Stanowisko Polski w konsultacjach w sprawie Sprawozdania Komisji na temat egzekwowania praw własności intelektualnej 1

Transkrypt

1 Warszawa, dnia 5 maja 2011 r. Departament Własności Intelektualnej i Mediów Komisja Europejska DG MARKT Wydział D3 Egzekwowanie praw własności intelektualnej Stanowisko Polski w konsultacjach w sprawie Sprawozdania Komisji na temat egzekwowania praw własności intelektualnej 1 Rząd Rzeczpospolitej Polskiej popiera podejmowane przez Komisję działania mające na celu ocenę stosowania dyrektywy 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej (zwanej w dalszej części dyrektywą ) oraz ewentualne wypracowanie propozycji jej zmiany, w szczególności w kontekście naruszeń praw własności intelektualnej dokonywanych w Internecie. Rząd Rzeczypospolitej Polskiej podziela wyrażony w sprawozdaniu pogląd, zgodnie z którym skuteczne środki egzekwowania praw własności intelektualnej są niezbędne w celu promowania innowacyjności i kreatywności. Zgadza się również z opinią, że pomimo stworzenia przez dyrektywę wysokich standardów prawnych służących egzekwowaniu różnego rodzaju praw, skala i wartość finansowa naruszeń praw własności intelektualnej są w dalszym ciągu wysokie. Jedną z przyczyn tego stanu rzeczy, chociaż nie jedyną, jest zwiększenie naruszeń praw własności intelektualnej za pośrednictwem Internetu. Rząd Rzeczypospolitej Polskiej dostrzega fakt, iż dyrektywa nie została skonstruowana z myślą o tym wyzwaniu i popiera prace nad odpowiednimi rozwiązaniami umożliwiającymi skuteczniejsze egzekwowanie praw w środowisku cyfrowym, zastrzegając równocześnie prawo do przedstawienia ostatecznego stanowiska na temat ich formy i treści po opublikowaniu właściwych projektów. Rząd Rzeczypospolitej Polskiej pragnie również podkreślić konieczność systemowego podejścia do zagadnienia zwalczania naruszeń praw własności intelektualnej, opartego o prawne, ekonomiczne i społeczne analizy tego rodzaju zjawisk oraz ich przyczyn. W szczególności Rząd Rzeczypospolitej Polskiej oczekuje w tym zakresie na rezultaty prac Europejskiego Obserwatorium do Spraw Towarów Podrabianych i Piractwa, utworzonego na mocy Komunikatu Komisji z dnia 11 września 2009 r. w sprawie poprawy egzekwowania praw własności intelektualnej na rynku wewnętrznym. Ważne jest także, aby projektowane w przyszłości instrumenty legislacyjne uwzględniały szeroki kontekst regulacji europejskich, nie tylko dotyczących ochrony praw własności intelektualnej, ale także handlu elektronicznego, ochrony danych osobowych oraz prawa do prywatności. Regulacje prawne w tych obszarach powinny być jak najbardziej spójne i jednoznaczne, tak aby uniknąć 1 Przyjęte przez Komitet do Spraw Europejskich Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 12 kwietnia 2011 r. ul. Krakowskie Przedmieście 15/17, Warszawa, tel.: , fax: , dwim@mkidn.gov.pl

2 rozbieżności w interpretacjach pomiędzy państwami członkowskimi oraz pomiędzy sądami w obrębie jednego państwa. Powinny także brać pod uwagę aspekty związane ze swobodą obrotu gospodarczego za pośrednictwem Internetu, tak aby nowo przewidziane instrumenty nie stanowiły nadmiernych obciążeń dla użytkowników. Stanowisko to wynika z okoliczności, że jednym z celów Rządu Rzeczypospolitej Polskiej jest usuwanie nadmiernych barier administracyjnych, które są hamulcem rozwoju gospodarczego kraju. Dlatego też, Rząd Rzeczypospolitej Polskiej uznaje, że opracowanie nowych instrumentów nie powinno ponad miarę obciążać samych zainteresowanych podmiotów, a jedynie prowadzić do opracowania optymalnych rozwiązań akceptowalnych dla uczestników obrotu gospodarczego w Internecie. W odniesieniu do szczegółowych zagadnień poruszanych w sprawozdaniu Komisji, Rząd Rzeczypospolitej Polskiej pragnie zająć następujące stanowisko. 1. Szczególne wyzwania związane ze środowiskiem cyfrowym Rząd Rzeczypospolitej Polskiej zgadza się z wnioskiem Komisji zawartym w sprawozdaniu ze stosowania dyrektywy, dotyczącym konieczności zwiększenia skuteczności środków prawnych w przypadkach naruszeń dokonywanych w Internecie. Pomimo coraz to nowych wyzwań związanych z szybko rozwijającymi się technologiami, dyrektywa nie przewiduje żadnych specjalistycznych środków prawnych ukierunkowanych na zwalczanie tego rodzaju zjawisk. W opinii Rządu Rzeczypospolitej Polskiej, problem z naruszeniami praw własności intelektualnej dokonywanymi przez Internet, w szczególności prawa autorskiego i praw pokrewnych, polega na tym, iż są to zazwyczaj czyny o drobnym charakterze, ale ich masowość i powszechność prowadzi do znaczących strat po stronie właścicieli praw. Ich zwalczanie na drodze procesu cywilnego wymagałoby więc wytaczania wielu powództw i zgromadzenia dużej ilości środków dowodowych, co z powodu wysokich kosztów może zniechęcać uprawnionych do korzystania z tej drogi dochodzenia roszczeń. Zdaje się to też być jedną z przyczyn stosunkowo niewielkiej ilości spraw cywilnych z tego zakresu w Polsce, gdzie właściciele praw wybierają przede wszystkim ściganie naruszeń na drodze prawa karnego. Dlatego wydaje się, że ściganie indywidualnych drobnych naruszeń dokonywanych przez użytkowników Internetu, czy to na drodze cywilnoprawnej czy karnej, nie spowoduje zmniejszenia się skali piractwa. W tym kontekście Rząd Rzeczypospolitej Polskiej dostrzega potrzebę wypracowania rozwiązania systemowego, polegającego na większym zaangażowaniu pośredników dostawców dostępu do Internetu i świadczących usługi społeczeństwa informacyjnego w zwalczanie i zapobieganie naruszeniom. Dotyczy to zarówno procesu gromadzenia środków dowodowych, jak i ewentualnej odpowiedzialności za czerpanie korzyści majątkowych z usług i narzędzi wykorzystywanych przede wszystkim do nielegalnej wymiany utworów w sieci. Konieczne wydaje się stworzenie rozwiązania wykorzystującego techniczne możliwości pośredników, opartego m.in. o szybką i skuteczną procedurę notice and takedown. Pośrednicy muszą też mieć pewność, jakie dane dotyczące użytkowników Internetu mogą oni udostępniać w postępowaniu dotyczącym naruszeń praw własności intelektualnej. Informacje podlegające ochronie, takie jak dane osobowe, powinny być udostępniane wyłącznie na żądanie władzy sądowniczej. Zmiany te nie muszą być ograniczone do dyrektywy 2004/48/WE.

3 Ważnym aspektem jest też zapewnienie ponadgranicznej skuteczności środków prawnych podejmowanych w przypadku naruszeń w Internecie, także w postępowaniach prowadzonych na terytorium państw trzecich. Rząd Rzeczypospolitej Polskiej pragnie ponadto zwrócić uwagę, że przede wszystkim w odniesieniu do prawa autorskiego i praw pokrewnych łatwo dostępna technologia nie jest jedyną przyczyną zjawiska piractwa internetowego. Komisja słusznie dostrzega, że jest ono po części spowodowane niewystarczającą ofertą w zakresie legalnego dostępu do utworów w sieci, często nie odpowiadającą zapotrzebowaniu obywateli. Problem ten pozostanie, dopóki idea Wspólnego Rynku w środowisku cyfrowym, przedstawiona m.in. w Europejskiej agendzie cyfrowej, nie zostanie urzeczywistniona poprzez wyeliminowanie barier prawnych w paneuropejskiej dystrybucji utworów. Oczekiwań obywateli w zakresie dostępu do jak najszerszych zasobów twórczości, rozbudzonych przez łatwość wymiany treści w Internecie, nie wyeliminują nawet najbardziej skuteczne środki przeciwdziałania naruszeniom praw własności intelektualnej. Zmianom tym muszą towarzyszyć działania edukacyjne, również w dalszym ciągu niewystarczające. Częstotliwość dokonywanych naruszeń jest po części związana z niską świadomością konsumentów i wciąż dość powszechnie panującym przekonaniem o braku ograniczeń w rozpowszechnianiu treści w Internecie, ich społecznym aprobowaniu oraz o nieskuteczności sankcji za dokonane w Internecie naruszenia. 2. Zakres stosowania dyrektywy Rząd Rzeczypospolitej Polskiej dostrzegając zalety szerokiego ujęcia pojęcia prawa własności intelektualnej przyjętego w art. 2 ust. 1 jest zdania, że minimalny zakres dyrektywy powinien zostać określony w treści jej przepisów. Równocześnie powinna zostać utrzymana zasada dotycząca objęcia nią praw własności intelektualnej określonych w prawie UE oraz w prawie krajowym, w tym ostatnim przypadku jeżeli są one w prawie krajowym chronione jako prawa wyłączne, nie nakładając jednak w tym zakresie na państwa członkowskie żadnych nowych zobowiązań. Zapewni to większą jednoznaczność przepisów i pozwoli uniknąć rozbieżnych interpretacji oraz ewentualnych sporów prawnych na tym polu. Rząd Rzeczypospolitej Polskiej nie widzi równocześnie potrzeby wiążącego rozszerzania zakresu dyrektywy ponad listę zawartą w oświadczeniu Komisji z 2005 r. Zagadnienia takie jak tajemnica handlowa czy ochrona przed kopiami myląco podobnymi powinny być regulowane przepisami z zakresu zwalczania nieuczciwej konkurencji. Natomiast w odniesieniu do nazw domen internetowych, niezależnie od rozwiązań w zakresie ich ochrony, konieczne jest bardziej skuteczne zwalczanie zjawiska cybersquattingu. 3. Pojęcie pośredników i wykonalność nakazów sądowych Dla większej pewności prawnej i wyeliminowania rozbieżności interpretacyjnych, Rząd Rzeczypospolitej Polskiej uznaje za zasadne wprowadzenie jasnej definicji pośredników do dyrektywy 2004/48/WE, uwzględniającej rozwój technologii w zakresie usług świadczonych drogą elektroniczną, oraz określenie, jakie środki o charakterze tymczasowym i zabezpieczającym mogłyby być stosowane w stosunku do tych podmiotów. Natomiast kwestia ewentualnego obciążania pośredników kosztami postępowań powinna być każdorazowo przedmiotem oceny sądu.

4 4. Kwestia zapewnienia odpowiedniej równowagi między prawem do informacji a przepisami dotyczącymi prywatności Na gruncie polskich przepisów sygnalizowane są pewne problemy w zakresie dostępu dla celów dowodowych oraz w ramach roszczenia informacyjnego do informacji o charakterze prywatnym. Podnoszona jest przede wszystkim niejednolita praktyka sądów w zakresie uzyskiwania danych o podmiotach naruszających prawo. Ponadto, dostrzegane są różnice dotyczące dopuszczania dowodów z zawartości komputerów osobistych lub zdjęć ( zrzutów ) ekranów komputerowych (screenshots). Warto także doprecyzować termin pod kontrolą używany w art. 6 dyrektywy 2004/48/WE, odnoszący się do podmiotów, pod których kontrolą znajduje się określony materiał dowodowy. Dlatego Rząd Rzeczypospolitej Polskiej opowiada się za precyzyjnym określeniem w dyrektywie 2004/48/WE relacji pomiędzy środkami dowodowymi i roszczeniem informacyjnym a ochroną danych osobowych oraz przepisami dotyczącymi przechowywania danych (data retention). Natomiast polskie przepisy postępowania cywilnego w sposób wystarczający zapewniają dostęp do dokumentów bankowych, finansowych lub handlowych, znajdujących się pod kontrolą strony przeciwnej. Art Kodeksu postępowania cywilnego zobowiązuje każdego do przedstawienia, na zarządzenie sądu, dokumentu znajdującego się w jego posiadaniu i stanowiącego dowód faktu istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy. Ograniczenie tego obowiązku może być uzasadnione jedynie ochroną tajemnicy państwowej lub gdy w danej sytuacji strona zobowiązana mogłaby odmówić zeznań jako świadek. Informacja stanowiąca tajemnicę bankową może być jednak udostępniona wyłącznie przez podmiot, której ona dotyczy w postępowaniu cywilnym dotyczącym naruszeń praw własności intelektualnej sąd nie może zwolnić banku z obowiązku ochrony takiej tajemnicy. 5. Kompensacyjny i odstraszający skutek odszkodowań Rząd Rzeczypospolitej Polskiej nie widzi konieczności zmiany przepisów dyrektywy dotyczących odszkodowań. Zgodnie z zasadami ogólnymi Kodeksu cywilnego, wyróżniane jest bezpodstawne wzbogacenie, uzasadniające domaganie się zwrotu przesunięcia majątkowego powstałego w następstwie wzbogacenia niemającego podstawy prawnej (odpowiedzialność obiektywna) oraz odszkodowanie oparte o przesłankę winy, dającą podstawę do domagania się wyrównania szkody stanowiącej normalne następstwo zawinionego postępowania naruszyciela. Utracone korzyści (lucrum cessans) stanowią składnik szkody. Natomiast w drodze implementacji dyrektywy, w przepisach dotyczących praw własności intelektualnej wprowadzono samodzielne roszczenie o wydanie uzyskanych korzyści (chociaż możliwość jego kumulatywnego dochodzenia razem z roszczeniem o naprawienie szkody na zasadach ogólnych nie jest rozstrzygnięta w orzecznictwie) oraz o zapłatę odszkodowania w formie ryczałtowej (częściej dochodzonego niż odszkodowanie na zasadach ogólnych, przynajmniej w zakresie praw autorskich). Odpowiedzialność osób prawnych nie rodzi problemów w polskiej praktyce prawnej. 6. Środki naprawcze Polskie przepisy nie wprowadzają odrębnych kategorii wycofania i definitywnego usunięcia towarów z obrotu regulacja w tym zakresie umożliwia elastyczne stosowanie

5 środków zmierzających do usunięcia skutków naruszenia według żądania powoda, w tym także środków określonych w dyrektywie. W opinii Rządu Rzeczypospolitej Polskiej, relacje pomiędzy przepisami dyrektywy dotyczącymi środków naprawczych (art. 10) i środków tymczasowych (art. 9) są wystarczająco jasne. Koszty zniszczenia towarów naruszających prawo powinien co do zasady ponosić podmiot naruszający prawo, chyba, że nie jest w stanie ich ponieść, a zniszczenie towarów leży w interesie publicznym (np. w przypadku podrobionych leków). Rozstrzygnięcie w tym zakresie powinno być pozostawione każdorazowo do decyzji sądu. W określonych przypadkach, jeżeli wyrazi na to zgodę właściciel prawa, zasadne może być wtórne wykorzystanie towarów naruszających prawo, np. na cele charytatywne. Dyrektywa mogłaby określać zasady takiego wykorzystania. 7. Inne kwestie Kryterium skali handlowej, stanowiące ograniczenie stosowania niektórych przepisów dyrektywy, wydaje się niewłaściwe w odniesieniu do naruszeń dokonywanych w środowisku cyfrowym. Często bowiem naruszenia dokonywane na dużą skalę, przynoszące znaczące straty właścicielom praw, nie wiążą się z bezpośrednim osiąganiem korzyści majątkowych przez naruszających. Dotyczy to np. masowej ale darmowej dystrybucji materiałów chronionych prawem w Internecie. Jeżeli więc wspomniane kryterium miałoby zostać utrzymane, ewentualnie zdefiniowane w przepisach dyrektywy, powyższe uwarunkowania powinny zostać uwzględnione.