich realiach. W tym zakresie założono zaprezentowanie działalności inwestycyjnej Korporacji Spółdzielczej Mondragon w Polsce. Zasadniczą częścią pracy będzie przeprowadzenie analizy porównawczej, która pozwoli zidentyfikować różnice w hiszpańskim i polskim systemie współpracy kooperacyjnej spółdzielni. Na koniec zostaną przedstawione podsumowanie i rekomendacje, wynikające z treści pracy. 4 S t r o n a

5 Rozdział 1. Polski model współpracy kooperacyjnej spółdzielni w Polsce 1.1 Historia rozwoju ruchu spółdzielczego w Polsce Początki ruchu spółdzielczego w Polsce na przełomie XIX i XX wieku Idee związane z ruchem spółdzielczym zaczęły przenikać na ziemie polskie z Europy Zachodniej w XIX wieku. Za datę narodzin światowego ruchu spółdzielczego przyjmuje się 1844 r. Zostały wówczas wypracowane nowoczesne idee i praktyki spółdzielcze w założonym w Rochdale w północnej Anglii Roczdelskim Stowarzyszeniu Sprawiedliwych Pionierów. W deklaracji założycielskiej wskazano, że celem zrzeszenia jest dawanie korzyści materialnych, dążenie do poprawy warunków społecznych i domowych swoich członków. 1 Ta pierwsza w świecie kooperatywa spożywców stała się wzorem dla organizacji spółdzielczych w Polsce. Z kolei za pioniera ruchu spółdzielczego w Polsce uważa się Stanisława Staszica, który założył w 1816 r. na Lubelszczyźnie Towarzystwo Rolnicze dla Ratowania się Wspólnie w Nieszczęściach. Celem kooperatywy było udoskonalanie rolnictwa i przemysłu oraz wspólne ratowanie się w nieszczęściach. 2 Jego działalność opierała się na solidarnym współdziałaniu i wzajemnym wspieraniu się w celu osiągnięcia postępu gospodarczego przy równoczesnym troszczeniu się o oświatę i kulturę. Sektor spółdzielczy w Polsce nie jest jednorodny. Wynika to z dużej mierze z różnych uwarunkowań historycznych. Powstanie i rozwój ruchu spółdzielczego w Polsce w XIX wieku i na początku XX wieku przypadały na okres walki narodowowyzwoleńczej. Stąd różne kierunki rozwoju spółdzielni wynikały z odmiennych warunków społecznych, gospodarczych i prawnych w trzech zaborach: pruskim, austriackim i rosyjskim. Zabór pruski Zabór pruski był najsilniej rozwiniętym gospodarczo terenem polskimi. Od 1867 r. obowiązywała tu nowoczesna jak na owe czasy pruska ustawa o spółdzielniach. 3 Polski ruch spółdzielczy w zaborze pruskim stanowił obronę słabego kapitału polskiego przed silnym kapitałem niemieckim, był też istotnym elementem zachowania polskości na tych terenach. Ziemie zaboru pruskiego były pod silnym nurtem ideowym ruchu spółdzielczego, zwanego liberalnym, który zakładał pomnożenie korzyści materialnych i 1 W. Boguta (red.) Spółdzielnia wiejska jako jedna z głównych form wspólnego gospodarczego działania ludzi. Podręcznik dla szkół i uczelni rolniczych oraz instytucji otoczenia rolnictwa. Warszawa 2011, s. 11 i 12, ( ). 2 Wzorem pionierów z Rochdale [w:] Śląski Przegląd Spółdzielczy, Goniec Górnośląski, Nr 1, Lipiec 2008, s. 3, ( ). 3 W. Boguta (red.) Spółdzielnia wiejska jako jedna z głównych form wspólnego gospodarczego działania ludzi. Podręcznik dla szkół i uczelni rolniczych oraz instytucji otoczenia rolnictwa. Warszawa 2011, s. 28, ( ). 5 S t r o n a

6 umocnienie bazy rozwojowej indywidualnych warsztatów lub gospodarstw domowych zrzeszonych członków. Podstawy nurtu liberalnego w spółdzielczości wypracował Herman Schulze-Delitzsch, który był inicjatorem zakładania spółdzielni pożyczkowych, głównie dla średniozamożnych rzemieślników, kupców, bogatszych chłopów, opartych na wysokich udziałach i uzyskiwaniu wysokich dywidend. Pierwszym polskim tzw. Bankiem Ludowym było założone w 1861 r. Towarzystwo Pożyczkowe dla Przemysłowców miasta Poznania. 4 Zapoczątkowało ono stworzenie dobrze zorganizowanego tzw. wielkopolskiego systemu spółdzielczego, który opierał się na powiązaniu ze sobą pod względem organizacyjnym i ekonomicznym różnych typów spółdzielni. Pierwsze spółdzielnie rolniczo-handlowe, nazywane Rolnikami powstawały na przełomie XIX i XX wieku, jako odpowiedź na rosnące zainteresowanie chłopów wielkopolskich tworzącym się rynkiem zaopatrzenia i zbytu. 5 Ważnym elementem rozwoju spółdzielczości na terenie zaboru pruskiego były spółdzielnie parcelacyjnoosadnicze, współpracujące z Bankami Ludowymi, ułatwiające polskim rolnikom zakup ziemi, nie dopuszczając do zmniejszenia się polskiego stanu posiadania w zaborze. W przeciwieństwie do swych niemieckich pierwowzorów, spółdzielnie wielkopolskie angażowały się także w działalność społeczną, oświatową i patriotyczną. W 1913 r. na terenie zaboru pruskiego działały spółdzielnie wiejskie m.in.: 204 Banki Ludowe ( członków) 22 Spółki parcelacyjne (5285 członków) 60 Spółdzielni Rolnik (9681 członków) 10 innych spółdzielni (5886 członków). 6 Zabór austriacki Rolnictwo na ziemiach zaboru austriackiego było rozdrobnione, wieś uboga, słabo rozwijał się też przemysł produkujący na potrzeby rolnictwa. Jednocześnie jednak panowały najbardziej liberalne warunki polityczne ze wszystkich trzech zaborów, które pozwalały na tworzenie polskich spółdzielni. 7 Ziemie Galicji były pod silnym wpływem ruchu spółdzielczego opartego o ideologię solidaryzmu chrześcijańskiego, który zakładał wspólne dążenie do zaspokajania indywidualnych potrzeb społecznych członków spółdzielni (głównie ubogiej ludności 4 Tamże, s. 13 i Wzorem pionierów z Rochdale [w:] Śląski Przegląd Spółdzielczy, Goniec Górnośląski, Nr 1, Lipiec 2008, s. 4, ( ). 6 W. Boguta (red.) Spółdzielnia wiejska jako jedna z głównych form wspólnego gospodarczego działania ludzi. Podręcznik dla szkół i uczelni rolniczych oraz instytucji otoczenia rolnictwa. Warszawa 2011, s. 28 i 29, ( ). 7 Tamże, s S t r o n a

7 wiejskiej). Wzorem dla tego nurtu była niemiecka spółdzielczość oszczędnościowopożyczkowa oparta o tzw. system raiffeisenowski. 8 Kasy wiejskie Raiffeisena opierały swoją działalność na zasadzie wzajemnej solidarności. Włościanie, którzy potrzebowali tanich i dogodnych pożyczek deklarowali, że będą solidarnie odpowiadać za zobowiązania finansowe. 9 Spółdzielnie opierające się na tych zasadach zostały spopularyzowane w Polsce przez Franciszka Stefczyka. Od jego nazwiska wiejskie spółdzielnie oszczędnościowo-pożyczkowe zaczęto nazywać Kasami Stefczyka. 10 W 1913 r. w Galicji prowadziło działalność blisko 1400 Kas Stefczyka, zrzeszających ponad 320 tys. członków. Na początku XX w. w Galicji, obok spółdzielni oszczędnościowo-pożyczkowych, na szerszą skalę zaczęły rozwijać się spółdzielnie mleczarskie i spożywców (tzw. konsumy). W zaborze austriackim spółdzielnie utworzyły Zjednoczenie Stowarzyszeń Spożywczych i Wytwórczo-Spożywczych (1911 r.). 11 W 1913 r. na terenie zaboru austriackiego działały spółdzielnie wiejskie m.in.: 200 Towarzystw zaliczkowych (ok. 340 tys. członków) 1397 Kas Stefczyka (ok. 321,8 tys. członków) 73 Spółdzielnie mleczarskie (14188 członków). 12 Zabór rosyjski Zabór rosyjski był najsłabiej rozwiniętym i zróżnicowanym pod względem gospodarczym. W Królestwie Polskim najwcześniej rozwinęła się spółdzielczość spożywców. W 1869 r. powstały pierwsze tego typu spółdzielnie w Płocku i Warszawie. 13 Poza tym rozwijała się spółdzielczość kredytowa w formie Kas Przemysłowych i różnego rodzaju Towarzystw Kredytowych, a także spółdzielczość zaopatrzenia i zbytu. Następował też rozwój Syndykatów Rolniczych. 14 Z kolei po rewolucji w 1905 r. 8 Tamże, s E. Abramowski. Kooperatywa. Polskie korzenie przedsiębiorczości społecznej. Wybór i opracowanie R. Okraska. Łódź 2010, ( ). 10 W. Boguta (red.) Spółdzielnia wiejska jako jedna z głównych form wspólnego gospodarczego działania ludzi. Podręcznik dla szkół i uczelni rolniczych oraz instytucji otoczenia rolnictwa. Warszawa 2011, s. 29 i 30, ( ) 11 Raport o spółdzielczości polskiej, Krajowa Rada Spółdzielcza, Warszawa 2010, ( ). 12 W. Boguta (red.) Spółdzielnia wiejska jako jedna z głównych form wspólnego gospodarczego działania ludzi. Podręcznik dla szkół i uczelni rolniczych oraz instytucji otoczenia rolnictwa. Warszawa 2011, s. 30, ( ). 13 S. Wrzosek, Spółdzielczość, kooperacja, ruch społeczno-gospodarczy obejmujący organizacje i instytucje spółdzielcze oraz ich oddziaływanie na społeczeństwo, PWN Biznes - Wydawnictwo Naukowe PWN, ( ). 14 W. Boguta (red.) Spółdzielnia wiejska jako jedna z głównych form wspólnego gospodarczego działania ludzi. Podręcznik dla szkół i uczelni rolniczych oraz instytucji otoczenia rolnictwa. Warszawa 2011, s. 31, ( ). 7 S t r o n a

8 dynamicznie rozwijała się spółdzielczość mleczarska. 15 Spółdzielczość w zaborze rosyjskim miała mniejszy zasięg i potencjał gospodarczy niż w innych zaborach, ale odgrywała znaczącą rolę opiniotwórczą i intelektualną. 16 W zaborze tym powstał jedyny na ziemiach polskich związek rewizyjny spółdzielni spożywców oraz Towarzystwo Kooperatystów najaktywniejszy ośrodek myśli spółdzielczej na ziemiach polskich. 17 W 1913 r. na terenie zaboru austriackiego działały następujące spółdzielnie wiejskie: 274 Spółdzielnie spożywców (40371 członków) 5 Kas przemysłowych 98 Towarzystw wzajemnego kredytu (49093 członków) 751 Towarzystw drobnego kredytu ( członków w1910 r.) 121 Towarzystw kredytowych (31676 członków w 1908 r.) 13 Syndykatów rolniczych (3092 członków) 143 Spółdzielnie mleczarskie (8917 członków) Ruch spółdzielczy w II Rzeczypospolite Polskiej oraz podczas drugiej wojny światowej (lata: ) Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. nadal utrzymywała się struktura spółdzielcza ukształtowana w trzech byłych zaborach. Jednak do dalszego intensywnego rozwoju ruchu spółdzielczego w II RP przyczyniła się ustawa z 1920 r. o spółdzielniach, którą oceniano jako jedną z najlepszych w ówczesnej Europie. 19 W 20-leciu międzywojennym dynamicznie rozwijała się szczególnie bankowość spółdzielcza i spółdzielnie rolnicze. Przy czym spółdzielnie miały nawet w niektórych dziedzinach charakter wiodący (np. w mleczarstwie, handlu detalicznym). Ponadto dzięki spółdzielczości odnotowano znaczące osiągnięcia w działalności kulturalno-oświatowej i społecznej, zwłaszcza na wsi i w małych miastach. W 1937 r. działało łącznie spółdzielni zrzeszających blisko 3016 tys. członków, w tym: 5517 spółdzielni kredytowych, 3383 spółdzielni rolniczo-handlowych i spożywców, 15 S. Wrzosek, Spółdzielczość, kooperacja, ruch społeczno-gospodarczy obejmujący organizacje i instytucje spółdzielcze oraz ich oddziaływanie na społeczeństwo, PWN Biznes - Wydawnictwo Naukowe PWN, ( ). 16 E. Leś, M. Ołdak, Podstawy kształcenia w zakresie przedsiębiorczości społecznej. Pakiet edukacyjny, Instytut Polityki Społecznej, Warszawa 2008, s. 19, ( ). 17 Raport o spółdzielczości polskiej, Krajowa Rada Spółdzielcza, Warszawa 2010, ( ). 18 W. Boguta (red.) Spółdzielnia wiejska jako jedna z głównych form wspólnego gospodarczego działania ludzi. Podręcznik dla szkół i uczelni rolniczych oraz instytucji otoczenia rolnictwa. Warszawa 2011, s. 32, ( ). 19 Raport o spółdzielczości polskiej, Krajowa Rada Spółdzielcza, Warszawa 2010, ( ). 8 S t r o n a

9 1804 spółdzielni spożywców, 1408 spółdzielni mleczarskich, 252 spółdzielni mieszkaniowych. 20 Można wyodrębnić dwa zasadnicze kierunki spółdzielczości rolniczej. Jeden zaliczony był ideowo do spółdzielni typu Schulze-Delitzscha (nurt liberalny) i skupiał głównie zamożnych chłopów. Natomiast drugi, skupiający chłopów średniorolnych i biednych, bliższy był poglądom Raiffeisena (nurt solidaryzmu chrześcijańskiego). 21 Ogółem na wsi polskiej przez wojną w 1939 r. prowadziło działalność 989 Spółdzielni zrzeszających członków. 22 Podczas II wojny światowej spółdzielczość polska poniosła znaczne straty. Niemieckie władze okupacyjne zlikwidowały i skonfiskowały majątek spółdzielni żydowskich, jak też polskich spółdzielni na terenach wcielonych do III Rzeszy. Ponadto na terenie Generalnej Guberni spółdzielczość włączono do okupacyjnego systemu dystrybucji i przymusowych kontyngentów. W 1943 r. na terenie GG działało 2229 spółdzielni rolniczych zrzeszających ok. 1,4 milionów spółdzielców. Z kolei na terenach zajętych przez Związek Radziecki po 17 września 1939 r. polskie spółdzielnie pozbawiono samodzielności oraz wcielono w struktury państwowej organizacji spółdzielczej CENTROSOJUZ Ruch spółdzielczy w Polsce w czasach realnego socjalizmu (lata: ) Po drugiej wojnie światowej polski ruch spółdzielczy został ściśle powiązany z przekształceniami społeczno-gospodarczymi i politycznymi w kraju. Organizacje spółdzielcze zaliczono do jednostek gospodarki uspołecznionej i włączono do realizacji zadań związanych z gospodarką planową. W 1947 r. rozpoczął się proces ograniczania autonomii i demokracji spółdzielczej m.in. w 1948 r. zlikwidowano Związek Rewizyjny Spółdzielni RP i utworzono związki branżowe. W latach upaństwowiono majątek spółdzielni mleczarskich, ogrodniczych i spółdzielczych ośrodków maszynowych. 20 W. Boguta (red.) Spółdzielnia wiejska jako jedna z głównych form wspólnego gospodarczego działania ludzi. Podręcznik dla szkół i uczelni rolniczych oraz instytucji otoczenia rolnictwa. Warszawa 2011, s. 36, ( ). 21 Tamże, s Wzorem pionierów z Rochdale [w:] Śląski Przegląd Spółdzielczy, Goniec Górnośląski, Nr 1, Lipiec 2008, s. 4, ( ). 23 W. Boguta (red.) Spółdzielnia wiejska jako jedna z głównych form wspólnego gospodarczego działania ludzi. Podręcznik dla szkół i uczelni rolniczych oraz instytucji otoczenia rolnictwa. Warszawa 2011., s. 41, ( ). 9 S t r o n a

10 Ponadto spółdzielniom spożywców odebrano przemysł spożywczy, hurt i wiele placówek handlu detalicznego. 24 Po przełomie politycznym w 1956 r. nastąpiła próba odbudowy ruchu spółdzielczego w Polsce. W tym okresie reaktywowano zlikwidowane wcześniej struktury spółdzielcze i przywrócono większą rolę samorządu spółdzielczego. 25 Poza tym pozwolono na odtworzenie niektórych branż spółdzielczych m.in. mleczarskich, ogrodniczych i mieszkaniowych oraz rozszerzono uprawnienia i zakres działania spółdzielni oszczędnościowo-pożyczkowych. Jednak w latach 70-tych ubiegłego wieku sytuacja spółdzielczości uległa pogorszeniu. Zmieniło się nastawienie władz PRL, które dążyły do powrotu polityki likwidacji autonomii ruchu spółdzielczego. Wynikiem tego było nasilenie się tendencji do nadmiernej koncentracji i biurokratyzacji zarządzania spółdzielniami. W okresie przełomu politycznego w latach NZZ Solidarność podejmowała próby wznowienia autentycznego ruchu spółdzielczego. W 1981 r. na krótko przywrócono samodzielność organizacyjną spółdzielczości: samopomocowej, mleczarskiej i ogrodniczej. Jednak po wprowadzeniu stanu wojennego władze komunistyczne wróciły do poprzedniej polityki likwidowania oddolnych inicjatyw spółdzielczych poprzez egzekwowanie niekorzystnych zapisów uchwalonego w 1982 r. przez Sejm PRL Prawa spółdzielczego Ruch spółdzielczy w Polsce po transformacji ustrojowej w 1989 r. Transformacja ustrojowa zapoczątkowana w 1989 r. spowodowała, że polskie spółdzielnie znowu znalazły się w realiach gospodarki rynkowej. Obecnie Krajowa Rada Spółdzielcza reprezentuje 15 branż spółdzielczych (w tym wieś i rolnictwo obsługuje 7 pierwszych spółdzielni): 1) Spółdzielnie Mleczarskie 2) Gminne Spółdzielnie Samopomoc Chłopska 3) Rolnicze Spółdzielnie Produkcyjne 4) Spółdzielnie Kółek Rolniczych 5) Spółdzielcze Grupy Producentów Rolnych 6) Spółdzielnie Ogrodniczo Pszczelarskie 7) Banki Spółdzielcze 24 S. Wrzosek, Spółdzielczość, kooperacja, ruch społeczno-gospodarczy obejmujący organizacje i instytucje spółdzielcze oraz ich oddziaływanie na społeczeństwo, PWN Biznes - Wydawnictwo Naukowe PWN, ( ). 25 W. Boguta (red.) Spółdzielnia wiejska jako jedna z głównych form wspólnego gospodarczego działania ludzi. Podręcznik dla szkół i uczelni rolniczych oraz instytucji otoczenia rolnictwa. Warszawa 2011, s. 43, ( ). 10 S t r o n a

11 8) Spółdzielnie Spożywców SPOŁEM 9) Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo Kredytowe (SKOK) 10) Spółdzielnie Rzemiosła 11) Spółdzielnie Rękodzieła Artystycznego CEPELIA 12) Spółdzielnie Pracy i Usług oraz Budowlane 13) Spółdzielnie Inwalidów i Niewidomych 14) Spółdzielnie Socjalne 15) Spółdzielnie Mieszkaniowe. 26 Początek przemian społeczno-gospodarczych i politycznych w Polsce przyniósł dość gwałtowny wzrost liczby spółdzielni. Wg danych GUS w 1989 r. w całym kraju było ok. 16,7 tys. spółdzielni. 27 W ciągu pierwszych 6 lat liczba ta zwiększyła się do ponad 19,8 tys. spółdzielni. 28 WYKRES 1.1 Wykaz spółdzielni zarejestrowanych w systemie REGON w latach: Źródło Krajowa Rada Spółdzielcza, Raport o spółdzielczości polskiej, Warszawa 2010, ( ). 27 K. Abramczuk, J. Herbst, Sektor spółdzielczy [w:] J. Dąbrowska, Od trzeciego sektora do przedsiębiorczości społecznej wyniki badań ekonomii społecznej w Polsce. Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2008, s. 28, ( ). 28 Główny Urząd Statystyczny. Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON, I półrocze 2011 r. Informacje i opracowania statystyczne, Warszawa 2011, ( ). 29 Opracowanie własne na podstawie: danych GUS. Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON, I półrocze 2011 r. Informacje i opracowania statystyczne, Warszawa 2011, ( ). 11 S t r o n a

12 Z wykresu 1.1 widać, że w drugiej połowie lat 90-tych ubiegłego wieku liczba spółdzielni zaczęła systematycznie zmniejszać się. Znaczący spadek w ostatnich latach wskazuje, że wiele spółdzielni ma ograniczoną zdolność do przezwyciężania kryzysowej sytuacji w ruchu spółdzielczym. Wg Krajowego Rejestru Sądowego na koniec 2008 r. w kraju funkcjonowało spółdzielni. W bazie Krajowej Rady Spółdzielczej zarejestrowanych było spółdzielni, w tym 2743 spółdzielni znajdowało się w procesie likwidacji. 30 Z kolei wg GUS w 2008 r. w systemie REGON było zarejestrowanych spółdzielni. 31 Różnica w ilości spółdzielni wynika głównie z odmiennego systemu zbierania informacji, ponieważ rejestrację spółdzielni niezależnie od siebie prowadzą: Główny Urząd Statystyczny (REGON), Krajowy Rejestr Sądowy, Krajowa Rada Spółdzielcza, Narodowy Bank Polski i Kasa Krajowa SKOK (w odniesieniu do Banków Spółdzielczych i SKOK). 32 Wg GUS w 1996 r. w systemie REGON było zarejestrowanych spółdzielni, zaś na koniec I półrocza 2011 r. tylko spółdzielni. 33 Oznacza to spadek o blisko 14% liczby spółdzielni w okresie ostatnich 15 lat. W dużej mierze wynika to z przemian w gospodarce polskiej po 1989 r., które dotknęły sektor spółdzielczy. W niektórych branżach spółdzielczych zaobserwowano bardzo znaczące blisko 20% rocznie spadki liczby działających spółdzielni (np. spółdzielnie pracy, spółdzielnie rzemiosła). 34 W tym zakresie wystąpiło również silne zjawisko zrzeszania się spółdzielni w większe i silniejsze ekonomicznie struktury organizacyjne. Miało to miejsce zwłaszcza w przypadku łączenia się banków spółdzielczych lub konsolidacji spółdzielni mleczarskich. Z drugiej strony następował proces podziału dużych spółdzielni na mniejsze (np. spółdzielnie mieszkaniowe). 35 Z raportu o spółdzielczości polskiej z 2010 r. opracowanego przez Międzyresortowy Zespół Rządowy oraz Krajową Radę Spółdzielczą wynika, że w latach 30 Raport o spółdzielczości polskiej, Krajowa Rada Spółdzielcza, Warszawa 2010, ( ). 31 Główny Urząd Statystyczny. Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON, I półrocze 2011 r. Informacje i opracowania statystyczne, Warszawa 2011, ( ). 32 Raport o spółdzielczości polskiej, Krajowa Rada Spółdzielcza, Warszawa 2010, ( ). 33 Tamże 34 S. Nałęcz, J. Konieczna. Sektor spółdzielczy główny pracodawca gospodarki społecznej w Polsce [w:] S. Nałęcz (red.). Gospodarka społeczna w Polsce. Wyniki badań Warszawa 2008, s. 46, ( ). 35 K. Abramczuk, J. Herbst, Sektor spółdzielczy [w:] J. Dąbrowska, Od trzeciego sektora do przedsiębiorczości społecznej wyniki badań ekonomii społecznej w Polsce. Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2008, s. 28, ( ). 12 S t r o n a

13 Źródło 37 Z wykresu 1.2 wynika, że w 2011 r. największe skupisko spółdzielni , połączyło się 1074 spółdzielni, zaś w wyniku podziału powstało 1201 nowych spółdzielni. 36 WYKRES 1.2 Wykaz spółdzielni zarejestrowanych w systemie REGON w podziale na województwa (2011 r.) zarejestrowanych w systemie REGON występuje w województwie mazowieckim 3118 spółdzielni (18,3% ogółem zarejestrowanych). W dużej mierze wynika to z tego, że w Warszawie koncentruje się największa liczba spółdzielni o zasięgu ogólnokrajowym. W następnej kolejności najwięcej spółdzielni występuje w województwach o dużym potencjale gospodarczym i bogatych tradycjach spółdzielczych, tj.: wielkopolskim 1751 spółdzielni (10,3%), dolnośląskim 1360 spółdzielni (8,0%). Z kolei najmniej spółdzielni występuje w województwie lubuskim 471 spółdzielni (2,8%). W drugiej połowie lat 90-tych ubiegłego wieku zaczęła również gwałtownie spadać liczba osób zatrudnionych w sektorze spółdzielczym. W latach ubytek wyniósł ok. 200 tys. pracowników, zaś w latach blisko 120 tys. pracowników. Oznacza to realny spadek w ciągu 10 lat o połowę liczby osób zatrudnianych w spółdzielczości, tj. z 642 tys. do 322 tys. oraz zmniejszenie udziału spółdzielni w tworzeniu miejsc pracy w gospodarce narodowej z 4,1% do 2,5%. 38 Z drugiej strony z Badań Spółdzielczości Polskiej 2006 wynika, że istnieją branże, w których odnotowano stabilizację (np. 36 Raport o spółdzielczości polskiej, Krajowa Rada Spółdzielcza, Warszawa 2010, ( ). 37 Opracowanie własne na podstawie: danych GUS. Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON, I półrocze 2011 r. Informacje i opracowania statystyczne, Warszawa 2011, ( ). 38 E. Leś, S. Nałęcz, Gospodarka społeczna koncepcje i zasoby. Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2008 r. s. 25, ( ). 13 S t r o n a

14 spółdzielnie mieszkaniowe), a nawet wzrost zatrudnienia (np. spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe, banki spółdzielcze i spółdzielnie mleczarskie). 39 Natomiast z raportu o spółdzielczości polskiej z 2010 r. wynika, że pod koniec 2005 r. spółdzielnie były głównym miejscem pracy dla 331,6 tys. osób. Przy czym pracownicy sektora spółdzielczego stanowili: 2,6% osób zatrudnionych w całej gospodarce narodowej, 3,5% osób pracowników najemnych zatrudnionych w całej gospodarce narodowej, 3,6% osób zatrudnionych w sektorze prywatnym, 5,6% pracowników najemnych zatrudnionych w sektorze prywatnym. 40 WYKRES 1.3 Wykaz największych spółdzielczych pracodawców w ujęciu branżowym procentowe zatrudnienie w sektorze spółdzielczym (2005 r.). 3,8% 1,6% 7,8% 8,5% 8,6% 10,0% 4,2% Spóldzielnie Mieszkaniowe - 25,0% Spółdzielczość Spożywców "SPOŁEM" - 16,8% 25,0% Gminne Spółdzielnie "Samopomoc Chłopska" - 13,7% Spółdzielnie Inwalidów - 10,0% Spółdzielnie Mleczarskie - 8,6% Banki Spółdzielcze - 8,5% 16,8% Spóldzielnie Pracy - 7,8% Rolnicze Spółdzielnie Produkcyjne - 3,8% 13,7% Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-Kredytowe -1,6" Inne spółdzielnie- 4,2% Źródło 41 Z wykresu 1.3 wynika, że największymi pracodawcami spółdzielczymi w Polsce są spółdzielnie mieszkaniowe z ¼ ogółu zatrudnionych w całym sektorze spółdzielczym. W dalszej kolejności największymi pracodawcami są: Spółdzielczość Spożywców SPOŁEM (16,8%), Gminne Spółdzielnie Samopomoc Chłopska (13,7%) i Spółdzielnie Inwalidów (10,0%). W rozwoju ruchu spółdzielczego w Polsce po 1989 r. można zaobserwować ogólną tendencję spadkową liczby członków spółdzielni. Wg danych Krajowej Rady Spółdzielczej i Związku Rewizyjnego oraz danych ze sprawozdań SKOK szacunkowa liczba członków wszystkich typów spółdzielni wynosiła w 2010 r. ponad 8 milionów, zaś w pracę 39 Tamże, s Raport o spółdzielczości polskiej, Krajowa Rada Spółdzielcza, Warszawa 2010, ( ). 41 Opracowanie własne na podstawie: Raport o spółdzielczości polskiej, Krajowa Rada Spółdzielcza, Warszawa 2010, S. Nałęcz, J. Konieczna. Sektor spółdzielczy główny pracodawca gospodarki społecznej w Polsce [w:] S. Nałęcz (red.). Gospodarka społeczna w Polsce. Wyniki badań Warszawa 2008, s. 49, ( ). 14 S t r o n a

15 Tysiące Źródło 43 Z wykresu 1.4 wynika, że spółdzielnie mieszkaniowe w ujęciu branżowym społeczną w spółdzielniach zaangażowanych było blisko 100 tys. osób. Z kolei na podstawie Badania Spółdzielczości Polskiej w 2006 r. bazę członkowską spółdzielni w 2005 r. oszacowano na ok. 10 milionów, zaś w 1989 r. na 15,2 milionów. 42 Oznacza to spadek w ciągu ostatnich 20 lat o niemal połowę członków spółdzielni. WYKRES 1.4 Wykaz branż spółdzielczych o największej ogółem liczbie członków (w tys. członków) (2005 r.) Spółdzielnie Mieszkaniowe 4500 tys. Banki Spółdzielcze 2000 tys. Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo- Kredytowe 1400 tys. Spółdzielnie Mleczarskie 500 tys. Gminne Spółdzielnie "Samopomoc Chłopska" 200 tys. Spłdzielczość Spożywców "SPOŁEM" 100 tys. pozostają nie tylko największym pracodawcą, ale mają też najwięcej członków 4,5 miliona. W dalszej kolejności najliczniejsze są spółdzielnie świadczące usługi finansowe: banki spółdzielcze 2 miliony członków, SKOK 1,4 miliony członków. Na czwartym miejscu są spółdzielnie mleczarskie 500 tys. członków. Na rynku liczą się również GS Samopomoc Chłopska 200 tys. członków i Spółdzielczość Spożywców SPOŁEM 100 tys. członków. WYKRES 1.5 Wykaz branż spółdzielczych o największej średniej liczbie członków przypadających na jedną spółdzielnię (2005 r.) Spółdzielcze Kasy Spółdzielnie Oszczędnościowo- Mleczarskie Kredytowe Banki Spółdzielcze 2400 Spółdzielnie Mieszkaniowe 2000 Spółdzielczość Spożywców "SPOŁEM" 400 Gminne Spóldzielnie "Samopomoc Chłopska 200 Spółdzielnie Inwalidów Raport o spółdzielczości polskiej, Krajowa Rada Spółdzielcza, Warszawa 2010, ( ). 43 Opracowanie własne na podstawie: Raport o spółdzielczości polskiej, Krajowa Rada Spółdzielcza, Warszawa 2010, ( ). 15 S t r o n a

16 Źródło 44 Z wykresu 1.5 wynika, że w 2005 r. w kraju przeciętnie na jedną spółdzielnię najwięcej członków przypadało na SKOK ok. 18,3 tys. członków. W dalszej kolejności na spółdzielnie mleczarskie ok. 2,9 tys. członków, banki spółdzielcze 2,4 tys. członków i spółdzielnie mieszkaniowe ok. 2 tys. członków. Oznacza to, że obecnie najliczniejsze są sektory spółdzielczości finansowej i mleczarskiej. Ponadto statystycznie liczne są spółdzielnie mieszkaniowe oraz spółdzielnie zajmujące się działalnością handlową tj. Spółdzielczość Spożywców SPOŁEM ok. 400 członków i Gminne Spółdzielnie Samopomoc Chłopska ok. 200 członków. Liczącą się pozycję mają też Spółdzielnie Inwalidów ok. 100 członków. Pozostałe niewymienione branże spółdzielcze mają średnią liczbę członków oscylującą między 30 a 50 osób, za wyjątkiem spółdzielni socjalnych (średnio po 8 członków). 45 Z raportu o spółdzielczości polskiej z 2010 r. wynika, że przychody spółdzielczości w 2005 r. wyniosły blisko 53,3 mld złotych, w tym ze sprzedaży produktów i usług - 51 mld złotych. Dawało to blisko 2,6% produkcji globalnej całej gospodarki narodowej. 46 Jednak sektor spółdzielczy cechuje stosunkowo niska rentowność. Wynika to z wyższych kosztów pracy w stosunku do innych przedsiębiorstw. W 2005 r. współczynnik rentowności spółdzielni (bez bankowości spółdzielczej i SKOK) wyniósł - 1,5%, gdzie w całym sektorze niefinansowym był on na poziomie 5%. Wiele spółdzielni wykazuje ujemny wynik finansowy (w 2005 r. 18% ogółu spółdzielni) Charakterystyka systemu powiązań kooperacyjnych spółdzielni w Polsce Prawne uwarunkowania ekonomicznej i społecznej działalności spółdzielni Podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej stanowi społeczna gospodarka rynkowa oparta na: wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności i współpracy partnerów społecznych. 48 Z kolei podstawę prawną działania w Polsce spółdzielni stanowi ustawa z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze. 49 Zgodnie z Prawem spółdzielczym spółdzielnia jest: dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym 44 Opracowanie własne na podstawie: Raport o spółdzielczości polskiej, Krajowa Rada Spółdzielcza, Warszawa 2010, ( ). 45 S. Nałęcz. Potencjał społeczny i ekonomiczny gospodarki społecznej w Polsce, [w:] E. Leś (red.) Gospodarka społeczna i przedsiębiorstwo społeczne. Wprowadzenie do problematyki, Warszawa 2008, s. 160, ( ). 46 Raport o spółdzielczości polskiej, Krajowa Rada Spółdzielcza, Warszawa 2010, ( ). 47 Tamże. 48 Artykuł 20 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. z 1997 r. Nr 78 poz Ustawa Prawo spółdzielcze z dnia 16 września 1982 r., Dz. U. z 2003 r. Nr 188 poz z późn. zm. zwana dalej Ustawą Prawo spółdzielcze. 16 S t r o n a

17 funduszu udziałowym, które w interesie swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą. 50 W tym zakresie spółdzielnia jest jednocześnie organizacją gospodarczą o cechach przedsiębiorstwa, jak też zrzeszeniem osób (grupą społeczną) tworzącą niepowtarzalny, odrębny system społeczno-ekonomiczny. 51 Spółdzielnie mogą działać niemal w każdej dziedzinie życia społeczno-gospodarczego. Ekonomiczny wymiar działania spółdzielni dostosowany jest do gospodarki rynkowej. Mniej rynkowy sposób działania mają natomiast spółdzielnie socjalne oraz spółdzielnie inwalidów, których działalność w zakresie integracji zawodowej i społecznej traktowana jest jako działalność szczególnie użyteczna społecznie i z tego tytułu uzyskuje różnego rodzaju wsparcie z funduszy publicznych. W Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki : spółdzielnie socjalne, spółdzielnie pracy oraz spółdzielnie inwalidów i niewidomych zostały zaliczone do podmiotów ekonomii społecznej. 52 Stąd spółdzielczość, jako jedna z form współpracy gospodarczej, zaliczana jest do sektora gospodarki społecznej. Przy czym celem działalności spółdzielni jest nie tylko zaspokajanie potrzeb gospodarczych jej członków, ale też społecznych i kulturalnych. W tym zakresie spółdzielnia może prowadzić działalność społeczną i oświatowo-kulturalną na rzecz swoich członków i ich środowiska. 53 W stosunkach wewnętrznych wyrazem społecznego charakteru spółdzielni jest równe dla wszystkich członków spółdzielni prawo wyboru władz i współuczestnictwa w podejmowaniu najważniejszych uchwał, niezależnie od wielkości ekonomicznego udziału, jaki posiada dany członek w majątku spółdzielni. Majątek spółdzielni jest prywatną własnością jej członków 54 (tj. prywatna własność grupowa). Członkowie spółdzielni, będąc właścicielami majątku spółdzielni, mają prawo bezpośrednio i poprzez wybrane organy zarządzać i sprawować demokratyczną kontrolę nad jej działalnością. Podstawowym aktem prawnym, wyznaczającym ramy, w jakich funkcjonuje spółdzielnia, jest statut. Stąd spółdzielnią zarządzają jej członkowie w formie określonej w przepisach prawa i w statucie. Przy czym obowiązuje zasada, jeden członek = jeden głos, uniemożliwia zdominowanie procesu decyzyjnego przez pojedynczego właściciela. Takie działanie gwarantuje wszystkim członkom jednakowy wpływ na proces decyzyjny, ale z 50 Artykuł Ustawa Prawo spółdzielcze. 51 E. Pudełkiewicz, Spółdzielcze formy gospodarowania w Polsce i w innych krajach Unii Europejskiej. Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Polityki Europejskie, Finanse i Marketing Nr 2 (51 T. II) Warszawa 2009, s. 260, ( ) ( ). 53 Artykuł Ustawa Prawo spółdzielcze. 54 Artykuł 3. Ustawa Prawo spółdzielcze. 17 S t r o n a

18 drugiej strony stanowi czynnik zniechęcający dla kapitału zewnętrznego, ponieważ posiadane udziały nie niosą ze sobą proporcjonalnego prawa głosu. 55 Spółdzielnia jest organizacją samorządną, co przejawia się zarówno w fazie zakładania i funkcjonowania spółdzielni. Organami władz spółdzielni są: Walne Zgromadzenie - jest najwyższym organem spółdzielni składającym się ze wszystkich swoich członków (może ono być zastąpione przez zebranie przedstawiciel grup członkowskich). Walne Zgromadzenie podejmuje uchwały obowiązujące wszystkich członków i wszystkie organy spółdzielni. Rada Nadzorcza - jest organem składającym się z członków spółdzielni, o charakterze kontrolnym. Zarząd - jest organem składającym się z członków spółdzielni, o charakterze wykonawczym. Zarząd składa oświadczenia woli za spółdzielnię i reprezentuje ją na zewnątrz. Statut spółdzielni decyduje o tym czy zarząd będzie organem jednoosobowym, czy kolegialnym. Najwyższym ponadbranżowym organem samorządu spółdzielczego jest Kongres Spółdzielczości. Kongres jest zwoływany przez Krajową Radę Spółdzielczą, która jest naczelnym organem samorządu spółdzielczego. 56 Swoje zadania realizuje w oparciu o Prawo spółdzielcze oraz statut. Krajowa Rada Spółdzielcza wykonuje przewidziane w ustawie funkcje związku rewizyjnego w stosunku do spółdzielni niezrzeszonych w takim związku. 57 O ile podstawową komórką organizacyjną w ruchu spółdzielczego jest spółdzielnia, to wyższą jednostką jest związek. Wg stanu na 31 lipca 2009 r. (rejestr KRS) działało w sektorze spółdzielczym 61 Związków Rewizyjnych, z tego 17 związków o zasięgu ogólnopolskim a 44 to związki regionalne. 58 Pomimo znacznej ilości związków zrzeszają one tylko około połowy spółdzielni. Dla połowy spółdzielni związkiem rewizyjnym jest Krajowa Rada Spółdzielcza. 59 Obok związków rewizyjnych spółdzielnie utworzyły 29 struktur gospodarczych działających w różnych formach prawnych (spółdzielnie osób prawnych, związki gospodarcze, zrzeszenia, spółdzielcze spółki, grupy zakupowe itp.) Raport o spółdzielczości polskiej, Krajowa Rada Spółdzielcza, Warszawa 2010, ( ). 56 Artykuł Ustawa Prawo spółdzielcze. 57 Artykuł Ustawa Prawo spółdzielcze. 58 Raport o spółdzielczości polskiej, Krajowa Rada Spółdzielcza, Warszawa 2010, ( ). 59 Tamże. 60 Tamże. 18 S t r o n a

19 1.2.2 Formy branżowej współpracy i konsolidacji działań spółdzielni Idea spółdzielczości sprzyja współpracy i konsolidacji działań poszczególnych branż spółdzielczych, które dzięki temu mogą zwiększyć swoją efektywność ekonomiczną i konkurencyjność na rynku. Zasadnicze możliwości wykorzystania spółdzielni do tworzenia różnego typu powiązań kooperacyjnych zostały uregulowane w Prawie spółdzielczym w samej definicji spółdzielni. 61 Jednak obecnie w Polsce tylko niektóre branże spółdzielcze stosują zaawansowane formy powiązań kooperacyjnych, w tym: Spółdzielnie Mleczarskie W Polsce w 2011 r. funkcjonowało 156 spółdzielczych zakładów mleczarskich, które posiadały blisko 70% udziału w rynku skupu i przetwórstwa mleka oraz zatrudniały ok. 18 tys. pracowników. Obroty spółdzielczości mleczarskiej osiągnęły w 2010 r. ok. 20 mld złotych. 62 Spółdzielnie mleczarskie najlepiej spośród wszystkich branż spółdzielczych dostosowały się do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej. W wyniku procesu konsolidacji, modernizacji i specjalizacji w mleczarstwie posiadają jedną z najnowocześniejszych w Europie bazę przetwórczą i z powodzeniem mogą konkurować na rynku europejskim i światowym. Niektóre spółdzielnie mleczarskie: SM Mlekpol w Grajewie, SM Mlekovita Wysokie Mazowieckie, OSM Łowicz przejęły od kilku do kilkunastu mniejszych spółdzielni mleczarskich, dzięki temu wzmocniły swoją pozycję rynkową. 63 Gminne Spółdzielnie Samopomoc Chłopska Obecnie Gminne Spółdzielnie Samopomoc Chłopska liczą blisko 1600 spółdzielni o charakterze produkcyjno-handlowo-usługowym. GS SCh zrzeszają ok. 240 tys. członków oraz zatrudniają blisko 90 tys. pracowników. Natomiast roczne przychody wynoszą około 12 mld złotych. 64 Spółdzielnie te działają w większości gmin wiejskich i miejsko-wiejskich w kraju. W dyspozycji GS SCh znajduje się blisko 9 tys. sklepów detalicznych, 400 hurtowni, 500 zakładów produkcyjnych (piekarnie, mieszalnie pasz, zakłady mięsne, wytwórnie wód mineralnych), 1800 magazynów, 4 sanatoria i ośrodki wypoczynkowe, 5 ośrodków szkoleniowych i jeden Dom Pomocy Społecznej 61 Artykuł Ustawa Prawo spółdzielcze. 62 W. Boguta (red.) Spółdzielnia wiejska jako jedna z głównych form wspólnego gospodarczego działania ludzi. Podręcznik dla szkół i uczelni rolniczych oraz instytucji otoczenia rolnictwa. Warszawa 2011, s. 47, ( ). 63 Tamże, s Raport o spółdzielczości polskiej, Krajowa Rada Spółdzielcza, Warszawa 2010, ( ). 19 S t r o n a

20 oraz Centrum Szkoleniowo-Konferencyjne. 65 Część sklepów GS SCh działa też w kooperacji na zasadach franczyzy pod szyldem sieci: Groszek, Lewiatan, Żabka, Spar, Delikatesy Centrum i innych. 66 Spółdzielnie Kółek Rolniczych W Polsce w 2011 r. funkcjonowało 570 Spółdzielczych Kółek Rolniczych. 67 Liczbę osób zatrudnionych w SKR w 2010 r. szacowano na około 10 tys. pracowników. 68 SKR prowadzą działalność gospodarczą najczęściej, jako spółdzielnie usługowe osób prawnych. Członkami tych spółdzielni są Kółka Rolnicze zrzeszające rolników indywidualnych. Działalność spółdzielni koncentruje się głównie na usługach mechanizacyjnych, w szczególności zbioru roślin zbożowych. Poszukując nowych kierunków działalności wiele spółdzielni prowadzi także sprzedaż środków do produkcji rolnej, zajmuje się handlem towarami masowymi, prowadzi stacje paliw, stacje kontroli pojazdów oraz usługi warsztatowe. 69 Wiele SKR świadczy usługi komunalne na rzecz gmin (oczyszczanie, odśnieżanie, naprawy), zajmuje się również lokalnym transportem. Spółdzielcze Grupy Producentów Rolnych Od 2006 r. środowisko rolniczych spółdzielni produkcyjnych aktywnie włączyło się w proces tworzenia grup producentów rolnych. 70 Termin grupa producentów rolnych nie oznacza formy prawnej zorganizowania się producentów rolnych (mogą one występować, jako spółdzielnie, spółki, zrzeszenia itp.), a jedynie wskazuje na jej charakter funkcjonowania na rynku. W sierpniu 2011 r. w Polsce działało ok. 760 grup producentów rolnych oraz ok. 200 grup i organizacji producentów owoców i warzyw. Przy czym na koniec 2009 r. grupy spółdzielcze stanowiły 27% udziału w liczbie wszystkich grup producentów rolnych. 71 Niestety w Polsce jeszcze nie zachodzi etap tworzenia się branżowych regionalnych i krajowych związków grup, w szczególności spółdzielczych, na wzór dobrze zorganizowanego rolnictwa w krajach Europy Zachodniej. 65 Tamże. 66 W. Boguta (red.) Spółdzielnia wiejska jako jedna z głównych form wspólnego gospodarczego działania ludzi. Podręcznik dla szkół i uczelni rolniczych oraz instytucji otoczenia rolnictwa. Warszawa 2011, s. 51, ( ). 67 Tamże, s Tamże, s Raport o spółdzielczości polskiej, Krajowa Rada Spółdzielcza, Warszawa 2010, ( ). 70 W. Boguta (red.) Spółdzielnia wiejska jako jedna z głównych form wspólnego gospodarczego działania ludzi. Podręcznik dla szkół i uczelni rolniczych oraz instytucji otoczenia rolnictwa. Warszawa 2011, s. 49, ( ). 71 W. Boguta, M. Martynowski (red.), Organizowanie się rolników w grupy producentów głównym sposobem na podniesienie konkurencyjności gospodarstw rolnych ze szczególnym uwzględnieniem formy spółdzielczej. Poradnik informacyjno-szkoleniowy. Krajowa Rada Spółdzielcza. Warszawa 2010, s. 101, ( ). 20 S t r o n a

21 Podstawową przyczyną jest brak środków wsparcia na tworzenie i funkcjonowanie związków. 72 Banki Spółdzielcze Bank spółdzielczy jest spółdzielnią usługową dostarczającą swoim członkom określonych usług bankowych. Obecnie banki spółdzielcze stanowią jedną z największych struktur bankowych w Polsce, mimo że w latach: , ich liczba w wyniku konsolidacji zmniejszyła się z 680 do W trakcie łączenia się banków powstawały większe jednostki bankowe o znacznych możliwościach rozwojowych. Po wielu zmianach organizacyjnych i strukturalnych związanych z przemianami politycznymi i społecznogospodarczymi banki spółdzielcze należą do trzech banków zrzeszających: Banku Polskiej Spółdzielczości S.A., Gospodarczym Banku Wielkopolski S.A., oraz Mazowieckim Regionalnym Banku S.A. 74 Cechą specyficzną polskiej spółdzielczości bankowej jest jej narodowy charakter oraz obsługiwanie środowisk lokalnych: rolników, spółdzielni, drobnych przedsiębiorstw i samorządów. 75 Spółdzielnie Spożywców SPOŁEM Spółdzielczość Spożywców SPOŁEM skupia 385 spółdzielni, z których 273 zrzeszonych jest w jednym Krajowym Związku Rewizyjnym. Spółdzielnie te prowadzą działalność gospodarczą w zakresie handlu detalicznego i hurtowego, gastronomii, produkcji piekarskiej, ciastkarskiej, masarskiej, garmażeryjnej oraz usługi dla ludności. W dyspozycji SPOŁEM znajduje się ponad 4 tys. dobrze zlokalizowanych sklepów, których roczny obrót przekracza 7 miliardów złotych, ponad 300 zakładów produkcji spożywczej, głównie piekarni i ciastkarni, 175 placówek gastronomicznych, 378 obiektów magazynowych, 8 obiektów hotelowych, 23 ośrodki wypoczynkowowczasowe, oraz centrum szkoleniowo-konferencyjne. 76 Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-Kredytowe W sektorze finansowym obok banków spółdzielczych funkcjonują Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-Kredytowe (SKOK). SKOK dysponują największą pod względem 72 Tamże, s M. Mądra, GUS. Wyniki finansowe spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych , Warszawa 2011, s. 27, ( ). 74 Raport o spółdzielczości polskiej, Krajowa Rada Spółdzielcza, Warszawa 2010, ( ). 75 W. Boguta (red.) Spółdzielnia wiejska jako jedna z głównych form wspólnego gospodarczego działania ludzi. Podręcznik dla szkół i uczelni rolniczych oraz instytucji otoczenia rolnictwa. Warszawa 2011, s. 48, ( ). 76 Raport o spółdzielczości polskiej, Krajowa Rada Spółdzielcza, Warszawa 2010, ( ). 21 S t r o n a

22 liczebności siecią placówek obsługi klientów wśród wszystkich instytucji finansowych w Polsce oferujących ludności usługi bankowe. 77 Celem działalności SKOK jest gromadzenie środków pieniężnych wyłącznie swoich członków, udzielanie im pożyczek i kredytów, przeprowadzanie na ich zlecenie rozliczeń finansowych oraz pośredniczenie przy zawieraniu umów ubezpieczenia. W Polsce od 2000 r. do 2010 r. liczba SKOK, na skutek procesów konsolidacyjnych, zmniejszyła się ze 146 do 59. Do fuzji dochodzi głównie z inicjatywy władz przejmowanych kas oraz ich członków Kierunki rozwoju współpracy kooperacyjnej spółdzielni wzmacniające pozycję konkurencyjną na rynku Obecnie polski sektor spółdzielczy musi dostosować się do nowych realiów rynkowych poprzez tworzenie coraz silniejszych ekonomicznie jednostek. W tym zakresie w Europie Zachodniej można zaobserwować trwałe zjawisko konsolidacji potencjałów spółdzielni, będące odpowiedzią na rosnącą konkurencję i zagrożenia, jakie przynosi ze sobą globalizacja światowej gospodarki. Proces łączenia się spółdzielni przekroczył granice państw narodowych. Obecnie wiele spółdzielni w UE nabywa na własność przedsiębiorstwa handlowe w innych krajach, aby ułatwić sobie sprzedaż swoich artykułów na innych rynkach. Osiągnięcie tych celów często wymaga od spółdzielców rezygnacji z części własnej autonomii na rzecz spółdzielni wyższego szczebla, a także zmiany przepisów spółdzielczych. 79 Dla wyeliminowania przeszkód prawnych Komisja Europejska opracowała Statut Spółdzielni Europejskiej. W tym zakresie Polska przyjęła w 2006 r. stosowne ustawodawstwo. 80 W Polsce coraz bardziej popularne są nowe trendy zmian prowadzące do utrzymania konkurencyjności na rynku. Tym bardziej, że prawo spółdzielcze stanowi też dobrą podstawę do tworzenia różnego rodzaju powiązań kooperacyjnych spółdzielni, w tym sieci partnerskich, klastrów, koncernów i korporacji spółdzielczych. Przyszłość współpracy między spółdzielniami może przybierać formę fuzji spółdzielni poprzez łączenie kilku spółdzielni w jedną. W tym zakresie w polskich branżach spółdzielczych brakuje procesów koncentracji, integracji, różnicowania działalności oraz internacjonalizacji. 77 M. Mądra, GUS. Wyniki finansowe spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych , Warszawa 2011, s. 27, ( ). 78 Tamże, s W. Boguta, M. Martynowski (red.), Organizowanie się rolników w grupy producentów głównym sposobem na podniesienie konkurencyjności. Poradnik informacyjno-szkoleniowy, Krajowa Rada spółdzielcza. Warszawa 2010, s. 22, ( ). 80 Raport o spółdzielczości polskiej, Krajowa Rada Spółdzielcza, Warszawa 2010, ( ). 22 S t r o n a

23 W zasadzie tylko polskie spółdzielcze mleczarnie, które rozpoczęły proces konsolidacji i specjalizacji możemy porównywać ze spółdzielniami UE. Znacznie gorzej jest z kooperacją spółdzielni w innych branżach. Mamy tylko sporadyczne przypadki łączenia się spółdzielni w większe jednostki gospodarcze. 81 W tym zakresie dwie duże organizacje spółdzielcze prowadzą działalność handlową w oparciu o system sieciowy. W miastach jest to Spółdzielczość Spożywców SPOŁEM, zaś na obszarach wiejskich i małomiasteczkowych są to głównie Gminne Spółdzielnie Samopomoc Chłopska. W przypadku spółdzielczości na obszarach wiejskich najbardziej pożądane wydaje się tworzenie spółdzielni zrzeszających rolników o podobnym profilu produkcji rolnej. Rozdrobniona struktura produkcji rolnej i niski stopień specjalizacji gospodarstw uzasadniają potrzebę rozwoju wszelkich form współpracy kooperacyjnej. 82 Wokół spółdzielni zaopatrzenia i zbytu, spółdzielni kółek rolniczych oraz spółdzielni produkcji rolnej powinny powstawać grupy producentów o różnym profilu działania w zależności od warunków lokalnych, możliwości i potrzeb poszczególnych spółdzielni. 83 W Polsce proces integracji spółdzielni, mimo dużych korzyści, rozwija się bardzo powoli, głównie ze względu na błędy i obciążenia z przeszłości jak i ograniczone obecnie ich wsparcie finansowe. 84 Krajowe spółdzielnie tylko w niewielkim stopniu korzystają z kapitałów zewnętrznych w porównaniu z przedsiębiorstwami. Stąd spółdzielnie mogłyby poprawić efektywność gospodarowania poprzez szersze i odważniejsze finansowanie działalności eksploatacyjnej i inwestycyjnej kapitałem obcym. Jednak, jeżeli fundusz udziałowy członków jest niewystarczający, dostęp do zewnętrznego kapitału finansowego może prowadzić do nadmiernego uzależnienia od kapitału pożyczkowego. Z drugiej strony konsolidacja spółdzielni stawia pod znakiem zapytania zachowanie ich dalszej tożsamości i niezależności. Stąd należy dążyć do rozwoju współpracy kooperacyjnej spółdzielni w ten sposób, aby mogły one zachować dotychczasowe prawa i obowiązki swoich członków. Tym bardziej, że rozrastanie się spółdzielni może spowodować osłabienie więzi członkowskich oraz utratę kontroli nad spółdzielnią. Poza tym w dużych spółdzielniach, gdzie udziały członkowskie są niewielkie, może powstać 81 W. Boguta, M. Martynowski (red.), Organizowanie się rolników w grupy producentów głównym sposobem na podniesienie konkurencyjności. Poradnik informacyjno-szkoleniowy. Krajowa Rada spółdzielcza. Warszawa 2010, s. 22, ( ). 82 Z. Gumkowski, Perspektywy rozwoju grup producentów rolnych do roku 2013, Krajowa Rada Spółdzielcza, 2008, s. 54, ( ). 83 W. Boguta (red.) Spółdzielnia wiejska jako jedna z głównych form wspólnego gospodarczego działania ludzi. Podręcznik dla szkół i uczelni rolniczych oraz instytucji otoczenia rolnictwa. Warszawa 2011, s. 56, ( ). 84 A. Borecka, E. Sowula-Skrzyńska, Poprawa sytuacji ekonomicznej gospodarstw produkujących żywiec wieprzowy poprzez wykorzystanie możliwości jakie daje funkcjonowanie w ramach grupy producenckiej [w:] M. Podstawka (red.), Polityki europejskie, finanse i marketing Nr 2 (51 T. II) 2009, Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie, Warszawa 2009, s. 297, ( ). 23 S t r o n a

24 niebezpieczeństwo osłabienia zainteresowania ich członków losami spółdzielni. Ma wówczas miejsce osłabienie zainteresowania członków własną spółdzielnią (obecnie zjawisko to jest szczególnie widoczne np. w wielotysięcznych spółdzielniach mieszkaniowych). Konsekwencją jest rozluźnienie lub zerwanie więzów z lokalną społecznością, w której spółdzielnia działa. W związku z tym w Polsce potrzebne są nowe systemy zarządzania dużymi jednostkami spółdzielczymi. Niestety w Polsce wiele spółdzielni nie poszukuje sposobów na wzmocnienie swojej pozycji poprzez kooperację lub fuzję, ale wybiera likwidację. Najczęściej dochodzi wówczas do przejęcia dorobku wielu pokoleń spółdzielców przez zewnętrzną grupę inwestorów. 85 Kolejnym problemem w spółdzielczości jest proces odchodzenia od współpracy na rzecz rywalizacji, zarówno między członkami i pracownikami, jak i spółdzielniami oraz ich związkami. Jednak najmocniejszymi stronami spółdzielni w Polsce w zakresie konkurencyjności pozostają przede wszystkim dobra znajomość rynku lokalnego, wieloletnie doświadczenie w branży oraz lojalni klienci. Ponadto spółdzielczość zaliczana do sektora gospodarki społecznej może wykorzystywać tzw. kapitał społeczny, który zakłada samopomoc, budowanie więzów międzyludzkich oraz dbałość o rozwój społeczności lokalnej. 85 Raport o spółdzielczości polskiej, Krajowa Rada Spółdzielcza, Warszawa 2010, ( ). 24 S t r o n a

25 Rozdział 2. Hiszpańska Korporacja Spółdzielcza Mondragon, jako przykład maksymalizacji spółdzielczej efektywności na międzynarodową skalę 2.1 Historia rozwoju ruchu spółdzielczego Mondragon w Kraju Basków w Hiszpanii Etap budowania podstaw infrastruktury (lata: ) Początki mitu ruchu spółdzielczego Mondragon sięgają 1941 r., kiedy ksiądz José Maria Arizmendiarrieta (nazywany ojcem Arizmendi) przybył z posługą kapłańską do miejscowości Mondragon w Kraju Basków w północnej części Hiszpanii. 86 RYSUNEK 2.1 Położenie autonomicznej wspólnoty (regionu) Kraju Basków w Hiszpanii. Źródło: ( ). Ojciec Arizmendi od samego początku wykazywał zainteresowanie problemami społecznymi Kraju Basków zrujnowanego w wyniku hiszpańskiej wojny domowej prowadzonej w latach: Z jego inicjatywy w 1943 r. została założona średnia szkoła zawodowa w Mondragon (obecnie Wydział Inżynierii na Uniwersytecie Mondragon), w której oprócz wiedzy technicznej, uczono takich zasad jak: demokracja, poszanowanie godności ludzkiej, prawo do nauki i pracy, partycypacyjne podejmowanie decyzji. Wierzył on, że uczestnictwo pracowników w zarządzaniu przedsiębiorstwem przyczyni się do demokratyzacji społeczeństwa w autorytatywnym państwie, jakim była wówczas Hiszpania. Wkrótce pasja reformatorska charyzmatycznego ojca Arizmendi doprowadziła do zaproponowania nowej idei pracy: przedsiębiorstwo, żeby być uspołecznione, w pierwszym rzędzie musi być efektywne ekonomicznie. 87 W 1956 r. z inspiracji ojca Arizmendi grupa pięciu absolwentów szkoły technicznej przejęła zbankrutowany zakład elektromechaniczny i przekształciła go w spółdzielnię 86 K. Lewandowski, Mondragon - gospodarcza perła z krainy Basków, 2004, ( ). 87 W. Dec, Hiszpański model Korporacji Spółdzielczej Mondragon - inspiracją dla rozwoju polskiego sektora ekonomii społecznej?, Lubelski Ośrodek Samopomocy, 2011, ( ). 25 S t r o n a

26 pracy, którą nazwała ULGOR (od pierwszych liter nazwisk jej założycieli). 88 Od samego początku spółdzielnia ULGOR (dzisiaj Fagor) produkująca piece i grzejniki odniosła duży sukces na rynku hiszpańskim, ponieważ był duży popyt na tego typu produkty. W latach 50-tych i 60-tych ubiegłego wieku Hiszpania, rządzona przez reżim generała Francisco Franco, znajdowała się w izolacji gospodarczej od reszty Europy. Stąd ULGOR praktycznie nie miał konkurencji. 89 W następnych latach na podobnych demokratycznych zasadach powstały kolejne spółdzielnie pracy oraz lokalne spółdzielnie spożywców (dzisiaj Eroski). 90 Jednak fundamentalne znaczenie dla przyszłości rozwoju ruchu spółdzielczego Mondragon miało utworzenie w 1959 r. banku spółdzielczego Caja Laboral Popular, który stał się źródłem kapitału inwestycyjnego Etap dynamicznego rozwoju na rynku lokalnym i krajowym (lata: ) Lata 60-te XX wieku to trwający przez blisko półtora dekady dynamiczny rozwój grupy spółdzielczej Mondragon. Powstawały nowe przedsięwzięcia typu spin-off poprzez wydzielenie nowych przedsiębiorstw ze spółdzielni ULGOR. 92 Dużą rolę odgrywał system edukacji zawodowej. W tym zakresie szkoła w Mondragon zaczęła pełnić rolę kuźni kadr menadżerskich oraz dostarczać wykwalifikowanych pracowników na potrzeby powstających lokalnych spółdzielni w Kraju Basków. W 1960 r. do szkoły zawodowej uczęszczało już blisko 300 uczniów (w 1943 r. było 21 uczniów). 93 W 1966 r. utworzono kolejne kluczowe dla rozwoju ruchu spółdzielczego Mondragon towarzystwo Lagun Aro, które odpowiadało za ubezpieczenia zdrowotne i fundusze emerytalne spółdzielców. 94 Natomiast w 1969 r. wyniku fuzji dziewięciu spółdzielni konsumentów powstała sieć sprzedaży detalicznej Eroski, która jest prekursorem sieci hipermarketów i supermarketów. Z kolei pierwsza połowa lat 70-tych XX wieku to dla Korporacji Spółdzielczej Mondragon przełom w dziedzinie naukowo-badawczej. W 1974 r. powstało spółdzielcze centrum badań technologicznych Ikerland The MONDRAGON Co-operative Experiencie,, s. 3, ( ). 89 F. Freundlich, The Mondragón Cooperative Corporation (MCC): An Introduction, 1998, ( ). 90 W. Dec, Hiszpański model Korporacji Spółdzielczej Mondragon - inspiracją dla rozwoju polskiego sektora ekonomii społecznej?, Lubelski Ośrodek Samopomocy, 2011, ( ) The MONDRAGON Co-operative Experiencie, s. 6, ( ). 92 Tamże The MONDRAGON Co-operative Experiencie, ( ). 94 F. Freundlich, The Mondragón Cooperative Corporation (MCC): An Introduction, 1998, ( ). 95 Tamże. 26 S t r o n a

27 2.1.3 Etap konsolidacji wewnętrznej (lata: ) W połowie lat 70-tych XX wieku nastąpiło chwilowe zahamowanie dynamicznego tempa rozwoju spółdzielni Mondragon, które było spowodowane ogólnoświatowym kryzysem naftowym. Ponadto w 1976 r. zmarł ojciec Arizmendi, będący prekursorem i głównym ideologiem systemu Mondragon. 96 Z drugiej strony Hiszpania, po śmierci w 1975 r. generała Francisco Franco, rozpoczęła długą drogę w kierunku demokracji i otwarcia na rynki międzynarodowe. W 1979 r. Kraj Basków odzyskał szeroką autonomię w zakresie porządku publicznego, uprawnień podatkowych i szkolnictwa. 97 Powyższe czynniki miały decydujący wpływ na przyjęcie nowej strategii, która zakładała wzrost konsolidacji działań. 98 Dzięki tym zabiegom w 1982 r. ruch spółdzielczy przekształcił się w silną grupę spółdzielczą Mondragon zatrudniającą blisko 20 tys. pracowników Etap przekształceń organizacyjnych i ekspansji międzynarodowej (lata: ) Największym wyzwaniem w historii systemu spółdzielczego Mondragon stało się wejście Hiszpanii do struktur gospodarczych Unii Europejskiej oraz narastająca globalizacja rynku światowego. 100 Po wstąpieniu w 1986 r. Hiszpanii do Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej rynek hiszpański zalały tanie towary zagraniczne, doprowadzając do bankructwa wiele małych przedsiębiorstw i spółdzielni. W odpowiedzi na to zagrożenie grupa spółdzielcza Mondragon podjęła decyzję o scentralizowaniu systemu zarządzania oraz rozpoczęcia agresywnej rywalizacji na rynkach międzynarodowych. 101 Była to część strategii zakładającej bycie bliżej klienta, mająca na celu zwiększenie konkurencyjności i udziału w rynku oraz wspieranie eksportu. Powyższe otwarcie na rynki międzynarodowe wiązało się z kluczowymi przekształceniami organizacyjnymi. W 1984 r. podjęto w decyzję o przekształceniu zrzeszenia w Grupę Spółdzielni Mondragon (hisp. Grupa Cooperativista de Mondragón - GCM). 102 W 1989 r. utworzono jedną z pierwszych zagranicznych spółek zależnych The MONDRAGON Co-operative Experiencie, s. 22 i 23, // ( ). 97 M. Bojarska, Sortu 42 dni nadziei w Kraju Basków, 2011, ( ). 98 F. Freundlich, The Mondragón Cooperative Corporation (MCC): An Introduction, 1998, ( ). 99 K. Lewandowski, Mondragon - gospodarcza perła z krainy Basków, 2004, ( ). 100 D. Maheshvarananda, Po kapitalizmie. Wizja nowego świata według teorii PROUT. Wydanie w wersji elektronicznej w formacie PDF: Stowarzyszenie Ananda Marga w Polsce ( ). 101 Tamże. 102 J. S. del Pozo, José María Arizmendarrieta y el movimiento cooperativo de Mondragón, 2011, 27 S t r o n a

28 COPRECI w Meksyku, która zapoczątkowała ekspansję na rynki międzynarodowe i proces umiędzynarodowienia Korporacji Spółdzielczej Mondragon. 103 Z kolei w 1991 r. w wyniku reorganizacji powstała Korporacja Spółdzielcza Mondragon (hisp. Mondragón Corporación Cooperativa - MCC) Etap rozwoju opartego na wiedzy i innowacji (od 1997 r.) Kolejnym krokiem milowym w rozwoju Korporacji Spółdzielczej Mondragon było utworzenie w 1997 r. Uniwersytetu Mondragon. 105 Przedsięwzięcie to miało wpływ na przyjęcie w 1978 r. polityki tworzenia regionalnego klastra przemysłowego w Kraju Basków na bazie skupiska wzajemnie powiązanych spółdzielni oraz zaplecza naukowobadawczego i banku spółdzielczego Caja Laboral. 106 W następnych latach zaczęły powstawać międzynarodowe klastry w oparciu o zagraniczne spółki zależne. Dzięki prowadzonym inwestycjom krajowym i zagranicznym obecnie Korporacja Spółdzielcza Mondragon zajmuje pierwsze miejsce wśród przedsiębiorstw w Kraju Basków oraz plasuje się w pierwszej dziesiątce najlepszych firm w Hiszpanii (w 2010 r. blisko 14,8 mld EUR przychodów). 107 WYKRES 2.1 Ewaluacja zatrudnienia w Korporacji Spółdzielczej Mondragon w latach: Źródło 108 Z wykresu 2.1 widać, że od 1997 r. w ciągu 10 lat wzrosła niemal trzykrotnie liczba zatrudnionych w Korporacji Spółdzielczej Mondragon. Trend wzrostowy został nieco zahamowany dopiero w wyniku ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego w 2008 r. ( ). 103 J. M. Luzarraga, Understanding Mondragon globalization process: local job creation through multi-localization, 2007, s. 8, ( ). 104 J. L. Olasolo, La experiencia Mondragón, 2010, s. 37, Corporate Profile 2011 Perfil corporativo, s. 25, ( ). 106 J. M. Luzarraga, Case study: MONDRAGON International Clusters, 2006, s. 390, ( ). 107 Corporación MONDRAGON - Grupo Empresarial Internacional, 2010, ( ). 108 Opracowanie własne na podstawie: Informe annual 2010, Corporación MONDRAGON - Grupo Empresarial Internacional, 2010, ( ). 28 S t r o n a

29 Źródło 110 Z wykresu 2.3 wynika, że w 2009 r. działało łącznie 120 spółdzielni, w tym branża WYKRES 2.2 Zestawienie procentowe osób zatrudnionych w Korporacji Spółdzielczej Mondragon wg profilu działalności (2010 r.). 3,3% 1,2% Handel - 50,4% ( osób) Przemysł - 45,1% ( osób) 45,1% 50,4% Finanse - 3,3% (2.730 osób) Wiedza - 1,2% (1.030 osób) Źródło 109 Z wykresu 2.2 wynika, że w 2010 r. największe zatrudnienie odnotowano w dwóch działach: Handlowym (50,4% ogółu zatrudnionych) i Przemysłowym (45,1% ogółu zatrudnionych). WYKRES 2.3 Podział branżowy spółdzielni szczebla podstawowego w korporacji Spółdzielczej Mondragon. (2009 r.) przemysłowa stanowiła aż 72,5% ogółu spółdzielni. Obecnie w ramach Korporacji Spółdzielczej Mondragon działa 258 przedsiębiorstw i innych podmiotów, w tym spółdzielni 109, spółek zależnych 125, fundacji Opracowanie własne na podstawie: Informe annual 2010, Corporación MONDRAGON - Grupo Empresarial Internacional, 2010, ( ). 110 Opracowanie własne na podstawie: J. L. Olasolo, La experiencia Mondragón, 2010, s. 3, ( ). 111 Corporate Profile 2011 Perfil corporativo, s. 53, ( ). 29 S t r o n a

30 2.2 Charakterystyka zintegrowanego systemu zarządzania międzynarodową Korporacją Spółdzielczą Mondragon Zasady funkcjonowania ruchu spółdzielczego Mondragon Obecnie hiszpańska Korporacja Spółdzielcza Mondragon jest uznawana za najbardziej rozwinięty system spółdzielczy na świecie. 112 Ruch spółdzielczy Mondragon to rzeczywistość społeczno-ekonomiczna głęboko zakorzeniona kulturowo w Kraju Basków. Został on stworzony przez ludzi dla ludzi. 113 Mimo, że przypomina bardziej korporację niż spółdzielnię. jest postrzegany, jako wielki sukces w równoważeniu egalitarnej teorii z praktyką. 114 Misja Korporacji Spółdzielczej Mondragon łączy w sobie podstawowe cele typowego przedsiębiorstwa skutecznie konkurującego na rynkach międzynarodowych, z organizacją o silnym wymiarze społecznym, wykorzystującą demokratyczne metody organizacji i zarządzania, tworzącą nowe miejsca pracy, dbającą o rozwój indywidualny i zawodowy pracowników oraz angażującą się w rozwój społeczny. 115 Powyższe zasady symbolizuje logo Korporacji Spółdzielczej Mondragon. RYSUNEK 2.2 Logo Korporacji Spółdzielczej Mondragon. Źródło: Im%C3%A1genes/ctl/SlideShow/mid/445/ItemID/110.aspx, ( ). Na rysunku 2.2 dewiza środkowej części środku loga głosi: LUDZKOŚĆ W PRACY (ang. humanity at work). Spółdzielnie wchodzące w skład Korporacji Spółdzielczej Mondragon, dawniej pogrupowane w zależności od lokalizacji i regionu, obecnie podzielone są na cztery działy branżowe (wg rodzaju produkcji i usług). Stąd w prawej części loga wyróżniono: Finanse, Przemysł, Handel i Wiedzę. Ruch spółdzielczy Mondragon, od początku budowany na zasadach katolickiej myśli społecznej, jest przykładem udanej koegzystencji tradycyjnej ekonomii z ekonomią alternatywną, bazującą na współwłasności środków produkcji i samozatrudnianiu się 112 D. Maheshvarananda, Po kapitalizmie. Wizja nowego świata według teorii PROUT, Stowarzyszenie Ananda Margo w Polsce, 2003, s. 74, ( ). 113 Mondragon presentation 2010, s. 66, , ( ). 114 R. Bakshi, Mondragon, a cooperative in Spain, 2008, ( ). 115 Corporación MONDRAGON - Grupo Empresarial Internacional, 2010, ( ). 30 S t r o n a

31 pracowników-właścicieli. 116 Główny ideolog przedsięwzięcia - ojciec Arizmendi uważał, że praca ma służyć doskonaleniu człowieka. Wierzył, że poprzez spółdzielczość wyłoni się nowa świadomość polityczna, obejmująca realizację wolności człowieka i sprawiedliwości społecznej. Kluczowe było podkreślenie godności osoby ludzkiej w projektowaniu nowych przedsiębiorstw - podstawą są ludzie, a nie kapitał. Natomiast edukacja jest elementem niezbędnym do emancypacji pracownika. 117 Stąd system Mondragon jest przykładem wcielenia w życie nowej filozofii patrzenia na pracownika, któremu zarówno socjalizm, jak i kapitalizm, odebrały podmiotowość, odmawiając prawa decydowania o własnej pracy. Proponowane rozwiązania stanowią drogę środkową pomiędzy obydwoma znanymi nam systemami gospodarczymi, z których żaden nie wydaje się być dobrym rozwiązaniem. 118 Ważnym elementem Korporacji Spółdzielczej Mondragon jest wypracowanie własnej kultury biznesu opartej o podstawowe zasady spółdzielcze. 119 Stąd w systemie Mondragon wprowadzono cztery wartości korporacyjne: 1) Innowacyjność jako zdolność do generowania nowych i znaczących zmian, pozwalających dostosować się lub przyjąć nowe modele zarządzania, produkcji i usług. 2) Partycypacja zakładająca uczestnictwo członków spółdzielni w trzech obszarach - kapitał, zysk i zarządzanie, jak też demokratyczne zarządzanie jeden członek, to jeden głos. 3) Współpraca pozwalająca uzyskać efekt synergii, zakładająca wzajemną solidarność spółdzielni, współpracę kooperacyjną i wspólną strategię rozwoju. 4) Społeczna odpowiedzialność zakłada wcielenie w życie koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu. 120 Zgodnie z przyjętą strategią Korporacja Spółdzielcza Mondragon przeznacza każdego roku na działalność społeczną blisko 10% swoich zysków, które przekazywane są przez Fundusz Promocji i Edukacji Spółdzielni. Przykładowo w latach wydano blisko 142 mln EUR. 121 Cechą charakterystyczną jest też solidarność wynagrodzeń. Dysproporcje w dochodach kadry kierowniczej i pracowników są ograniczone. Dla zrównoważenia zarobków, stosunek najwyższego wynagrodzenia do najniższego nie może 116 K. Lewandowski, Mondragon - gospodarcza perła z krainy Basków, 2004, ( ). 117 W. Dec, Hiszpański model Korporacji Spółdzielczej Mondragon - inspiracją dla rozwoju polskiego sektora ekonomii społecznej?, Lubelski Ośrodek Samopomocy, 2011, ( ). 118 K. Lewandowski, Mondragon - gospodarcza perła z krainy Basków, 2004, ( ) ( ). 120 Tamże. 121 Corporación MONDRAGON - Grupo Empresarial Internacional, 2010, ( ). 31 S t r o n a

32 przekroczyć 8:1 (średnio 6:1). W praktyce oznacza to, że szeregowi pracownicy mogą zarobić w Korporacji Spółdzielczej Mondragon więcej niż w innych przedsiębiorstwach, zaś wyżsi rangą menedżerowie zarabiają mniej niż w tradycyjnych korporacjach. 122 Członkami spółdzielni Mondragon mogą być tylko osoby w niej pracujące. Kandydaci na członków muszą zakończyć okres próbny trwający 6-12 miesięcy. 123 Poza tym powinni przejść proces kwalifikacyjny. W szczególności premiuje się wykształcenie i lata pracy, jak też znajomość języka baskijskiego. Należy też wpłacić wpisowe do banku Caja Laboral, które w 2009 r. wynosiło EUR (odpowiednik rocznych zarobków pracownika niższego szczebla). 124 W praktyce każdy członek spółdzielni Mondragon w Kraju Basków ma zapewnioną opiekę zdrowotną i system emerytalny (pod warunkiem, że nie zostanie zwolniony dyscyplinarnie). Jednak zamiast sztucznego utrzymywania za wszelką cenę miejsc pracy w spółdzielniach zagrożonych recesją, grupa Mondragon jest w stanie przeprowadzać intensywną restrukturyzację. Przykładowo, z powodu ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego, zmniejszono zatrudnienie z w 2008 r. do w 2009 r., które dotknęło głównie nowych pracowników niebędących członkami spółdzielni. Ponadto w Korporacji Spółdzielczej Mondragon stosuje się pakiet antykryzysowy zakładający m.in.: przymusowe urlopy pracownicze, zmniejszanie liczby godzin pracy, przekwalifikowywanie lub przesuwanie nadwyżki pracowników do innych powiązanych spółdzielni, jak też stosowanie własnego systemu opieki socjalnej (np. wypłacanie zasiłków dla osób czasowo bezrobotnych). 125 Obecnie w Korporacji Spółdzielczej Mondragon występują różne grupy pracowników, o niejednakowych statusach i formach zatrudnienia, w zależności od tego czy są zatrudnieni w spółdzielni lub w spółce zależnej. Wynika to z potrzeby elastycznego podejścia do zmieniających się warunków na międzynarodowym rynku pracy. Taki wypracowany model podwójnego systemu zatrudniania pracowników stworzył nowy paradygmat nazywany neo-spółdzielczością, w których konwencjonalne spółki są zależne od spółdzielni Corporación MONDRAGON - Grupo Empresarial Internacional, 2010, ( ) Cooperativa.aspx, ( ). 124 Mondragon presentation 2010, Interno.aspx, ( ). 125 W. Dec, Hiszpański model Korporacji Spółdzielczej Mondragon - inspiracją dla rozwoju polskiego sektora ekonomii społecznej?, Lubelski Ośrodek Samopomocy, 2011, ( ). 126 A. M. Errasti, The Internationalisation Of Cooperatives: The Case Of The Mondragon Cooperative Corporation, [w:] Annals of Public and Cooperative Economic, Volume 74, 2003, s. 562, ( ). 32 S t r o n a

33 RYSUNEK 2.3 Schemat podwójnego systemu zatrudniania w Kooperacji Spółdzielczej Mondragon. Źródło: opracowanie własne na podstawie A. M. Errasti, The Internationalisation Of Cooperatives: The Case Of The Mondragon Cooperative Corporation, [w:] Annals of Public and Cooperative Economic, Volume 74, 2003, s. 561, ( ). Na rysunku 2.3 przedstawiono podwójny system zatrudniania pracowników stosowany w Korporacji Spółdzielczej Mondragon. Podstawowy rdzeń pracowników spółdzielni stanowią (1) członkowie spółdzielni i (2) pracownicy z czasowym członkostwem (nowy typ członkostwa w Kraju Basków). 127 Trzecią zatrudnioną grupą w spółdzielniach są (3) pracownicy czasowi niebędący członkami. Kolejną grupę tworzą (4) pracownicy zatrudnieni na umowy w zagranicznych spółkach zależnych oraz (5) pracownicy zatrudnieni na umowy w hiszpańskich spółkach zależnych. Jednak takie odejście od pierwotnych zasad spółdzielczości spotyka się z częściową krytyką, zwłaszcza w kwestii zatrudniania coraz większej liczby pracowników niebędących członkami spółdzielni. 128 W tym zakresie widoczna jest różnica pomiędzy statusem członków spółdzielni w Kraju Basków, a pracownikami w spółkach zależnych, w których często obowiązują zasady stosowane w spółkach prawa handlowego. Taki nierówny sposób traktowania zagranicznych pracowników tłumaczony jest brakiem odpowiednich przepisów prawa w tych krajach lub brakiem zainteresowania samych pracowników stosowaniem zasad obowiązujących w ruchu spółdzielczym Mondragon. Jednak jako główny argument podaje 127 A. M. Errasti, The Internationalisation Of Cooperatives: The Case Of The Mondragon Cooperative Corporation, [w:] Annals of Public and Cooperative Economic, Volume 74, 2003, s. 561, ( ). 128 A. Wilson, Bendable Business: Cooperatives less likely to break in economic crises, The Dominion, 2009, ( ). 33 S t r o n a

34 się potrzebę dostosowania kultury pracy do zasad obowiązujących w Kraju Basków, co jest długotrwałym procesem wymagającym zmian w przepisach Struktura organizacyjna Korporacji Spółdzielczej Mondragon Podstawową jednostką w strukturze organizacyjnej Korporacji Spółdzielczej Mondragon jest spółdzielnia pracownicza, która ma własny model zarządzania. Samorządy spółdzielni Mondragon w Kraju Basków są przykładem zastosowania demokracji uczestniczącej w miejscu pracy. RYSUNEK 2.4 Schemat struktury zarządzania w spółdzielniach pracowniczych w Korporacji Spółdzielczej Mondragon. Źródło: opracowanie własne na podstawie A. Gorroñogoitia, La Organización Interna de una Cooperativa, 1994, s. 5, Informe anual 2009, s. 53, ( ). Na rysunku 2.4 przedstawiono schemat struktury zarządzania w spółdzielniach pracowniczych, w którym można wyróżnić następujące organy: 130 Walne Zgromadzenie (hisp. Asamblea General) zgromadzenie członków będące najwyższym organem władzy w spółdzielni. 131 Rada Prezesów (hisp. Consejo Rector) organ zarządzający odpowiadający za zarządzanie i reprezentowanie spółdzielni. Jej członków wybiera Walne Zgromadzenie. 132 Zarząd (hisp. Gerencia) organ wykonawczy kierujący spółdzielnią (prezes, dyrektor lub kierownik spółdzielni). 129 Corporación MONDRAGON - Grupo Empresarial Internacional, 2010, ( ) Tamże Cooperativa.aspx, ( ). 34 S t r o n a

35 Komisja Rewizyjna (hisp. Comisión de Vigilancia) organ nadzoru i kontroli zapewniający przejrzystość w zarządzaniu. Składa się z biegłych rewidentów kontrolujących prawidłowość prowadzenia księgowości zgodnie z zasadami rachunkowości oraz kontrolerów innych obszarów wymagających monitorowania. Rada Społeczna (hisp. Consejo Social) organ doradczy reprezentujący interesy pracowników (odpowiednik związków zawodowych), który jest odpowiedzialny za politykę społeczną, monitorowanie warunków pracy itp. Rada Zarządu (hisp. Consejo de Direccion) organ koordynujący działania zespołu doradczego i Rady Prezesów. Składa się z dyrektora generalnego i członków zarządu. 133 Schemat organizacyjny Korporacji Spółdzielczej Mondragon jest spójny z realizowaną strategią klastrową. 134 Z powodu rozbudowanej wielopoziomowej struktury wielobranżowej Korporacji Spółdzielczej Mondragon obawę może budzić zagrożenie biurokracją i centralizacją władzy. Aby tego uniknąć spółdzielnie zrzeszone w Mondragon mają stosunkowo dużą niezależność, za wyjątkiem ograniczeń w zakresie decyzji produkcyjno-usługowych i inwestycyjnych. Ponadto w strukturze organizacyjnej wydzielono cztery główne obszary działań (tj. Finanse, Przemysł, Handel i Wiedza), które funkcjonują niezależne w ramach wspólnej strategii. 135 RYSUNEK 2.5 Schemat struktury organizacyjnej wielobranżowej Korporacji Spółdzielczej Mondragon Cooperativa.aspx, ( ). 134 J. M. Luzarraga, Case study: MONDRAGON International Clusters, 2006, s. 383, ( ) ( ). 35 S t r o n a

36 Źródło: opracowanie własne na podstawie Mondragon presentation 2010, s. 1, ( ). Na rysunku 2.5 przedstawiono strukturę międzyspółdzielczych organów koordynujących działania Korporacji Spółdzielczej Mondragon: Kongres Spółdzielni (hisp. Congreso Cooperativo) - najwyższy organ władzy i reprezentacji Korporacji Spółdzielczej Mondragon. W Kongresie bierze udział 650 przedstawicieli wszystkich spółdzielni. Podejmowane przez Kongres decyzje są wiążące dla wszystkich spółdzielni. 136 Stała Komisja Kongresu Spółdzielni (hisp. Comisión Permanente del Congreso Cooperativo) pracuje w okresie między Kongresami, odpowiada za bieżące monitorowanie wdrażania uchwał Kongresu. 137 Rada Ogólna (hisp. Consejo General) - odpowiada za rozwój, koordynowanie i wdrażanie strategii Korporacji Spółdzielczej Mondragon. 138 RYSUNEK 2.6 Schemat wzajemnych powiązań i odpowiedzialności podstawowych jednostek Korporacji Spółdzielczej Mondragon. Źródło: opracowanie własne na podstawie Mondragon presentation 2010, s. 12, ( ). Z rysunku 2.6 widać, że centrum decyzyjne Korporacji Spółdzielczej Mondragon skupia się wokół: Kongresu Spółdzielni, Stałej Komisji Kongresu, Rady Ogólnej oraz wydzielonych w strukturze organizacyjnej czterech branżowych Działów (tj. Finanse, Przemysł, Handel, Wiedza). Jednostka centralna koordynuje wszystkie działania spółdzielni skupionych w Korporacji Spółdzielczej Mondragon. W tym zakresie odpowiada za politykę gospodarczą i kontrolę strategiczną. Poza tym wspólnie z 136 Corporación MONDRAGON - Grupo Empresarial Internacional, 2010, ( ) ( ) ( ). 36 S t r o n a

37 przedstawicielami spółdzielni odpowiada za zarządzanie strategiczne. Z kolei w planowaniu strategicznym biorą udział przedstawiciele spółdzielni, jednostek gospodarczych i podmiotów skupionych w powyższych czterech podstawowych branżach. Natomiast za bieżące zarządzanie na szczeblu operacyjnym odpowiadają spółdzielnie i zależne jednostki gospodarcze Formy powiązań kooperacyjnych wg profilu działalności W Korporacji Spółdzielczej Mondragon zostały wyodrębnione cztery działy wg profilu działalności: Dział Finansowy W Dziale Finansowym w Korporacji Spółdzielczej Mondragon pracuje osób (3,3% ogółu zatrudnionych w 2010 r.). 139 RYSUNEK 2.7 Schemat struktury organizacyjnej Działu Finansowego. Źródło: opracowanie własne na podstawie Mondragon presentation 2010, s. 16, ( ). Na rysunku 2.7 przedstawiono strukturę organizacyjną Działu Finansowego, który dzieli się na dwie podstawowe grupy: Bankowość i Pomoc społeczną. 139 Informe annual 2010, Corporación MONDRAGON - Grupo Empresarial Internacional, 2010, Actividades.aspx, ( ). 37 S t r o n a

38 W Bankowości kluczową rolę odgrywa wewnętrzny spółdzielczy system bankowy Caja Laboral, który finansuje na preferencyjnych warunkach projekty inwestycyjne Korporacji Spółdzielczej Mondragon. Poza tym Caja Laboral wykonuje komercyjne usługi finansowo-konsultingowe dla małych i średnich przedsiębiorstw oraz klientów indywidualnych. 140 W 2010 r. depozyty klientów w banku spółdzielczym Caja Laboral wynosiły blisko 18,6 mld EUR. 141 Mondragon wypracował też swój wewnętrzny system emerytalny, zamrażający część zarobków członków spółdzielni na specjalnych kontach, które przynoszą stałą dywidendę. System ten zapewnia stabilność całej grupie Mondragon, gdyż kapitał jest lokowany we własnych projektach inwestycyjnych. 142 W tym zakresie w skład pionu Pomocy społecznej wchodzi zakład opieki społecznej Lagun Aro, który jest komplementarny wobec państwowego hiszpańskiego systemu ubezpieczeń społecznych. 143 Poza tym zapobieganiem ryzyk grup zawodowych zajmuje się Osarten. 144 Z kolei w powiązaniu z bankiem Caja Laboral i Lagun Aro działają: towarzystwo ubezpieczeniowe Seguros Lagun Aro i zajmujące się ubezpieczeniami na życie Lagun Aro Vida. 145 Powyższe instytucje początkowo pomyślane, jako pomocnicze i służebne wobec pracowników spółdzielni Mondragon, obecnie rozwinęły działalność komercyjną na terenie całej Hiszpanii. Dział Przemysłowy W Dziale Przemysłowym w Korporacji Spółdzielczej Mondragon pracuje osób (45,1% ogółu zatrudnionych w 2010 r.) Corporate Profile 2011 Perfil corporativo, s. 9, ( ). 141 Corporación MONDRAGON - Grupo Empresarial Internacional, 2010, ( ). 142 K. Lewandowski, Mondragon - gospodarcza perła z krainy Basków, 2004, ( ) ( ) ( ) ( ). 146 Informe annual 2010, Corporación MONDRAGON - Grupo Empresarial Internacional, 2010, Actividades.aspx, ( ). 38 S t r o n a

39 RYSUNEK 2.8 Schemat struktury organizacyjnej Działu Przemysłowego. Źródło: opracowanie własne na podstawie Mondragon presentation 2010, s. 19, ( ). Na rysunku 2.8 przedstawiono strukturę organizacyjną Działu Przemysłowego, którym kieruje Rada Przemysłowa (hisp. Industrial Council). Spółdzielnie operujące w tej samej branży tworzą zgrupowania branżowe połączone w 12 grup: 147 Automatyka przemysłowa zajmuje się głównie projektowaniem, produkcją i dostarczaniem maszyn, zaawansowanych systemów do automatycznego montażu i robotyki. Motoryzacja CHP - zajmuje się głównie produkują elementów do pojazdów, w tym komponentów, modułów i systemów opartych o odlewy aluminiowe. Motoryzacja CM - zajmuje się głównie produkcją urządzeń do pojazdów, komponentów, modułów i systemów opartych o tworzywa sztuczne i gumy. Podzespoły produkuje komponenty dla sektora RTV-AGD. Budowlana zajmuje się dziedziną budownictwa, oferuje materiały budowlane, duże konstrukcje metalowe, urządzenia pralnicze, chłodnicze, usługi deweloperskie itp. Transport pionowy zajmuje się windami, schodami ruchomymi, systemami konserwacji itp. Wyposażenie zajmuje się produkcją sprzętów: rowerowych, kempingowych, medycznych itp. 147 Mondragon presentation 2010, s , ( ). 39 S t r o n a

40 Artykuły gospodarstwa domowego (AGD) zajmuje się wyposażeniem domów w szeroki asortyment sprzętu AGD. Inżynieryjna i doradcza - oferuje usługi inżynieryjne, wzornictwa przemysłowego, automatyki, budownictwa oraz porady prawne i konsultingowe itp. Obrabiarki oferuje szeroki katalog obrabiarek, tokarek, frezarek, maszyn do obróbki drewna oraz narzędzia i oprzyrządowania itp. Systemy przemysłowe dla budownictwa oferuje rusztowania, elementy prefabrykowane dla budownictwa i inżynierii lądowej, wózki widłowe itp. Systemy narzędziowe zajmuje się projektowaniem oraz produkcją oprzyrządowania i narzędzi dla przemysłu itp. Dział Handlowy W Dziale Handlowym w Korporacji Spółdzielczej Mondragon jest zatrudniona największa liczba pracowników (50,04% ogółu zatrudnionych w 2010 r.). 148 RYSUNEK 2.9 Schemat struktury organizacyjnej Działu Handlowego. Źródło: opracowanie własne na podstawie Mondragon presentation 2010, s. 48, ( ). 148 Informe annual 2010, Corporación MONDRAGON - Grupo Empresarial Internacional, 2010, Actividades.aspx, ( ). 40 S t r o n a

41 Na rysunku 2.9 przedstawiono strukturę organizacyjną Działu Handlowego, który dzieli się na dwie podstawowe grupy: Handel detaliczny i Rolno-spożywczy. W Handlu detalicznym kluczową rolę odgrywa spółdzielcza sieć handlowa Eroski, która w Korporacji Spółdzielczej Mondragon jest liderem pod względem sprzedaży (8,4 mld EUR w 2009 r.). 149 Eroski jest wiodąca siecią hipermarketów i supermarketów operującą na rynku hiszpańskim i na południu Francji (ponad 2,3 tys. placówek). 150 Poza dystrybucją artykułów spożywczych grupa Eroski uruchomiła m.in.: sklepy sportowe FORUM, perfumeryjne IF, stacje benzynowe, biura podróży, placówki kulturalne itp. Poza tym prowadzi szereg placówek franczyzowych. 151 Z kolei w pionie Rolno-spożywczym główną rolę odgrywa grupa Erkop skupiająca takie podmioty jak: Azulo-Lagun wielobranżowa spółdzielnia świadcząca usługi cateringowe dla Korporacji Spółdzielczej Mondragon oraz dla różnych instytucji na terenie Hiszpanii. Poza tym zajmuje się sprzątaniem powierzchni biurowych i budynków. 152 Barrenetxe świadczy kompleksowe usługi gastronomiczne oraz zajmuje się uprawami ogrodniczymi i produkcją zwierzęcą. Behi-Alde zajmuje się głównie produkcją mleka i hodowlą zwierząt. Miba zajmuje się głównie produkcją mieszanek paszowych, nawozów, nasion oraz sprzętu rolniczego itp. Unekel zajmuje się głównie produkcją mięsa króliczego. 153 Dział Wiedzy W Dziale Wiedza w Korporacji Spółdzielczej Mondragon pracuje najmniejsza liczba zatrudnionych osób (1,2% ogółu zatrudnionych w 2010 r.) Informe annual 2010, Corporación MONDRAGON - Grupo Empresarial Internacional, 2010, s. 31, ( ). 150 Corporate Profile 2011 Perfil corporativo, s. 23, ( ). 151 Mondragon presentation 2010, ( ) ( ). 153 Tamże. 154 Informe annual 2010, Corporación MONDRAGON - Grupo Empresarial Internacional, 2010, Actividades.aspx, ( ). 41 S t r o n a

42 RYSUNEK 2.10 Schemat struktury organizacyjnej Działu Wiedzy. Źródło: opracowanie własne na podstawie Mondragon presentation 2010, s. 53, ( ). Na rysunku 2.10 przedstawiono strukturę organizacyjną Działu Wiedzy podzieloną na dwie grupy: Badania i Rozwój oraz Szkolenia i Edukacja. Obecnie w ramach Badań i Rozwoju działa 14 ośrodków technologicznych i jednostek naukowo-badawczych: 155 Aotek - centrum badań w zakresie automatyki i optyki. CS Centro Stirling ośrodek naukowo-techniczny zajmujący się zrównoważoną energią w środowisku domowym. Edertek centrum technologii zajmujące się projektowaniem oraz badaniem prototypów technologicznych. ETIC (Embedded Technologies Innovation Center) centrum innowacji współpracujące z Microsoft. Fagor Hometek - centrum innowacji technicznej (elektronika, komunikacja, termodynamika, energetyka, technologia żywienia) oraz innowacji produkcji sprzętu AGD. Ideko-IK4 centrum technologii specjalizujące się w produkcji przemysłowej i innowacyjności. Ikerland IK4 - ośrodek badań nowych technologii i produkcji przemysłowej. ISEA (Innovación en Servicios Empresariales Avanzados) - centrum innowacji i usług biznesowych. 155 Informe annual 2010, s , ( ). 42 S t r o n a

43 Koniker - centrum technologiczne specjalizujące się w badaniach i rozwoju nowych technologii. Lortek-IK4 ośrodek badań innowacyjnych i zaawansowanych technologii. MIK (Mondragon Innovation & Knowledge) ośrodek specjalizujący się w innowacjach społecznych i organizacyjnych wpływających na rozwój konkurencyjności przedsiębiorstw. MTC (Maier Technology Centre) - centrum technologiczne specjalizujące się w badaniach i rozwoju termoplastycznych zespołów i urządzeń dla branży motoryzacyjnej. Orona EIC (Elevator Innovation Centre) - ośrodek badań i rozwoju inteligentnych systemów podnoszenia i transportu. ULMA PTC (Packaging Technological Center) ośrodek naukowy zajmujący się rozwojem innowacji w dziedzinie automatyzacji technologii opakowań. Z kolei w grupie Szkolenia i Edukacja główną rolę odgrywają następujące ośrodki kształcenia: 156 Mondragon Unibertsitatea na Uniwersytecie Mondragon kształci blisko 4 tys. studentów. 157 Wielu absolwentów uczelni znajduje pracę w strukturach sieci Korporacji Spółdzielczej Mondragon. Politeknika Ikastegia Txorierri - należy do sieci ośrodków kompleksowego szkolenia zawodowego w Kraju Basków. Lea Artibai Ikastetxea - centrum innowacji prowadzące szkolenia zawodowe oraz wykonujące usługi konsultacyjne dla biznesu. Otalora - centrum kształcenia ustawicznego w zakresie zarządzania i rozwoju spółdzielczości w Korporacji Spółdzielczej Mondragon. 2.3 Czynniki zwiększające efektywność Korporacji Spółdzielczej Mondragon na rynkach międzynarodowym Większość spółdzielni na świecie prowadzi działalność ograniczoną tylko do rynku lokalnego, regionalnego lub krajowego. Jedynie duże skonsolidowane grupy spółdzielcze mogą skutecznie konkurować na rynkach międzynarodowych poprzez dostosowanie swoich strategii do zachodzących procesów globalizacji gospodarki światowej. Niekiedy działają jak duże międzynarodowe korporacje, o złożonej strukturze organizacyjnej i 156 Informe annual 2010, s , ( ). 157 Corporate Profile 2011 Perfil corporativo, s. 25, ( ). 43 S t r o n a

44 formie własności. Często zorientowane są na maksymalizację zysku, zachowując jednak przy tym wartości i zasady spółdzielcze. Prekursorem takiego alternatywnego spojrzenia na potrzebę umiędzynarodowienia współpracy kooperacyjnej spółdzielni jest hiszpańska Korporacja Spółdzielcza Mondragon, która uważana jest za najlepiej rozwinięty na świecie model spółdzielni pracowniczej. 158 Ponadto w jej przypadku mamy do czynienia z biegunem bogactwa w skali Kraju Basków, który obok Katalonii i Madrytu stanowi najbogatszy region Hiszpanii. Stąd system spółdzielczy Mondragon zajmuje wysokie miejsca w różnych europejskich i światowych rankingach ekonomicznych. TABELA 2.1 Lista rankingowa 100 najlepszych przedsiębiorstw europejskich z udziałem własności pracowniczej (wg wartości udziału własności pracowniczej) (2009 r.). Źródło: Ministerstwo Gospodarki, Informacja nt. prywatyzacji pracowniczej i akcjonariatu pracowniczego w wybranych państwach członkowskich Unii Europejskiej oraz w USA, Warszawa 2009, ( ). Wg tabeli 2.1 Korporacja Spółdzielcza Mondragon zajęła bardzo wysokie 3 miejsce na liście 100 największych przedsiębiorstw europejskich z udziałem własności pracowniczej. Przy czym w tym rankingu zajęła pierwsze miejsce wśród przedsiębiorstw nienotowanych na giełdzie papierów wartościowych. Obecnie grupa Mondragon występuje, jako silny partner społeczno-gospodarczy dla administracji publicznej nie tylko Hiszpanii, ale też na arenie międzynarodowej. W ciągu ostatnich dwóch dekad Korporacja Spółdzielcza Mondragon, w celu wzmocnienia swojej ekspansji zagranicznej oraz przeciwdziałania procesowi rosnącej globalizacji, utworzyła łącznie 93 międzynarodowe spółki zależne D. Maheshvarananda, Po kapitalizmie. Wizja świata według teorii PROUD, 2003, s. 74, ( ). 159 Corporate Profile 2011 Perfil corporativo, s. 7, ( ). 44 S t r o n a

45 RYSUNEK 2.11 Obecność Korporacji Spółdzielczej Mondragon na rynkach międzynarodowych (2010 r.). Źródło: opracowanie własne na podstawie Corporate Profile 2011 Perfil corporativo, s. 7, Anual/files/assets/downloads/publication.pdf, ( ). Z rysunku 2.11 widać, że z 93 zależnych spółek produkcyjnych najwięcej jest w Europie 56 (60,2%) i w Azji 17 (18,3%). W dalszej kolejności w Ameryce Północnej 11 (11,8%), Ameryce Południowej 7 (7,5%), Afryce 1 (1,1%) i Australii 1 (1,1%). Powstawanie filii zagranicznych ma duży wpływ na politykę zatrudnienia w Korporacji Spółdzielczej Mondragon, w której możemy wyróżnić pracowników zatrudnionych: w Kraju Basków, w pozostałej części Hiszpanii oraz za granicą. WYKRES 2.4 Geograficzny rozkład zatrudnienia w Korporacji Spółdzielczej Mondragon (2010 r.). 19,0% 41,6% 39,4% Kraj Basków - 39,4% Pozostała część Hiszpanii - 41,6% Za granicą - 19,0% Źródło Opracowanie własne na podstawie: Corporate Profile 2011 Perfil corporativo, s. 6, ( ). 45 S t r o n a

46 Obecnie w Korporacji Spółdzielczej Mondragon rośnie liczba pracowników zagranicznych. Z wykresu 2.4 widać, że już blisko 1/5 zatrudnionych w Korporacji Spółdzielczej Mondragon pracuje w zagranicznych filiach. Dla porównania w 2009 r. zatrudnienie poza Hiszpanią wynosiło 17,1% ogółu pracowników. 161 Jednak mimo to nadal ponad 80% pracowników jest zatrudnionych na terenie Hiszpanii. RYSUNEK 2.12 Zatrudnienie generowane przez Korporację Spółdzielczą Mondragon w autonomicznych wspólnotach (regionach) Hiszpanii (2010 r.). Źródło: Presentación Corporación MONDRAGON 2011, s. 15, ( ). Z rysunku 2.12 widać, że w 2010 r. w Hiszpanii na osób zatrudnionych najwięcej miejsc pracy Korporacja Spółdzielcza Mondragon generuje na terenie Kraju Basków (bask. Euskadi) (48,6% ogółu zatrudnionych w Hiszpanii). Korporacja Spółdzielcza Mondragon uzyskała przewagę konkurencyjną na krajowym i międzynarodowym rynku przede wszystkim dzięki postawieniu na kreatywność i innowacyjność produktów i usług oraz dostęp do nowych technologii. Niewątpliwie kluczem do międzynarodowego sukcesu Korporacji Spółdzielczej Mondragon było wdrożenie polityki klastrowej. 162 W tym zakresie rozwój Doliny Mondragon w Kraju Basków w Hiszpanii można porównać do sukcesu Doliny Krzemowej w Kalifornii w USA. 161 Corporate Profile Perfil corporativo 2010, s. 6, ( ). 162 J. M. Luzarraga, Case study: MONDRAGON International Clusters, 2006, s. 387, ( ). 46 S t r o n a

47 RYSUNEK 2.13 Lokalizacja międzynarodowych klastrów w ramach Korporacji Spółdzielczej Mondragon (2006 r.). Źródło: J. M. Luzarraga, Case study: MONDRAGON International Clusters, 2006, s. 391, ( ). Na rysunku 2.13 przedstawiono rozmieszczenie międzynarodowych klastrów należących w 2006 r. do Korporacji Spółdzielczej Mondragon: Kunshan w Chinach, Wrocław w Polsce, Ołomuniec w Czechach i Queretaro w Meksyku. Wobec powyższego sukces ekspansji zagranicznej Korporacji Spółdzielczej Mondragon wynika w dużej mierze z porzucenia przez nią pewnych zasad spółdzielczych. Praktycznie żadna z jej zagranicznych fabryk nie funkcjonuje jak spółdzielnia pracownicza, lecz jak tradycyjne przedsiębiorstwo. 163 Mimo to ruch spółdzielczy Mondragon jest dowodem na to, że zaangażowanie w dobro społeczne nie jest przeszkodą do sukcesu komercyjnego. 163 Corporación MONDRAGON - Grupo Empresarial Internacional, 2010, s. 75, ( ). 47 S t r o n a

48 Rozdział 3. Ocena możliwości adaptacji rozwiązań Korporacji Spółdzielczej Mondragon w Polsce 3.1 Działalność inwestycyjna Korporacji Spółdzielczej Mondragon w Polsce Klaster AGD utworzony przez FAGOR Mastercook S.A. na Dolnym Śląsku W 2009 r. Korporacja Spółdzielcza Mondragon zajęła wysokie trzecie miejsce na licie największych inwestorów hiszpańskich w Polsce. 164 Dla Hiszpanów polski rynek jest atrakcyjny ze względu na duży potencjał wzrostowy. Polska poprzez swoje położenie geograficzne oraz członkostwo w Unii Europejskiej stanowi doskonałą platformą do ekspansji na rynki wschodnie. Z drugiej strony Polska może zaoferować elastyczny rynek pracy z wykształconymi technicznie kadrami menadżerskimi i pracowniczymi. Jednak ze względu na stosunkowo niskie płace i wysokie bezrobocie, i stąd nieduży popyt wewnętrzny, strategia sprzedaży wytwarzanych produktów w spółkach zależnych Korporacji Spółdzielczej Mondragon w Polsce ukierunkowana jest głównie na eksport. Obecnie największe inwestycje w Polsce hiszpańskiej Korporacji Spółdzielczej Mondragon skupiają się na Dolnym Śląsku. W tym zakresie Grupa FAGOR, należąca do Korporacji Spółdzielczej Mondragon, przejęła zakłady Wrozametu we Wrocławiu i stworzyła nową markę Mastercook. Na inwestycję rozwoju zakładów Korporacja Spółdzielcza Mondragon otrzymała z budżetu państwa i Miasta Wrocław wsparcie finansowe w postaci grantu na stworzenie miejsc pracy oraz ulgi podatkowe w związku z funkcjonowaniem wrocławskiej podstrefy Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej INVEST-PARK. 165 W województwie dolnośląskim zainwestowały dotychczas również dwa inne międzynarodowe koncerny AGD Whirlpool i Electrolux. Dzięki tym inwestycjom Dolny Śląsk jest jednym z najbardziej znaczących zagłębi produkcji AGD w Polsce i Europie. Zagraniczne firmy skorzystały przede wszystkim z ułatwień w specjalnych strefach ekonomicznych, a ponadto wykorzystały także lokalne tradycje FAGOR Mastercook przejął zakłady Wrozametu, zaś koncern Whirlpool zakłady Polaru. Z kolei Electrolux, uruchomił na Dolnym Śląsku trzy fabryki i planuje otwarcie czwartej. 166 Dało to podstawę utworzenia Klastra AGD na Dolnym Śląsku. 164 Wydział Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Madrycie, Dwustronna współpraca gospodarcza z Polską, 2009, ( ). 165 Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego. Raport. Identyfikacja istniejących i potencjalnych klastrów na Dolnym Śląsku, s. 49 i 50, Wrocław 2009, ( ). 166 Tamże, s. 47 i S t r o n a

49 TABELA 3.1 Diagnoza głównych cech Klastra AGD na Dolnym Śląsku. Lp. Wyszczególnienie Diagnoza cech 1. Działalność gospodarcza Sprzęt AGD 2. Obszar działalności Województwo dolnośląskie 3. Podmiot koordynujący Brak 4. Stadium rozwojowe Dojrzałe 5. Poziom innowacyjności Wysoki 6. Poziom rozwoju technologicznego Wysoki 7. Pozycja konkurencyjna Silna 8. Perspektywy rozwojowe Duże Źródło: opracowanie własne na podstawie Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego. Raport. Identyfikacja istniejących i potencjalnych klastrów na Dolnym Śląsku, Wrocław 2009, s. 70, Opisany w Tabeli 3.1 Klaster AGD powstał oddolnie w wyniku koncentracji w regionie Dolnego Śląska dużych zakładów produkcyjnych oraz instytucji wspomagających. Obecnie Klaster AGD ma niesformalizowaną strukturę, skupioną wokół czterech zagranicznych koncernów AGD FAGOR Mastercook, Electrolux, Whirlpool i LG Electronics. 167 W skład klastra wchodzą dostawcy oraz współpracujące z nimi uczelnie, jednostki badawczo-rozwojowe i instytucje samorządowe. Jednak związany jest z tym brak wspólnej strategii rozwoju Klastra AGD, chociaż działania poszczególnych inwestorów wskazują, że międzynarodowe koncerny wiążą długofalowe plany z regionem, usiłując sprowadzić swych kooperantów i dostawców, a także przenosząc coraz większą część swej produkcji do Polski. 168 Korzyścią dla Dolnego Śląska jest to, że Grupa FAGOR i pozostałe koncerny zamierzają przyciągnąć do Wrocławia swoich dostawców. Istnieje więc szansa na to, że we Wrocławiu zainwestują inne spółdzielnie należące do Korporacji Spółdzielczej Mondragon czego przykładem są m.in.: Industrias Tajo, S. Coop., EMBEGA, S. Coop. i EIKA, S. Coop Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego. Raport. Identyfikacja istniejących i potencjalnych klastrów na Dolnym Śląsku. s. 8, Wrocław 2009, ( ). 168 Tamże, s Tamże, s S t r o n a

50 Obecnie wiodącą rolę w Klastrze AGD odgrywa FAGOR Mastercook S.A. z siedzibą we Wrocławiu (województwo dolnośląskie) wchodzący w skład Grupy FAGOR. 170 Zakład produkcyjny FAGOR Mastercook jest zlokalizowany na terenie Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej INVEST-PARK Sp. z o. o. w Podstrefie Wrocław. Głównym udziałowcem w FAGOR Mastercook S.A. jest FAGOR Electrodomésticos, S. Coop., który posiada pakiet 75,96% akcji. 171 Obecnie Grupa FAGOR jest piątym, co do wielkości, europejskim producentem sprzętu AGD. Z kolei FAGOR Mastercook S.A. jest jednym z najważniejszych członków Grupy FAGOR w Europie, obok FAGOR Electrodomésticos w Hiszpanii i FAGOR Brandt we Francji. Pod względem ilości sprzedanych produktów FAGOR Mastercook ze swoją marką Mastercook zajmuje w Polsce pozycję wicelidera. 172 Produkcja sprzętu AGD w FAGOR Mastercook w 80% jest przeznaczona na eksport Spółki zależne Korporacji Spółdzielczej Mondragon w Polsce należące do: FAGOR Industrial, Industrias Tajo, S. Coop., EMBEGA, S. Coop., COINALDE, S. Coop. i EIKA, S. Coop. FAGOR Gastro Polska Sp. z o.o. RYSUNEK 3.1 Logo FAGOR Gastro Polska Sp. z o.o. Źródło: ( ). FAGOR Gastro Polska Sp. z o.o. z siedzibą w Palmirach koło Warszawy (województwo mazowieckie) jest spółką zależną hiszpańskiej grupy FAGOR Industrial, która należy do Korporacji Spółdzielczej Mondragon. FAGOR Industrial jest wiodącym producentem w sektorze przemysłowych pralni i kuchni dla: hoteli, restauracji i szpitali. FAGOR Gastro Polska Sp. z o.o. posiada sieć autoryzowanych handlowców, którzy zapewniają stały i szybki dostęp do wszelkiego rodzaju części zamiennych. Ponadto organizuje szkolenia w zakresie obsługi sprzętu i znajomości serwisu ( ). 171 Corporate Profile 2011 Perfil corporativo, s. 35, ( ) ( ) ( ). 50 S t r o n a

51 TABIPLAST Sp. z o.o. RYSUNEK 3.2 Logo TABIPLAST. Źródło: ( ). TABIPLAST Sp. z o.o. z siedzibą we Wrocławia (woj. dolnośląskie) jest spółką zależną hiszpańskiej spółdzielni Industrias Tajo, S. Coop., która należy do Korporacji Spółdzielczej Mondragon. W Polsce Grupa Tajo posiada dwa zakłady: TABIPLAST 1 Sp. z o.o. we Pietrzykowicach i TABIPLAST 2 Sp. z o.o. we Wrocławiu. TABIPLAST Sp. z o.o. specjalizuje się w produkcji podzespołów i komponentów z tworzyw sztucznych w branży AGD. 174 EMBEGA Polska Sp. z o.o. RYSUNEK 3.3 Logo EMBEGA, S. Coop. Źródło: ( ). EMBEGA Polska Sp. z o.o. z siedzibą we Wrocławia (woj. dolnośląskie) jest spółką zależną hiszpańskiej spółdzielni EMBEGA, S. Coop., która należy do Korporacji Spółdzielczej Mondragon. 175 EMBEGA Polska Sp. z o.o. jest dostawcą elementów dekoracyjnych, głównie dla branży AGD, ale także dla producentów elektroniki, elementów hydraulicznych i pneumatycznych oraz firm motoryzacyjnych. Obecnie wg wpisu do KRS EMBEGA Polska Sp. z o.o. znajduje się w stanie likwidacji. 176 COINALDE Polska Sp. z o. o. RYSUNEK 3.4 Logo COINALDE, S. Coop. Źródło: ( ). COINALDE Polska Sp. z o.o. z siedzibą w Jelczu-Laskowicach koło Wrocławia (woj. dolnośląskie) jest spółką zależną hiszpańskiej spółdzielni COINALDE, S. Coop., ( ) ( ). 176 Krajowy Rejestr Sądowy. Wyszukiwarka podmiotów w KRS, ( ). 51 S t r o n a

52 która należy do Korporacji Spółdzielczej Mondragon. 177 Zakład produkcyjny COINALDE Polska Sp. z o.o. jest zlokalizowany na terenie Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej INVEST-PARK w Podstrefie Jelcz Laskowice. 178 COINALDE Polska Sp. z o.o. zajmuje się produkcją wyrobów z drutu i ich pochodnych, w tym gwoździ budowlanych oraz gwoździ do palet i opakowań drewnianych. 179 EIKA Polska Sp. z o.o. RYSUNEK 3.5 Logo EIKA, S. Coop. Źródło: ( ). EIKA Sp. z o.o. z siedzibą we Wrocławia (woj. dolnośląskie) jest spółką zależną hiszpańskiej spółdzielni EIKA, S. Coop., która należy do Korporacji Spółdzielczej Mondragon. 180 EIKA Sp. z o.o. zajmuje się podzespołami do sprzętu AGD (płyty kuchenne, grzałki do piekarników elektrycznych) Spółki zależne Grupy ULMA, S. Coop. utworzone w Polsce Hiszpańska Grupa ULMA, S. Coop. należąca do Korporacji Spółdzielczej Mondragon posiada w Polsce następujące spółki zależne: 182 ULMA Construccion Polska S.A RYSUNEK 3.6 Logo ULMA Construccion CyE, S. Coop. Źródło: ( ). ULMA Construccion Polska S.A. z siedzibą w Warszawie (województwo mazowieckie) jest jednostką dominującą (spółką matką) w Grupie Kapitałowej ULMA Construccion Polska S.A., które pozostają ze sobą w związku kapitałowym. Podmiotami zależnymi Grupy Kapitałowej ULMA Construccion Polska S.A są: ULMA System S.A. z siedzibą w Starachowicach (w likwidacji), ULMA Opałubka Ukraina Sp. z o.o. z siedzibą w Kijowie, ULMA Opałubka Kazachstan Sp. z o.o. z siedzibą w Astanie ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ). 52 S t r o n a

53 WYKRES 3.1 Główni akcjonariusze ULMA Construccion Polska S.A. wg wielkości procentowej posiadanych akcji (2011 r.). 18,67% ULMA CyE S. Coop. (Hiszpania) - 75,49% 5,84% 75,49% Aviva Otwarty Fundusz Emerytalny Aiva BZ WGK - 5,84% Pozostali - 18,67% Źródło: 184 Z wykresu 3.1 wynika, że większościową kontrolę (75,49%) nad Grupą Kapitałowej oraz ULMA Construccion Polska S.A. sprawuje ULMA CyE, S. Coop., która należy do Korporacji Spółdzielczej Mondragon. Utworzenie Grupy Kapitałowej pozwoliło skorzystać z wielu przywilejów podatkowych. W tym zakresie podmioty wchodzące w skład Grupy Kapitałowej mogą wspólnie rozliczać dochody spółek poprzez konsolidację sprawozdań finansowych jednostki dominującej i poszczególnych jednostek zależnych. Dzięki utworzeniu podatkowej Grupy Kapitałowej istnieje możliwość bieżącego kompensowania strat z zyskami podmiotów wchodzących w skład Grupy. Oznacza to, że jeżeli w Grupie znajdą się podmioty, które poniosą stratę, wysokość podatku płaconego przez Grupę Kapitałową będzie niższa od łącznego podatku, jakie zapłaciłyby indywidualnie poszczególne spółki. 185 Przedmiotem działalności Grupy Kapitałowej ULMA Construccion Polska S.A. są: dzierżawa i sprzedaż rusztowań i deskowań budowlanych, wykonywanie na zlecenie projektów zastosowań deskowań i rusztowań, eksport usług budowlanych świadczonych przez spółki Grupy Kapitałowej, sprzedaż materiałów i surowców budowlanych oraz akcesoriów do betonu, 183 Rozszerzony Skonsolidowany Raport Grupy Kapitałowej ULMA Construccion Polska S.A. za I kwartał 2011 r., s. 26, ( ). 184 Opracowanie własne na podstawie: Rozszerzony Skonsolidowany Raport Grupy Kapitałowej ULMA Construccion Polska S.A. za I kwartał 2011 r., s. 26, ( ). 185 R. Śmigórski, Podatkowa grupa kapitałowa może przynieść wiele korzyści podatkowych, 2011, ( ). 53 S t r o n a

54 działalność transportowa, sprzętowa i remontowa, w tym sprzedaż i dzierżawa sprzętu budowlanego. 186 ULMA Construccion Polska S.A. jest notowana na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie (symbol ULM). 187 ULMA Packaging Polska Sp. z o.o. 188 RYSUNEK 3.7 Logo ULMA Packaging Polska. Źródło: ( ). ULMA Packaging Polska Sp. z o.o. z siedzibą w Legionowie (województwo mazowieckie) jest spółką zależną hiszpańskiej spółdzielni ULMA Packaging, wchodzącej w skład Grupy ULMA, która należy do Korporacji Spółdzielczej Mondragon. ULMA Packaging, specjalizuje się w projektowaniu i produkcji urządzeń do pakowania i usług. ULMA Packaging posiada różnych częściach świata 16 spółek zależnych tworzących oddziały sieci sprzedaży. 189 W tym zakresie ULMA Packaging Polska Sp. z o.o. zajmuje się sprzedażą pełnego asortymentu maszyn oferowanych przez ULMA Packaging wraz z urządzeniami peryferyjnymi i akcesoriami produkowanymi przez innych renomowanych dostawców. 190 ULMA Polimerbeton Sp. z o.o. RYSUNEK 3.8 Logo ULMA, S. Coop. Źródło: ( ). ULMA Polimerbeton Sp. z o.o. z siedzibą w Łodzi (województwo łódzkie) jest spółką zależną hiszpańskiej spółdzielni ULMA Hormigón Polímero, S. Coop. wchodzącej w skład Grupy ULMA, która należy do Korporacji Spółdzielczej Mondragon. ULMA Polimerbeton Sp. z o.o. specjalizuje się w projektowaniu i produkcji prefabrykatów betonu 186 Rozszerzony Skonsolidowany Raport Grupy Kapitałowej ULMA Construccion Polska S.A. za I kwartał 2011 r., s. 2, ( ). 187 Tamże, s Corporate Profile 2011 Perfil corporativo, s. 47, ( ) ( ) ( ). 54 S t r o n a