WIENIAWSKA-RAJ B. 2007: Dynamika ruchu turystycznego w Karkonoskim Parku Narodowym. In: ŠTURSA J. & KNAPIK R. (eds), Geoekologické problémy Krkonoš. Sborn. Mez. Věd. Konf., říjen 2006, Svoboda n. Úpou. Opera Corcontica, 44/2: 593 602. Dynamika ruchu turystycznego w Karkonoskim Parku Narodowym Dynamics of the tourist movement in the Karkonosze National Park Barbara Wieniawska-Raj Karkonoski Park Narodowy, ul. Chałubińskiego 23, 58-570 Jelenia Góra, PL, wieniawska@kpnmab.pl Od 1993 r. pobierane są opłaty za wstęp i korzystanie z wartości przyrodniczych Karkonoskiego Parku Narodowego. Prowadzenie szczegółowej ewidencji ilości osób wchodzących przez główne bramy wejściowe na teren KPN, od których pobierane są opłaty, pozwala na badanie dynamiki ruchu turystycznego, zarówno w ciągu całego roku, jak i w poszczególnych partiach Karkonoszy. Dzięki zróżnicowaniu opłat (jednodniowe, trzydniowe, indywidualne, zbiorowe, normalne i ulgowe) możliwa jest także analiza ruchu turystycznego pod kątem różnych form turystyki (indywidualna, zbiorowa, młodzieżowa, seniorów, krótkopobytowa, długoterminowa). W opracowaniu przedstawiono w postaci graficznej dane z ewidencji pobierania opłat za wstęp i udostępnianie obszaru Karkonoskiego Parku Narodowego w latach 2003 2005, dotyczące całego obszaru Parku oraz wybranych bram wejściowych do KPN. Since 1993 the Karkonosze National Park (KNP) administration has been charging the entrance fees for entry and enjoyment natural values of the park. Carrying on the detailed registration of amount of people walking through main KNP entrances and paying entrance fee, enables to research the dynamics of the tourist movement, both during the whole year and in particular parts of the Giant Mountains. anks to variety of entrance fees (one-day, three-day, individual, collective, normal, reduced) it is possible to make analysis of the tourist movement in different tourist forms (individual, collective, youth, senior, short-stay, long-stay). e analysis results are presented on the graphs. ey show data from registry of charging entrance fees collected in years 2003 2005, from the whole area of the park as well as the selected entrances to the KNP. Słowa kluczowe: Karkonoski Park Narodowy, ruch turystyczny, opłaty, monitoring Keywords: Karkonosze National Park, tourist movement, entrance fee, monitoring WSTĘP Karkonoski Park Narodowy jeden z bardziej popularnych wśród turystów polskich parków narodowych odwiedza rocznie nawet 2 miliony osób. Wobec wpływu, jaki masowa turystyka wywiera na środowisko przyrodnicze Karkonoszy, jedną z pilniejszych potrzeb, 593
wynikających z konieczności zarządzania ruchem turystycznym jest obecnie monitorowanie ruchu turystycznego. Według MATCZAKA (2002) poznanie klienta (wielkość, natężenie, struktura, zasięg ruchu turystycznego) jest podstawą do wypracowania odpowiedniej polityki udostępniania obszarów prawnie chronionych turystyce z jednoczesnym zabezpieczeniem ich przed zniszczeniem. Monitorowanie ruchu turystycznego w Karkonoskim Parku Narodowym obejmuje coroczne organizowanie 9-dniowych akcji liczenia i ankietowego badania turystów w wybranych węzłach szlaków turystycznych (Równia Pod Śnieżką Śląski Dom, Szrenica i turystyczne przejście graniczne Twarożnik Vosecka bouda) oraz prowadzenie całorocznej ewidencji osób wchodzących na teren Parku, od których pobierane są opłaty za wstęp i udostępnianie obszaru KPN. PRZEDMIOT I METODYKA BADAŃ W odróżnieniu od akcji monitorowania ruchu turystycznego (liczenie zwiedzających) trwających 9 dni w roku w wymienionych wyżej wybranych węzłach szlaków turystycznych, badanie ruchu turystycznego na podstawie pobieranych opłat za wstęp i udostępnianie obszaru Parku pozwala określić: natężenie ruchu na obszarze całego Parku (usytuowanie bram wejściowych przy najbardziej popularnych wśród turystów szlaków prowadzących do Parku), natężenie ruchu w ciągu całego roku (z wyłączeniem listopada miesiąca wolnego od pobierania opłat za wstęp i udostępnianie KPN oraz z uwzględnieniem bram wejściowych działających sezonowo czyli od maja do września), formy turystyki (indywidualna, zbiorowa, młodzieżowa, seniorów, krótkopobytowa, długoterminowa) w oparciu o rodzaje pobieranych opłat: - jednodniową (normalną i ulgową*), - zbiorową dla grup zorganizowanych (normalną i ulgową*), - trzydniową (normalną i ulgową*), z uwzględnieniem osób, od których nie pobiera się opłat, zgodnie z art. 12 ust. 7 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Badania obejmują osiem punktów wejściowych do Karkonoskiego Parku Narodowego, w których pobierane są opłaty za wstęp i udostępnianie obszaru KPN: 1. przy szlaku czerwonym prowadzącym do Schroniska nad Łomniczką (koło hotelu Orlinek) w Karpaczu, 2. przy dolnej stacji wyciągu krzesełkowego na Kopę w Karpaczu, 3. przy świątyni Wang w Karpaczu Górnym, 4. u podnóża Chojnika w Jeleniej Górze Sobieszowie, 5. przy Wodospadzie Szklarki w Piechowicach, 6. przy stacji pośredniej wyciągu krzesełkowego na Szrenicę w Szklarskiej Porębie, 7. zejście do Wodospadu Kamieńczyka w Szklarskiej Porębie, 8. przy szlaku czerwonym prowadzącym na Halę Szrenicką w Szklarskiej Porębie. * - opłata ulgowa dotyczy przede wszystkim uczniów szkół i studentów, którzy stanowią największą grupę uprawnionych do jej uiszczania, na podstawie art. 12 ust. 8 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. 594
Badania natężenia i wielkości ruchu turystycznego oraz jego zróżnicowania pod kątem form turystyki prowadzone były na podstawie składanych 15. i ostatniego dnia każdego miesiąca raportów z kas fiskalnych z wszystkich punktów wejściowych do Parku, wykazujących ilości pobranych opłat (także w podziale na rodzaje opłat). CEL BADAŃ 1. zebranie danych na temat intensywności ruchu turystycznego w wybranych miejscach na terenie Parku, 2. określenie czasowego zróżnicowania natężenia ruchu turystycznego na terenie KPN i w najczęściej odwiedzanych miejscach, 3. uzyskanie informacji na temat zróżnicowania form turystyki w KPN i zależności pomiędzy formami turystyki a charakterem i dostępnością najbardziej popularnych miejsc na terenie Parku. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADAŃ Przedstawione poniżej wyniki badań dotyczą lat 2003 2005. Wykresy przedstawiają efekty analizy danych pod kątem badania zmiany natężenia ruchu turystycznego w ciągu roku, wielkości ruchu turystycznego oraz udziału różnych form turystyki. W niniejszym opracowaniu zaprezentowane zostały wyniki dotyczące całego obszaru KPN oraz wybranych czterech bram wejściowych do Parku (przy dolnej stacji wyciągu krzesełkowego na Kopę, przy świątyni Wang, u podnóża Chojnika i przy Wodospadzie Szklarki). Analiza natężenia ruchu turystycznego w ciągu roku we wszystkich punktach wejściowych do KPN (Ryc. 1.) wskazuje na jego sezonowe zróżnicowanie. Najbardziej intensywny ruch turystyczny ma miejsce w okresie od maja do sierpnia, szczególnie zaś w miesiącach wakacyjnych (lipiec i sierpień). Najniższe natężenie ruchu turystycznego odnotowano w miesiącach: marzec, kwiecień i grudzień. Podobna tendencja natężenia ruchu turystycznego utrzymywała się we wszystkich latach poddanych analizie. Nieco inaczej przedstawia się sytuacja w przypadku szczegółowej analizy natężenia ruchu turystycznego w poszczególnych punktach wejściowych do Parku. Przy dolnej stacji kolei linowej na Kopę (Ryc. 2.), w odróżnieniu od danych przedstawionych na wykresie nr 1, zanotowano także większe nasilenie ruchu turystycznego w miesiącach zimowych (styczeń i luty). Wiąże się to z uprawianiem narciarstwa zjazdowego w tym okresie w rejonie Kopy i Złotówki. Wejście przy świątyni Wang (Ryc. 3.) charakteryzuje się wysokim i równomiernym ruchem turystycznym w miesiącach: od maja do sierpnia. Dość intensywny ruch turystyczny notuje się w tym punkcie także w miesiącach: wrzesień i październik. Podobne tendencje natężenia ruchu turystycznego zanotowano w punkcie u podnóża Chojnika (Ryc. 4.). W punkcie tym zwraca uwagę bardzo wysokie i równomierne natężenie ruchu turystycznego w miesiącach: od maja do sierpnia. Znacznie mniejszą ilość turystów zanotowano tu jednak we wrześniu i październiku. Intensywność ruchu turystycznego w pozostałych miesiącach jest niewielka. W punkcie przy Wodospadzie Szklarki (Ryc. 5.), oprócz wysokiego i w miarę równomiernego natężenia ruchu turystycznego w miesiącach: od maja do sierpnia, zanotowano wyższe, w porównaniu z poprzednio analizowanymi punktami, natężenie ruchu turystycznego we wszystkich pozostałych miesiącach. Wynika to z lokalizacji (bliskość parkingu) i stosunkowo łatwego dostępu do odwiedzanego miejsca. Wykres nr 6 przedstawia wielkość ruchu turystycznego zanotowaną w ciągu roku w poszczególnych punktach wejściowych do Parku. Z wykresu tego wynika jednoznacznie, że największą ilość turystów zanotowano w punkcie przy dolnej stacji kolei linowej na Kopę. Punkt ten jest najczęściej wybieranym miejscem wyjścia w kierunku Równi pod Śnieżką i Śnieżki. Kolejnymi 595
punktami, w których zarejestrowano znaczną ilość turystów wchodzących na teren KPN są: zejście do Wodospadu Kamieńczyka i przy Wodospadzie Szklarki. Najniższą wielkość ruchu turystycznego w analizowanych latach zanotowano w punkcie przy hotelu Orlinek. Wyniki badań w dużej części pokrywają się z rezultatami analizy wielkości ruchu turystycznego szacowanego na podstawie ilości sprzedanych biletów wstępu do KPN w latach 1993 1995 (KOZłOWSKA & al. 1997). Jak podają autorzy opracowania, ruch turystyczny na terenie KPN koncentruje się głównie w rejonie Śnieżki i Kopy, Szrenicy, Wodospadu Szklarki, Wodospadu Kamieńczyka oraz Chojnika. Zróżnicowanie rodzajów opłat za wstęp i udostępnianie Parku (sumaryczne dane z wszystkich analizowanych punktów) przedstawiono na Ryc. 7. Jak wynika z przedstawionych danych, spośród pobieranych rodzajów opłat na terenie całego Parku zdecydowanie dominują opłaty jednodniowe indywidualne, zarówno normalne, jak i ulgowe. Spośród pozostałych rodzajów opłat nieco większą wartość zanotowano w przypadku opłat jednodniowych zbiorowych ulgowych. Pozostałe rodzaje opłat stanowią niewielki odsetek wszystkich rodzajów opłat. Dane te potwierdzają przedstawioną w Planie Ochrony KPN charakterystykę ruchu turystycznego na terenie KPN, który według jej autorów (KOZłOWSKA & al. 1997) ma w większości charakter indywidualny. Wyniki szczegółowej analizy pod kątem rodzajów pobranych opłat w poszczególnych punktach wejściowych do Parku wykazują jednak większe zróżnicowanie. W punkcie przy dolnej stacji kolei linowej na Kopę (Ryc. 8.) dominującą pozycję stanowią opłaty jednodniowe indywidualne normalne. Opłaty jednodniowe indywidualne ulgowe stanowią nieco ponad połowę wielkości poprzednich. W punkcie przy świątyni Wang (Ryc. 9.) największą ilość pobranych opłat stanowią opłaty indywidualne jednodniowe, zarówno normalne, jak i ulgowe. W punkcie tym jednak zanotowano dość znaczny udział opłat jednodniowych zbiorowych ulgowych oraz opłat trzydniowych indywidualnych ulgowych, co świadczy o popularności punktu wśród zwiedzających Park grup dzieci i młodzieży szkolnej. W przypadku punktu u podnóża Chojnika najczęściej wybieranego celu wycieczek szkolnych ilość opłat ulgowych przewyższa znacznie ilość opłat normalnych we wszystkich kategoriach opłat (Ryc. 10.). Najbardziej zbliżoną do prezentowanych wyżej ogólnych tendencji wielkości poszczególnych rodzajów opłat przedstawia punkt przy Wodospadzie Szklarki (Ryc. 11.). Ryc. 1. Natężenie ruchu turystycznego na terenie KPN w poszczególnych miesiącach (lata 2003 2005) Fig. 1. Intensity of the tourist movement in the Karkonosze National Park during the whole year (years 2003 2005) 596
Ryc. 2. Natężenie ruchu turystycznego w punkcie wejściowym do KPN przy dolnej stacji kolei linowej na Kopę w poszczególnych miesiącach (lata 2003 2005) Fig. 2. Intensity of the tourist movement at the entrance gate to the KNP at lower station of cable railway to Kopa peak during whole year (years 2003 2005) Ryc. 3. Natężenie ruchu turystycznego w punkcie wejściowym do KPN przy świątyni Wang w poszczególnych miesiącach (lata 2003 2005) Fig. 3. Intensity of the tourist movement at the entrance gate to the KNP at Wang temple (years 2003 2005) 597
Ryc. 4. Natężenie ruchu turystycznego w punkcie wejściowym do KPN u podnóża Wzgórza Chojnik w poszczególnych miesiącach (lata 2003 2005) Fig. 4. Intensity of the tourist movement at the entrance gate to the KNP at the foot of the Chojnik Hill (years 2003 2005) Ryc. 5. Natężenie ruchu turystycznego w punkcie wejściowym do KPN przy Wodospadzie Szklarki w poszczególnych miesiącach (lata 2003 2005) Fig. 5. Intensity of the tourist movement at the entrance gate to the KNP at the Szklarka Waterfall (years 2003 2005) 598
Ryc. 6. Wielkość ruchu turystycznego (w ciągu roku) w poszczególnych punktach wejściowych do KPN (lata 2003 2005) Fig. 6. Intensity of the tourist movement (during the whole year) in the individual entrances to the KNP (years 2003 2005) Ryc. 7. Wielkość poszczególnych rodzajów opłat za wstęp i udostępnianie obszaru KPN pobranych w ciągu roku (lata 2003 2005) Fig. 7. Value of the individual types of entrance fees to the KNP taken during the whole year (years 2003 2005) 599
Ryc. 8. Wielkość poszczególnych rodzajów opłat pobranych w ciągu roku w punkcie wejściowym do KPN przy dolnej stacji kolei linowej na Kopę (lata 2003 2005) Fig. 8. Value of the individual types of entrance fees taken during the whole year at the entrance gate to the KNP at lower station of cable railway to Kopa peak (years 2003 2005) Ryc. 9. Wielkość poszczególnych rodzajów opłat pobranych w ciągu roku w punkcie wejściowym do KPN przy świątyni Wang (lata 2003 2005) Fig. 9. Value of the individual types of entrance fees taken during the whole year at the entrance gate to the KNP at Wang temple (years 2003 2005) 600
Ryc. 10. Wielkość poszczególnych rodzajów opłat pobranych w ciągu roku w punkcie wejściowym do KPN u podnóża Wzgórza Chojnik (lata 2003 2005) Fig. 10. Value of the individual types of entrance fees taken during the whole year at the entrance gate to the KNP at the foot of the Chojnik Hill (years 2003 2005) Ryc. 11. Wielkość poszczególnych rodzajów opłat pobranych w ciągu roku w punkcie wejściowym do KPN przy Wodospadzie Szklarki (lata 2003 2005) Fig. 11. Value of the individual types of entrance fees taken during the whole year at the entrance gate to the KNP at the Szklarka Waterfall (years 2003 2005) 601
PODSUMOWANIE 1. Zróżnicowanie sezonowego natężenia ruchu turystycznego na terenie KPN (w tym w wybranych miejscach Parku) oraz wielkość ruchu turystycznego w poszczególnych wejściach do Parku, w ostatnich latach utrzymuje się na podobnym poziomie, 2. Odmienny charakter oraz różna dostępność dla zwiedzających najbardziej popularnych miejsc na terenie KPN wpływa na sezonowe natężenie ruchu turystycznego w poszczególnych bramach wejściowych do Parku oraz zróżnicowanie form turystyki. LITERATURA KOZłOWSKA U. & al. 1997: Operat Udostępnienia Parku dla Turystyki. Plan Ochrony Karkonoskiego Parku Narodowego. Tom VIII. Jeleniogórskie Biuro Planowania i Projektowania, Jelenia Góra. MATCZAK A. 2002: Metodyka badań ruchu turystycznego na obszarach chronionych. In: PARTYKA J. (ed), Użytkowanie turystyczne parków narodowych. Ojców: 17 22. USTAWA z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r., nr 92, poz. 880 z późn. zm.) WIENIAWSKA B. 2002: Turystyka a ochrona przyrody w Karkonoskim Parku Narodowym. In: PARTYKA J. (ed), Użytkowanie turystyczne parków narodowych. Ojców: 259 270. ZARZąDZENIE Nr 19/2006 Dyrektora Karkonoskiego Parku Narodowego z dnia 16 października 2006 roku w sprawie opłat za wstęp do Karkonoskiego Parku Narodowego oraz udostępnianie obszaru Karkonoskiego Parku Narodowego (DN-011/1445/2006). 602