KRAJOWE RAMY BUDŻETOWE

Transkrypt

1 EUROPEJSKI SEMESTR ZESTAWIENIE INFORMACJI TEMATYCZNYCH KRAJOWE RAMY BUDŻETOWE 1. WPROWADZENIE Prowadzenie polityki budżetowej należy do kompetencji państw członkowskich UE. Na poziomie europejskim państwa UE zobowiązały się do prowadzenia rozważnej polityki budżetowej i koordynowania swojej krajowej polityki budżetowej zgodnie z zasadami określonymi w pakcie stabilności i wzrostu. Od połowy lat 70. XX wieku relacje długu publicznego do PKB w większości państw UE wykazują tendencję wzrostową. Podczas niedawnego kryzysu gospodarczego i finansowego relacje te osiągnęły rekordowe poziomy, a obecnie stopniowo wracają do bardziej zrównoważonych poziomów (w 2016 r. relacja długu do PKB wynosiła 83,2% w UE-28 1 i 88,9% w strefie euro, źródło: Eurostat). W UE-28 deficyt zmniejszył się do 1,7% PKB, a w strefie euro do 1,5% PKB (źródło: Eurostat). Za odpowiedzialne opracowywanie budżetu odpowiadają przede organy wykonawcze i prawodawcze każdego państwa członkowskiego. Przestrzeganie z góry określonych zasad i procedur może pomóc w przejrzystym i odpowiedzialnym postępowaniu z budżetem. 2. DEFINICJA 2.1. Elementy składowe Krajowe ramy budżetowe to obowiązujący w każdym z 28 państw członkowskich UE zbiór szczegółowych przepisów, procedur, ustaleń i instytucji kształtujących politykę budżetową. Każdego roku budżet państwa należy przygotować i wykonać zgodnie z tymi podstawami, ustalanymi w perspektywie długoterminowej. Krajowe ramy budżetowe można podzielić na pięć głównych elementów składowych: statystyki budżetowe dostarczające szczegółowych informacji na temat sytuacji budżetowej (wydatków, dochodów, długu publicznego itp.), które mają kluczowe znaczenie dla analiz i prognoz budżetowych na wszystkich szczeblach instytucji rządowych; numeryczne reguły fiskalne, za pomocą których ustala się sztywne progi dla budżetowych wartości zbiorczych (na przykład deficyt budżetowy nie może przekroczyć określonego odsetka PKB); wieloletnie ramy budżetowe 2 określające strategiczne planowanie budżetu (pod względem wydatków, dochodów, długu itp.) na okres dłuższy 1 O ile nie wskazano inaczej, dane w niniejszym zestawieniu informacji dotyczą państw UE Więcej informacji można znaleźć w Sherwood M., 2015 r. Medium-term budgetary frameworks in the EU member states, Komisja Europejska, dokument do dyskusji 021. Strona 1

2 niż 1 rok, w sposób spójny z tradycyjnym rocznym planowaniem budżetowym; niezależne krajowe instytucje nadzoru fiskalnego, które niezależnie od rządu i parlamentu oceniają jakość opracowywania budżetu w transparentny sposób (na przykład rada fiskalna publicznie ocenia, czy roczny budżet jest zgodny z krajowymi numerycznymi regułami fiskalnymi); procedury budżetowe określające metodę prognozowania, ustalenia dotyczące koordynacji kwestii budżetowych na wszystkich szczeblach instytucji rządowych oraz inne procesy Cele Celem krajowych ram budżetowych jest wspieranie odpowiedzialności budżetowej, w szczególności: osiągnięcie dobrego stanu finansów publicznych, zwłaszcza poprzez powstrzymywanie skłonności rządów do generowania deficytów, tzn. tendencji do wydawania więcej niż wynoszą rzeczywiste dochody; ograniczenie cykliczności w kształtowaniu polityki budżetowej; zwiększenie efektywności wydatków publicznych poprzez zwiększenie przejrzystości i ułatwienie identyfikacji możliwości realokacji zasobów (w tym na cele sprzyjające wzrostowi gospodarczemu) Wymogi UE Pod wpływem kryzysu na poziomie europejskim pojawiła się silna inicjatywa na rzecz wzmocnienia krajowych ram budżetowych. Do określenia wymogów obowiązujących wszystkie państwa UE przyczyniły się w szczególności trzy inicjatywy prawodawcze 3 : 3 Dyrektywa unijna i pakt fiskalny wymagają transpozycji do krajowego porządku prawnego odpowiednich państw członkowskich. dyrektywa (UE) 2011/85 4 określająca minimalne wymogi dotyczące krajowych ram budżetowych, które obejmują pięć elementów składowych wymienionych powyżej (dyrektywę tą przyjęto w 2011 r. i ma ona zastosowanie do wszystkich państw członkowskich); pakt fiskalny 5 wprowadzający nowe zobowiązanie dotyczące utrzymywania zrównoważonego budżetu w trakcie całego cyklu koniunkturalnego, a także mechanizm korekty i niezależny nadzór krajowy, (pakt fiskalny wszedł w życie w 2013 r. i jest wiążący dla wszystkich 19 państw strefy euro oraz dla Bułgarii, Danii i Rumunii); rozporządzenie (UE) 473/ zawierające wymóg monitorowania krajowych numerycznych reguł fiskalnych przez niezależne instytucje oraz wymóg niezależnego opracowywania lub zatwierdzania makroekonomicznych prognoz (rozporządzenie przyjęto w 2013 r. i ma ono zastosowanie do wszystkich państw strefy euro). Wymogi te są spójne z przepisami budżetowymi określonymi na poziomie europejskim w pakcie stabilności i wzrostu i mają na celu zwiększenie odpowiedzialności za przestrzeganie europejskich przepisów przez krajowe zainteresowane strony (głównie rządy i parlamenty). Każdego roku Komisja Europejska, w ramach procesu monitorowania 4 Dyrektywa Rady 2011/85/UE w sprawie wymogów dla ram budżetowych państw członkowskich. 5 Pakt fiskalny jest to poświęcony budżetowi rozdział Traktatu o stabilności, koordynacji i zarządzaniu w unii gospodarczej i walutowej. Pakt fiskalny jest międzyrządową umową podpisaną w dniu 2 marca 2012 r. przez 25 państw członkowskich UE (tj. wszystkie z wyjątkiem Republiki Czeskiej, Chorwacji, i Zjednoczonego Królestwa). 6 Rozporządzenie (UE) nr 473/2013 w sprawie wspólnych przepisów dotyczących monitorowania i oceny projektów planów budżetowych oraz zapewnienia korekty nadmiernego deficytu w państwach członkowskich należących do strefy euro. Strona 2

3 ekonomicznego nazywanego europejskim semestrem, publikuje sprawozdanie krajowe, w którym omawia postępy każdego państwa członkowskiego oraz wyzwania w zakresie krajowych ram budżetowych. W sekcji 3 niniejszego zestawienia informacji dokonano przeglądu skuteczności modeli zarządzania budżetem stosowanych przez państwa UE i związanych z nimi wyzwań oraz omówiono narzędzia polityczne, które można wykorzystać, aby sprostać tym wyzwaniom. W sekcji 4 skupiono się na analizie konkretnego przykładu. W zestawieniu informacji tematycznych dotyczących stabilności finansów publicznych w UE omówiono zdolność rządu do utrzymywania w długim okresie kursu polityki fiskalnej bez stwarzania zagrożenia dla wypłacalności państwa. 3. WYZWANIA I OSIĄGNIĘCIA 3.1. Wyzwania stojące przed państwami członkowskimi UE Skłonność do generowania deficytu i procykliczność to dwa wyzwania, przed którymi stoją budżety państw: skłonność do generowania deficytu odnosi się do tendencji rządów do wydawania więcej niż wynoszą rzeczywiste dochody. Zjawisko to prowadzi do narastania deficytu budżetowego i wzrostu długu publicznego, co obciąża przyszłe pokolenia; procykliczność określa zachowania fiskalne rządów, które niekiedy kierując się krótkoterminowymi celami politycznymi zwiększają wydatki w okresie dobrej koniunktury, zamiast generować nadwyżki, aby przygotować się na jej pogorszenie, a w czasie spowolnienia gospodarczego lub recesji ograniczają wydatki, pogarszając w ten sposób sytuację gospodarczą. Na przykład w przedkryzysowych latach szereg państw UE prowadził politykę procykliczną przez nadmierne wydatki publiczne w okresie dobrej koniunktury gospodarczej oraz ograniczenie wydatków w czasie słabej koniunktury 7. Solidne krajowe ramy budżetowe mogą pomóc sprostać tym wyzwaniom. Wprowadzają one ograniczenia dotyczące budżetowania w postaci stale obowiązujących przepisów stosowanych niezależnie od krótkoterminowych preferencji politycznych i przez ustanowienie na poziomie krajowym niezależnych politycznie instytucji zakotwiczonych w prawodawstwie. Powszechnie potwierdzają to badania empiryczne 8. Zmiany w krajowych ramach budżetowych to tylko jeden element szerszej europejskiej odpowiedzi na kryzys, która spowodowała, że deficyt UE zmalał z - 6,6% PKB w 2009 r. do -1,7% w 2016 r. (źródło: Eurostat). Solidne krajowe ramy budżetowe definiuje jakość ich opracowania oraz dyscyplina i wytrwałość w ich 7 Zob. na przykład Public finances in EMU ( Finanse publiczne w UGW ), European Economy, nr 3/ Zob. na przykład: Komisja Europejska, Public finances in EMU ( Finanse publiczne w UGW ), European Economy, nr 3/2006, 2006; Debrun X., Moulin L., Turrini A., Ayuso-i-Casals J. i Kumar M. S., 2008, Tied to the mast? National Fiscal Rules in the European Union ( Przywiązani do masztu? Krajowe reguły budżetowe w Unii Europejskiej ), Economic Policy, nr 23, s ; Debrun, X. i Kumar S., 2009, The discipline enhancing role of fiscal institutions: theory and empirical evidence ( Zwiększająca dyscyplinę rola instytucji budżetowych: teoria i dowody empiryczne ), rozdział 3 w Ayuso-i-Casals, J., Servaas D., Flores E. i Moulin, L. (red.), Policy Instruments for sound fiscal policies fiscal rules and institutions ( Instrumenty polityczne na rzecz rozważnej polityki budżetowej - przepisy i instytucje budżetowe ), Nowy Jork: Palgrave Macmillan; Till C., Kinda T., Muthoora P.S. i Weber A., 2015, Expenditure rules: effective tools for sound fiscal policy? (Zasady wydatkowania: skuteczne narzędzia dla zapewnienia rozważnej polityki budżetowej?), dokument roboczy MFW, 15/29; oraz Blöchliger H. i Kantorowicz J., 2015, Fiscal Constitutions: an empirical assessment ( Konstytucje budżetowe: ocena empiryczna ), dokument roboczy Departamentu Gospodarczego OECD nr Strona 3

4 wdrażaniu: zasady i instytucje muszą być odpowiednie, aby osiągnąć cele budżetu państwa, a kolejne rządy muszą nieprzerwanie postępować zgodnie z nimi Osiągnięcia państw członkowskich UE Na przestrzeni ostatnich kilku lat jakość krajowych ram budżetowych pod względem ich opracowania podniosła się w całej UE dzięki unijnym wymogom, o których mowa powyżej. Numeryczne reguły fiskalne: takie reguły obowiązują w krajowym porządku prawnym wszystkich państw UE-28. Szczególnie często występują reguły ograniczające saldo budżetowe (tzn. deficyt lub nadwyżkę). Ogólnie reguły fiskalne są stale wzmacniane (zob. wykres 1, na podstawie bazy danych Komisji 9 aktualizowanej każdego roku). Wieloletnie ramy budżetowe: obecnie wszystkie państwa UE wyznaczają cele budżetowe, które przekraczają roczne ramy czasowe obejmujące co najmniej 3 lata. Istnieją jednak znaczące różnice w poziomie szczegółowości, wiarygodności środków bazowych i zakresu, w jakim są one wiążące. W jakim stopniu te wieloletnie cele budżetowe są stabilne na przestrzeni czasu (zob. wykres 2)? - Wieloletnie cele budżetowe czterech państw członkowskich (krajów nordyckich i Holandii) muszą być stosunkowo stabilne i wiarygodne w długim okresie, ponieważ państwa te nie przewidują ich zmiany. - W 12 państwach członkowskich wieloletnie cele budżetowe można zmienić w szczególnych okolicznościach takie korekty celów należy wyjaśnić publicznie. - W pozostałych 12 państwach członkowskich nie istnieją ograniczenia prawne dotyczące możliwości zmian wieloletnich celów budżetowych, co podważa ich wiarygodność. Niezależne instytucje fiskalne: w UE- 28 ustanowiono dotychczas 32 takie instytucje na mocy odpowiednich aktów prawnych. Należy zauważyć, że od 2010 r. powołano lub znacząco zreformowano trzy czwarte z tych instytucji. Jedynie Polska nie przyjęła prawodawstwa w celu ustanowienia rady fiskalnej, a w Republice Czeskiej rada fiskalna jeszcze nie funkcjonuje. W UE można zaobserwować dwa modele, jak przedstawiono na wykresie 3: - w większości państw mandat rady fiskalnej służy, aby (i) oceniać zgodność budżetu z krajowymi numerycznymi regułami fiskalnymi, a czasami również (ii) oceniać/zatwierdzać makroekonomiczne prognozy; - w kilku państwach (np. Belgii, Luksemburgu, Holandii, Austrii i Słowenii) oprócz rady fiskalnej działa urząd prognostyczny, którego zadaniem jest opracowywanie niezależnych makroekonomicznych prognoz wykorzystywanych do planowania budżetowego. We wszystkich przypadkach oceny i prognozy należy upubliczniać. W większości państw podejście przestrzegaj lub wyjaśnij ma zastosowanie do niektórych lub wszystkich ocen rady fiskalnej, tzn. rząd jest zobowiązany zastosować się do oceny albo publicznie wyjaśnić, dlaczego jego postępowanie od niej odbiega. Wyniki państw członkowskich we wdrażaniu modeli zarządzania budżetem są bardzo zróżnicowane. W wielu państwach głównym wyzwaniem pozostaje skuteczne działanie nowo ustanowionych lub zmodernizowanych reguł zarządzania budżetem. Należy sprostać temu wyzwaniu, aby ramy fiskalne mogły w pełni odgrywać przewidzianą im rolę w prowadzeniu odpowiedzialnej polityki budżetowej. 9 db_indicators/fiscal_governance/index_en.htm Strona 4

5 Wykres 1 wskaźnik dotyczący reguł fiskalnych w państwach członkowskich UE, lata 2014 i Źródło: Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Gospodarczych i Finansowych (DG ECFIN), baza danych dotyczących zarządzania budżetem. Wykres 2 poziom rygorystyczności przepisów krajowych w zakresie osiągania celów budżetowych określonych w dokumentach dotyczących planowania w perspektywie średnioterminowej, 2015 r. Poziom rygorystyczności przepisów 1 Nie przewiduje się zmiany pułapów/celów (wydatków) niezależnie od okoliczności (o ile nie zostanie wybrany nowy rząd lub nie zmieni się podział zadań w rządzie) Państwo UE Finlandia, Szwecja 2 Pułapy (wydatków) można zwiększyć jedynie w przypadku, gdy źródła finansowania dodatkowych wydatków zostaną określone z wyprzedzeniem Dania, Holandia 10 DG ECFIN corocznie oblicza wskaźnik dotyczący reguł fiskalnych na podstawie danych zgłoszonych przez państwa UE. Data graniczna danych zawartej w najnowszej aktualizacji to koniec 2015 r. Wskaźnik mierzy pięć aspektów decydujących o rygorystyczności wszystkich obowiązujących reguł fiskalnych (podstawa prawna, możliwość zmiany celów, organy monitorujące i egzekwujące przestrzeganie reguł, mechanizm egzekwowania i widoczność medialna). Strona 5

6 3 Pułapy/cele (wydatków) można dostosować w odpowiedzi na zmianę określonych parametrów wskazanych w prawodawstwie lub innym publicznym dokumencie proceduralnym (np. zmianę wydatków na emerytury, świadczeń dla bezrobotnych itp.), a takie zmiany należy wyjaśnić publicznie Irlandia, Łotwa, Austria 4 Pułapy/cele (wydatków) można zmienić w pewnych sytuacjach określonych w prawodawstwie lub innym publicznym dokumencie proceduralnym (np. z powodu istotnej zmiany prognozy makroekonomicznej, wybrania nowego rządu, nadzwyczajnych okoliczności itp.), a takie zmiany należy wyjaśnić publicznie Belgia, Bułgaria, Grecja, Włochy, Cypr, Malta, Polska, Rumunia 5 Pułapy/cele (wydatków) można zmieniać według uznania rządu, zmiany takie należy jednak wyjaśnić i szkodzą one wizerunkowi rządu Republika Czeska, Estonia, Hiszpania, Francja, Litwa, Luksemburg, Węgry, Portugalia, Wielka Brytania 6 Pułapy/cele można zmieniać według uznania rządu bez przedstawiania jakichkolwiek publicznych wyjaśnień Niemcy, Chorwacja, Słowenia, Słowacja Źródło: Komisja Europejska, Medium-Term Budgetary Frameworks in the EU (Średnioterminowe ramy budżetowe w UE), Monika Sherwood, Dyrekcja Generalna ds. Gospodarczych i Finansowych (DG ECFIN), Economic Paper nr 021 z grudnia 2015 r. Strona 6

7 Wykres 3 przegląd niezależnych instytucji fiskalnych w UE według stanu na październik 2017 r. Państwo bez rady fiskalnej i niezależnego urzędu prognostycznego Państwo z radą fiskalną, ale bez niezależnego urzędu prognostycznego Państwo z niezależnym urzędem prognostycznym i radą fiskalną Państwo posiadające organ łączący funkcje rady fiskalnej i prognostyczne Źródło: Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Gospodarczych i Finansowych (DG ECFIN) 4. NARZĘDZIA POLITYCZNE POZWALAJĄCE SPROSTAĆ TYM WYZWANIOM Jeżeli chodzi o pięć elementów składowych krajowych ram budżetowych, państwa UE stoją przed dwoma głównymi wyzwaniami: jakość opracowania modeli krajowych ram budżetowych; zapewnienie rygorystycznego wdrażania Skuteczne środki Właściwa transpozycja wymogów UE dotyczących ram budżetowych do krajowego porządku prawnego jest najważniejszym warunkiem wstępnym dla wszystkich państw członkowskich. Działając w porozumieniu z ministerstwami finansów zaangażowanych państw, Komisja ocenia obecnie sposób przeprowadzenia krajowej transpozycji. Stanowczo zachęca się państwa członkowskie do przeprowadzania regularnych ocen jakości swoich krajowych ram budżetowych pod kątem określonych wyzwań budżetowych. W przypadku każdego elementu składowego można jednak wyróżnić konkretne skuteczne środki: numeryczne reguły fiskalne: - konsekwencje w przypadku wystąpienia niezgodności z wymogami (podejście przestrzegaj lub wyjaśnij, korekta, sankcje itp.); - unikanie odwoływania się do nieprecyzyjnie określonych klauzul Strona 7

8 dopuszczających odstępstwa w pewnych okolicznościach, aby obejść regułę; wieloletnie planowanie budżetowe: - zaostrzone przepisy dotyczące zmian wieloletnich celów; niezależne instytucje fiskalne: - jasno określony mandat; - solidne podstawy prawne; - zapewnienie odpowiednich zasobów i dostępu do informacji (np. przez zawarcie porozumienia z Ministerstwem Finansów); - stosowanie w praktyce podejścia przestrzegaj lub wyjaśnij ; procedury budżetowe: - skuteczny mechanizm koordynacji (zwłaszcza w państwach federalnych) zapewniający współdziałanie krajowych i samorządowych reguł fiskalnych na rzecz osiągnięcia ogólnych celi budżetowych; analizy krajowych prognoz w celu usunięcia potencjalnych błędów systematycznych. Ponadto istotne jest, aby rządy zobowiązały się publicznie, że będą w pełni stosować krajowe ustalenia budżetowe albo w razie takiej konieczności zmodyfikują model zarządzania budżetem, aby dostosować go do szczególnych wyzwań budżetowych istniejących w ich państwie Nieskuteczne środki Stabilność modelu zarządzania budżetem umożliwia trwałe wprowadzenie jego zasad do procesu decyzyjnego na wszystkich poziomach administracyjnych i politycznych. Jest to korzystne dla ogólnej wiarygodności budżetu przyjętego według takiego modelu zarządzania. W związku z tym należy unikać jego częstych zmian. Strategia budżetowa jest wyznaczana w średnim okresie. Coroczne wprowadzanie do niej znacznych modyfikacji, które nie są uzasadnione zmianami perspektyw makroekonomicznych, zagraża wiarygodności planowanych polityk, ponieważ profile wydatków i dochodów są w niewystarczającym przewidywalne. stopniu Model zarządzania budżetem, który jest określony w podstawie prawnej, ale nie jest stosowany w praktyce o czym świadczy np. ciągłe przekraczanie limitów określonych w numerycznych regułach fiskalnych nie pozwoli osiągnąć zamierzonych skutków. Sytuacja taka osłabia też wiarygodność danego rządu na poziomie krajowym, jak również w oczach europejskich partnerów, agencji ratingowych i na rynkach finansowych. 5. ANALIZA PRZYKŁADÓW IRLANDIA Kryzys w ogromnym stopniu wpłynął na budżetowy profil Irlandii: w 2010 r. państwo to odnotowało deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych wynoszący 32,1%; w 2011 r. spadł on do 12,7%. W 2012 r. dług osiągnął poziom 119,6% PKB, niemal sześciokrotnie wyższy niż 5 lat wcześniej, przed kryzysem. W 2016 r. deficyt zmniejszył się do 0,7% PKB, a dług brutto sektora instytucji rządowych i samorządowych wyniósł 72,8% PKB (źródło: Eurostat). Doświadczenia związane z kryzysem skłoniły irlandzki rząd do poważnych reform modelu zarządzania budżetem, w ramach których przyjęto szereg aktów prawnych, w tym: ustawę o odpowiedzialności budżetowej z 2012 r.; instrument ustawowy nr 508 z 2013 r. w sprawie niezależnych instytucji fiskalnych; pismo okólne 15/13 w sprawie średnioterminowych pułapów w zakresie wydatków. Poniżej przedstawiono wybrane elementy obecnego irlandzkiego modelu zarządzania budżetem: budżetowe dane statystyczne: każdego miesiąca na stronie internetowej Ministerstwa Finansów publikowane są dane budżetowe dotyczące instytucji rządowych na szczeblu centralnym oraz funduszy zabezpieczenia społecznego; w przypadku podsektora Strona 8

9 lokalnego dane budżetowe publikowane są co kwartał; numeryczne reguły fiskalne: na szczeblu sektora instytucji rządowych i samorządowych obowiązuje reguła strukturalnej równowagi budżetowej oraz reguła dotycząca zadłużenia ograniczająca zmiany poziomu deficytu i długu w relacji do PKB. Niezależne monitorowanie zgodności budżetu z tymi dwoma regułami zapewnia niedawno powołana niezależna instytucja irlandzka rada doradcza ds. budżetowych. Rząd jest zobowiązany zastosować się do oceny rady albo publicznie wyjaśnić, dlaczego jego postępowanie od niej odbiega. W przypadku gdy saldo strukturalne jest niezgodne z regułą równowagi budżetowej, rząd ma obowiązek przedłożyć parlamentowi plan naprawczy w terminie 2 miesięcy; wieloletnie planowanie budżetowe: każdego roku Irlandia dodaje jeden rok do swojego wieloletniego planu budżetowego programu stabilności. Wieloletnie cele w zakresie wydatków są zmieniane jedynie w określonych okolicznościach, jednak praktyka jest bardziej elastyczna. Dokonywane regularnie przeglądy wydatków są brane pod uwagę w planach budżetowych; niezależna instytucja fiskalna: irlandzka rada doradcza ds. budżetowych to samodzielna instytucja, której mandat obejmuje monitorowanie zgodności z krajowymi regułami fiskalnymi i zatwierdzanie makroekonomicznych prognoz stanowiących podstawę planowania budżetu. Rada podpisała porozumienie z Ministerstwem Finansów, aby zapewnić sobie dostęp do danych, których potrzebuje do pełnienia swojego mandatu. W praktyce irlandzka rada doradcza ds. budżetowych dostarczyła wielu wnikliwych ocen od czasu jej powołania w 2012 r. W 2015 r. jej pracę poddano ocenie przez niezależny zespół ekspertów, aby określić, czy wypełnia swój mandat. Aby móc stwierdzić, jak bardzo konsekwentnie stosowany jest zmieniony model zarządzania budżetem i w jakim stopniu wpłynął on pozytywnie na opracowywanie budżetu w Irlandii, wymagane będą oczywiście obserwacje z wielu lat. Data: r. Strona 9

10 6. BIBLIOGRAFIA Komisja Europejska, Medium-Term Budgetary Frameworks in the EU (Średnioterminowe ramy budżetowe w UE), Monika Sherwood, DG ECFIN, Economic Paper nr 021 z grudnia 2015 r. Komisja Europejska, baza danych dotyczących zarządzania budżetem, DG ECFIN. Komisja Europejska, sprawozdania krajowe z 2016 r. Komisja Europejska, Public finances in EMU ( Finanse publiczne w UGW ), European Economy, nr 3/2006. Strona 10