Współczesne koncepcje rozwoju zawodowego. Anna Paszkowska-Rogacz

Transkrypt

1 Współczesne koncepcje rozwoju zawodowego Anna Paszkowska-Rogacz

2 Plan prezentacji Klasyfikacja modeli rozwoju człowieka Teoria stadiów rozwoju zawodowego Lindy Gottfredson Teoria konstruowania kariery Marka Savickasa Koncepcja wyboru kariery Kimberly Howard i Mary Walsh Badanie dziecięcej metody wyboru zawodowego podejście praktyczne

3 Klasyfikacja modeli rozwoju człowieka Modele liniowe - rozwój jest ciągłym procesem nabywania doświadczeń i przystosowywania do otoczenia (Watsona, 1913; Skinner,1953; Bandura, 1969) Modele fazowe - rozwój jest długotrwałym procesem kierunkowych zmian struktury i jej funkcji, zmierzającym ku określonym stanom lub celom (Freud, 1920; Erickson, 1959; Piaget, 1952; Kohlberg, 1976) Modele cykliczne - rozwój jako cykl równowartościowych zmian stadialnych (Levinson, 1978; Havinghurst, 1972; Duvall, 1971, Gottfredson, 2005) Modele sekwencyjne - zmiany rozwojowe tworzą sekwencję stopniowych przekształceń związanych głównie z doświadczeniem człowieka, a nie z wiekiem (Siegler, 1978; Bühler, 1933; Maslow, 1964; Rogersa 1951; Howard i Walsh, 2005; Savickas, 2012). Modele rozwoju zawodowego Modele mieszane nie dają się zakwalifikować do żadnej z grup (Wygotski, 1935; Baltes, 1987).

4 Teoria Lindy Gottfredson - stadia rozwoju zawodowego

5 Orientacja na wielkość i siłę (pomiędzy 3 a 5 rokiem życia) Dzieci uczą się klasyfikowania ludzi w prosty sposób (duży-mały, silny słaby) Nie mają stabilnej koncepcji ról płciowych, ale dostrzegają różnice między płciami Dla każdego po misiaczku! Mojego nazwę kruszynka - cukiereczek A ty jak nazwiesz swojego? Robal Trala, lala la.. I to by było na tyle, jeśli chodzi zabawki nieukierunkowane na płeć Super! Jej! Łup, łup, łup..

6 Orientacja na role płciowe (pomiędzy 6 a 8 rokiem życia) Uświadamiają sobie role społeczne związane z płcią na podstawie konkretnych oznak (np. czynności i ubrań) Przyznawanie się do swojej roli płciowej dzieci uważają za nakaz moralny Dzielą zawody na męskie i żeńskie, odrzucają preferencje odpowiadające płci przeciwnej Tato, to alejka z lalkami. Ktoś może nas zobaczyć!

7 Ukierunkowanie na zadania określone przez płeć (pomiędzy 6 a 8 rokiem życia) c.d. Prestiż nie odgrywa jeszcze roli w wyborach zawodowych Zosia bawi się w doktora? Tak, cały dzień! To jest jej prawdziwa pasja!! Kto wie, czy nie zostanie lekarzem? Witam w McDonalds. Czy mogę przyjąć pańskie zamówienie? Na to wygląda!

8 Orientacja na ocenę społeczną (pomiędzy 9 a 13 rokiem życia) W ocenie zawodów dzieci biorą pod uwagę status społeczny i prestiż rozpoznając ich symbole i oznaki (przyjmują tę samą skalę co dorośli) Łączą ten wymiar z wymiarem płci, budując mapę zawodów; odnajdując się na tej mapie określają siebie Uprzywilejowane pochodzenie społeczne podnosi pułap wyboru zawodu, powodzenie w szkole podnosi poziom prestiżu branego pod uwagę Ogólna wiedza na temat zawodów i warunków pracy jest niepełna Mamo, zostanę wielką pisarką To cudowne, skąd ten pomysł? Pisanie historyjek to łatwizna! No chyba jednak trzeba się trochę napracować.. Wiem, podpisywanie książek może być wyczerpujące, ale dam radę... Hm, to ciekawy punkt widzenia

9 Orientacja na własne, unikatowe ja (od 14 roku życia) W planach zawodowych młody człowiek uwzględnia osobiste cechy zainteresowania, zdolności, wartości, ale rozpatruje je w ramach określonych wcześniej na mapie poznawczej granic Interesuje się typami zawodów i typami osób wykonujących zawody (Holland) Istotne jest kryterium dopasowania do zawodu Jest to czas budowania ważnych planów życiowych organizujących się wokół wartości głównych nadających im spójność Chciałbym już mieć prawdziwą pracę A o jaką ci chodzi? No, nie wiem Interesującą, jakoś ważną dla społeczeństwa Taką jak twoja, ale dobrze płatną i ciekawą.

10 Teoria konstruowania kariery Marka Savickasa AUTOR: - integruje role z działaniem w celu samodzielnego kreowania własnej drogi zawodowej AGENT: zmierza do wytyczonych przez siebie celów AKTOR: świadomie odkrywa własne cechy i predyspozycje

11 Koncepcja wyboru kariery Kimberly Howard i Mary E. Walsh (2010) Dziecięce metody wyboru zawodowego METODA SKOJARZENIOWA (ok. 4 roku życia) Stadium 1: Czyste skojarzenie Praca/kariera po prostu istnieje; dziecko poproszone o opisanie wyboru ścieżki zawodowej i realizacji planów zawodowych, podaje wiele ogólnych stwierdzeń na temat pracy/kariery. Stadium 2: Myślenie magiczne Prosta metoda wyboru kariery i realizacji tego planu; brak identyfikacji mechanizmów i uwarunkowań; wybór kariery i osiągnięcie tego celu jest zwyczajne i nieskomplikowane. METODA SEKWENCYJNA Stadium 3: Działania zewnętrzne Prosty proces uczenia się o zawodach, wybór oparty jest na zainteresowaniach. Opis zewnętrznych, dostrzegalnych i możliwych do nabycia umiejętności oraz działań prowadzących do zdobycia zawodu. Stadium 4: Wewnętrzne procesy i możliwości Wybór jest procesem dopasowywania siebie do pracy/kariery zawodowej. W jego skład wchodzą działania zawodowe, charakterystyka zawodu i miejsca pracy oraz osobiste zainteresowania i umiejętności, pojmowane jako możliwe do wykształcenia i zdobycia. Do osiągnięcia tego celu potrzebna jest umiejętność uczenia się i wykonywania pracy.

12 Koncepcja wyboru kariery Kimberly Howard i Mary E. Walsh c.d. METODA INTERAKCJI Stadium 5: Interakcja Wybór wymaga uwzględnienia interakcji cech osobistych i wpływu otoczenia, jest wiele możliwych rezultatów działania. Do osiągnięcia celu potrzebna jest dynamiczna interakcja wielu czynników na poziomie jednostki, relacji i bezpośredniego otoczenia. Stadium 6: Interakcja systemowa Wybór wymaga uwzględnienia interakcji cech osobistych, wpływu środowiska oraz czynników systemowych (np. tendencji na rynku pracy). Do osiągnięcia celu potrzebna jest dynamiczna interakcja czynników na poziomie jednostki, relacji, otoczenia i społeczeństwa (np. pojawiające się nowe zawody, np. takie jak te związane z ochroną środowiska naturalnego).

13 Badanie dziecięcej metody wyboru kariery Howard i Walsh podejście praktyczne 1. Kiedy ludzie dorastają, czasami idą do pracy. Jakiego rodzaju prace (zawody) dorośli mogą wykonywać? 2. W jaki sposób ludzie podejmują decyzję, kim chcą zostać, kiedy dorosną? Ze wszystkich zawodów, jak wybierają ten, który chcą wykonywać? W jaki sposób podejmują decyzję, co chcą robić? 3. Wiele dzieci zastanawia się, w jaki sposób dorośli dostają pracę. Gdyby kolega zapytał cię o to, ja byś mu to wyjaśnił/-a? Jak człowiek dostaje pracę? (Można użyć przykładów zawodów, które dzieci wspomniały wcześniej aby pomóc dzieciom w znalezieniu odpowiedzi na to pytanie. Kontynuuj zadawanie pytań zaczynających się od jak.) 4. Czy każdy może dostać taką pracę, jaką chce? (Czasami ludzie nie dostają takiej pracy, jaką chcieli. Dlaczego? Co powstrzymuje ludzi od wykonywania wymarzonego zawodu, od bycia tym, kim chcieliby być?) 5. Kim chcesz zostać, kiedy dorośniesz? Czym się zajmuje? Jakiego rodzaju pracę wykonuje? 6. Dlaczego zdecydowałeś/-aś, że chcesz być? Dlaczego właśnie to chcesz robić? 7. Co trzeba zrobić, aby zostać? Gdzie można się tego nauczyć? 8. Czego ludzie potrzebują, aby zostać? Aby dostać taką pracę? Jak zostać? (Kontynuuj zadawanie pytań zaczynających się od jak.)

14 Literatura Gottfredson L. S. (2005). Applying Gottfredson s Theory of Circumscription and Compromise in Career Guidance and Counseling, In: S.D. Brown, R. W. Lent (red.). Career Development and Counseling, San Francisco: Wiley. s Howard, K.A.S. Walsh, M. (2010). Conceptions of career choice and attainment: Developmental levels in how children think about careers, Journal of Vocational Behavior, 76, Paszkowska-Rogacz, A. (2017). Rozwojowe tło poradnictwa kariery dla dzieci i młodzieży, W.: R. Gerlach, R. Tomaszewska-Lipiec (red.) Wokół podstawowych zagadnień pedagogiki pracy, Bydgoszcz: UKW, s Savickas, M L. (2012). Constructing Careers: Actors, Agents, and Authors. The Counselling Psychologist, 20, 1-15.

15 Dziękuję za uwagę