Podstawy ekonomii wykład 07. dr Adam Salomon KTiL

Transkrypt

1 wykład 07 dr Adam Salomon KTiL

2 Ekonomia: WZROST GOSPODARCZY I CYKL KONIUNKTURALNY 2

3 Ekonomia program wykładu 07 WZROST GOSPODARCZY I CYKL KONIUNKTURALNY. Wzrost i rozwój gospodarczy. Czynniki wzrostu. Koniunktura gospodarcza. Wskaźniki koniunktury.. Mierniki wzrostu. Rodzaje wahań koniunkturalnych. Trend. Cykl koniunkturalny. Morfologia cyklu fazy cyklu. Cykl klasyczny a cykl współczesny. Rodzaje cykli koniunkturalnych (Kitchina, Juglara, Kuznetsa, Kondratiewa). 3

4 Wzrost a rozwój gospodarczy Wzrost gospodarczy to powiększanie się z okresu na okres podstawowych wielkości ekonomicznych, takich jak produkt narodowy brutto, dochód narodowy, konsumpcja. Rozwój gospodarczy to zmiany ilościowe i jakościowe w strukturze wytwarzanych dóbr I usług oraz w strukturze konsumpcji. 4

5 Rodzaje wzrostu gospodarczego 1) wzrost gospodarczy równomierny - charakteryzuje się stałym tempem wzrostu PKB*; 2) wzrost gospodarczy przyspieszony - charakteryzuje się przyspieszonym wzrostem w kolejnych latach tempa wzrostu PKB; 3) wzrost gospodarczy malejący - charakteryzuje się zwolnionym tempem wzrostu PKB w kolejnych latach. * PKB Produkt Krajowy Brutto (zostanie omówiony w dalszej części wykładu).: 5

6 Czynniki wzrostu gospodarczego Czynniki wewnętrzne wielkość zatrudnienia, wydajność pracy, czynniki społeczne (poziom wykształcenia/kwalifikacje pracowników, kultura pracy). Czynniki zewnętrzne innowacje zagraniczne, handel zagraniczny, kredyty zagraniczne, kooperacja międzynarodowa. 6

7 Koniunktura gospodarcza Koniunktura gospodarcza jest to stan gospodarki w danym okresie. 7

8 Wskaźniki koniunktury 8

9 Badanie koniunktury w Polsce W Polsce badaniem koniunktury zajmuje się m.in. Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, który szacuje, jak i prognozuje dane (m.in. dotyczące PKB, popytu krajowego, inwestycji, zatrudnienia i bezrobocia) wykorzystywane przy sporządzaniu barometru koniunktury dla polskiej gospodarki. Barometr (którego wartości publikowane są na łamach dziennika Rzeczpospolita ) jest zbudowany w oparciu o trzy składniki: 1) wskaźnik wyprzedzający koniunktury IBnGR (waga 30 procent), 2) wskaźnik optymizmu konsumentów Ipsos (waga 30 procent), 3) tygodniowy wskaźnik syntetyczny (waga 40 procent). 9

10 Wskaźnik wyprzedzający koniunktury Wskaźnik wyprzedzający koniunktury obliczany jest w cyklu miesięcznym na podstawie odpowiedzi ankietowanych przedsiębiorstw reprezentujących trzy sektory: przemysłowy, handlowo-usługowy oraz bankowy. Komponent ten odzwierciedla stronę podażową gospodarki. 10

11 Wskaźnik optymizmu konsumentów (Ipsos) Wskaźnik optymizmu konsumentów obliczany również co miesiąc przez firmę badawczą Ipsos. Podstawą dla obliczeń wskaźnika są wyniki ankiet kierowanych do reprezentatywnej grupy 1000 Polaków w wieku powyżej 15 lat. Respondenci oceniają: sytuację gospodarczą kraju, osobistą sytuację materialną, poziom bezrobocia, inflację, skłonność do zakupów trwałych dóbr konsumpcyjnych i poziom oszczędności w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Komponent ten odzwierciedla stronę popytową gospodarki. 11

12 Tygodniowy wskaźnik syntetyczny Tygodniowy wskaźnik syntetyczny jest wielkością wynikającą z sześciu wskaźników składowych: 1) wartość indeksu giełdowego WIG20 (źródło: GPW SA); wskaźnik nastrojów inwestorów; 2) procentowa zmiana podaży pieniądza M3 w porównaniu z poprzednim miesiącem (źródło: NBP); 3) procentowa zmiana liczby mieszkań oddanych do użytku w stosunku do analogicznego miesiąca roku poprzedniego (źródło: GUS); 4) procentowa zmiana średniej detalicznej ceny benzyny bezołowiowej Eurosuper 95 na stacjach benzynowych w całym kraju w porównaniu z poprzednim tygodniem (źródło: oprac. Reflex); 5) wskaźnik nastrojów wśród niemieckich przedsiębiorców (źródło: Ifo), uwzględniany ze względu na silne powiązania naszej gospodarki z niemiecką; 6) zmiana średniej stopy procentowej kredytów konsumpcyjnych w ROR z dwudziestu największych banków w Polsce (źródło: dziennik Rzeczpospolita ). 12

13 Barometr koniunktury Wszystkie składniki barometru koniunktury są standaryzowane tak, aby ich wartości zmieniały się w przedziale od minus 100 do plus 100. Połowa sumy iloczynów wag, parametrów standaryzujących i wartości komponentów dodana do liczby 1000 stanowi wartość barometru koniunktury IBnGR. Taka konstrukcja stanowi analogię do barometru meteorologicznego. Wskazania barometru koniunkturalnego zawierają się w przedziale Odczyty barometru koniunktury poniżej 1000 punktów świadczą o niekorzystnej sytuacji gospodarczej, analogicznie jak w przypadku barometru mierzącego ciśnienie atmosferyczne (Kiedy jego wskazania są niższe niż 1000 hpa, wówczas mamy niż, zatem niepogodę). Jeżeli wartość barometru koniunktury jest wyższa od 1000, w gospodarce panuje dobra sytuacja - analogią jest słoneczna pogoda, kiedy wszyscy czują się dobrze. 13

14 Ogólny klimat koniunktury w Polsce (styczeń 2018) 14

15 Wskaźnik syntetyczny koniunktury gospodarczej w Polsce (maj 2018) 109,3 Wskaźnik syntetyczny koniunktury gospodarczej w Polsce (maj 2018) Wskaźnik syntetyczny koniunktury gospodarczej jest liczony od stycznia 2004 r. Prezentowany jest wskaźnik syntetyczny: ogółem (przetwórstwo przemysłowe waga 50%, budownictwo waga 6%, handel detaliczny waga 6%, usługi waga 38%), dla poszczególnych obszarów gospodarki, dla których są prowadzone badania koniunktury gospodarczej (przetwórstwo przemysłowe, budownictwo, handel detaliczny, usługi), oraz dla składowych: diagnostycznych i/lub prognostycznych. 15

16 Bieżący wskaźnik ufności konsumenckiej (maj 2018) 5,9 Bieżący wskaźnik syntetyczny ufności konsumenckiej w Polsce (maj 2018) BWUK syntetycznie opisuje obecne tendencje konsumpcji indywidualnej. BWUK może przyjmować wartości od 100 do Wartość dodatnia oznacza przewagę liczebną konsumentów nastawionych optymistycznie nad konsumentami nastawionymi pesymistycznie, natomiast wartość ujemna oznacza przewagę liczebną konsumentów nastawionych pesymistycznie nad konsumentami nastawionymi optymistycznie. W maju 2018 r. przeprowadzono 1316 wywiadów w okresie r. (w tym 104 metodą CATI wywiadu telefonicznego wspomaganego komputerowo). 16

17 Wskaźniki koniunktury ISM i PMI Obecnie najczęściej śledzonymi przez analityków wskaźnikami koniunktury są: ISM (dla gospodarki amerykańskiej) i PMI (dla wielu gospodarek). 17

18 Wskaźnik koniunktury ISM ISM - wskaźnik publikowany przez Institute for Supply Management (Instytut Zarządzania Podażą), który przeprowadza ankietę wśród menedżerów 370 przedsiębiorstw. Ich odpowiedzi w większości o charakterze tak/nie pozwalają wyliczyć wartość wskaźnika. Wartością odniesienia dla ISM jest liczba 50. Jeżeli ISM jest wyższy od 50, oznacza wzrost aktywności gospodarczej, a poniżej tej granicy jej spadek. 18

19 Wskaźniki koniunktury PMI PMI - wskaźniki te są konstruowane analogiczne do wskaźników ISM dla opisu aktywności gospodarczej w różnych krajach (w tym w Europie) i w gospodarce globalnej. Wskaźniki PMI publikowane przez agencję Markit, która przeprowadza ankietę wśród managerów ds. zakupów w firmach (stąd nazwa Purchasing Managers' Index, Indeks Menedżerów ds. Logistyki) i podobnie jak w ankiecie ISM pyta o: nowe zamówienia, poziom produkcji, wielkość zatrudnienia, poziom dostaw, poziom zapasów. PMI jest tworzony osobno dla każdego kraju europejskiego, strefy euro i Unii Europejskiej, a metodologia obliczania indeksu jest różna dla różnych krajów, tak aby najdokładniej oddawać lokalną sytuację gospodarczą. 19

20 Mierniki wzrostu gospodarczego 1) produkt krajowy brutto (PKB) całkowita wartość dóbr i usług wytworzonych przez społeczeństwo w ciągu danego roku na terenie danego kraju (kiedy rośnie PKB społeczeństwo staje się bogatsze); 2) produkt narodowy brutto (PNB) całkowita wartość wyrobów i usług wytworzonych przez obywateli danego kraju w ciągu jednego roku. PNB uwzględnia również dochody krajowych firm uzyskane za granicą, nie uwzględnia dochodów obcych firm działających w kraju; 3) stopa wzrostu dochodu narodowego (lub realnego produktu krajowego brutto). Oznacza ona stosunek przyrostu dochodu narodowego w badanym okresie do wielkości dochodu narodowego w okresie bazowym; 4) wielkość produktu PKB przypadająca na jednego mieszkańca (PKB per capita). 20

21 Trzy metody obliczania wartości PKB Metoda wydatkowa (ang. Expenditure approach) opiera się na założeniu, że PKB jest w przybliżeniu równy wydatkom wszystkich nabywców dóbr finalnych wytworzonych w ciągu roku. Zatem od strony popytowej PKB oblicza się według następującego wzoru: PKB = konsumpcja + inwestycje + wydatki rządowe (bez transferów) + zmiana stanu zapasów. W metodzie dochodowej (ang. Income approach) zakłada się, że wielkość PKB musi być równa sumie dochodów wszystkich właścicieli czynników produkcji. Zatem od strony dochodowej PKB oblicza się w następujący sposób: PKB = dochody z pracy + dochody z kapitału + dochody państwa + amortyzacja. W metodzie produkcyjnej (ang. Production approach) wartość wytworzonych usług i dóbr finalnych oblicza się odejmując od produkcji całkowitej wartość dóbr i usług zużytych do tej produkcji. PKB jest więc sumą wartości dodanej wytworzonej przez wszystkie podmioty gospodarujące. Zgodnie z tym PKB od strony produkcyjnej oblicza się według następującego wzoru: PKB = produkcja globalna kraju zużycie pośrednie = suma wartości dodanej ze wszystkich gałęzi gospodarki krajowej. 21

22 Dynamika realna PKB, dane niewyrównane sezonowo, ceny stałe przy roku odniesienia 2010 przy podstawie, analogiczny kwartał roku poprzedniego =

23 Dynamika realna PKB, dane wyrównane sezonów, ceny stałe przy roku odniesienia 2010 przy podstawie, kwartał poprzedni =

24 Stopa wzrostu gospodarczego - podstawowy miernik wzrostu gospodarczego Stopa wzrostu gospodarczego - wyrażony w procentach stosunek przyrostu realnego Produktu Krajowego Brutto (PKB) do jego wielkości w okresie bazowym. Stopa wzrostu PKB jest określana co roku przez Radę Ministrów w dokumencie Założenia projektu budżetu państwa na kolejny rok. r = PKB bieżące PKB bazowe 100% PKB bazowe 24

25 Roczna dynamika PKB w wybranych krajach (IV kwartał 2017) (dane odsezonowane)* 25

26 PKB per capita Jednym z najczęściej wykorzystywanych wskaźników do określania poziomu dobrobytu społeczeństwa jest PKB per capita. Wskaźnik powstaje przez podzielenie produktu krajowego brutto czyli wartości produkcji na terenie danego terytorium (najczęściej kraju) przez liczbę mieszkańców tego obszaru. Nie jest to oczywiście wskaźnikiem idealnym, gdyż nie uwzględnia takich czynników jak zadowolenie z życia, stanu zdrowia, poziomu edukacji, zanieczyszczenia środowiska. Poziom PKB na osobę ma jednak związek ze średnim wynagrodzeniem. 26

27 Kiedy Polska dogoni dany kraj w poziomie PKB per capita? (analiza względem 2016 roku) 27

28 Wzrost PKB per capita w wybranych krajach pomiędzy 1990 a 2015 rokiem 28

29 Szczęście narodowe (krajowe) brutto Szczęście narodowe (krajowe) brutto (ang. Gross National Happiness, GNH) wskaźnik zaproponowany w 1972 przez byłego króla Bhutanu, Jigme Singye Wangchucka jako instrument służący do mierzenia jakości życia w sposób bardziej całościowy niż powszechnie stosowany wyłącznie ekonomiczny wskaźnik Produkt krajowy brutto (PKB). Wskaźnik ten jest wykorzystywany w Bhutanie w planowaniu rozwoju społeczno-gospodarczego. Idea ta spotkała się z zainteresowaniem również w innych krajach. 29

30 Szczęście narodowe (krajowe) brutto 30

31 Szczęście narodowe (krajowe) brutto Artykuł dla osób zainteresowanych: 31

32 Transport i gospodarka magazynowa w Polsce (dane miesięczne) 32

33 Cykl koniunkturalny - pojęcie Cykl koniunkturalny to periodycznie powtarzające się wahania podstawowych wielkości gospodarczych, takich jak: dochód narodowy, produkcja, zatrudnienie, podaż pieniądza. 33

34 Badanie cyklu koniunkturalnego Znaczący wkład w badaniu cyklów koniunkturalnych ma austriacka szkoła ekonomii, głównie dzięki Ludwigowi von Misesowi. Od połowy lat 80. w teoretycznych badaniach makroekonomicznych dominującą teorią jest teoria realnego cyklu koniunkturalnego (RBC). Została ona zapoczątkowana badaniami przyszłych noblistów, Kydlanda i Prescotta. Teoria ta opiera się na mikroekonomicznych podstawach, wprowadzając jako jedną z głównych zmiennych oczekiwania gospodarstw domowych odnośnie przyszłej sytuacji gospodarczej (zwłaszcza inflacji). 34

35 Rodzaje wahań koniunkturalnych 35

36 Morfologia cyklu koniunkturalnego 36

37 Trend Trend jest to długookresowa tendencja rozwojowa. 37

38 Morfologia cyklu koniunkturalnego (z uwzględnieniem linii trendu) 38

39 39

40 Rodzaje cykli koniunkturalnych Krótkie (cykle Kitchina), trwające 3-4 lata (średnio co 3,5 roku), związane ze zmianami zapasów, cen hurtowych, jak również z rozliczaniem operacji bankowych. Średnie: 1) Cykle Juglara, trwające 8-10 lat, związane ze zmianami wydatków inwestycyjnych, Produktu Narodowego Brutto, inflacją i bezrobociem; 2) Cykle Kuznetsa, trwające od lat, związane z akumulacją czynników wytwórczych w długim okresie (inwestycje, budownictwo, migracje). Długie (cykle Kondratiewa), trwające lat, związane z odkryciami lub ważnymi innowacjami technicznymi oraz procesem ich rozprzestrzeniania się (elektryczność, silnik parowy, koleje, komputery, Internet). 40

41 Cykl klasyczny a cykl współczesny Charakterystyka Cykl klasyczny Cykl współczesny Liczba faz 4 (ożywienie, rozkwit, kryzys, depresja) 2 (faza wysokiej i faza niskiej aktywności gospodarczej = ożywienie i recesja) lub 3 (depresja, ożywienie, stabilizacja) Czas trwania 8-11/12 lat Krócej (często 3,5-5 lat) Intensywność Wysoka Niska, malejąca Punkty zwrotne Gwałtowne, ostre Łagodne Amplitudy faz Zbliżone, amplituda cyklu bliska 0 Częstotliwość Niska Wysoka Amplitud wahań wokół trendu Duża Amplituda fazy wzrostowej wyższa, amplituda cyklu dodatnia Mniejsza 41

42 Cechy cykli koniunkturalnych w krajach wysokorozwiniętych 1) Nastąpiło wyraźne skrócenie współczesnych cykli koniunkturalnych, których długość zawiera się w przedziale 5,5-9,0 lat. 2) Długość faz cykli jest zróżnicowana, tj. faza dużej dynamiki wzrostu jest nieco dłuższa (3-5 lat) niż faza małej dynamiki wzrostu (2,5-4 lat). 3) Amplituda cykli jest niewielka i dodatnia. 4) Intensywność cykli jest stosunkowo mała, przy czym jest ona większa w sytuacji, gdy cykle są wyodrębnione w szeregach produkcji sprzedanej przemysłu, a nie w danych PKB. 42

43 Cechy cykli koniunkturalnych w krajach transformujących swe gospodarki 1) Długość tych cykli jest stosunkowo mała, wynosi 3-6,5 roku. 2) Długość faz wzrostowych jest nieznacznie większa (2,5-3,5 roku) niż faz spadkowych (1-2 lat), ale stosunkowo często zdarza się, że fazy spadkowe są dłuższe od faz wzrostowych. 3) Amplitudy cykli są stosunkowo wyraźne i w większości dodatnie, tj. amplituda fazy wysokiej aktywności jest wyższa aniżeli fazy niskiej aktywności; czasem można jednak spotkać cykle o ujemnych amplitudach. 4) Intensywność cykli w systemach okresu transformacji jest stosunkowo duża i wyższa aniżeli w krajach wysoko rozwiniętych. 43

44 Cykl klasyczny 44

45 Cykl współczesny 45

46 Cykle koniunkturalne Kitchina, Juglara i Kondratiewa 46

47 Cykl Kondratiewa 47

48 Cykl Kondratiewa 48

49 49

50 Cykle w gospodarce 50

51 51

52 (WN UM w Gdyni) dziękuję za uwagę 52