TWÓRCZOŚĆ JAKO SKŁADNIK BIOLOGICZNEJ EWOLUCJI I HOMEOSTAZY
|
|
- Katarzyna Wawrzyniak
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Marcin Kania TWÓRCZOŚĆ JAKO SKŁADNIK BIOLOGICZNEJ EWOLUCJI I HOMEOSTAZY Recenzja: Antonio Damasio (2010), Self Comes to Mind. Constructing the Conscious Brain, Pantheon Book, New York, ISBN-13: Edycja polska: Antonio Damasio (2011), Jak umysł zyskał jaźń. Konstruowanie świadomego mózgu, tłum. Norbert Radomski, Wyd. Rebis, Poznań, ISBN: * W XX wieku zagadnieniem twórczości zajmowała się przede wszystkim &lozo&a życia, która ujmuje je jako podmiot i przedmiot aktywności ludzkiej (Dilthey, Nietzsche, Bergson, Simmel). Dla Diltheya, akt twórczy jest tak samo istotny jak dzieła twórcze, w których wyraża się życie. Dla Nietzschego twórczość jest jedynym dobrem, na którym opiera się istota człowieka. Henryk Bergson połączył życie i twórczość w pojęciu ewolucja twórcza, ukazuje zmienność form życia. Simmel uważał, że człowiek jako twórca znajduje się w stałym kon*ikcie z dynamiką kultury, którą stworzył i która jest od niego niezależna. Pewne wątki tej re*eksji &lozofowie znajdowali w badaniach biologicznych, psychologicznych i neuropsychologicznych. W zasadzie &lozo&a życia nie znajduje swojej 121
2 tradycyjnej kontynuacji. Warto więc zobaczyć jak w XXI wieku ujmują zagadnienie twórczości naukowcy, zajmujący się neuronaukami. Marian Mazur w pracy Cybernetyka i charakter napisał: Można rozróżniać wyobraźnię odtwórczą, jako powstawanie wyobrażeń na podstawie rejestrów skojarzeń wynikłych z dawnych wrażeń, oraz wyobraźnię twórczą, jako powstawanie wyobrażeń na podstawie skojarzeń świeżo powstających wskutek przepływów mocy korelacyjnych po zupełnie nowych drogach o zwiększonej przewodności korelacyjnej (Mazur, 1976, s. 198). Nasz mózg, w określonych warunkach, zdolny jest do twórczej aktywności. W tym sensie każdy z nas jest twórcą. Istnieją jednak podziały na twórczość uznawaną i pseudotwórczość (kicz). W jaki sposób można dokonać takiego rozróżnienia. Mazur proponuje kryterium ilościowe: Sedno sprawy tkwi w tym, że w dziele autora o wysokim poziomie, zastosowane środki wyrazu zostały wybrane z rozległego ich repertuaru, a w dziele autora o niskim poziomie ze skąpego. Na przykład gdy mistrz i pacykarz malują obraz dziewczyny o niebieskich oczach, mistrz podejmuje decyzję wyboru jednego z subtelnych odcieni błękitu, pacykarz zaś tylko decyzję wyboru koloru jasnoniebieskiego lub ciemnoniebieskiego. Mistrzowi bowiem różne odcienie kojarzą się z różnymi wyobrażeniami, a pacykarzowi prawie z żadnymi (Mazur, 1976, s. 284). Antonio Damasio na kartach książki Jak umysł zyskał jaźń. Konstruowanie świadomego umysłu szuka odpowiedzi na tytułowe pytanie opierając się na najnowszych, w tym prowadzonych przez siebie badaniach. Filozo&czne hipotezy formułowane od momentu zapoczątkowania re*eksji nad świadomością, mogą być skonfrontowane z odkryciami neurobiologicznymi. Nieodzowne staje się w tym miejscu przybliżenie stanowiska Damasio dotyczącego wiedzy o procesach, dzięki którym, ciało może być w szczególny sposób odwzorowane w umyśle. Damasio wprowadza pojęcie mapy. Ujmując rzecz w skrócie, złożone mózgi, takie jak nasze, w sposób naturalny tworzą jawne, mniej lub bardziej szczegółowe mapy struktur składających się na ciało właściwe (Damasio, 2011b, s. 99). Połączenie mózgu i ciała jest połączeniem realizowanym na wielu poziomach. Uwzględniając dzisiejszą wiedzę Damasio twierdzi, że dawne wyobrażenia jakoby mózg był jednostką sterującą dla ciała połączoną z nim czymś w rodzaju kabli są błędne. Zamiast takiego teoretycznego 122
3 konstruktu istnieje swego rodzaju mózgociało, nierozerwalna struktura wymieniająca wielokierunkowo informacje, dzięki którym możliwe jest mapowanie stanów organizmu. W naszym mózgu istnieją wyspecjalizowane struktury odbierające sygnały z poszczególnych obszarów ciała. Komunikacja ta odbywa się drogami neuronalnymi oraz dzieki istnieniu chemicznych przekaźników informacji. Najogólniej można powiedzieć, że do spółki z krążącymi w krwiobiegu informacjami chemicznymi te neuronowe komunikaty informują mózg o stanie pokaźnej części wnętrza ciała- jego trzewnochemicznych elementów składowych poniżej zewnętrznej warstwy skóry.( ) Efektem napływu tych różnorodnych sygnałów jest wielowymiarowy obraz ciała w mózgu, a zatem i w umyśle (Damasio, 2011b, s.107). TWÓRCZOŚĆ PERCEPCJA I EWOLUCJA Narzędzia percepcji: oczy, nos, uszy, itd. opisuje Damasio jako zbudowane z dwóch elementów składowych otoczenia narzędzia percepcji i sondy neuronowej. Otoczenie porównuje do oprawy w której osadzony jest diament sonda neuronowa : Głównymi przykładami oprawy z mięsa są: małżowina uszna, kanał słuchowy oraz ucho środkowe z kosteczkami słuchowymi i błoną bębenkową, a także skóra i mięśnie wokół oczu oraz rozmaite części składowe gałki ocznej z wyjątkiem siatkówki, takie jak soczewka i źrenica. Przykładami delikatnych sąd neuronowych mogą być: ślimak w uchu wewnętrznym, ze swymi wyra&nowanymi komórkami rzęsatymi i zdolnością mapowania dźwięków, oraz znajdująca się na dnie gałki ocznej siatkówka, na którą rzutowane są obrazy optyczne. Połączenie mięsa i sondy neuronowej wyznacza granicę ciała. Sygnały napływające ze świata zewnętrznego muszą przekroczyć granicę, by dotrzeć do mózgu. Nie mogą po prostu dostać się tam bezpośrednio (Damasio, 2011b, s. 101). Obrazy a raczej kompilacje obrazów reprezentujące fenomeny istniejące w świecie napływają do wnętrza organizmu za pośrednictwem narzędzi percepcji. Jednocześnie mózg tworzy reprezentacje wnętrza organizmu nieustannie otrzymując informacje ze wszystkich zakątków organizmu. Jaki jest cel nieustannego mapowania wnętrza i otoczenia organizmu? Celem tym jest utrzymanie dobrostanu (homeostazy) poprzez porównywanie stanu w którym aktualnie znajduje się organizm i stanu w którym się znajdował wtedy gdy dobrostan był odczuwany. W przypadku wykrycia różnicy organizm 123
4 dąży do homeostazy co w zasadzie dzieje się nieustannie w tak skomplikowanym i dynamicznym układzie. Kolejnym pytaniem jakie się nasuwa jest pytanie o twórczość. Do czego naszemu gatunkowi potrzebna jest sztuka? Różne aspekty ludzkiej twórczości na jakie pozwala świadomy umysł są kolejnymi przejawami regulacji procesów życiowych. Sztuka ma z tego punktu widzenia praktyczne znaczenie jakiego w powszechnym dyskursie często się jej odmawia. Kierowane przez umysł zachowania stały się bardzo złożone u różnych gatunków zwierząt, jest jednak rzeczą sporną, czy elastyczność i kreatywność, jakie cechują ludzką działalność, mogłyby się wyłonić z samego generycznego umysłu. Umysł musiał otrzymać głównego aktora, musiał zostać wzbogacony przez tkwiący w jego centrum proces jaźni (Damasio, 2011b, s. 289). TWÓRCZOŚĆ PAMIĘĆ OSOBISTA I KULTUROWA Dzięki odkryciom archeologicznym wiemy, że człowiek tworzył pierwsze malowidła naskalne około trzydziestu tysięcy lat temu a od powstania pisma dzieli nas okres mniej więcej pięciu tysięcy lat. Nie wiemy natomiast czy ludzie pokrywający ściany i sklepienie jaskini w Lascaux posługiwali się już w tym czasie językiem. Niezależnie czy datowanie jest prawidłowe, istnienie malowideł naskalnych, obyczajów pogrzebowych czy języka jest świadectwem kształtowania się jaźni autobiogra&cznej. Jaźń taka wymaga zdolności mózgu do komunikowania stanów umysłowych, a zwłaszcza stanów uczuciowych, przez gesty ciała i rąk, a także głosowo, w formie melodyjnych dźwięków i słów.( ) wymaga ona wynalezienia systemów pamięci zewnętrznej równoległych do przechowywanych w mózgu, przez co rozumiem obrazkowe przedstawienia zawarte we wczesnych malowidłach, rytach i rzeźbach, narzędziach, biżuterii, architekturze grobowej, i długo po pojawieniu się mowy, dokumenty pisane, aż do niedawna stanowiące najważniejszą chyba odmianę pamięci zewnętrznej (Damasio, 2011b, s. 302). Systemy pamięci zewnętrznej pomagają integrować procesy świadomości. Dzięki wynalazkowi pisma człowiek z większą precyzją oznacza to co określa jego istnienie. Dzięki możliwości opisywania wydarzeń i związanych z nimi przeżyć autor w pewnym 124
5 sensie sam siebie stwarza. Damasio często wspomina Prousta. Ten francuski pisarz zamknął się na długo w pokoju o ścianach wyłożonych korkiem by pisać swoje powieści. Dzięki temu miał warunki do odtwarzania w pamięci stanów świadomości, które miały miejsce w jego życiu. Ciągi tych drobnych przeżyć wydobywanych z pamięci i na nowo konstruowanych tworzą tkankę powieści Prousta. TWÓRCZOŚĆ HOMEOSTAZA KULTUROWA Zjawiska kulturowe takie jak twórczość mają, według Damasio oprócz funkcji poznawczej, także funkcję regulacyjną. Zwyczaje i prawa powstały po to by porządkować stosunki panujące we wczesnych społecznościach. Mity i kulty by tłumaczyć pochodzenie człowieka i sens jego istnienia. Wreszcie twórczość po to by miedzy innymi umożliwić głębsze porozumienie z drugim oraz pogłębić poznanie siebie i świata. Tu należy pamiętać, że malowanie, taniec, tworzenie muzyki jest przecież także odtwarzaniem map istniejących w umyśle. Damasio nazywa ten etap rozwoju świadomości mianem homeostazy socjokulturowej. Przedstawiany w wyobraźni, wymarzony, wyczekiwany dobrostan staje się aktywnym motorem ludzkich działań. Homeostaza socjokulturowa została dodana jako nowa warstwa funkcjonalna zarządzania procesami życiowymi, ale homeostaza biologiczna nadal pełni swą rolę (Damasio, 2011b, s. 305). Istotna jest uwaga o tym, że homeostaza biologiczna nadal pełni swoją rolę. Świadomość nie rozwija się w procesie zastępowania starych struktur nowymi. Jest to raczej proces nadbudowy, w którym stare struktury co najwyżej mody&kują swoje funkcje na nowo de&niując zasady współpracy z nowymi. Taką strukturą jest według Damasio, pień mózgu, którego współpraca z innymi obszarami mózgowymi ma zasadnicze znaczenie w procesie powstawania jaźni. Jednak na przekór tradycji i konwencji jestem zdania, że umysł nie powstaje wyłącznie w korze mózgowej. Jego korzenie tkwią w pniu mózgu.(...) Dwa jądra pnia mózgu, jądro pasma samotnego i jądro okołoramieniowe, uczestniczą w powstawaniu podstawowych aspektów umysłu, czyli uczuć wywoływanych przez bieżące wydarzenia życiowe, które określamy jako przyjemność i ból. Wydaje mi się, że mapy tworzone przez te struktury są proste i w znacznej mierze pozbawione szczegółów przestrzennych, jednak ich wynikiem są uczucia według wszelkiego prawdopodobieństwa pierwotne 125
6 składniki umysłu, opierające się na bezpośrednich sygnałach z ciała właściwego. Co ciekawe są one zarazem pierwotnymi i nieodzownymi składnikami jaźni, a także pierwszym, niesprecyzowanym jeszcze komunikatem informującym umysł, że jego organizm żyje (Damasio, 2011b, s. 87). Autor podkreśla, że powyższe stwierdzenia nie są popularne, wielu neurobiologom trudno jest zaakceptować fakt powstawania składników jaźni już na poziomie pnia mózgu mimo badań które na to wskazują. Jeśli pień mózgu jest strukturą, która pozwala nam różnicować bóli przyjemność to również twórczość jest integralnym procesem w jaźni. Nie jest tylko dodatkiem do procesów zachodzących w korze mózgowej. Damasio twierdzi, że sztuka pojawiła się w momencie gdy ludzie zaczęli reagować odczuciem przyjemności na pewne obiekty, barwy, dźwięki. W tym sensie jest ona związana z odczuwaniem dobrostanu, ma więc funkcję terapeutyczną. Sztuka nie stanowiła zadowalającej rekompensaty za ludzkie cierpienie, nieosiągalne szczęście, utraconą niewinność, mimo wszystko jednak była i jest rekompensatą, wynagradzającą katastrofy naturalne i zło będące dziełem rąk ludzkich. Jest ona jednym z niezwykłych darów świadomości (Damasio, 2011b, s. 30). TWÓRCZOŚĆ NAPIĘCIE I TĘTNO ŻYCIA Jak przypomina Antonio Damasio Psychologowie austriaccy G. i H. Harrer mieli możność obserwować w kilku sytuacjach sposób funkcjonowania reakcji autonomicznych von Karajana: po lądowaniu prywatnym samolotem na lotnisku w Salzburgu, w czasie nagrań w studiu oraz podczas odsłuchiwania nagranego utworu (Leonora III Beethovena). W czasie występu reakcje autonomiczne von Karajana były silnie zróżnicowane. Jego tętno bardziej rosło w czasie pasaży o silnym wyrazie emocjonalnym niż w chwilach, gdy zmuszony był do wysiłku &zycznego. Wykres jego tętna zarejestrowany podczas nagrania był identyczny z tym, który zarejestrowano w czasie, gdy go odsłuchiwał. Pan Karajan wylądował gładko i bezproblemowo. Kiedy samolot dotknął już kołami ziemi, a dyrygentowi powiedziano, że z przyczyn technicznych musi bezzwłocznie wystartować pod bardzo ostrym kątem, jego serce zaczęło bić nieco szybciej, lecz zmiana ta była niewielka w porównaniu z tymi, które zachodziły w czasie, gdy dyrygował. Jego serce tkwiło zatem w muzyce tam, gdzie tkwić powinno o czym zresztą sam się kiedyś przekonałem podczas koncertu: Zanim opuścił batutę, by dać znak 126
7 do rozpoczęcia szóstej Beethovena, szeptałem coś do siedzącej obok mnie żony. Von Karajan wstrzymał ruch ręki, odwrócił się, zmierzył mnie spojrzeniem. Jaka szkoda, że nikt nie mierzył wówczas naszego tętna! (Damasio, 2011a, s. 220). Twórcy zaangażowanemu w proces tworzenia towarzyszą silne emocje. Z powyższego cytatu wynikałoby, że nawet silniejsze niż w sytuacji potencjalnego zagrożenia życia. Czy jednak możemy zaprojektować taki eksperyment, po którego przeprowadzeniu moglibyśmy to jednoznacznie stwierdzić? Pilot w sytuacji zagrożenia reaguje zgodnie z procedurami bezpieczeństwa. Nie wszystkie trudne sytuacje w powietrzu da się przewidzieć, wiele z nich jednak się analizuje a nawet ćwiczy w praktyce umiejętności wychodzenia z nich. Można się więc spodziewać, że w realnej trudnej i niebezpiecznej sytuacji tętno pilota nie wzrośnie znacznie ponieważ został on na nią przygotowany. Von Karajan był wyszkolonym pilotem, który znalazł się w trudnej sytuacji i prawidłowo zareagował. Być może emocje które pojawiały się u niego podczas dyrygowania są nieporównywalne z tymi, które towarzyszą pilotowaniu samolotu. Prawdopodobnie sam pomiar tętna nie jest w stanie pokazać tych subtelnych różnic. Aby eksperyment był miarodajny potrzebowalibyśmy kilku sklonowanych Von Karajanów, których reakcje byłyby obserwowane w różnych sytuacjach, za pomocą wielu metod badawczych. TWÓRCZOŚĆ DEZINTEGRACJA I HOMEOSTAZA Prowadzenie badań procesów twórczych, czy samych twórców zbliża nas do odpowiedzi na pytanie o sens istnienia sztuki, pozwala także na formułowanie kolejnych hipotez. Podejrzewam, że ten sam impuls homeostatyczny, który kształtował rozwój mitów i religii, przyczynił się do narodzin sztuki, wspomagany przez tę samą intelektualną ciekawość i pęd do poszukiwania wyjaśnień (Damasio, 2011b, s. 306). Sztuka jest tu przedstawiana jako narzędzie służące homeostazie. Jest to optymistyczne widzenie tego problemu. Możliwe są jednak inne ciemniejsze aspekty twórczości, takie jak w poniższym opisie pacjentów z psychozą maniakalno-depresyjną. Chory ma poczucie wyjątkowego bogactwa myślowego, wyjątkowej inteligencji, często pisze całe dzieła. Ale rzeczywista obiektywna wydajność jego pracy jest poniżej jego przeciętnej normy (Binet) wskutek wielkiej odruchowości uwagi doprowadzającej 127
8 w głębszych nasileniach choroby do gonitwy myślowej, w której chory zatraca nić przewodnią, przeskakuje z przedmiotu na przedmiot, nawiązuje do byle wrażeń zewnętrznych albo wręcz kojarzy dźwiękowo. Wzmożone samopoczucie łatwo doprowadza do urojeń wielkościowych, tym bardziej bezkrytycznych, im wzmożenie samopoczucia jest silniejsze (Mazurkiewicz, 1980, s. 219). To nasz ludzki umysł tworzy pojęcia normy i choroby. Pacjent, klasy&kowany przez psychiatrę jako maniakalno-depresyjny na podstawie napisanej przez niego powieści, dla siebie samego jest twórcą, przynajmniej w momencie jej pisania. Pamiętniki Wacława Niżynskiego są ilustracją powyższego opisu, czyli odbiciem tego, co działo się w umyśle tancerza w czasie choroby. Możemy uznać, że jego twórczość to również dążenie do homeostazy, tylko zakończone niepowodzeniem. Zamiast regulacji procesów umysłowych dzięki twórczości, twórczość służy opisowi chaosu i zamętu mapowanego, używając słownika Damasio, w ciele i umyśle tancerza. ZAKOŃCZENIE Jak rozumieć twórczość? Czy twórczość to tylko pamięć zewnętrzna? Uszeregowane, poukładane odpowiednio obrazy wytworzone przez mózg, namalowane na płótnie, czy utrwalone na taśmie &lmowej. Czy twórczość to tylko, używając słownika Damasio, mapowanie rzeczywistości? Taki proces miałby trzy fazy: asymilację (percepcję), adaptację mózgową i rzutowanie przetworzonego (mapowanego) w umyśle obrazu. Czy taka twórczość jest twórczością artystyczną? Czy twórczość artystyczną istnieje? Czy może mamy do czynienia tylko z automatycznym procesem rejestracji i przetwarzania rzeczywistości zewnętrznej, który tylko nazywamy twórczością? Twórcza aktywność niektórych jednostek jest wyróżniana ich dzieła są uważane za genialne. Można postawić pytanie o przyczyny popularności niektórych obrazów, powieści, czy utworów muzycznych. Następnie można badać te dzieła. Możemy również uczynić obiektem badania samych twórców. Ich reakcji neuropsychicznych i dzieł, które pomagaja im uzyskać homeostazę. BIBLIOGRAFIA Damasio, A. (2011a), Błąd Kartezjusza, tłum. M. Karpiński, Poznań Damasio, A.(2011b), Jak umysł zyskał jaźń. Konstruowanie świadomego mózgu, tłum. N. 128
9 Radomski, Poznań Mazur, M. (1976), Cybernetyka i charakter, Warszawa Mazurkiewicz, J.(1980), Zarys psychiatrii psycho'zjologicznej, oprac. nauk. Marek Masiak, Warszawa ISSN
Od słowa do książki O ELEMENTARNEJ NAUCE CZYTANIA. malyska.edu.pl
Od słowa do książki O ELEMENTARNEJ NAUCE CZYTANIA malyska.edu.pl Proces dydaktyczny= U + N + materiał nauczania Uczeń główny podmiot procesu dydaktycznego Najwyższe dobro i prawo dziecka, to możliwość
Bardziej szczegółowoProgram zajęć artystycznych w gimnazjum
Program zajęć artystycznych w gimnazjum Klasy II Beata Pryśko Cele kształcenia wymagania ogólne I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji percepcja sztuki. II. Tworzenie wypowiedzi
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne PLASTYKA kl. 4. Wymagania. Uczeń:
edukacyjne PLASTYKA kl. 4 Wymagania 1. Co widzimy i jak to pokazać? 2. ABC sztuki 3. i 4. Linia i punkt 5. Linie i punkty a sztuka prehistoryczna 6. Plama - wskazuje i opisuje elementy abecadła - wskazuje
Bardziej szczegółowoPercepcja wzrokowa jest zdolnością do rozpoznawania i rozróżniania bodźców
Percepcja wzrokowa jest zdolnością do rozpoznawania i rozróżniania bodźców wzrokowych a także do ich interpretowania przez odniesienie do poprzednich doświadczeń. Nie jest wyłącznie zdolnością do dokładnego
Bardziej szczegółowoKlasa IV Wymagania edukacyjne
Zagadnienia plastyczne Co widzimy i jak to pokazać? Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe Klasa IV Wymagania edukacyjne - wskazuje i opisuje elementy abecadła - wskazuje na fotografiach i reprodukcjach
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI WPROWADZENIE... 15
SPIS TREŚCI WPROWADZENIE... 15 1. POJĘCIA PODSTAWOWE... 19 1.1. Kreacjonizm... 19 1.2. Ewolucjonizm... 19 1.3. Człowiek... 20 1.4. Różnice indywidualne... 26 1.5. Cechy człowieka... 26 2. ISTOTA I KATEGORIE
Bardziej szczegółowovoice to see with your ears
voice to see with your ears Łukasz Trzciałkowski gr00by@mat.umk.pl 2007-10-30 Zmysł słuchu to zmysł umożliwiający odbieranie (percepcję) fal dźwiękowych. Jest on wykorzystywany przez organizmy żywe do
Bardziej szczegółowoPsychopedagogika twórczości
Psychopedagogika twórczości Dziecko rodzi się wszechstronnie uzdolnione, z pełną możliwością rozwoju we wszystkich kierunkach, potencjalną wybitną inteligencją i zadatkami na rozwijanie wielkiej twórczości
Bardziej szczegółowoMIND-BODY PROBLEM. i nowe nadzieje dla chrześcijańskiej antropologii
MIND-BODY PROBLEM i nowe nadzieje dla chrześcijańskiej antropologii CZŁOWIEK JEST MASZYNĄ (THOMAS HOBBES) Rozumienie człowieka znacząco zmienia się wraz z nastaniem epoki nowożytnej. Starożytne i średniowieczne
Bardziej szczegółowoPERCEPCJA WZROKOWA- ROZWÓJ I ZABURZENIA FUNKCJI WZROKOWYCH.
PERCEPCJA WZROKOWA- ROZWÓJ I ZABURZENIA FUNKCJI WZROKOWYCH. Spostrzeganie wzrokowe- to zdolność do rozpoznawania i różnicowania bodźców wzrokowych oraz ich interpretowania w oparciu o dotychczasowe doświadczenia.
Bardziej szczegółowoNeurodydaktyka - rewolucja czy rozsądek? Dr n.med.tomasz Srebnicki
Neurodydaktyka - rewolucja czy rozsądek? Dr n.med.tomasz Srebnicki Jak świat światem, nikt nikogo niczego nie nauczył. Można tylko się nauczyć. Nikt z nas nie został nauczony chodzenia, my nauczyliśmy
Bardziej szczegółowoZAŁĄCZNIK NR 1 WYMAGANIA EUKACYJNE NA POSCZEGÓLNE STOPNIE Z PLASTYKI W KLASIE IV
ZAŁĄCZNIK NR 1 WYMAGANIA EUKACYJNE NA POSCZEGÓLNE STOPNIE Z PLASTYKI W KLASIE IV Opracowanie: Andrzej Murzydło 1) Na ocenę dopuszczającą z plastyki, uczeń: wymienia miejsca, w których można zobaczyć dzieła
Bardziej szczegółowoCzytanie, to odkrywanie świata wciąż na nowo. Książ ążka jest częś ęści cią naszego dziedzictwa kulturowego. Dzięki niej mamy wspólne doświadczenia i
Książka, to pierwsze spotkanie z literaturą- nieograniczonym światem, z którego czerpiemy przez całe życie. To bardzo ważne spotkanie, gdyż jeśli nie zostanie zmarnowane, pokaże, ile może dać dobra literatura.
Bardziej szczegółowoMetoda opracowana przez prof. Jagodę Cieszyńską opiera się na wieloletnich doświadczeniach w pracy z dziećmi z zaburzona komunikacją językową.
Metoda Krakowska Metoda opracowana przez prof. Jagodę Cieszyńską opiera się na wieloletnich doświadczeniach w pracy z dziećmi z zaburzona komunikacją językową. Jest to metoda sylabowa oparta na wspomaganiu
Bardziej szczegółowoTemat: Budowa i działanie narządu wzroku.
Temat: Budowa i działanie narządu wzroku. Oko jest narządem wzroku. Umożliwia ono rozróżnianie barw i widzenie przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach. Oko jest umiejscowione w kostnym oczodole.
Bardziej szczegółowoPraktyczne zastosowanie Gimnastyki Mózgu.
Praktyczne zastosowanie Gimnastyki Mózgu. Kinezjologia Edukacyjna, której twórcą jest dr Paul Dennison, jest metodą wspierania naturalnego rozwoju człowieka, bez względu na jego wiek, poprzez ćwiczenia
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne plastyka. Klasa IV Nr i temat lekcji Wymagania Odniesienia Podstawowe. do uczeń:
Wymagania edukacyjne plastyka. Klasa IV Nr i temat lekcji Wymagania Odniesienia Podstawowe Ponadpodstawowe do uczeń: uczeń: podstawy programow ej 1.Spotkanie z plastyką 2.Co widzimy i jak to pokazać? 3.-4.ABC
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne z plastyki w klasie 1 gimnazjum
Wymagania edukacyjne z plastyki w klasie 1 gimnazjum Zgodnie z Podstawą Programową jako priorytetowe przyjmuje się na lekcjach plastyki w gimnazjum wymagania ogólne: 1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie
Bardziej szczegółowoOd najmłodszych lat dziecko powinno być wprowadzone w świat muzyki. Sposób, w jaki zostanie zachęcone w przedszkolu i w domu do słuchania muzyki,
Od najmłodszych lat dziecko powinno być wprowadzone w świat muzyki. Sposób, w jaki zostanie zachęcone w przedszkolu i w domu do słuchania muzyki, śpiewania, a nawet tworzenia łatwych melodii oraz w jakim
Bardziej szczegółowoWykład 1. zagadnienia ogólne. dr Marek Binder Zakład Psychofizjologii
Wykład 1 zagadnienia ogólne dr Marek Binder Zakład Psychofizjologii Lektura obowiązkowa James W. Kalat Biologiczne podstawy psychologii Wydawnictwo Naukowe PWN 2 Podręcznik do neuroanatomii Olgierd Narkiewicz
Bardziej szczegółowoUmiejętności szkolne i ich wykorzystanie w podstawie funkcjonowania sensomotorycznego. Opracowała mgr Dorota Rudzińska-Friedel
Umiejętności szkolne i ich wykorzystanie w podstawie funkcjonowania sensomotorycznego Opracowała mgr Dorota Rudzińska-Friedel OGÓLNE Umiejętność, które wykorzystujemy we wszelkiego typu działaniach SAMOREGULACJI
Bardziej szczegółowoUMFC WYDZIAŁ INSTRUMENTALNO-PEDAGOGICZNY W BIAŁYMSTOKU
UMFC WYDZIAŁ INSTRUMENTALNO-PEDAGOGICZNY W BIAŁYMSTOKU KIERUNEK INSTRUMENTALISTYKA OPIS EFEKTÓW KSZTAŁCENIA DLA PROGRAMU KSZTAŁCENIA Nazwa kierunku studiów i kod programu Poziom kształcenia Profil kształcenia
Bardziej szczegółowoOCENA UCZNIA SZKOŁY PRZYSPOSABIAJĄCEJ DO PRACY
OCENA UCZNIA SZKOŁY PRZYSPOSABIAJĄCEJ DO PRACY I SEMESTR rok szkolny:.. Imię, nazwisko ucznia:.. Klasa:. Zakres aktywności Poziom funkcjonowania Funkcjonowanie: o sobie nie podejmuje słabo dostatecznie
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO DLA UCZNIÓW KLASY VI ZGODNE Z PROGRAMEM NAUCZANIA JĘZYKA POLSKIEGO SŁOWA NA START W KLASIE VI
WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO DLA UCZNIÓW KLASY VI ZGODNE Z PROGRAMEM NAUCZANIA JĘZYKA POLSKIEGO SŁOWA NA START W KLASIE VI Uczniowie z obniżoną sprawnością intelektualną OCENA NIEDOSTATECZNA
Bardziej szczegółowoTechniki skutecznego i efektywnego uczenia się. Barbara Małek
Techniki skutecznego i efektywnego uczenia się Barbara Małek DZIAŁANIE ANIE UMYSŁU Praca umysłu u związana zana jest z : Koncentracją uwagi Spostrzeganiem Pamięcią Myśleniem Jak działa a nasz umysł? Nasz
Bardziej szczegółowoScenariusz lekcji języka polskiego dla klasy III gimnazjum
Scenariusz lekcji języka polskiego dla klasy III gimnazjum Temat: Świat na strychu tworzymy opis świata wewnętrznego Myszki. Cel główny: Próba interpretacji i analizy tekstu literackiego Cele operacyjne:
Bardziej szczegółowoEwa Danuta Białek CHOROBA ZWYRODNIENIOWA STAWÓW ZESPÓŁ PRZEWLEKŁEGO ZMĘCZENIA FIBROMIALGIA
1 Ewa Danuta Białek CHOROBA ZWYRODNIENIOWA STAWÓW ZESPÓŁ PRZEWLEKŁEGO ZMĘCZENIA FIBROMIALGIA Zestaw ćwiczeń ogólnousprawniających dla codziennej gimnastyki w domu 2 Copyright by: Ewa Danuta Białek Wszelkie
Bardziej szczegółowoScenariusz zajęć nr 7
Autor scenariusza: Maria Piotrowska Blok tematyczny: Zwierzęta budzą się ze snu Scenariusz zajęć nr 7 I. Tytuł scenariusza zajęć: Motyle. II. Czas realizacji: 2 jednostki lekcyjne. III. Edukacje (3 wiodące):
Bardziej szczegółowoUMFC WYDZIAŁ INSTRUMENTALNO-PEDAGOGICZNY W BIAŁYMSTOKU
UMFC WYDZIAŁ INSTRUMENTALNO-PEDAGOGICZNY W BIAŁYMSTOKU KIERUNEK INSTRUMENTALISTYKA OPIS EFEKTÓW KSZTAŁCENIA DLA PROGRAMU KSZTAŁCENIA Instrumentalistyka Nazwa kierunku studiów i kod programu Poziom kształcenia
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN Z PLASTYKI W KLASIE IV
WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN Z PLASTYKI W KLASIE IV Z pomocą nauczyciela uczeń: wymienia placówki działające na rzecz kultury, tłumaczy zasady
Bardziej szczegółowoEfekty kształcenia dla kierunku studiów JAZZ I MUZYKA ESTRADOWA studia pierwszego stopnia profil praktyczny
Efekty kształcenia dla kierunku studiów JAZZ I MUZYKA ESTRADOWA studia pierwszego stopnia profil praktyczny Załącznik nr 1 Umiejscowienie kierunku w obszarze kształcenia Kierunek studiów jazz i muzyka
Bardziej szczegółowoLEKCJA 1 DEFINICJE I KONCEPCJE STRESU
LEKCJA 1 DEFINICJE I KONCEPCJE STRESU Pojęcie stresu wprowadzone zostało przez Hansa Hugona Selve`a, który u podłoża wielu chorób somatycznych upatrywał niezdolność człowieka do radzenia sobie ze stresem.
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne dla ucznia klasy siódmej SP z orzeczeniem PPP
Wymagania edukacyjne dla ucznia klasy siódmej SP z orzeczeniem PPP 3445.208.2017 KSZTAŁCENIE LITERACKIE I KULTUROWE Ocena dopuszczająca: Ocena dostateczna: Ocena dobra: Ocena bardzo dobra: klasyfikuje
Bardziej szczegółowoDźwięk i słuch. Percepcja dźwięku oraz funkcjonowanie narządu słuchu
Dźwięk i słuch 1 Percepcja dźwięku oraz funkcjonowanie narządu słuchu Broszura ta jest pierwszą z serii broszur firmy WIDEX poświęconych słuchowi oraz tematom z nim związanym. Od fal dźwiękowych do słyszenia
Bardziej szczegółowoWspółpraca oparta na empatii. Jacek Jakubowski
Współpraca oparta na empatii Jacek Jakubowski Cywilizacyjny przełom jesteśmy ostatnią generacją starej cywilizacji, a zarazem pierwszym pokoleniem nowej. Dlatego wiele naszych osobistych lęków, niejasności
Bardziej szczegółowoO badaniach nad SZTUCZNĄ INTELIGENCJĄ
O badaniach nad SZTUCZNĄ INTELIGENCJĄ Jak określa się inteligencję naturalną? Jak określa się inteligencję naturalną? Inteligencja wg psychologów to: Przyrodzona, choć rozwijana w toku dojrzewania i uczenia
Bardziej szczegółowoOsiągnięcia edukacyjne dla dzieci z oddziału przedszkolnego na rok szkolny 2014/2015 Oczekiwane efekty aktywności społecznej dziecka
Osiągnięcia edukacyjne dla dzieci z oddziału przedszkolnego na rok szkolny 2014/2015 Oczekiwane efekty aktywności społecznej dziecka podaje swoje dane osobowe swobodnie wypowiada się na temat swojej rodziny
Bardziej szczegółowoScenariusz nr 4. Autor scenariusza: Danuta Bezczyńska. Blok tematyczny: Czas karnawału
Autor scenariusza: Danuta Bezczyńska Blok tematyczny: Czas karnawału Scenariusz nr 4 I. Tytuł scenariusza: Tańczyć każdy może. II. Czas realizacji: 2 jednostki lekcyjne. III. Edukacje (3 wiodące) polonistyczna,
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY Z PLASTYKI I ZAJĘĆ ARTYSTYCZNYCH (PLASTYCZNYCH)
WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY Z PLASTYKI I ZAJĘĆ ARTYSTYCZNYCH (PLASTYCZNYCH) Ocena niedostateczna Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna nie zdobył podstawowych wiadomości i umiejętności;
Bardziej szczegółowoRuch zwiększa recykling komórkowy Natura i wychowanie
Wiadomości naukowe o chorobie Huntingtona. Prostym językiem. Napisane przez naukowców. Dla globalnej społeczności HD. Ruch zwiększa recykling komórkowy Ćwiczenia potęgują recykling komórkowy u myszy. Czy
Bardziej szczegółowoCzy mój sześciolatek/siedmiolatek jest gotowy by przekroczyć próg szkoły, by stawić czoła nowym wyzwaniom? Czy będzie potrafił podporządkować się
NOWA RZECZYWISTOŚĆ Czy mój sześciolatek/siedmiolatek jest gotowy by przekroczyć próg szkoły, by stawić czoła nowym wyzwaniom? Czy będzie potrafił podporządkować się szkolnej dyscyplinie? Czy wejdzie w
Bardziej szczegółowoColorful B S. Autor: Beata Mazurek-Kucharska. Wydawca: Colorful Media. Korekta: Marlena Fiedorow ISBN: 83-919772-9-3
Autor: Beata Mazurek-Kucharska Wydawca: Colorful Media Korekta: Marlena Fiedorow ISBN: 83-919772-9-3 Copyright by COLORFUL MEDIA Poznań 2012 Okładka: Colorful Media Skład i łamanie: Colorful Media Colorful
Bardziej szczegółowoTEST ZAINTERESOWAŃ ZAWODOWYCH. Imię i nazwisko lub pseudonim.. Płeć M / K Wiek. Data badania
Katarzyna Rewers TEST ZAINTERESOWAŃ ZAWODOWYCH Imię i nazwisko lub pseudonim.. Płeć M / K Wiek. Data badania Instrukcja Każdy z nas posiada jakieś zainteresowania i lubi wykonywać innego typu czynności,
Bardziej szczegółowoSTAROSTWO POWIATOWE W SOKÓŁCE
STAROSTWO POWIATOWE W SOKÓŁCE DIAGNOZA TRUDNOŚCI NOWATORSKIE NARZĘDZIA - neuromodulacja (EEG Biofeedback), - neuroobrazowanie (EEG/QEEG), - rehabilitacja funkcji poznawczych (FORBRAIN), - diagnostyka i
Bardziej szczegółowoZAKŁADANE EFEKTY KSZTAŁCENIA
Załącznik nr 8 do uchwały nr 507 Senatu Uniwersytetu Zielonogórskiego z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie określenia efektów kształcenia dla kierunków studiów pierwszego i drugiego stopnia prowadzonych
Bardziej szczegółowoWZORCOWE EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW JAZZ I MUZYKA ESTRADOWA STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI
WZORCOWE EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW JAZZ I MUZYKA ESTRADOWA STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI Umiejscowienie kierunku w obszarze kształcenia Kierunek studiów jazz i muzyka
Bardziej szczegółowoTEATR BLIŻEJ DZIECKA
TEATR BLIŻEJ DZIECKA Wiemy nie od dziś, że dziecko uczy się kontaktu ze sztuką już od wczesnego dzieciństwa. Wrodzona wrażliwość pozwala mu żywo reagować na melodyjność głosu matki i śpiewane przez nią
Bardziej szczegółowoZagadnienia do próbnych matur z poziomu podstawowego.
Zagadnienia do próbnych matur z poziomu podstawowego. Wiadomości: 1. opisuje budowę i funkcje organizmu człowieka: a. opisuje budowę organizmu człowieka lub nazywa elementy budowy przedstawione na ilustracji,
Bardziej szczegółowoLogika i semiotyka. Znak jako jedność signifié i signifiant. Wykład VI: (Ferdynand De Saussure)
Logika i semiotyka Wykład VI: Znak jako jedność signifié i signifiant (Ferdynand De Saussure) Językoznawstwo i semiologia Ferdynand de Saussure (1857 1913) językoznawca, semiolog, strukturalista wykłady
Bardziej szczegółowoUcieleśnione poznanie
dr Mateusz Hohol Ucieleśnione poznanie zajęcia 7-8: Radykalny enaktywizm Ciało w mózgu Slinky (Andy Clark) Sprężynka Slinky przejawia zachowanie, wyglądające na inteligentne, pomimo tego, że nie posiada
Bardziej szczegółowoOpis zakładanych efektów kształcenia
Załącznik do uchwały nr 218 Senatu Uniwersytetu Zielonogórskiego z dnia 18 grudnia 2013 r Nazwa kierunku studiów: Psychologia Obszar kształcenia: Obszar nauk społecznych Poziom kształceni: jednolite studia
Bardziej szczegółowodr Anna Mazur Wyższa Szkoła Promocji Intuicja a systemy przekonań
dr Anna Mazur Wyższa Szkoła Promocji Intuicja a systemy przekonań Systemy przekonań Dlaczego mądrzy ludzie podejmują głupie decyzje? Odpowiedzialne są nasze przekonania. Przekonania, które składają się
Bardziej szczegółowo,,Doświadczam, myślę, jestem kreatywny
OPIS INNOWACJI PEDAGOGICZNEJ,,Doświadczam, myślę, jestem kreatywny... Dla uczniów klas I-III Szkoły Podstawowej Specjalnej im. ks. Jana Twardowskiego z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim,
Bardziej szczegółowoJakość życia nie zależy wyłącznie od dobrostanu fizycznego, bo stan zdrowia ma wpływ na wiele aspektów życia.
Jakość życia w chorobie nowotworowej Krzysztof G. Jeziorski Warszawa Definicja jakości życia WHO (1993) Poczucie jednostki co do jej pozycji życiowej w ujęciu kulturowym oraz systemu wartości, w którym
Bardziej szczegółowonego wysiłku w rozwiązywaniu dalszych niewiadomych. To, co dzisiaj jest jeszcze okryte tajemnicą, jutro może nią już nie być. Poszukiwanie nowych
Od Autora Rozwój jakiejkolwiek dziedziny wiedzy polega na umiejętności rozwiązywania jej niewiadomych i wyjaśniania często zawiłych zagadek. Cieszy nas pokonywanie kolejnych barier i zdobywanie coraz to
Bardziej szczegółowoProgram koła matematycznego,, Zabawy z matematyką. Realizowanego w Przedszkolu Miejskim z Oddziałem Żłobkowym w Wolinie.
Program koła matematycznego,, Zabawy z matematyką Realizowanego w Przedszkolu Miejskim z Oddziałem Żłobkowym w Wolinie. Wstęp : Matematyka w przedszkolu jest nieodzownym elementem życia codziennego każdego
Bardziej szczegółowoAkademia Młodego Ekonomisty. Techniki szybkiego uczenia się Praktyczne zastosowanie technik zapamiętywania. Sylwester Mariusz Pilipczuk.
Akademia Młodego Ekonomisty Techniki szybkiego uczenia się Praktyczne zastosowanie technik zapamiętywania Sylwester Mariusz Pilipczuk Uniwersytet w Białymstoku 24 listopada 2011 r. Cele: Zaznajomienie
Bardziej szczegółowoProgram zajęć artystycznych. klasa II gimnazjum
Program zajęć artystycznych klasa II gimnazjum Moduł I. Zajęcia teatralne i literackie. Moduł II. Zajęcia muzyczno - ruchowe. Moduł III. Zajęcia plastyczne. Opracowała : Beata Sikora Sztuka jest wieczną
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 3 wstępnej wersji produktu finalnego. Program zajęć szkoleniowych i superwizji dla Asystentów Osoby Niepełnosprawnej w CAS
Załącznik nr 3 wstępnej wersji produktu finalnego Program zajęć szkoleniowych i superwizji dla Asystentów Osoby Niepełnosprawnej w CAS I. Założenia podstawowego modułu szkoleniowego dla AON 2 II. Warsztat
Bardziej szczegółowoAleksy Awdiejew. Opublikowano w: Badanie i projektowanie komunikacji, red. Michał Grech i Anette Siemes, Wrocław 2013
Aleksy Awdiejew Opublikowano w: Badanie i projektowanie komunikacji, red. Michał Grech i Anette Siemes, Wrocław 2013 Proces komunikacji Materialnym przejawem procesu komunikacji jest tekst rozumiany bardzo
Bardziej szczegółowoKierunek Zarządzanie II stopnia Szczegółowe efekty kształcenia i ich odniesienie do opisu efektów kształcenia dla obszaru nauk społecznych
Kierunek Zarządzanie II stopnia Szczegółowe efekty kształcenia i ich odniesienie do opisu efektów kształcenia dla obszaru nauk społecznych Objaśnienie oznaczeń: Z efekty kierunkowe dla Zarządzania W wiedza
Bardziej szczegółowoArcheologia kognitywna
Wstęp Kognitywistyka Bibliografia Wstęp do archeologii 24 maja 2012 Wstęp Kognitywistyka Bibliografia Plan prezentacji 1 Kognitywistyka Kognitywistyka czyli nauki o poznaniu Baza wiedzy i mapa kognitywna
Bardziej szczegółowoAkademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie. Wydział Intermediów, Pracownia Audiosfery, Kraków 2015 K U L U K. Jakub Nowara (nr albumu 9430)
Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie Wydział Intermediów, Pracownia Audiosfery, Kraków 2015 K U L U K Jakub Nowara (nr albumu 9430) Promotor: prof. Marek Chołoniewski Spis treści: K U L
Bardziej szczegółowoProgram zajęć pozalekcyjnych dla dzieci z kl. I III wykazujących zainteresowanie tematyką przyrodniczą i geograficzną (praca z uczniem zdolnym)
Program zajęć pozalekcyjnych dla dzieci z kl. I III wykazujących zainteresowanie tematyką przyrodniczą i geograficzną (praca z uczniem zdolnym) Program przeznaczony do realizacji w roku szkolnym 2003/04
Bardziej szczegółowoOFERTA WARSZTATÓW PSYCHOEDUKACYJNYCH DLA SZKÓŁ
OFERTA WARSZTATÓW PSYCHOEDUKACYJNYCH DLA SZKÓŁ Rok szkolny 2013/2014 Pracownia SENSOS przeprowadza ambitne i bezpieczne programy szkoleniowe dla dziec i i młodzieży. Program każdego warsztatu jest dostosowany
Bardziej szczegółowoOferta szkoleniowa dla firm
Oferta szkoleniowa dla firm Skuteczna pamięć Ile razy zdarzyło Ci się zapomnieć imię nowopoznanej osoby? Czy z obawy przed zapomnieniem nie zmieniasz haseł i kodów PIN przez co niedostatecznie chronisz
Bardziej szczegółowoUmiejętności na ocenę dopuszczającą. Umiejętności na. ocenę dostateczną
Zagadnienie podstawy programowej lp Temat Treści nauczania. Wymagania edukacyjne. dopuszczającą dostateczną dobrą bardzo dobrą celującą 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 Wymagania edukacyjne z plastyki w kl.7. PZO.
Bardziej szczegółowoEFEKTYWNE SPOSOBY UCZENIA SIĘ
EFEKTYWNE SPOSOBY UCZENIA SIĘ Wielu rodziców znajduje się w sytuacji, gdy ich dziecko poświęca dużo czasu na naukę, natomiast jego wyniki szkolne nie są zadawalające. Wielokrotnie dzieci opowiadają, że
Bardziej szczegółowoDrama i Psychodrama - podstawowe pojęcia. Copyright by Danuta Anna Michałowska
Drama i Psychodrama - podstawowe pojęcia 1 psychodrama psyche + drama = "działanie duszy", metoda diagnozy i terapii, polegająca na improwizowanym odgrywaniu przez pacjenta w sytuacji terapeutycznej pewnych
Bardziej szczegółowoBadania marketingowe. - Konspekt wykładowy
Badania marketingowe - Konspekt wykładowy Badania marketingowe w logistyce Zakres materiału do egzaminu: 1. Wprowadzenie do przedmiotu - istota, przesłanki oraz użyteczność badań marketingowych 2. Informacja
Bardziej szczegółowoRola kultury w procesie wychowania dzieci i młodzieży Arteterapia i muzykoterapia
Rola kultury w procesie wychowania dzieci i młodzieży Arteterapia i muzykoterapia Definicja kultury Pojęcie kultura wywodzi się od słowa łacińskiego cultura czyli uprawa i oznacza ogół stworzonych przez
Bardziej szczegółowoWstęp. Przedmowa. 2o Psychologia rozwoju człowieka 63
Wstęp Przedmowa n 1. Cele, założenia i zastosowanie psychologii 13 1.1. Analiza zachowania i doznawania jako zadanie psychologii 14 1.2. Psychologia jako dziedzina badań 16 1.2.1. Cele badań naukowych
Bardziej szczegółowoO badaniach nad SZTUCZNĄ INTELIGENCJĄ
O badaniach nad SZTUCZNĄ INTELIGENCJĄ Wykład 7. O badaniach nad sztuczną inteligencją Co nazywamy SZTUCZNĄ INTELIGENCJĄ? szczególny rodzaj programów komputerowych, a niekiedy maszyn. SI szczególną własność
Bardziej szczegółowoWartość jest przedmiotem złożonym z materii i formy. Jej formą jest wartościowość, materią jest konkretna treść danej wartości.
Wartość jest przedmiotem złożonym z materii i formy. Jej formą jest wartościowość, materią jest konkretna treść danej wartości. N. Hartmann: Materia jest tylko tworem treściowym, który posiada wartościowość.
Bardziej szczegółowoJĘZYK OBCY NOWOŻYTNY PIERWSZY PODSTAWA PROGRAMOWA. Bronisława Niespor
JĘZYK OBCY NOWOŻYTNY PIERWSZY PODSTAWA PROGRAMOWA Bronisława Niespor INFORMACJE OGÓLNE Podstawa programowa kształcenia ogólnego w zakresie języka obcego wszystkich języków obcych i obejmuje następujące
Bardziej szczegółowoDydaktyka kognitywistyczna. Prof. dr hab. Grzegorz Karwasz Zakład Dydaktyki Fizyki Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Dydaktyka kognitywistyczna Prof. dr hab. Grzegorz Karwasz Zakład Dydaktyki Fizyki Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Co to jest kognitywistyka? Ogólnie, jest to nauka o umyśle człowieka, i jest to
Bardziej szczegółowoGłówne problemy kognitywistyki: Reprezentacja
Główne problemy kognitywistyki: Reprezentacja Wykład 4 Reprezentacja a koncepcje rozszerzonego umysłu i rozszerzonego narzędzia Andrzej Klawiter http://www.amu.edu.pl/~klawiter klawiter@amu.edu.pl Rozszerzone
Bardziej szczegółowoAutor scenariusza: Marzena Klimaszewska. Blok tematyczny: W świecie muzyki. Scenariusz nr 6
Autor scenariusza: Marzena Klimaszewska Blok tematyczny: W świecie muzyki Scenariusz nr 6 I. Tytuł scenariusza: Muzyka klasyczna. II. Czas realizacji: 2 jednostki lekcyjne. III. Edukacje (3 wiodące): polonistyczna,
Bardziej szczegółowoMagia komunikacji. - Arkusz ćwiczeń - Mapa nie jest terenem. Magia prostego przekazu
Magia komunikacji - Arkusz ćwiczeń - Mapa nie jest terenem Twoja percepcja rzeczywistości opiera się o uogólnionieniach i zniekształceniach. Oznacza to, że to, jak widzisz rzeczywistość różni się od rzeczywistości,
Bardziej szczegółowoPRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z MUZYKI
PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z MUZYKI Głównym celem przedmiotu "muzyka" jest zaznajomienie uczniów z zagadnieniami teorii muzyki i dorobkiem kultury muzycznej oraz wykształcenie podstawowych umiejętności
Bardziej szczegółowoSESJA NAUKOWA ODKRYWANIE UMYSŁU: LUDZKIE POZNANIE, EMOCJE, TWÓRCZOŚĆ I KOMUNIKACJA
16 października 2008 SESJA NAUKOWA ODKRYWANIE UMYSŁU: LUDZKIE POZNANIE, EMOCJE, TWÓRCZOŚĆ I KOMUNIKACJA Umysł ludzki jako produkt ewolucji godz. 10.00-10.30 prof. dr hab. Krzysztof Łastowski, Umysł ludzki
Bardziej szczegółowoKluczem do wiedzy wciąż jest czytanie. Wiele osób, choć umie czytać, nie czyta. muszą powstać w dzieciństwie.
Sukces człowieka zależy w dużej mierze od wiedzy. Kluczem do wiedzy wciąż jest czytanie. Wiele osób, choć umie czytać, nie czyta. Dlaczego? Ponieważ nawyk i potrzeba lektury Dlaczego? Ponieważ nawyk i
Bardziej szczegółowoWstęp do kognitywistyki
Wstęp do kognitywistyki Wykład I: Kognitywistyka z lotu ptaka Piotr Konderak konsultacje: poniedziałki, 11:10-12:40, p. 205 Strona przedmiotu: http://konderak.eu/wkg10.html W historii intelektualnej wszystko
Bardziej szczegółowoEFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU PSYCHOLOGIA JEDNOLITE STUDIA MAGISTERSKIE PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI
EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU PSYCHOLOGIA JEDNOLITE STUDIA MAGISTERSKIE PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI Symbol efektu kierunkowego K_W01 K_W02 K_W03 K_W04 K_W05 K_W06 K_W07 K_W08 Po ukończeniu studiów jednolitych
Bardziej szczegółowoWystawa MÓZG. Wystawa zaskakuje, bawi i ilustruje najnowsze osiągnięcia neuronauk.
Wystawa MÓZG Wystawa MÓZG Interaktywne, multimedialne laboratorium, w którym młodzież i dorośli zdobywają wiedzę na temat własnego umysłu, uczestnicząc w zaskakująych grach i testach. Realizuje wybrane
Bardziej szczegółowoTWOJE PIERSI. opis praktyk PDF 3
TWOJE PIERSI opis praktyk PDF 3 TY I TWOJE PIERSI Przygotuj się do tego ćwiczenia. Zapewnij sobie chwilę samotności, aby nikt i nic Ci nie przeszkadzało. Zadbaj aby w pomieszczeniu, w którym jesteś było
Bardziej szczegółowoNowe pytania egzaminacyjne
Nowe pytania egzaminacyjne 1. Jakie jest znaczenie genetyki behawioralnej w badaniach psychologicznych? 2. Wyjaśnij pojęcie funkcjonalnej asymetrii mózgu i omów jak zmieniały się poglądy na ten temat.
Bardziej szczegółowoIWM czyli Indywidualny Wzorzec Myślenia. Prowadzenie: Barbara Matusik Doradca metodyczny ds.doradztwa zawodowego
IWM czyli Indywidualny Wzorzec Myślenia Prowadzenie: Barbara Matusik Doradca metodyczny ds.doradztwa zawodowego Gorzów Wlkp., 26.08.2016 Wzorzec myślenia To indywidualny sposób odbierania, przetwarzania
Bardziej szczegółowoAkademia Młodego Ekonomisty
Akademia Młodego Ekonomisty Kreatywność, czyli jak być twórczym na co dzień Beata Skowrońska Uniwersytet w Białymstoku 13 marca 2014 r. Co to jest? kreatywność, kreatywne myślenie proces umysłowy pociągający
Bardziej szczegółowoSłuchajmy w stereo! Dlaczego lepiej jest używać dwóch aparatów słuchowych zamiast jednego
Słuchajmy w stereo! 8 Dlaczego lepiej jest używać dwóch aparatów słuchowych zamiast jednego 1 Broszura ta jest ósmą z serii broszur firmy Widex poświęconych słuchowi i tematom z nim związanym 2 Słyszeć
Bardziej szczegółowo1 Dziecko partnerem w komunikacji Justyna Mach
1 2 Spis treści Wstęp......5 Rozdział I: Komunikacja interpersonalna......7 Rozdział II: Komunikacja niewerbalna.... 16 Rozdział III: Analiza transakcyjna.... 24 Rozdział IV: Jak rozmawiać z dzieckiem....
Bardziej szczegółowoTerapeutyczne właściwości plastycznej ekspresji twórczej u dzieci.
Terapeutyczne właściwości plastycznej ekspresji twórczej u dzieci. Oddziaływanie przez sztukę jest uznaną i cenioną formą terapii. Dzieje się tak, ponieważ zarówno muzyka jak i plastyka poruszają w człowieku
Bardziej szczegółowo10/4/2015 CELE ZAJĘĆ PLAN ZAJĘĆ METODY BADAŃ SPOŁECZNYCH WYKŁAD 1: ZAJĘCIA WPROWADZAJĄCE
METODY BADAŃ SPOŁECZNYCH WYKŁAD 1: ZAJĘCIA WPROWADZAJĄCE dr Agnieszka Kacprzak CELE ZAJĘĆ Jak w poprawnie metodologiczny sposób rozwiązywać problemy pojawiające się w nauce i w biznesie? Jak definiować
Bardziej szczegółowoTrzy filary motywacji wewnętrznej: jak je budować? Joanna Steinke-Kalembka
Trzy filary motywacji wewnętrznej: jak je budować? Joanna Steinke-Kalembka Czym jest motywacja wewnętrzna? motywacja to coś, co pobudza nas do działania i powoduje, że możemy w tym działaniu wytrwać. Motywacja
Bardziej szczegółowoI. TEST SPRAWDZAJĄCY WIELOSTOPNIOWY : BODŹCE I ICH ODBIERANIE
I. TEST SPRAWDZAJĄCY WIELOSTOPNIOWY : BODŹCE I ICH ODBIERANIE INSTRUKCJA Test składa się z 28 pytań. Pytania są o zróżnicowanym stopniu trudności, ale ułożone w takiej kolejności aby ułatwić Ci pracę.
Bardziej szczegółowoKATEGORIA OBSERWATORA A PROCES WIZUALIZACJI
Grażyna Habrajska Uniwersytet Łódzki KATEGORIA OBSERWATORA A PROCES WIZUALIZACJI Opublikowano w: Komunikacja wizualna w przestrzeni publicznej, red. Anna Obrębska, Łódź 2009, s. 9-19 Kategoria obserwatora
Bardziej szczegółowoKRYTERIA OCENIANIA KLASA I
KRYTERIA OCENIANIA KLASA I EDUKACJA POLONISTYCZNA 6 - poziom wysoki Wypowiadanie się Pisanie tworzy spójną, kilkuzdaniową wypowiedź; używając bogatego słownictwa, dostrzega i tworzy związki przyczynowo
Bardziej szczegółowoPsychologiczne problemy kwalifikacji pacjenta do przeszczepienia nerki.
Zakład Nauczania Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Wydział Nauk o Zdrowiu, WUM Klinika Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej, SKDJ Psychologiczne problemy kwalifikacji pacjenta do przeszczepienia nerki.
Bardziej szczegółowoReferat: Krytyczne czytanie w polonistycznej edukacji wczesnoszkolnej
Propozycje zintegrowanych programów edukacji zatwierdzone przez Ministra Edukacji Narodowej do użytku szkolnego odpowiadają założeniom uprzednio opracowanej przez MEN Podstawie programowej kształcenia
Bardziej szczegółowoPrzedmiotowy system oceniania z wiedzy o kulturze
IT Przedmiotowy system oceniania z wiedzy o kulturze I. Informacje ogólne 1. Obowiązkiem ucznia jest posiadanie podręcznika (jeden na ławkę) oraz zeszytu ćwiczeń. 2. Brak ćwiczeń uczeń jest zobowiązany
Bardziej szczegółowo