INSPEKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W BYDGOSZCZY. opracował: mgr Dawid Szatten

Transkrypt

1 INSPEKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W BYDGOSZCZY STAN CZYSTOŚCI CI JEZIORA GOPŁO W 2007 ROKU opracował: mgr Dawid Szatten BYDGOSZCZ 2008

2 SPIS TREŚCI 1. Charakterystyka środowiskowa jeziora Gopło 4 2. Charakterystyka zlewni jeziora Gopło 8 3. Morfometria misy jeziornej Warunki meteorologiczne w roku Metodyka badań i oceny jakości wód Jakość wód jeziora Gopło w 2007 roku Warunki termiczno-tlenowe Związki organiczne (BZT 5, ChZT-Cr) Związki biogenne Wskaźniki dodatkowe Analizy biologiczne Stan czystości ci cieków powiązanych z jeziorem Literatura 30 ZAŁĄCZNIK NR 1 Karta i plan batymetryczny jeziora ZAŁĄCZNIK NR 2 Baza danych (rok 2007) ZAŁĄCZNIK NR 3 Wyniki badań biologicznych 3

3 1. CHARAKTERYSTYKA ŚRODOWISKOWA JEZIORA GOPŁO Jezioro Gopło zlokalizowane jest w południowej części województwa kujawsko pomorskiego (ryc. 1.) na terenie powiatów: inowrocławskiego, mogileńskiego, radziejowskiego oraz częściowo w województwie wielkopolskim w powiecie skulskim i wierzbińskim. Powierzchnia jeziora wraz z obszarem zlewni bezpośredniej wchodzi w skład wielkoobszarowej formy ochrony przyrody Nadgoplańskiego Parku Tysiąclecia. NaleŜy on do obszaru Natura 2000 zarówno jako Obszar Specjalnej Ochrony (OSO) - teren związany z ochroną gatunkową ptaków jak i Specjalny Obszar Ochrony (SOO) określający ochronę siedliskową. Ryc. 1. PołoŜenie administracyjne jeziora Gopło 4

4 Według regionalizacji fizyczno geograficznej Kondrackiego (2002) jezioro Gopło połoŝone jest w makroregionie Pojezierze Wielkopolskie (315.5), mezoregionie Pojezierze Gnieźnieńskie (315.54). Współrzędne geograficzne jeziora wynoszą: 52 36'N oraz 18 21'E. Pojezierze Wielkopolskie odpowiada genetycznie dwóm fazom ostatniego zlodowacenia: poznańskiej i leszczyńskiej. Intensywność oraz mnogość form ukształtowania terenu jest tu mniejsza niŝ w północnej części województwa, na co decydujący wpływ miały procesy denudacyjne w końcowym czasie plejstocenu oraz holocenie. Wyniesienia terenu rzadko przekraczają 200 m n.p.m. Wysokość średnia zlewni całkowitej jeziora Gopło wynosi 105,3 m n.p.m., a deniwelacje sięgają poziomu 106,5 m. Średni spadek terenu wynosi 2 promile. Jego niewielka wartość wskazuje na zaawansowane procesy erozji i denudacji form ukształtowania terenu. Na powierzchni Pojezierza Gnieźnieńskiego dominującym utworem w osadach jest glina morenowa. Ze względu na to gleby brunatnoziemne występujące na tym obszarze są cięŝkie oraz zasobne w składniki mineralne. Przepuszczalność utworów powierzchniowym budujących zlewnię całkowitą omawianego jeziora w decydującej części jest bardzo mała, jedynie pomiędzy rzeką Pulchną, a Notecią występują liczne utwory piaszczyste zwiększając w ten sposób retencyjność zlewni podziemnej. Jezioro Gopło połoŝone jest w zlewni rzeki Noteci, dorzeczu Odry. Sieć wodna Pojezierza Gnieźnieńskiego ma charakter kratowy, na który składają się równoleŝnikowe odcinki pradolinne poprzecinane południkowo przebiegającymi odcinkami przełomowymi rzek. Sieć wodna zlewni całkowitej o powierzchni 1408,21 km 2 jest bardzo złoŝona. Główną oś stanowi rzeka Noteć, przepływająca przez jezioro. Na resztę sieci wodnej zlewni całkowitej składają się dopływy górnego odcinka Noteci oraz liczne rowy melioracyjne odwadniające tereny rolnicze. Gęstość sieci rzecznej na obszarze zlewni całkowitej jeziora Gopło wynosi 0,32 km/km 2. Jeziorność danego obszaru wynosi 2,6 i jest wartością znaczącą jak na środkową część kraju. Największymi jeziorami w zlewni całkowitej jeziora Gopło są jeziora Ostrowskie, Kownackie, Modzerowskie z Długim oraz Brdowskie. W XIX wieku poprzez zabiegi regulacyjne Noteci zwierciadło jeziora obniŝyło się o około 1,3 m wywierając znaczący wpływ na warunki hydrologiczne na otaczających obszarach. Jezioro Gopło posiada szereg dopływów. WaŜniejsze monitorowane w 2007 roku to: - rzeka Noteć (główny dopływ) uchodząca w południowej części jeziora na wysokości miejscowości Przewóz (województwo wielkopolskie) punkt pomiarowo-kontrolny 21, - Kanał Ostrowo-Gopło uchodzący w środkowej części jeziora - największej powierzchniowo zatoce jeziora (zachodni brzeg) na wysokości miejscowości Siemionki ppk 22, - Rów Łagiewnicki uchodzący w północnej części jeziora (zachodni brzeg) na wysokości miejscowości Kruszwica ppk 23, - Kanał Bachorze uchodzący w północnej części jeziora (wschodni brzeg) na wysokości miejscowości Kruszwica ppk 24, - Dopływ z Radziejowa uchodzący w środkowej części jeziora (wschodni brzeg) na wysokości miejscowości Gocanowo ppk 25, 5

5 - Dopływ z Człowa uchodzący w środkowej części jeziora (wschodni brzeg) na wysokości miejscowości Tarnówek ppk 26, - Kanał Gopło-Świesz uchodzący w środkowej części jeziora (wschodni brzeg) na wysokości miejscowości Połajewem ppk 27, - Rów Południowy uchodzący w południowe części jeziora (wschodni brzeg) na wysokości miejscowości Rzepiska ppk 28. Ryc. 2. NatęŜenie przepływu na głównych dopływach jeziora Gopło w 2007 roku (bez Noteci) Rzeka Noteć stanowiąca główny dopływ jeziora Gopło prowadzi wody o natęŝeniu 1,37 m 3 *s -1 (wielolecie ). W porównaniu z nią pozostałe dopływy prowadzą znacznie mniejszą ilość wody. Najwięcej wody prowadził Kanał Bachorze (0,6338 m 3 *sek -1 ) mniejsze natęŝenie przepływu (około 0,15 m 3 *s -1 ) odnotowane zostało na Kanałach Ostrowo-Gopło i Gopło-Świesz. Pozostałe dopływy prowadziły wody w natęŝeniu poniŝej 0,1 m 3 *s -1. Podczas II serii pomiarowej zaobserwowano spadek objętości przepływu na stanowiskach pomiarowo-kontrolnych 22, 23, 24 oraz 26. Wzrost objętości przepływu zaobserwowano na pozostałych stanowiskach. Najwięcej wody prowadził Kanał Ostrowo-Gopło oraz Kanał Gopło-Świesz (ok. 0,3 m 3 *s -1 ). Podczas ostatniej serii pomiarowej odnotowano dalszy spadek objętości przepływu (poza Dopływem z Człowa) osiągając średnie natęŝenie na poziomie 0,0487 m 3 *s -1. Jezioro Gopło posiada jeden odpływ, który stanowi rzeka Noteć na wysokości miejscowości Kobylniki. 6

6 Tereny połoŝone nad jeziorem Gopło juŝ od czasów wczesnego osadnictwa (około 4500 lat p.n.e.) ze względu na rozległość terenów podmokłych chętnie wykorzystywane były do osadnictwa. W epoce Ŝelaza nad brzegami Mare Polonorum połoŝony był gród warowny. W kolejnych epokach przechodził przez niego szlak bursztynowy, oraz przypuszczalną siedzibę ulokowało tu Państwo Polan. Pierwsze istotne zmiany poziomu zwierciadła wody jeziora Gopło związane są z pracami melioracyjnymi przeprowadzonymi w dolinie Noteci w latach (DroŜyński, Skowron 2002). Spowodowały one obniŝenie się poziomu wody w jeziorze 3,0 m (z 80 m n.p.m. do 77 m n.p.m.). Pozostałościami dawnego Gopła są obecne, oddzielne baseny jezior: Szarlej, Tryszczyn, Łunin, Mielno. Jak podają w/w autorzy powierzchnia jeziora zmalała z ha do 2154,5 ha, a objętość toni wodnej zmniejszyła się blisko trzykrotnie. Analizując zmiany poziomu jeziora Gopło w Kruszwicy w przedziałach pięcioletnich w wieloleciu moŝna zauwaŝyć trend obniŝenia się średniego poziomu wody w jeziorze o około 20 cm. Jest to wyraźna oznaka tzw. procesu stepowienia Kujaw. Maksymalne stany odnotowane w analizowanym okresie wynoszą 416 cm (lipiec-sierpień 1980 roku). NajniŜsze wartości zwierciadła wody odnotowane zostały we wrześniu i październiku 1989 roku 138 cm. ZauwaŜyć moŝna ponadto wzrost amplitud stanów wód w przeciągu ostatnich wieloleci ( ) w porównaniu z wcześniejszymi seriami ( ). Maksymalne stany wód występują od grudnia do lutego, po czym następuje szybkie obniŝenie się poziomu wody osiągające minimalną wartość na przełomie czerwca i lipca. Ryc. 3. Poziom wody jeziora Gopło (dane z wielolecia ) Źródło: RZGW Poznań 7

7 2.. CHARAKTERYSTYKA ZLEWNI JEZIORA GOPŁO Zlewnia całkowita jeziora wynosi 1408,21 km 2. Dominującym sposobem uŝytkowania jej terenu są grunty orne stanowiące ponad 81% powierzchni (tab. 1.). Lasy stanowią jedynie około 8% pokrycia terenu. Związane jest to z silnie rozwiniętą gospodarką rolną wynikającą z Ŝyzności gleb obszaru Pojezierza Gnieźnieńskiego. Zlewnia bezpośrednia jeziora Gopło o powierzchni 4,52 km 2 stanowi 0,3% powierzchni zlewni całkowitej, co jest wartością bardzo niewielką. Sposób uŝytkowania jej terenu nawiązuje do w/w udziału w zlewni całkowitej jeziora. Tab. 1. Struktura uŝytkowania terenu zlewni bezpośredniej i całkowitej jeziora Gopło WYSZCZEGÓLNIENIE bezpośrednia całkowita km 2 % km 2 % Lasy 4,52 7,6 114,61 8,1 uŝytki zielone 4,12 5,1 59,95 4,2 wody 0,69 1,2 41,65 3,0 grunty orne 46,92 79,0 1142,79 81,2 inne 3,10 3,8 49,20 3,5 OGÓŁEM 59,40 100,0 1408,21 100,0 Dominująca forma uŝytkowania terenu spowodowała znaczną dostawę materii organicznej i mineralnej pochodzących ze źródeł rolniczych. W zlewni całkowitej jak i bezpośredniej jeziora występuje szereg małych miejscowości. Elementem zasługującym na uwagę jest nagromadzenie się ośrodków wypoczynkowych (Kruszwica, Połajewo) oraz zabudowy rekreacyjnej w najbliŝszym otoczeniu linii brzegowej jeziora Gopło. Wszystkie w/w czynniki wymuszają wzrost dostawy materii do zlewni, a tym samym zanieczyszczeniu głównego odbiornika jeziora Gopło. 8

8 Ryc. 4. Zlewnia całkowita jeziora Gopło

9 Niekorzystnie przedstawiają się wskaźniki morfometryczno-zlewniowe jeziora Gopło. Stratyfikacja termiczno-tlenowa występuje częściowo, co jest wynikiem silnie urozmaiconego głębokościowo zbiornika (głębokość średnia na poziomie 3,6 m). Wskaźniki zlewniowe równieŝ przedstawiają się niekorzystnie. Współczynnik Schindlera obrazujący wpływ zlewni na jezioro (17,9) oraz współczynnik objętości jeziora do długości linii brzegowej (0,90) ukazują na duŝy wpływ zlewni całkowitej na wody monitorowanego zbiornika. 3. MORFOMETRIA MISY JEZIORNEJ Jezioro Gopło o powierzchni 2154,5 ha i objętości 78497,0 tys. m 3 jest największym naturalnym zbiornikiem wodnym w województwie kujawsko pomorskim. MoŜna wydzielić pięć głównych stref w misie jeziora Gopło. Pierwsza od wlotu do jeziora Gopło rzeki Noteć na wysokości miejscowości Skulsk do wysokości miejscowości Byszewo cechuje się maksymalną głębokością 16,6 m. Jest to szeroki basen o rozwiniętej strefie litoralu po wschodniej części zbiornika. Asymetria dna tego odcinka wynika z faktu, iŝ główne przegłębienie rynny polodowcowej, w której połoŝone jest jezioro Gopło przebiega po wschodniej jej części. W północnej jego części zlokalizowany jest punkt pomiarowo-kontrolny 01. Druga strefa rozciąga się od miejscowości Byszewo do Komarnicy na długości około 10 km. Jest to odcinek głębokiej maksymalnie na 8 m rynny jeziornej o stromym stoku i wąskim pasie litoralu. W jej obrębie występuje kilka mniejszych wysp, mających wpływ na zróŝnicowanie morfometryczne dna. W jej obrębie zlokalizowane są dwa punkty pomiarowo-kontrolne: 02 (w południowej części analizowanego basenu) oraz ppk 03 (w północnej węŝszej części). Trzecia strefa to najszersza część jeziora ciągnąca się od Komarnicy do okolic Rzepowa. Cechuje się silnym urozmaiceniem dna (liczne przegłębienia porozdzielane płyciznami) oraz znacznie rozwiniętą linią brzegową liczne zatoki, w tym największa ciągnąca się na długości około 8 km od miejscowości Siemionki do Borowej. Na obszarze tego odcinka zlokalizowane są dwa punkty pomiarowo-kontrolne. Punkt 05 w głównej części jeziora oraz ppk 04 na środku rozległej zatoki. Ostatni odcinek od miejscowości Rzepowo ciągnie się na długości około 6 km. Jest to wąski odcinek jeziora z licznymi przewęŝeniami misy jeziornej i zatokami. W tej części znajdują się kolejne dwa punkty pomiarowo-kontrolne: 06 przed Kruszwcą oraz ppk 07 w jej centrum. Głębokość średnia całego jeziora Gopło wynosi jedynie 3,6 m, na co decydujący wpływ mają liczne płytkie zatoki m.in. znacznych rozmiarów zatoka Siemionki-Borowa. Powierzchnia wysp wynosi 25,5 ha. Największa z nich występuje w środkowej części jeziora. Dwie mniejsze wyspy połoŝone są w zachodniej części głównej zatoki jeziora Gopło. Kolejne (najmniejsze powierzchniowo wyspy) połoŝone są w najwęŝszej części jeziora. Długość linii brzegowej jeziora wynosi 91,3 km, z czego 4 km przypada na linię brzegową wysp. Na jeden hektar powierzchni misy jeziornej przypada 42 m linii brzegowej jeziora. Długość jeziora Gopło wynosi 25 km przy średniej szerokości 862 m. 10

10 Ryc. 5. Batymetria jeziora Gopło Źródło: IRŚ w Olsztyn 11

11 JEZIORO GOPŁO woj. KUJAWSKO-POMORSKIE pow. inowrocławski gm. Kruszwica szerokość geograficzna: 52 36'3" dlugość geograficzna: 18 21'7" dorzecze: NOTEĆ WARTA ODRA POWIERZCHNIA (P): zwierciadła wody: 2154,5 ha wysp: 25,5 ha GŁĘBOKOŚĆ (G): maksymalna: 16,6 m średnia: 3,6 m względna 0,003 wsk.głęb.: 0,21 OBJĘTOŚĆ (V): 78497,0 tys m 3 Długość maksymalna (D): m Szerokość maksymalna (S): 2500 m Długość efektywna: 7200 m Szerokość efektywna: 2500 m wydłuŝenie (D/S): 10,0 Średnia szerokość (P/D): 862 m LINIA BRZEGOWA (L): misy jeziora: m wysp: 4000 m ogółem: m wsp.rozwoju linii brzegowej: 5,55 wsp. L/P 42 m/ha ROŚLINNOŚĆ WODNA: WYNURZONA: ZANURZONA: powierzchnia: 372,0 ha powierzchnia: - ha % pow. zw. wody: 17,2 ha % pow. zw. wody: - % % dług. linii brzeg.: 80,1 % Nr ewid. jez.: BY-4/4-42/59 POWIERZCHNIE I OBJĘTOŚCI BATYMETRYCZNE powierzchnia objętość warstwy izobata określona izobatą pasa między izobatami między izobatami m ha ha % tys. m 2 % 0,0 2154,5 1,0 1763,1 2,5 1136,4 5,0 628,2 7,5 253,6 10,0 66,8 12,5 16,5 15,0 2,4 391,4 18, ,0 24,9 626,7 29, ,0 27,5 508,2 23, ,8 27,7 374,6 17, ,2 13,6 186,8 8,7 3755,0 4,9 50,3 2,3 970,8 1,2 14,1 0,6 210,0 0,2 2,4 0,1 11,2 0,0 opracował: J.Gajewski sondował: inŝ.j.górecki ilość sondowań na 100 ha: 360 data pomiarów: zima 1959 r. INSTYTUT RYBACTWA ŚRÓDLĄDOWEGO w Olsztynie 12

12 4.. WARUNKI METEOROLOGICZNE W 2007 ROKU W roku 2007 maksymalne temperatury powietrza kształtowały się od -13 C w lutym do 37,6 C pod koniec lipca. Średnia roczna temperatura wyniosła 10,4 C. Ryc. 6. Przebieg temperatury powietrza podczas badań w 2007 roku Źródło: pomiary automatyczne st. Plac Poznański - WIOŚ Bydgoszcz Przebieg temperatury wykazywał w 2007 roku długą, chłodną wiosnę trwającą do połowy kwietnia. Po tym okresie wystąpiło szybkie podwyŝszenie temperatury powietrza trwające do końca czerwca. Lipiec oraz sierpień charakteryzował się temperaturami oscylującymi w granicach 20 C. Pod koniec września nastąpiło ponowne podniesienie się wartości temperatury powietrza, po której nastąpił jej szybki spadek. Opad atmosferyczny w 2007 roku w okolicach Bydgoszczy wyniósł ponad 300 mm, co jest wartością bardzo niską w porównaniu ze średnią z wielolecia (około 500 mm). Maksimum opadowe przypadało na miesiące letnie (VI VIII), natomiast spadek sum opadów nastąpił późną wiosną oraz jesienią. Ryc. 7. Przebieg miesięcznych sum opadów atmosferycznych podczas badań w 2007 roku Źródło: pomiary automatyczne st. Plac Poznański - WIOŚ Bydgoszcz Ryc. 8. Przebieg średniej miesięcznej wilgotności powietrza podczas badań w 2007 roku Źródło: pomiary automatyczne st. Plac Poznański - WIOŚ Bydgoszcz 13

13 Wilgotność względna powietrza w roku 2007 kształtowała się w przydziale od 12% (kwiecień) do 100%. Średnia wilgotność względna powietrza wynosiła 73%. Pokrywa lodowa na jeziorze Gopło pojawiła się w połowie stycznia. Ze względu na silne wiatry wiejące z kierunku zachodniego ograniczały one powstawanie zwartej pokrywy lodowej przyczyniając się równieŝ do wzmoŝenia procesów mieszania wód. Ostatnie pokrywy lodu brzegowego na monitorowanym jeziorze zanikły w połowie lutego. Podczas wiosennych badań terenowych z kierunku północnego (równolegle do przebiegu rynny jeziornej) wiał silny wiatr (około 8 m/s), co ma duŝy wpływ na procesy mieszania się wód jeziora. Podczas letnich serii pomiarowych dominowała bezchmurna i bezwietrzna pogoda. 5. METODYKA BADAŃ I OCENY JAKOŚCI WÓD Badania monitoringowe jeziora Gopło w 2007 roku były wykonywane w zmienionym systemie niŝ podczas poprzednich serii badawczych. Pobór prób odbywał na przełomie trzech serii pomiarowych: - wiosennej , - na początku okresu wegetacyjnego , - pod koniec okresu wegetacyjnego Pobór prób na głęboczkach odbywał się z warstwy powierzchniowej oraz naddennej (podczas letnich serii pomiarowych) w zaleŝności od głębokości stanowiska. Analizie poddany był równieŝ stan jakościowy wód Noteci oraz pozostałych dopływów waŝnych przy określeniu bilansu zanieczyszczeń. Ocena jakości wód jeziora Gopło w 2007 roku opiewała na analizie wskaźników fizykochemicznych oraz hydrobiologicznych. Ocena stanu jakościowego do 2006 roku opierała się na Systemie Oceny Jakości Jezior (SOJJ) z 1992 roku. W chwili obecnej stan prawny oceny jakości wód jest nieuregulowany. Wstępna klasyfikacja wybranych elementów fizykochemicznych oraz biologicznych opierała się na projekcie Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych art. 38 a ust. 3 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019, z późn. zm.) 6.. JAKOŚĆ WÓD JEZIORA GOPŁO W 2007 ROKU 6.1. Warunki termiczno tlenowe Na stanowisku 01 zlokalizowanym najbardziej na południe, podczas wiosennej serii pomiarowej temperatura warstwy powierzchniowej wody osiągnęła poziom 8,1 C przy procentowym nasyceniu tlenem 124%. Na dnie temperatura wody wynosiła 6,0 C przy 14,7 m g O 2 /l tlenu. Ze względu na większą głębokość maksymalną stanowiska zauwaŝyć moŝna było pomiędzy 9 a 11 m głębokości zmianę wartości temperatury jak i ilości rozpuszczonego tlenu. Podczas lipcowych pomiarów warstwa powierzchniowa wody osiągnęła temperaturę 18,8 C. Nasycenie tlenu wynosiło 13,1 mg O 2 /l. W warstwie wykształconego metalimnionu o miąŝszości 2m następował spadek temperatury wody do 12,7 C i zawartości tlenu do poziomu 0,2 mgo 2 /l. 14

14 st.01 TEMPERATURA [st.c] st.01 TLEN [mg O2/l] st.01 TEMPERATURA [st.c] st.01 TLEN [mg O2/l] st.01 TEMPERATURA [st.c] st.01 TLEN [mg O2/l] Ryc. 9. Profile termiczno-tlenowe na stanowisku 01 Ostatniej serii pomiarowej towarzyszyło wypłycanie się warstwy epilimnionu do 5m głębokości. Powierzchniowe warstwy wody nagrzały się do poziomu 21,0 C, a procentowe nasycenie tlenem wyniosło 71%. PoniŜej strefy skoku termiczno-tlenowego (5-7m) następowało systematyczne obniŝenie się temperatury wody osiągając przy dnie 13,2 C przy nasyceniu wody tlenem na po ziomie 0,1 mg O 2 /l. W warstwie naddennej wód wyczuwalny był siarkowodór. Wody warstwy powierzchniowej na stanowisku 02 podczas wiosennej serii pomiarowej osiągnęły temperaturę na poziomie 8,0 C. StęŜenie tlenu w tej samej warstwie wynosiło 15,5 mg O 2 /l (przy nasyceniu 130%). Do 8 m głębokości praktycznie wartości temperatury nie ulegają zmianom, za to stęŝenie tlenu systematycznie wzrasta osiągając na dnie warstwy epilimnionu 16,9 mg O 2 /l. W warstwie skokowej o miąŝszości 2m następuje obniŝenie się temperatury do 6,0 C i zawartości rozpuszczonego w wodzie tlenu 8,7 mg O 2 /l. Przy dnie wyczuwalny był silny zapach siarkowodoru. Podczas II serii badań epilimnion o miąŝszości 7 m osiągnął temperaturę 18 C oraz stęŝenie tlenu ponad 7 mg O 2 /l. PoniŜej warstwy metalimnionu temperatura wody obniŝyła się do około 11,5 C a odtlenienie przydennych warstw wody wynosiło 0,3 mg O 2 /l. Badania przeprowadzone w sierpniu pokazały, Ŝe powierzchniowa warstwa wody nagrzała się do poziomu 21,1 C, a nasycenie rozpuszczonego w wod zie tlenu zmalało do 61%. Jak w przypadku stanowiska 01 warstwa epilimnionu uległa znacznemu wypłycaniu (jedynie 3m miąŝszości), lecz wyraźnie zauwaŝyć to moŝna jedynie po przebiegu krzywej tlenowej. Odtlenienie warstw naddennych osiągnęło poziomu 0,1 mg O 2 /l. Ponownie nad dnem zaznaczył się intensywny zapach siarkowodoru. 15

15 st.02 TEMPERATURA [st.c] st.02 TLEN [mg O2/l] st.02 TEMPERATURA [st.c] st.02 TLEN [mg O2/l] st.02 TEMPERATURA [st.c] st.02 TLEN [mg O2/l] 16.0 Ryc. 10. Profile termiczno-tlenowe na stanowisku 02 Płytkie stanowisko 03 w okresie wiosennym miało temperaturę powierzchniowych warstw wody na poziomie 7,9 C. Warstwa przydenna charakter yzowała się temperaturą zaledwie o 0,8 C niŝszą. Nasycenie wody tlenem w warstwie powierzchniowej wynosiło 140% (16,7 mg O 2 /l). Przy dnie zawartość tlenu zmalała do 14,5 mg O 2 /l st.03 TEMPERATURA [st.c] st.03 TLEN [mg O2/l] st.03 TEMPERATURA [st.c] st.03 TLEN [mg O2/l] st.03 TEMPERATURA [st.c] st.03 TLEN [mg O2/l] Ryc. 11. Profile termiczno-tlenowe na stanowisku 03 Pomiary lipcowe wykazały, Ŝe temperatura powierzchniowej warstwy wody wynosiła 19,4 C przy stęŝeniu rozpuszczonego tlenu na poziomie 13,2 mg O 2 /l. Nad dnem temperatura wody zmalała o 1 C, a zawartość tlenu spadła do 11,8 mg O 2 /l. Ostatnia seria pomiarowa wykazała silnie rozwinięty epilimnion (do 5 m głębokości). Temperatura w tej warstwie wynosiła ponad 21,0 C pr zy stęŝeniu tlenu na poziomie ponad 4 mgo 2 /l. Przy dnie temperatura zmalała do 18,9 C, a odtlenie nie sięgnęło poziomu 0,2 mg O 2 /l. Ze względu na niewielką głębokość stanowiska 04 nie wykształca się prawidłowa stratyfikacja termiczna. 16

16 Ryc. 12. Profile termiczno-tlenowe na stanowisku st.04 TEMPERATURA [st.c] st.04 TLEN [mg O2/l] st.04 TEMPERATURA [st.c] st.04 TLEN [mg O2/l] st.04 TEMPERATURA [st.c] st.04 TLEN [mg O2/l] Wiosną temperatura wody osiągnęła wartość 8,7 C przy nasyceniu wody tlenem na poziomie 135%. Podczas II serii badań temperatura wzrosła do powyŝej 18 C, a stęŝenie tlenu zmalało do 11,1 mg O 2 /l. Temperatura wody w sierpniu wynosiła ponad 20 C, a zawartość rozpuszczonego w wodzie tlenu wyniosła ponad 7 mg O 2 /l. Temperatura warstw wody w okresie wiosennym na stanowisku 05 w całym profilu pionowym wynosiła 7,7 C, a stęŝenie wody tlenem oscylowało w granicach 15 mg O 2 /l. W lipcu warstwa powierzchniowa wody osiągnęła temperaturę 19,0 C, a nasycenie tlenem wynosiło 120%. Warstwa epilimnionu była bardzo płytka. Strefa skoku zaznaczyła się pomiędzy 1 a 3 m głębokości. Przy dnie temperatura wody wynosiła 17,8 C a za wartość rozpuszczonego tlenu osiągnęła stęŝenie 6,6 mg O2/l. Podczas ostatniej serii pomiarowej warstwa powierzchniowa nagrzała się do poziomu 21,1 C, a nasycenie wody tlenem spadło do 62%. Epilimnion pogłębił się do 6m głębokości. Strefa metalimnionu spowodowała spadek temperatury wody do około 18 C i ograniczenie zawartości rozpuszczonego tlenu do 0,1 mg O 2 /l. W warstwie naddennej wód wyczuwalny był zapach siarkowodoru st.05 TEMPERATURA [st.c] st.05 TLEN [mg O2/l] st.05 TEMPERATURA [st.c] st.05 TLEN [mg O2/l] st.05 TEMPERATURA [st.c] st.05 TLEN [mg O2/l] Ryc. 13. Profile termiczno-tlenowe na stanowisku 05 Wody stanowiska 06 zlokalizowanego na południe od Kruszwicy w okresie wiosennym osiągnęły temperaturę w warstwie powierzchniowej na poziomie 8,2 C. Nasy cenie rozpuszczonego w 17

17 wodzie tlenu osiągnęło wartość 128%. Przy dnie ilość rozpuszczonego tlenu zmalała do 8,0 mg O 2 /l, a temperatura wody wynosiła 6,7 C. W lipcu warstwa powierzchniowa osiągnęła temperaturę 19,5 C, a stęŝenie rozpuszczonego tlenu wynosiło 8,9 mg O 2 /l. Warstwa skokowa zaczynała się na 5 m głębokości i osiągnęła miąŝszość 2m. Odtlenienie warstw naddennych wyniosło 0,2 mg O2/l przy temperaturze 10,3 C. Występował w niej intensywny zapach siarkowodoru. Ostatniej serii kontrolnej towarzyszyło wypłycanie się epilimnionu sięgając około 4 m głębokości. Temperatura w tej warstwie wynosiła 21,4 C przy stęŝeniu tlenu powyŝej 5 mg O 2 /l. Przy dnie temperatura wody wynosiła 10,3 C, a odtlenieni e sięgnęło poziomu 0,2 mg O 2 /l. Jak podczas poprzedniej serii pomiarowej wyczuwalny był siarkowodór st.06 TEMPERATURA [st.c] st.06 TLEN [mg O2/l] st.06 TEMPERATURA [st.c] st.06 TLEN [mg O2/l] st.06 TEMPERATURA [st.c] st.06 TLEN [mg O2/l] 12.0 Ryc. 14. Profile termiczno-tlenowe na stanowisku 06 Ostatnie stanowisko (07) w okresie wiosennym osiągnęło temperaturę powierzchniowej warstwy epilimnionu na poziomie 8,1 C. StęŜenie tlenu w wodzie sięgnęło poziomu 13,8 mg O 2 /l (117%). ZbliŜone wartości oscylowały w profilu pionowym do samego dna st.07 TEMPERATURA [st.c] st.07 TLEN [mg O2/l] st.07 TEMPERATURA [st.c] st.07 TLEN [mg O2/l] st.07 TEMPERATURA [st.c] st.07 TLEN [mg O2/l] Ryc. 15. Profile termiczno tlenowe na stanowisku 07 Podczas II serii monitoringowej temperatura powierzchniowej warstwy wynosiła 19,2 C przy poziomie tlenu 10,5 mg O 2 /l. Na dnie temperatura wody spadła o 0,4 C, a zawa rtość tlenu ograniczyła się do 8,9 mg O 2 /l. Ostatnia seria kontrolna wykazała, Ŝe temperatura w całym przekroju pionowym analizowanego głęboczka wynosiła 21,4 C przy stęŝeniu tlenu powyŝej 4,4 mg O 2 /l. 18

18 Podsumowując warunki termiczno-tlenowe na stanowiskach jeziora Gopło moŝna stwierdzić ich silne zróŝnicowanie. Wody wszystkich stanowisk ulegają silnemu przemieszaniu w okresie homotermii ze względu na słabe osłonięcie misy jeziornej przed wiejącymi wiatrami. Ich temperatura wynosi od około 7 8 C w warstwie powierzchniowej do 6 7 C w warstwie naddennej. Zawartość rozpuszczonego w wodzie tlenu, za sprawą w/w procesu mieszania się wód jest znaczna (nasycenie na poziome od 117% do 140%). Na stanowiskach głębokich dochodzi do wykształcenia się pełnej stratyfikacji termicznej. ZauwaŜyć moŝna wędrowanie termokliny w czasie okresu wegetacyjnego (szczególnie wyraźnie na stanowisku 05 - ryc. 13.) Następuje pogłębienie epilimnionu przy równoczesnym wzroście jego temperatury i spadku zawartości rozpuszczonego tlenu. Na głębokich stanowiskach wyczuwalny równieŝ jest intensywny zapach siarkowodoru w warstwie wód naddennych. Na stanowiskach płytkich nie wykształca się pełna stratyfikacja termiczno-tlenowa Związki organiczne StęŜenia wskaźników BZT 5 oraz ChZT-Cr obrazuje wzbogacenie wód jeziora w związki organiczne pochodzenia zarówno autochtonicznego jak i allochtonicznego. Południowa część jeziora Gopło (stanowiska 01 03) jest znacznie mniej obciąŝona substancją organiczną podlegającą rozkładowi biologicznemu aniŝeli północna. W jej części maksymalne wartości BZT 5 oscylują pomiędzy 4,6 mg O 2 /l podczas wiosennych pomiarów na stanowisku 02, a 2,3 mg O2/l podczas II serii badawczej na stanowisku 01. Wartości BZT 5 w wodach północnej części jeziora przyjmują wartości od 3,8 mg O 2 /l podczas pomiarów sierpniowych do 7,4 mg O 2 /l podczas II serii pomiarowej na stanowisku 06. Ryc. 15. StęŜenia związków organicznych (BZT 5 ) na stanowiskach jeziora Gopło w 2007 roku 19

19 Średnia wartość BZT 5 w północnej części zbiornika wynosi 3,7 mg O 2 /l, a w wodach południowej części 5,6, mg O 2 /l. W wodach jeziora odnotować moŝna prawidłowość polegającą na spadku wartości BZT 5 w ciągu roku. W przeciągu 13 lat monitoringu wód jeziora Gopło moŝna zaobserwować znaczący spadek (ryc. 16) wartości BZT 5 na wszystkich stanowiskach badawczych. Średnia wartość BZT 5 systematycznie maleje z 8,3 mg O 2 /l podczas badań przeprowadzonych w 1995 roku, 6,9 mg O 2 /l w 2002 roku, do 4,4 mg O 2 /l w trakcie ostatnich badań. Ryc. 16. Wartości BZT 5 w wodach jeziora Gopło podczas badań monitoringowych w latach Spadkową tendencję moŝna zauwaŝyć równieŝ w przypadku wyników BZT 5 w warstwie naddennej jeziora. Średnia wartość zmalała z 18,7 mg O 2 /l w 1995 roku do 11,2 mg O 2 /l podczas ostatniej serii monitoringowej. Wartości ChZT-Cr odzwierciedlające obciąŝenie wód trudno rozkładalną substancją organiczną przyjmują równieŝ wyŝsze wartości w północnej części jeziora. Charakteryzuje się ona średnią wartością ChZT-Cr na poziomie 50,0 mg O 2 /l, przy 41,3 mg O 2 /l w przypadku części południowej jeziora (ryc. 17). Minimalną wartość ChZT-Cr (27,7 mg O 2 /l) odnotowano podczas wiosennej serii pomiarowej na stanowisku 03. NajwyŜszą natomiast zarejestrowano na stanowisku 04 (59,9 mg O 2 /l) podczas ostatnich badań. MoŜe to wynikać z procesu resuspencji osadów, gdyŝ stanowisko to cechuje się nieznaczną głębokością i moŝliwe jest wzbudzenie osadów w procesie silnego falowania warstw wód. W przypadku wskaźnika ChZT-Cr w wodach Gopła moŝna zaobserwować wzrost wartości w czasie jednorocznej serii monitoringowej. 20

20 Ryc. 17. StęŜenia związków organicznych (ChZT-Cr) na stanowiskach jeziora Gopło w 2007 roku Na podstawie badań monitoringowych prowadzonych od 1995 roku moŝna stwierdzić spadek wartości ChZT-Cr na wszystkich stanowiskach badawczych. Średnie obciąŝenie wód w 1995 roku wynosiło 55 mg O 2 /l. Podczas serii monitoringowej przeprowadzonej w 2002 roku średnia wartość ChZT-Cr wzrosła nieznacznie do poziomu 58 mg O 2 /l. Ostatnie badania wykazały, Ŝe średnia wartość ChZT-Cr wód jeziora Gopło wynosi 46 mg O 2 /l. Ryc. 18. Zmiany ChZT-Cr w wodach jeziora Gopło podczas badań monitoringowych w latach

21 6.3. Związki biogenne Związki fosforu i azotu obrazują stopień eutrofizacji zbiornika. StęŜenie fosforanów badanych w okresie wiosennym oscylowało od poniŝej 0,016 mg P/l w południowej części jeziora do 0,030 mg P/l na stanowisku połoŝonym najbardziej na północ. Podczas letnich serii pomiarowych wartości fosforanów wahały się w zakresie od 0,020 mg P/l do 0,090 mg P/l. Średnie stęŝenie fosforanów podczas badań wiosennych w 2007 roku wyniosło 0,020 mg P/l, co w porównaniu z wartościami z poprzednich serii monitoringowych (1995, 2002) jest wartością mniej korzystną. Średnia roczna wartość fosforanów wynosi natomiast 0,040 mg P/l i wskazuje na wysoki stopień eutrofizacji monitorowanego zbiornika. Przebieg stęŝeń fosforu ogólnego w wodach jeziora Gopło przedstawia rycina 19. W okresie wiosennym oscylują one na najniŝszym poziomie (0,05 mg P/l 0,11 mg P/l), w pełni okresu wegetacyjnego przyjmują maksymalne wartości od 0,11 mg P/l (st.06) do 0,22 mg P/l na stanowisku 02. Ogółem moŝna stwierdzić, Ŝe południowa część jeziora Gopło cechuje się niŝszymi wartościami na początku okresu wegetacyjnego oraz najwyŝszymi stęŝeniami związków fosforu podczas lata. Północna część jeziora przez cały okres badawczy cechowała się wyŝszymi wartościami bezwzględnymi fosforu ogólnego. Zgodnie z Projektem Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych art. 38 a ust. 3 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019, z późn. zm.) średnie stęŝenie fosforu ogólnego w wodach jeziora Gopło stanowi poniŝej dobrego stanu jakości wód. Wartości fosforanów w warstwie naddennej odnotowywane podczas letnich pomiarów zawierają się 0,04 mg P/l (st.05) do 1,55 mg P/l (st.02). StęŜenie fosforu ogólnego natomiast oscyluje w granicach od 0,13 mg P/l na stanowisku 05 do 1,91 mg P/l na głęboczku 01. Ryc. 19. StęŜenie fosforu ogólnego w powierzchniowej warstwie wód j.gopło podczas badań monitoringowych w 2007 roku 22

22 Analizując obciąŝenie wód jeziora Gopło fosforem ogólnym moŝna zauwaŝyć stały trend obniŝania się jego zawartości (ryc. 20.). Podczas pierwszych badań w 1985 roku średnie stęŝenie wynosiło 0,621 mg P/l. W chwili obecnej średnia zawartość fosforu w wodach wynosi 0,121 mg P/l. Ryc. 20. Zmiany stęŝeń fosforu ogólnego w wodach jeziora Gopło (lata ) Biorąc pod uwagę rozkład stęŝeń fosforu ogólnego w misie jeziornej to zauwaŝyć dwa rodzaje przebiegu stęŝeń na głęboczkach. Na stanowiskach południowych (od st.01 do st.04) notuje spadek stęŝeń, lecz ma on nieregularny przebieg. Na pozostałych stanowiskach, połoŝonych bliŝej miejscowości Kruszwica obserwowane jest systematyczne obniŝenie się poziomu analizowanego wskaźnika. StęŜenia azotu ogólnego w wodach jeziora Gopło wskazują na znaczne obciąŝenie wód w okresie wiosennym (od 2,717 mg N/l na stanowisku 01 do 5,913 mg N/l na stanowisku 05) w wyniku znacznej dostawy z terenu zlewni. W okresie letnim zawartość azotu ogólnego w wodzie maleje do poziomu oscylującym w granicach 2 3 mg N/l. Średnie roczne stęŝenie azotu ogólnego w wodach jeziora Gopło w 2007 roku wyniosło 3,50 mg N/l. Zgodnie z Projektem Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych art. 38 a ust. 3 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019, z późn. zm.) wartość ta klasyfikuje wody jeziora poniŝej stanu dobrego jakości wód. 23

23 Ryc. 20. StęŜenie azotu ogólnego w wodach j.gopło podczas badań monitoringowych w 2007 roku StęŜenia azotu ogólnego w warstwie naddennej jeziora Gopło zawierają się pomiędzy 2,567 mg N/l na stanowisku 01 do 16,93 mg N/l na głęboczku 06. Na tym stanowisku odnotowane zostało równieŝ najwyŝsze stęŝenie azotu amonowego 13,9 mg N/l. Zawartość azotu amonowego w wodzie powierzchniowej wynosi około 0,04-0,05 mg N/l poza stanowiskiem 02, w którego wodach podczas II serii monitoringowej odnotowano wartość 0,10 mg P/l. Średnie stęŝenie azotu azotanowego w okresie wiosennym wyniosło 3,93 mg N/l. Okres letni charakteryzował się znacznie niŝszymi stęŝeniami średnimi (0,07 mg N/l). Świadczy to o znacznej dawce azotu azotanowego doprowadzanej do wód w okresie wiosennego spływu wód z terenu zlewni (intensywne rolnictwo). Analizując trendy zmian azotu ogólnego w wodach jeziora Gopło moŝna zauwaŝyć systematyczne podwyŝszenie się stęŝeń tego wskaźnika na wszystkich stanowiskach badawczych. Ryc. 21. Zmiany wartości azotu ogólnego w wodach j.gopło w latach Największe zmiany zachodziły na stanowiskach 02 i 06. Ogólnie stęŝenie azotu ogólnego w warstwie powierzchniowej wzrosło z 1,90 mg N/l w 1985 roku, gdy odpowiadało III klasie czystości do poziomu 3,5 mg N/l podczas ostatnich serii monitoringowych. 24

24 6.4. Wskaźniki dodatkowe Przewodność elektrolityczna obrazująca obciąŝenie wód w substancję mineralną w okresie wiosennym przyjmowała wartości w przedziale od 648 us/cm (st.04) do 728 us/cm (st.01) - wartość średnia na poziomie 683 us/cm. Tak wysokie wartości odzwierciedlają ilość materii allochtonicznej docierającej o tej porze roku do misy jeziornej z uŝytkowanych rolniczo pól. W szczycie okresu wegetacyjnego średnia wartość konduktywności w powierzchniowej warstwie wody wynosi 597 ms/cm. W naddennych warstwach waha się ona pomiędzy 597 us/cm, a 837 us/cm. Wartości wskaźnika ph w warstwie powierzchniowej wód jeziora Gopło zawierają się pomiędzy 8,0, a 8,7. W przebiegu brakuje jakichkolwiek prawidłowości. Odmiennie sytuacja wygląda w warstwie naddennej, gdzie wraz z upływem okresu wegetacyjnego wartość ph maleje. Zasadowość powierzchniowej warstwy wód oscyluje około 4 mmol/l w części południowej jeziora oraz poniŝej 3 mmol/l w pozostałej części misy jeziornej. Woda warstw przydennych cechuje się wyŝszym poziomem zasadowości. Średnia ich wartość wynosi 5,08 mmol/l. Zawartość krzemionki w wodach powierzchniowej warstwy na kaŝdym stanowisku rośnie od 8,4 mg/l w lipcu do 13,5 mg/l pod koniec okresu wegetacyjnego. Taka sama sytuacja ma miejsce w warstwie naddennej, gdzie średni przyrost w czasie lata wynosi około 11 mg/l. W rozmieszczeniu przestrzennym moŝna zauwaŝyć większą ilość krzemionki w części południowej jeziora Gopło. Średnia wartość wapnia występującego w powierzchniowej części epilimnionu monitorowanego jeziora oscyluje od 69,0 mg Ca/l w południowej części misy do 53,5 mg Ca/l w północnej części. W warstwie naddennej w/w wartości wynoszą odpowiednio 89,7 mg Ca/l oraz 66,2 mg Ca/l. Wartości OWO w warstwie powierzchniowej podczas I serii pomiarowej oscylowały pomiędzy 4,7 mg C/l, a 6,8 mg C/l. W czasie upływu czasu okresu wegetacyjnego następowała systematyczny przyrost wartości tego wskaźnika do poziomu 11,7 mg C/l 16,4 mg C/l. W tym samym czasie OWO w warstwie przydennej przybierał wartości niŝsze o około 2 mg C/l Analizy biologiczne Sezonowe zmiany wartości widzialności krąŝka Secchiego, chlorofilu a oraz biomasy fitoplanktonu świadczy o intensywności procesów zachodzących w warstwie fotycznej jeziora. Przeźroczystość wód w okresie wiosennym oscyluje w granicach od 0,7 m (stanowisko 04) do 1,2 m (stanowisko 02). Latem widzialność krąŝka Secchiego maleje do jeszcze niŝszego poziomu (średnia 0,4 m), osiągając najniŝszą wartość 20 cm na stanowisku 02. Są to wartości bardzo niewielkie, zbliŝone do otrzymywanych podczas poprzednich serii badawczych, gdy odpowiadały pozaklasowym wartością. Chlorofil a będący podstawowym wskaźnikiem stopnia produkcji pierwotnej wód jeziornych w przypadku jeziora Gopło jest bardzo urozmaicony. Wiosną w wodach południowej części jeziora wartości są niskie. Wahają się w granicach od 29,4 ug/l do 35,3 ug/l. W północnej części misy jeziornej są zdecydowanie wyŝsze. NajniŜszy wynik otrzymany na stanowisku 07 wyniósł 52,9 ug/l. NajwyŜszą wartość w serii wiosennej zanotowano w centralnej części jeziora 72,2 ug/l. 25

25 W czasie letnich serii pomiarowych na wszystkich stanowiskach (poza st.04) stęŝenia były wyŝsze od wiosennych pomiarów. Średnia wartość chlorofilu a wyniosła 62,9 ug/l, przy maksymalnym wyniku 81,8 ug/l (głęboczek 04). Wartość średnia chlorofilu a wynosi 57,55 ug/l klasyfikując wody jeziora Gopło do V klasy jakości wód powierzchniowych (projekt rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych art. 38 a ust. 3 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019, z późn. zm.). Biomasa fitoplanktonu obrazująca równieŝ wielkość produkcji pierwotnej wód w okresie wiosennym przyjmowała znacznie niŝsze wartości (średnia 4,33 mg/l) niŝ w czasie szczytu okresu wegetacyjnego (średnia 26,01 mg/l). Ryc. 22. Zmiany wskaźników biologicznych w wodach jeziora Gopło w 2007 roku Badając zaleŝności statystyczne pomiędzy tymi trzema wskaźnikami moŝna stwierdzić silną korelację ujemną (-0,66) pomiędzy widzialnością krąŝka Secchiego a wartościami chlorofilu a. Polega ona na ograniczeniu przeźroczystości wody w zaleŝności od stęŝenia chlorofilu w wodach jeziora. Słabsza zaleŝność (-0,45) zachodzi pomiędzy przeźroczystością wody, a biomasą fitoplanktonu. Nie moŝna natomiast stwierdzić korelacji pomiędzy wartościami biomasy i chlorofilu a. Przezroczystość wód mierzona za pomocą krąŝka Secchiego na jeziorze Gopło przyjmuje średnią wartość na poziomie 0,6 m, co klasyfikują ją poniŝej stanu dobrego jakości wód. (Projekt Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych art. 38 a ust. 3 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019, z późn. zm.). W wodach jeziora Gopło podczas badań w 2007 roku w składzie fitoplanktonu występowało 6 głównych gatunków. 26

26 Ryc. 20. Skład ilościowy fitoplanktonu podczas badań w 2007 roku. 27

27 Dominującymi gatunkami podczas całego okresu monitoringowego były sinice (Cyanoprokaryota) oraz okrzemki (Bacillariophyceae). W okresie wiosennym na czterech stanowiskach (01-03, 07) ponad 50% składu gatunkowego stanowiły okrzemki (Bacillariophyceae), w przypadku pozostałych stanowisk dominowały sinice (Cyanoprokaryota). Podczas letnich serii pomiarowych na wszystkich stanowiskach (poza r.) równieŝ ponad 80% składu stanowiły sinice. Stan sanitarny wód jeziora Gopło w południowej i środkowej części misy nie budzi zastrzeŝeń. Jedynie na stanowiskach badawczych połoŝonych w sąsiedztwie Kruszwicy miano Coli typu kałowego osiąga nieco słabsze wartości. 7. STAN CZYSTOŚCI CI CIEKÓW POWIĄZANYCH Z JEZIOREM Podczas badań monitoringowych przeprowadzonych w 2007 roku przebadano 9 głównych cieków powiązanych bezpośrednio z jeziorem Gopło. Główny dopływ stanowi rzeka Noteć prowadząca ze względu na stęŝenie azotu azotanowego pozaklasowe wody. PodwyŜszone wartości odnotowane zostały równieŝ odnotowane przy wskaźnikach obrazujących obciąŝenie substancją organiczną. Rzeka Noteć jest jedynym odpływem jeziora Gopło. Na badanym stanowisku wartości badanych wskaźników ulegają ogólnemu pogorszeniu. Jedynymi wskaźnikami ulegającymi poprawie są związki fosforu (osiągając wartości odpowiadające I klasie czystości) oraz BZT 5. Pozostałe wskaźniki notują słabsze wyniki. Zdecydowanemu pogorszeniu ulegają związki azotu odpowiadając pozaklasowym wartością. Tab. 2. Wybrane wskaźniki zanieczyszczeń cieków powiązanych z jeziorem Gopło ( ) 28

28 Pozostałymi istotnymi dopływami jeziora, lecz równieŝ prowadzącymi pozaklasowej jakości wody są: Kanał Ostrowo-Gopło, Kanał Bachorze, Kanał Gopło-Świesz oraz Dopływ z Radziejowa. Wskaźnikami decydującymi o przynaleŝności do najgorszej klasy czystości były związki azotu i fosforu. Pozostałe dopływy prowadzące mniej wody oraz posiadające powierzchniowo najmniejsze zlewnie - równieŝ osiągnęły najgorszą klasę czystości. Wartości przewodności elektrolitycznej obrazującej obciąŝenie wód substancją mineralną wahają się od 667 us/cm (ppk 21) do 1926 us/cm (ppk 23). Ogółem moŝna zaobserwować znaczne obciąŝenie dopływów substancją mineralną z terenu zlewni. Szczególnie wysokie wartości konduktywności wody obserwowane są wiosną podczas zwiększonej objętości przepływów w korytach. Na przestrzeni lat, gdy prowadzony jest monitoring jeziora poziom przewodności elektrolitycznej wód oscyluje w zbliŝonych granicach. Minimalna odnotowana wartość tlenu rozpuszczonego w wodzie oscyluje od 1,8 mg O 2 /l w Kanale Bachorze do 10,0 mg O 2 /l w Rowie Południowym. Ogólnie moŝna zauwaŝyć trend polepszenia się warunków tlenowych w wodach głównych dopływów jeziora. Wskaźniki BZT 5 oraz ChZT-Cr ukazujące poziom obciąŝenia substancji organicznej wahają się w ganicach: - BZT 5 : od 1,8 mg O 2 /l (Rów Południowy) do 8,3 mg O 2 /l (Noteć dopływ), - ChZT-Cr: od 32,6 mg O 2 /l (Dopływ z Człowa) do 54,8 mg O 2 /l (Kanał Gopło-Świesz). Biorąc pod uwagę przewaŝającą tendencję spadkową wartości w/w wskaźników moŝna zauwaŝyć zmniejszenie się ogólnego obciąŝenia wód substancją organiczną. Związki azotu w wodach dopływów jeziora Gopło cechują się najgorszymi wynikami z wszystkich badanych wskaźników. Najmniej niekorzystnie przedstawia się zawartość azotu amonowego oscylującego od 0,040 mg N/l (Noteć dopływ) do 6,000 mg N/l (Noteć ujście). StęŜenia azotu azotanowego na wszystkich stanowiskach zakwalifikowane zostały do V klasy czystości. Jego stęŝenie wynosi od 1,020 mg N/l na dopływie Noteci do 46,050 mg N/l (Rów Łagiewnicki). StęŜenia azotu ogólnego odpowiadają IV bądź pozaklasowym wartościom. Analiza na przestrzeni 12 lat prowadzenia Monitoringu jeziora Gopło pozwala stwierdzić systematyczny wzrost obciąŝenia wód dopływów związkami azotu. Wartości fosforanów oscylują pomiędzy 0,040 mg P/l (Noteć ujście), a 3,380 mg P/l (Dopływ z Radziejowa). Wartości fosforu ogólnego wynoszą od 0,170 (ppk 28 i 31) do 4,460 (Dopływ z Radziejowa). Ogólny trend zmian jest jednak korzystny i obciąŝenie związkami fosforu głównych dopływów systematycznie maleje. Pod względem sanitarnym wody dopływów nie wzbudzają zastrzeŝeń. Według klasyfikacji SOJJ z 1992 roku miano Coli typu kałowego oscyluje na granicy I i II klasy. Jedynie Rów Łagiewnicki (ppk 23) osiąga nieco słabsze wartości. 29

29 8.. LITERATURA 1. Brodzińska B. i inni, 1990, Ocena zasobów wodnych jezior województwa bydgoskiego cz.2, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Poznań 2. DroŜyński R., Skowron R., 2002, Changes of the basin of Lake Gopło caused by melioration work in the 18th and 19th centuries [w:] 2002, Limnological Review, vol.2, s , Maria Curie- Skłodowska Press, Lublin 3. Goszczyński J., Jutrowska E., 1996, Ocena stanu czystości jeziora Gopła na podstawie badań przeprowadzonych w 1995 roku, WIOŚ, Bydgoszcz 4. Kondracki J., 2002, Geografia fizyczna Polski, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 5. Kudelska D., Cydzik D., Soszka H., 1994, Wytyczne Monitoringu podstawowego jezior, Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa 6. Makarewicz J., 2003, Stan czystości jeziora Gopło na podstawie badań monitoringowych w 2002 roku, Inspekcja Ochrony Środowiska, Bydgoszcz 30