Jakość życia starszych mieszkańców miasta i gminy Sztum korzystających z pielęgniarskiej opieki środowiskowej

Transkrypt

1 Probl Zarzeczna-Baran Hig Epidemiol M i wsp. 2008, Jakość 89(4): życia starszych mieszkańców miasta i gminy Sztum korzystających z pielęgniarskiej Jakość życia starszych mieszkańców miasta i gminy Sztum korzystających z pielęgniarskiej opieki środowiskowej Life quality of old inhabitants of the town and the commune of Sztum under the care of district nurses MARZENA ZARZECZNA-BARAN 1/, MARIOLA BAKIERSKA 2/, BARBARA TRZECIAK 3/, JOLANTA PĘGIEL-KAMRAT 1/ 1/ Akademia Medyczna w Gdańsku, Zakład Zdrowia Publicznego i Medycyny Społecznej 2/ NZOZ Grupowych Praktyk Pielęgniarskich Środowiskowo-Rodzinnych w Sztumie 3/ Akademia Medyczna w Gdańsku, Zakład Medycyny Rodzinnej Wprowadzenie. Starzenie się społeczeństw wymusza wzrost zainteresowania życiem osób w wieku podeszłym. Odpowiedni kierunek tego zainteresowania może przyczynić się do poprawy jakości życia seniorów. Cel pracy. Przedstawienie jakości życia ludzi w starszym wieku, objętych środowiskową opieką pielęgniarską w mieście i gminie Sztum. Materiał i metodyka. Badanie przeprowadzono wśród ponad sześćdziesięcioczteroletnich podopiecznych pielęgniarek środowiskowych. Dane zebrano przy pomocy sondażu diagnostycznego. Ankieta zawierała 30 pytań. Wyniki. Większość badanych miała lat (53%) i mieszkała w mieście (60%). Przeważały osoby posiadające dzieci (95%). Większość (65%) mieszkała wraz z rodziną, z którą z reguły miała dobre (48%) lub bardzo dobre (41%) relacje. Głównie (89%) z jej strony otrzymywała wsparcie. Seniorzy najbardziej samodzielni byli podczas czynności higienicznych (77%), a najmniej w robieniu zakupów (50%). W większości byli zadowoleni z życia (81%). Istotnym czynnikiem kształtującym ocenę jakości życia jest stan zdrowia dostateczny (49%) lub dobry (22%). Wnioski. Niezależnie od stopnia samodzielności badani wysoko oceniają jakość swojego życia. Ocena ta zależy od możliwości uzyskania pomocy innych osób i od stanu zdrowia. Zgodnie ze zmianami oceny jakości życia zmienia się poczucie osamotnienia narasta przy niskiej ocenie jakości życia a maleje wraz z poprawą relacji w rodzinie. Słowa kluczowe: pielęgniarstwo, ludzie starzy, jakość życia Introduction. The ageing process of societies influences the increase of interest in the life of elderly people. Directed properly, this interest may lead to an improvement in the life quality of people of advanced age. Aim. Presentation of the life quality of elderly people provided with the district nursing care in the city and district of Sztum. Materials & methodology. The research was conducted among patients aged over 64 years, cared for by the district nurses. The data was collected by means of a diagnostic survey. The questionnaire consisted of 30 questions. Results. The majority of respondents are aged years (53%) and live in a city (60%). People with offspring constitute the majority (95%). Most respondents (65%) live with a family, usually having good (48%) or very good (41%) family relations. The respondents receive support mostly from the family members (89%). Seniors are most self-reliant during hygienic activities (77%) and least self-reliant in doing shopping (50%). The majority of seniors are satisfied with life (81%). A significant factor influencing the assessment of life quality is health status adequate (49%) or good (22%). Conclusions. Regardless the self-reliance level, respondents highly evaluate their life quality. It depends on the possibility of obtaining help from other people, as well as on their own health status. The feeling of loneliness changes with the changes in the assessment of the life quality it increases with low assessment of the life quality and decreases with an improvement in family relations. Key words: nursing, old people, life quality Probl Hig Epidemiol 2008, 89(4): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence dr n. med. Marzena Zarzeczna-Baran Zakład Zdrowia Publicznego i Medycyny Społecznej Akademia Medyczna w Gdańsku. al. Zwycięstwa 42A tel: , fax: mazar@ang.gda.pl Wstęp Starzenie się społeczeństw jest znamienną cechą postępu cywilizacyjnego i złożonym procesem demograficznym przebiegającym w coraz szybszym tempie. Powodem takiej sytuacji jest malejąca dzietność oraz wzrastająca długość życia. Demografowie przewidują, że najbliższe dekady będą charakteryzowały się nieustannym wzrostem liczby ludzi starszych i wydłużeniem fazy starości [1]. Według Głównego Urzędu Statystycznego liczba ludności Polski na koniec 2006 r. wynosiła 38,1 mln. Prognozy mówią o zmniejszeniu tej liczby o 1 mln osób

2 512 Probl Hig Epidemiol 2008, 89(4): do 2020 r., w roku 2030 liczba mieszkańców Polski ma osiągnąć wartość 35,7 mln [2,3]. GUS podaje także, że od 1992 r. obserwuje się w Polsce wzrost średniej długości trwania życia. W 2005 r. przeciętne trwanie życia wynosiło 70,8 lat dla mężczyzn oraz 79,4 lat dla kobiet. W porównaniu do początku lat 90-tych XX w. trwanie życia wydłużyło się o 4,3 roku dla mężczyzn oraz o prawie 4 lata dla kobiet [2]. Starość cechuje znaczny spadek zdolności adaptacyjnych człowieka w wymiarze biologicznym i psychospołecznym, postępujące ograniczenie samodzielności życiowej oraz stopniowe nasilenie się zależności od otoczenia [4]. Ludzie wraz z wiekiem coraz bardziej boją się zmian, a gdy już one nastąpią trudniej się do nich adaptują i bardzo je przeżywają. Dlatego bardzo ważne jest to aby, jeśli tylko mają taką wolę, mogli przebywać w znanym sobie środowisku, w otoczeniu bliskich, życzliwych, gotowych służyć im pomocą osób. Ich własne środowisko jest im dobrze znane i czują się w nim bezpieczni, co z kolei rzutuje na inne aspekty ich życia. Pielęgniarka środowiskowo-rodzinna to osoba wypełniająca funkcje pielęgnacyjne wobec wszystkich członków rodziny w środowisku ich życia i zamieszkania, w sytuacji zdrowia, choroby, a także hospitalizacji domowej i opiece terminalnej. Podstawowym celem działań, stanowiącym kryterium oceny jej pracy, jest uzyskanie korzystnej zmiany stanu zdrowia oraz zwiększenie potencjału zdrowia poszczególnych członków rodziny [5]. Wraz z wiekiem pogarsza się sprawność w zakresie wykonywania czynności życia codziennego, mobilności, funkcji poznawczych oraz sprawności emocjonalnej. Wszystko to stanowi przyczynę uzależnienia osób starszych od pomocy opiekunów rodzinnych i wzrostu zapotrzebowania na opiekę pielęgniarską [6]. Zasadniczym celem aktywności prozdrowotnej wśród osób starszych jest poprawa jakości ich życia. Prowadzi do tego podejmowanie działań sprzyjających pomyślnemu modelowi starości. Charakteryzująca wiek starszy polipatologia i pogarszająca się stopniowo wydolność funkcjonalna powoduje, że jest to grupa pacjentów wymagająca specyficznej opieki i podejścia ze strony personelu pielęgniarskiego [7]. Według WHO w ramach promocji zdrowia u ludzi w starszym wieku podstawowymi kierunkami działań powinny być: przedłużenie aktywności i niezależnego samodzielnego życia; zapewnienie systemu opieki wpierającego niezależność jednostki i gwarantującego odpowiednią jakość życia; działania powodujące opóźnienie rozpoczęcia udzielania świadczeń medycznych i opiekuńczych (zapobieganie zaburzeniom fizycznym, psychicznym i jatrogennym, lub ich łagodzenie); wspieranie systemu opieki domowej; zmniejszenie bólu i stresu w terminalnej fazie choroby [8,9]. Profilaktyka natomiast obejmuje działania skupiające się na zapobieganiu chorobom i wczesnym wykrywaniu zaburzeń, co pozwala na szybsze podjęcie leczenia i zwiększenie efektywności terapii, jak również zmniejszenie ryzyka wystąpienia powikłań. Istnieją trzy poziomy oddziaływań profilaktycznych: 1. profilaktyka pierwotna (zapobieganie chorobom, inwalidztwu, wypadkom), 2. profilaktyka wtórna (powstrzymywanie rozwoju objawów choroby) oraz 3. trzeciorzędowa (zapobieganie negatywnym skutkom chorób) [9]. Szczególną troską powinny być objęte osoby starsze z tzw. grup ryzyka, w tym osoby w zaawansowanej starości (powyżej 75 lat), zamieszkujące samotnie, bezdzietne, niedawno owdowiałe, nie posiadające rodziny oraz w trudnej sytuacji materialnej [10]. Cele pracy Przedmiotem badań jest ocena jakości życia ludzi w starszym wieku (powyżej 65 roku życia) korzystających z usług pielęgniarek środowiskowo-rodzinnych na terenie miasta i gminy Sztum. Cele szczegółowe to: 1. poznanie warunków życia badanych osób, 2. określenie ich samodzielności oraz pomocy ze strony osób trzecich, 3. ustalenie, w jakim stopniu wsparcie społeczne wpływa na ocenę jakości życia. W tym celu postawiono następujące hipotezy: 1. niezależnie od stopnia samodzielności ludzi starszych podczas czynności higieniczno-pielęgnacyjnych, wysoko oceniają oni swoją jakość życia; 2. niezależnie od tego czy osoby starsze mogą liczyć na pomoc osób trzecich, wysoko oceniają swoją jakość życia; 3. niezależnie od tego jak ankietowani oceniają jakość swojego życia, czują się osamotnieni; 4. ankietowani czują się osamotnieni niezależnie od tego, jakie mają relacje ze swoją rodziną; 5. ankietowani wysoko oceniają jakość swojego życia, niezależnie od oceny stanu zdrowia. Materiał i metodyka badań W celu określenia jakości życia ludzi starszych oraz tego, co ma na nią wpływ przeprowadzono badanie wśród mieszkańców miasta i gminy Sztum, korzystających z opieki pielęgniarek środowiskowych i spełniających kryteria wiekowe. Dobór osób miał charakter losowy. Badanie trwało od stycznia do kwietnia 2007 r. i objęło 100 osób. Ankieta, którą posłużono się w badaniach, została skonstruowana na potrzeby tej

3 Zarzeczna-Baran M i wsp. Jakość życia starszych mieszkańców miasta i gminy Sztum korzystających z pielęgniarskiej pracy. Zawierała ona 30 zróżnicowanych (otwartych i zamkniętych) pytań. Ankiety zostały wypełnione w trakcie indywidualnej rozmowy z każdym z respondentów. Do weryfikacji hipotez posłużono się testem niezależności χ 2. Wyniki i ich omówienie Objętych badaniem seniorów podzielono na trzy grupy wiekowe 1) od 65 do74 roku życia, 2) od 75 do 89 r. ż. oraz 3) od 90 r. ż. wzwyż. Wśród badanych najliczniejszą grupę stanowiły osoby w wieku lat 53%, w przedziale wiekowym lata było 43% badanych. Natomiast tylko 4 osoby znalazły się w grupie ludzi sędziwych, którzy osiągnęli co najmniej 90 lat. Zgodnie z demograficzną prawidłowością wśród ankietowanych przeważały kobiety (71%). Badani najczęściej byli wdowcami (52%), zaś współmałżonka miało 46% ankietowanych osób. Ponadto było po 1% osób rozwiedzionych i stanu wolnego. Wśród ankietowanych przeważali (60%) mieszkańcy miasta. Jeśli chodzi o wykształcenie, to w badanej grupie najwięcej było osób, które zakończyły edukację na szkole podstawowej (60%). Wykształceniem średnim legitymowało się 19% respondentów a zawodowym 16%. Natomiast wykształcenie wyższe posiadało jedynie 5% ankietowanych. Znakomita większość ankietowanych (95%) posiadała dzieci (tab. I). W większości ich rodziny można było zaliczyć do rodzin wielodzietnych, tzn. posiadających troje lub więcej dzieci (65% badanych). Większość tych dzieci nadal żyje. Tabela I. Ankietowani według posiadania dzieci Table I. Respondents according to offspring Posiadanie dzieci/having children N % Tak Yes 95 95,0 Nie No 5 5,0 Razem Total ,0 Przedmiotem zainteresowania był również sposób zamieszkiwania starszych ludzi. Wśród 100 ankietowanych 35% mieszkało samotnie, natomiast 65% wspólnie z rodziną, z czego 33% z małżonkiem, 30% z dziećmi, a 2% z wnukami (tab. II). Tabela II. Ankietowani według sposobu zamieszkania Table II. Respondents according to the way of living Sposób zamieszkania/way of living N % Samotnie Alone 35 35,0 Wspólnie z małżonkiem With a spouse 33 33,0 Wspólnie z dzieckiem With a child 30 30,0 Wspólnie z wnukiem With a grandchild 2 2,0 Razem Total ,0 Postanowiono również dowiedzieć się jak seniorzy oceniali swoje relacje z rodziną. Przeważały oceny pozytywne. Najwięcej było ocen dobrych 48%, niewiele mniej (41%) bardzo dobrych, a 5% obojętnych. Niestety 6 osób swoje relacje z rodziną oceniło jako złe (tab. III). Tabela III. Ankietowani według oceny relacji z rodziną Table III. Respondents according to the assessment of family relations Ocena relacji z rodziną N % /Assessment of family relations Bardzo dobre Very good 41 41,0 Dobre Good 48 48,0 Obojętne Indifferent 5 5,0 Złe Bad 6 6,0 Razem Total ,0 Jednym z najistotniejszych obszarów naszego zainteresowania był stopień sprawności i samodzielności ludzi starszych, oceniany na podstawie kilku podstawowych czynności. Jako pierwszą badano samodzielność podczas czynności higieniczno-pielęgnacyjnych. Stwierdzono, że w tym względzie badani wykazują największą samodzielność. Tylko 12% z nich potrzebowało pomocy osób trzecich, a 88% osób utrzymywało higienę osobistą samodzielnie, z czego 77% bez wysiłku, a 11% z wysiłkiem. Następnie zapytano o samodzielność w zakresie sprzątania. Tu wyniki były już nieco gorsze. Bez problemu porządek w mieszkaniu samodzielnie utrzymywało 52% respondentów, kolejnych 14% sprzątało samodzielnie, lecz z dużym wysiłkiem, natomiast 34% badanych korzystało z pomocy innych osób. Jeśli chodzi o następną badaną sprawność, przyrządzanie posiłków to 75% ankietowanych deklarowało samodzielność w tym względzie, w tym 60% przyrządzało posiłki bez wysiłku, a 15% z dużym wysiłkiem. Z pomocy osób trzecich korzystał co czwarty badany. Jeśli chodzi o wychodzenie z domu to samodzielność wykazywało 73% badanych, z czego 54% nie odczuwało ograniczeń w tym zakresie, a 19% poruszało się poza domem z wysiłkiem. Grupę 27 osób stanowili seniorzy, którzy bez pomocy osób trzecich nie wychodzili z domu. Największą zależność od osób trzecich zauważa się w przypadku robienia zakupów. Czynności tej nie wykonywała połowa ankietowanych, 3% wykonywała ją z dużym wysiłkiem, a 47% samodzielnie zaopatrywała swoje gospodarstwa domowe w potrzebne produkty (tab. IV). Postanowiono również dowiedzieć się, na kogo starsi ludzie mogli liczyć w razie konieczności pomocy. Zdecydowana większość z nich (89%) podawała,

4 514 Probl Hig Epidemiol 2008, 89(4): Tabela IV. Samodzielność badanych przy wykonywaniu czynności codziennych Table IV. Respondents self-reliance during everyday activities Stopień samodzielności /Level of self-reliance Higiena i pielęgnacja /Hygiene and care Sprzątanie /Cleaning Posiłki /Meals Zakupy /Shopping Wychodzenie z domu /Going out N % N % N % N % N % Samodzielnie/Self-reliant 77 77, , , , ,0 Z wysiłkiem/with effort 11 11, , ,0 3 3, ,0 Z pomocą osób trzecich /With other people s help 12 12, , , , ,0 że wsparcie otrzymuje głównie ze strony rodziny, dalszych 6% spodziewało się pomocy ze strony znajomych. Pojedyncze osoby wskazywały głównie na pomoc instytucjonalną, tj. pielęgniarkę, pracowników pomocy doraźnej, itp. (tab. V). Tabela V. Na kogo badani mogą liczyć w razie potrzeby* Table V. People on whom the respondents may rely when in need* Osoby, na które mogą liczyć/people on whom they may rely N % Rodzina/Family 93 89,0 Znajomi/Friends 6 6,0 Pogotowie ratunkowe/emergency ambulance service 1 1,0 Pielęgniarka środowiskowa/environmental nurse 1 1,0 Opiekunka/Caregiver 2 2,0 Inne/Other 1 1,0 *Liczba odpowiedzi jest większa od 100, ponieważ niektórzy seniorzy podali więcej niż jedną odpowiedź *Number of responses is higher than 100 because some seniors gave more than one response Z kolei zapytano badanych o poczucie osamotnienia. Większość respondentów (68%) podawała, że nie odczuwa osamotnienia. Jednak, niestety, aż 32% badanych sygnalizowało takie odczucia (tab. VI). Tabela VI. Badani według poczucia osamotnienia Table VI. Respondents according to the feeling of loneliness Poczucie osamotnienia/feeling of loneliness N % Tak/Yes 32 32,0 Nie/No 68 68,0 Respondentów zapytano także o zadowolenie z dotychczasowego życia. Zdecydowana większość badanych (81%) była zadowolona z minionych lat życia, jednak 19% niestety nie (tab. VII). Tabela VII. Zadowolenie z dotychczasowego życia Table VII. Satisfaction with current life Zadowolenie/Satisfaction N % Tak/Yes 81 81,0 Nie/No 19 19,0 Bardzo ważne było jak ludzie starsi oceniają stan swojego zdrowia. Prawie połowa 49% badanych oceniła go jako dostateczny, 22% jako dobry, ale aż 29% jako zły (tab. VIII). Tabela VIII. Badani według oceny stanu swojego zdrowia Table VIII. Respondents according to the assessment of their health status Ocena Assessment N % Dobry/Good 22 22,0 Dostateczny/Adequate 49 49,0 Zły/Bad 29 29,0 Bardzo istotne było zbadanie, jak ankietowani oceniają jakość swojego życia. Tylko 2% badanych oceniało ją jako bardzo dobrą, natomiast jako dobre swoje życie oceniło zaskakująco dużo, bo 49% badanych. Niewiele mniej (43% badanych) oceniało jakość swojego życia jako dostateczną, a 6% jako złą (tab. IX). Tabela IX. Ankietowani według oceny jakości swojego życia Table IX. Respondents according to the assessment of their life quality Ocena/Assessment N % Bardzo dobra Very good 2 2,0 Dobra/Good 49 49,0 Dostateczna/Adequate 43 43,0 Zła/Bad 6 6,0 Weryfikacja hipotez Założono, że ankietowani wysoko oceniają jakość swojego życia, niezależnie od stopnia samodzielności podczas czynności higieniczno-pielęgnacyjnych. Okazało się, że różnice odsetkowe zobrazowane w tabeli X nie są istotne statystycznie, na co wskazuje fakt, iż χ 2 obliczone jest mniejsze niż χ 2 krytyczne. Tak więc hipoteza ta została potwierdzona. Założono również, że badani wysoko oceniają jakość swojego życia niezależnie od tego czy mogą liczyć na pomoc osób trzecich jak też niezależnie od stanu swojego zdrowia. Wykazano jednak statystycznie istotne różnice. Okazało się, że w obu przypadkach χ 2 obliczone jest większe od χ 2 krytycznego, co wskazuje na zależność między oceną jakości życia a wsparciem środowiskowym (tab. XI) oraz między oceną jakości

5 Zarzeczna-Baran M i wsp. Jakość życia starszych mieszkańców miasta i gminy Sztum korzystających z pielęgniarskiej Tabela X. Ocena jakości życia w zależności od samodzielności w zakresie czynności higienicznych Table X. Assessment of life quality according to self-reliance in hygienic activities Jakość życia/stopień samodzielności /Life quality/level of self-reliance Wykonuję samodzielnie /I do it by myself Wykonuję z dużym wysiłkiem /I do it with great effort Potrzebuję pomocy osób trzecich /I need other people s help N % N % N % Bardzo dobra/very good 2 2,6 0 0,0 0 0,0 Dobra/Good 41 53,2 4 36,4 4 33,3 Dostateczna/Adequate 30 39,0 7 63,6 6 50,0 Zła/Bad 4 5,2 0 0,0 2 16,7 Razem/Total , , ,0 χ 2 obl. = 6,377, χ2 kryt. (0,05;6) = 12,592, χ2 < χ 2 (0,05;6) Tabela XI. Ocena jakości życia w zależności od uzyskiwanej pomocy Table XI. Assessment of life quality according to the obtained help Jakość życia/pomoc Na rodzinę/from family Na znajomych/from friends Inne/Other /Quality of life / help N % N % N % Bardzo dobra Very good 2 2,2 0 0,0 0 0,0 Dobra Good 47 50,5 3 50,0 0 0,0 Dostateczna Adequate 40 43,0 3 50,0 1 20,0 Zła Bad 4 4,3 0 0,0 4 80,0 Razem Total , , ,0 χ 2 = 39,282, χ 2 (0,05;6) = 12,592, χ2 > χ 2 (0,05;6) życia a stanem zdrowia (tab. XII). W przypadku obliczeń dotyczących stanu zdrowia pominięto odpowiedź bardzo dobry, ponieważ ankietowani nie zaznaczyli takich odpowiedzi a wpisanie tylu zer mogłoby zafałszować wyniki. Z kolei postanowiono sprawdzić, czy poczucie osamotnienia zależne jest oceny jakości życia lub od relacji z rodziną. Założono, że jest to uczucie uniwersalne, dotyczące każdej starszej osoby. Jak się okazało poczucie osamotnienia znamiennie częściej dotyczy badanych, którzy nisko oceniają jakość swojego życia i jest to różnica istotna statystycznie (tab. XIII). Jednocześnie osoby, które mają odpowiednie relacje ze swoją rodziną istotnie częściej nie czują się osamotnione (tab. XIV). Tabela XII. Ocena jakości życia w zależności od stanu zdrowia Table XII. Assessment oflife quality according to health status Jakość życia/stan zdrowia /Life quality/health status Dobry /Good Dostateczny /Adequate Zły /Bad N % N % N % Bardzo dobra/very good 0 0,0 0 0,0 2 6,9 Dobra/Good 16 72, , ,5 Dostateczna/Adequate 4 18, , ,6 Zła/Bad 2 9,1 4 8,2 0 0,0 Razem/Total , , ,0 χ 2 = 16,024, χ 2 (0,05;6) = 12,592, χ2 >χ 2 (0,05;6) Tabela XIII. Ocena jakości życia w zależności od poczucia osamotnienia Table XIII. Assessment of life quality according to the feeling of loneliness Jakość życia/osamotnienie Tak/Yes Nie No /Life quality/loneliness N % N % Bardzo dobra Very good 0 0,0 2 2,9 Dobra Good 7 21, ,8 Dostateczna Adequate 20 62, ,8 Zła Bad 5 15,6 1 1,5 Razem Total , ,0 χ 2 = 19,435, χ 2 (0,05;3) = 7,815, χ2 > χ 2 (0,05;3) Tabela XIV. Ocena poczucia osamotnienia w zależności od relacji rodzinnych Table XIV. Assessment of feeling of loneliness according to family relations Osamotnienie/relacje rodzinne /Loneliness/family relations Bardzo dobre /Very good Dobre /Good Obojętne /Indifferent Złe /Bad N % N % N % N % Tak Yes 7 17, ,5 3 60,0 4 66,7 Nie No 34 82, ,5 2 40,0 2 33,3 Razem Total , , , ,0 χ 2 = 9,981, χ 2 (0,05;3) = 7,815, χ2 > χ 2 (0,05;3) Dyskusja Zainteresowanie medycyną starości rozpoczęło się już na przełomie XIX i XX wieku. Uświadomiono sobie, że dużo ważniejsze od wydłużenia życia jest zapewnienie zdrowej starości. Popularne stawało się hasło: Dodać życia do lat, a nie lat do życia. Znaczne

6 516 Probl Hig Epidemiol 2008, 89(4): wydłużanie się życia ludzkiego obserwowane w wielu krajach świata zasadniczo wpływa na wzrost liczby osób w zaawansowanym wieku. Ten stan rzeczy stał się wyzwaniem nie tylko dla medycyny, lecz także dla polityki społecznej i ekonomii. U progu XXI wieku problemy ludzi starych stają się jednym z priorytetowych zadań stojących przed ludzkością. Bardzo istotnym elementem wyznaczającym jakość życia osób starszych jest subiektywna ocena stanu zdrowia. To właśnie samoocena stanu zdrowia okazała się w wielu badaniach nie tylko niezależnym czynnikiem warunkującym długość życia, ale także wskaźnikiem aktywności społecznej. Z naszych badań także wynika ta zależność. Prawie połowa badanych (49%) oceniła swój stan zdrowia jako dostateczny, 22% jako dobry, a 29% jako zły. Analiza danych pozwoliła na wysunięcie wniosku, że ludzie oceniają jakość swojego życia w zależności od stanu zdrowia [11]. Obuchowski uważa, że człowiek samodzielnie decyduje o polepszeniu lub pogorszeniu jakości życia kierując własną egzystencją. Człowiek powinien zawsze dążyć do możliwie największej niezależności i zadowolenia ze swojego życia [12]. Satysfakcja życiowa niewątpliwie rzutuje na jakość życia. Ludzie, którzy są zadowoleni i mają satysfakcjonujące relacje społeczne, cechują się wysoką oceną jakości życia [13]. Analiza danych uzyskanych w toku badań wykazuje, że większość ludzi starszych (81%) jest zadowolona ze swego życia i ma dobre (48%), a nawet bardzo dobre (41%) relacje z rodziną. Wyniki te pozwalają przypuszczać, że ma to wpływ na dobrą ocenę jakości ich życia (49%). Poza tym duży wpływ na jakość życia ma wsparcie społeczne. Z badań Głębockiej i Sarzyńskiej z 2005 roku wynika, że najważniejsze dla ewaluacji jakości życia przez seniorów jest wsparcie ze strony sąsiadów, a najsłabszą grupą wsparcia społecznego są partnerzy życiowi [13]. Wyniki niniejszej pracy są jednak diametralnie różne, gdyż dla przeważającej większości badanych (89%) źródłem wsparcia jest rodzina. Bardzo ważna w życiu człowieka jest jego samodzielność. Z badań Zarzecznej-Baran przeprowadzonych w 1998 roku wśród długowiecznych mieszkańców Sopotu wynika, że seniorzy największą samodzielność wykazywali w zakresie higieny osobistej, bieżącego utrzymania porządku i wychodzenia z domu, a na pomoc najczęściej liczyli przy sprzątaniu, zakupach i przygotowaniu posiłków [14]. Wyniki obecnych badań są dość zbieżne, gdyż seniorzy ze Sztumu najbardziej samodzielni byli podczas czynności higieniczno-pielęgnacyjnych (77%), przyrządzaniu posiłków (60%) i wychodzenia z domu (54%), a najczęściej pomocy potrzebowali w robieniu zakupów (50%) i sprzątaniu (34%). Ponadto ustalono, że ludzie starsi wysoko oceniają swoją jakość życia niezależnie od stopnia samodzielności podczas czynności higieniczno-pielęgnacyjnych. Kolejnym, niezwykle istotnym elementem kształtującym jakość życia ludzi jest poczucie osamotnienia, które nie jest równoznaczne z samotnością, izolacją, czy odosobnieniem. Jest to raczej brak kontaktu z innymi ludźmi spowodowany zerwaniem związków [15]. Problem ten dotyczy szczególnie osób, które straciły pracę czy współmałżonka, co jest częstym udziałem ludzi w omawianym przedziale wiekowym. W tej dziedzinie badania własne wykazały, że ludzie w większości (68%) nie czują się osamotnieni. Niewątpliwie ma to związek z tym, że 46% badanych żyje w związku małżeńskim, 95% ma dzieci i 41% seniorów ma bardzo dobre, a 48% dobre relacje z rodziną. Ponadto wykryto następującą zależność: osoby, które mają odpowiednie relacje ze swoją rodziną nie czują się osamotnione, a te, które nisko oceniają jakość swojego życia częściej czują osamotnienie. W pracy z osobami starszymi najistotniejsze wydaje się przeciwdziałanie izolacji społecznej i wykluczeniu. Według Zaorskiej człowiek nie może trwać długo w osamotnieniu, gdyż niesie to za sobą wiele rozczarowań i rozgoryczenia, a w konsekwencji przyśpiesza starzenie i śmierć. Twierdzi ona również, z czym nie sposób się nie zgodzić, że dla każdego dom rodzinny powinien być azylem, gwarantem miłości, ciepła, bezpieczeństwa. Wraz z upływem lat dom nabiera coraz większego znaczenia, by w wieku starszym stać się absolutnym priorytetem. Starzy ludzie potrzebują rodziny jak powietrza, ponieważ bez niej szybko tracą sens życia [16]. Badania Sawickiej, opisane przez Susłowską, dowiodły wpływ osamotnienia na negatywną ocenę życia niezależnie od płci badanych. Osamotnienie wyrażało się brakiem kontaktu z bliskimi oraz poczuciem, że obecna sytuacja życiowa jest koniecznością a nie wynikiem własnego wyboru. Poza tym wykazała w swych badaniach podobnie jak Susłowska, iż duży wpływ na ocenę przeszłości mają aktualne warunki życia [17]. Wnioski 1. Ludzie starsi wysoko oceniają jakość swego życia niezależnie od stopnia samodzielności podczas czynności higieniczno-pielęgnacyjnych. 2. Stopień oceny jakości życia zależy od tego czy ankietowani mogą liczyć na pomoc innych osób. 4. Ludzie starzy nisko oceniający jakość swojego życia czują się bardziej osamotnieni. 5. Osoby, które mają odpowiednie relacje ze swoją rodziną, nie czują się osamotnione. 6. Ankietowani jakość swojego życia oceniają w zależności od stanu zdrowia.

7 Zarzeczna-Baran M i wsp. Jakość życia starszych mieszkańców miasta i gminy Sztum korzystających z pielęgniarskiej Piśmiennictwo / References 1. Synak B. Ludzie starzy w nowej rzeczywistości [w:] Synak B. (red.) Polska starość. Wyd Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk ***Dane demograficzne sytuacja ludzi starszych, http: 3. ***Rocznik demograficzny. GUS, Warszawa Błachnio A. Pytanie o jakość życia w kontekście rozważań nad naturą starości [w:] Obuchowski K (red): Starość a osobowość. Wyd Akademii Bydgoskiej, Bydgoszcz Wrońska J. Zarys problematyki badawczej pielęgniarstwa środowiskowego/rodzinnego [w:] Kawczyńska-Butrym Z. (red.) Pielęgniarstwo rodzinne. Teoria i praktyka. CEM, Warszawa Doroszkiewicz H, Bień B. Środowiskowa opieka pielęgniarska nad osobami w późnej starości. Gerontologia Polska 2003; 11 (1): Biercewicz M, Kędziora-Kornatowska K. Problemy pielęgnacyjne pacjentów geriatrycznych. Pielęgniarstwo Polskie 2005; 1 (19): Kawczyńska-Butrym Z. Rodzina zdrowie choroba. Koncepcje i praktyka pielęgniarstwa rodzinnego. Wyd Czelej, Lublin Wizner B. Promocja zdrowia i aktywności prozdrowotnej [w:] Grodzicki T, Kocemba J, Skalska A. (red.) Geriatria z elementami gerontologii ogólnej. Via Medica, Gdańsk Doroszkiewicz H. Rola pielęgniarstwa rodzinnego w opiece nad osobami starszymi. [w:] Kędziora-Kornatowska K, Muszalik M. (red.) Kompendium pielęgnowania pacjentów w starszym wieku. Wyd Czelej, Lublin Mianowany ME, Maniecka-Bryła I, Drygas WK. Starzenie się populacji jako ważny problem zdrowotny i społecznoekonomiczny. Gerontologia Polska 2004; 12 (4): Obuchowski K. Starość a osobowość. Wyd Akademii Bydgoskiej, Bydgoszcz Głębocka A, Szarzyńska M. Wsparcie społeczne a jakość życia ludzi starszych, Gerontologia Polska 2005; 13 (4): Zarzeczna-Baran M. Warunki życia i zachowania zdrowotne ludzi długowiecznych w Sopocie. Rozprawa doktorska. Zakład Zdrowia Publicznego i Medycyny Społecznej AM w Gdańsku, Gdańsk Czekanowski P. Pojęcia i wskaźniki dotyczące osamotnienia osób w starszym wieku [w:] Staręga-Piasek J, Synak B. (red.) Społeczne aspekty starzenia się i starości, CMKP, Warszawa Zaorska B. Podróż na krańce życia. Wyd. Archidiecezji Warszawskiej, Warszawa Susłowska M. Psychologia starzenia się i starości. PWN, Warszawa 1989.