KRAKOWSKI INFORMATOR DLA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH KRAKÓW 2015/2016 Urząd Miasta Krakowa Wydział Spraw Społecznych Referat ds. Problematyki Osób Niepełnosprawnych 30-103 Kraków, ul. Stachowicza 18 tel. +48 12 616 50 26 e-mail: Aleksandra.Lukasik@um.krakow.pl Stan prawny na 2015-09-30
SPIS TREŚCI 1. ORZECZNICTWO........................................ 7 1.1. ORZECZNICTWO DLA CELÓW POZARENTOWYCH....................7 1.1.1. Instytucje orzekające wprowadzenie................................. 7 1.1.2. Orzekanie o stopniu niepełnosprawności................................8 1.1.3. Orzekanie o stopniu niepełnosprawności o wskazaniach do ulg i uprawnień...9 1.1.4. Orzekanie o niepełnosprawności......................................10 1.1.5. Legitymacje osoby niepełnosprawnej................................. 12 1.2. ORZECZNICTWO DLA CELÓW RENTOWYCH........................12 1.3. ODPOWIADAJĄCE SOBIE ORZECZENIA STOPNIA NIEPEŁNO SPRAWNOŚCI WYDANE PRZEZ RÓŻNE ZESPOŁY ORZEKAJĄCE........16 2. CHARAKTERYSTYKA SZKOLNICTWA SPECJALNEGO I INTEGRACYJNEGO.................................... 17 2.1. SZKOLNICTWO SPECJALNE......................................17 2.1.1. Zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze dla dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim...................................... 18 2.2. SZKOLNICTWO INTEGRACYJNE..................................19 2.3. WYBÓR OFERTY KSZTAŁCENIA...................................19 2.4. WIZYTA W PORADNI PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ..........20 2.5. WCZESNE WSPOMAGANIE ROZWOJU............................22 2.6. TRANSPORT UCZNIÓW.........................................24 3. REHABILITACJA ZAWODOWA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH. 28 3.1. UPRAWNIENIA PRACOWNICZE OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH.......28 3.1.1. Czas pracy.........................................................28 3.1.2. Przerwy w pracy.................................................. 29 3.1.3. Prawo do dodatkowego urlopu...................................... 29 3.1.4. Turnus rehabilitacyjny...............................................29 3.1.5. Dodatkowe uprawnienia.............................................30 3.1.6. Utrata zdolności do pracy na dotychczasowym stanowisku................30
3.1.7. Zatrudnienie osoby niepełnosprawnej u pracodawcy niezapewniającego warunków pracy chronionej (na otwartym rynku pracy)...................31 3.1.8. Racjonalne usprawnienia........................................... 31 3.2. ZADANIA GRODZKIEGO URZĘDU PRACY W KRAKOWIE Z ZAKRESU REHABILITACJI ZAWODOWEJ OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ.....31 3.2.1. Zwrot kosztów przystosowania stanowisk pracy, adaptacji pomieszczeń i urządzeń do potrzeb osób niepełnosprawnych.........................33 3.2.2. Zwrot miesięcznych kosztów zatrudnienia pracownika pomagającego pracownikowi niepełnosprawnemu.......................34 3.2.3. Zwrot kosztów wyposażenia stanowiska pracy osoby niepełnosprawnej......35 3.2.4. Szkolenia osób niepełnosprawnych....................................37 3.2.5. Staże dla osób niepełnosprawnych poszukujących pracy niepozostających w zatrudnieniu................................................... 38 3.2.6. Dofinansowanie oprocentowania kredytu bankowego zaciągniętego na kontynuowanie działalności gospodarczej..............................39 3.2.7. Środki na podjęcie działalności gospodarczej, rolniczej albo na wniesienie wkładu do spółdzielni socjalnej.......................................40 3.2.8. Dane kontaktowe stanowisk w Grodzkim Urzędzie Pracy w Krakowie zajmujących się aktywizacją zawodową osób z niepełnosprawnością........42 3.3. BIURA POŚREDNICTWA PRACY..................................42 3.3.1. Publiczne........................................................ 42 3.3.2. Niepubliczne dla osób niepełnosprawnych............................43 4. ZADANIA MIEJSKIEGO OŚRODKA POMOCY SPOŁECZNEJ Z ZAKRESU REHABILITACJI SPOŁECZNEJ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH........................... 44 4.1. ZADANIA REALIZOWANE ZE ŚRODKÓW PAŃSTWOWEGO FUNDUSZU REHABILITACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH.........................44 4.1.1. Dofinansowanie kosztów tworzenia i działania warsztatów terapii zajęciowej.45 4.1.2. Dofinansowanie uczestnictwa osób niepełnosprawnych i ich opiekunów w turnusach rehabilitacyjnych........................................47 4.1.3. Dofinansowanie zaopatrzenia w sprzęt rehabilitacyjny....................47 4.1.4. Dofinansowanie zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze przyznawane osobom niepełnosprawnym na podstawie odrębnych przepisów...............................................49 4.1.5. Dofinansowanie likwidacji barier architektonicznych w związku z indywidualnymi potrzebami osób niepełnosprawnych...................50 4.1.6. Dofinansowanie likwidacji barier w komunikowaniu się w związku z indywidualnymi potrzebami osób niepełno sprawnych...................52 4.1.7. Dofinansowanie likwidacji barier technicznych w związku z indywidualnymi potrzebami osób niepełnosprawnych..................................53 4.1.8. Dofinansowanie usług tłumacza migowego.............................55
4.1.9. Pomoc w uzyskaniu wykształcenia na poziomie wyższym w ramach Modułu II pilotażowego programu Aktywny samorząd dla osób niepełnosprawnych zamieszkałych na terenie Gminy Miejskiej Kraków.......................56 4.1.10. Pomoc w likwidacji bariery transportowej w ramach Obszaru A pilotażowego programu Aktywny samorząd dla osób niepełnosprawnych zamieszkałych na terenie Gminy Miejskiej Kraków........................62 4.1.11. Pomoc w likwidacji barier w dostępie do uczestniczenia w społeczeństwie informacyjnym w ramach Obszaru B pilotażowego programu Aktywny samorząd dla osób niepełnosprawnych zamieszkałych na terenie Gminy Miejskiej Kraków....................................66 4.1.12. Pomoc w likwidacji barier w poruszaniu się w ramach Obszaru C pilotażowego programu Aktywny samorząd dla osób niepełnosprawnych zamieszkałych na terenie Gminy Miejskiej Kraków.......................69 4.1.13. Pomoc w utrzymaniu aktywności zawodowej poprzez zapewnienie opieki dla osoby zależnej w ramach Obszaru D pilotażowego programu Aktywny samorząd dla osób niepełno sprawnych zamieszkałych na terenie Gminy Miejskiej Kraków...................................................75 4.2. ŚWIADCZENIA PIENIĘŻNE.......................................78 4.2.1. Zasiłek stały...................................................... 78 4.2.2. Zasiłek okresowy...................................................79 4.2.3. Zasiłek celowy.................................................... 80 4.2.4. Pomoc na ekonomiczne usamodzielnienie...........................81 4.2.5. Pomoc pieniężna na usamodzielnienie................................ 82 4.3. ŚWIADCZENIA NIEPIENIĘŻNE....................................83 5. ŚWIADCZENIA SOCJALNE............................... 90 5.1. ZASIŁEK PIELĘGNACYJNY.......................................90 5.2. ŚWIADCZENIE PIELĘGNACYJNE..................................91 5.3. SPECJALNY ZASIŁEK OPIEKUŃCZY................................93 5.4. ZASIŁEK RODZINNY ORAZ DODATKI DO ZASIŁKU RODZINNEGO......96 5.4.1. Zasiłek rodzinny.................................................. 96 5.4.2. Dodatek z tytułu urodzenia dziecka....................................97 5.4.3. Dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego.......................................... 98 5.4.4. Dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka.....................99 5.4.5. Dodatek z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej.........100 5.4.6. Dodatek z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego.....100 5.4.7. Dodatek z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania.....................................................101 5.4.8. Dodatek z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego...........................101 5.5. DODATKI MIESZKANIOWE I ENERGETYCZNE......................102 5.5.1. Dodatek mieszkaniowy.............................................102 5.5.2. Dodatek energetyczny..............................................104
5.6. DODATKI I ŚWIADCZENIA PRZYSŁUGUJĄCE DO ŚWIADCZEŃ EMERYTALNO-RENTOWYCH....................................104 6. ULGI I UPRAWNIENIA................................. 109 6.1. ULGI W PODATKU DOCHODOWYM..............................109 6.2. USŁUGI POCZTOWE...........................................113 6.3. ULGI W TELEKOMUNIKACJI....................................114 6.4. ABONAMENT RTV............................................115 6.5. ZWOLNIENIE OD PODATKU OD CZYNNOŚCI CYWILNOPRAWNYCH... 122 6.6. ULGOWA OPŁATA PASZPORTOWA...............................122 6.7. DOWÓD OSOBISTY............................................124 6.8. KARTA PARKINGOWA.........................................125 6.9. MIEJSCA POSTOJOWE DLA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH..........132 6.10. ABONAMENT POSTOJOWY....................................133 6.11. PRZEWÓZ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH NA TERENIE GMINY MIEJSKIEJ KRAKÓW........................136 6.12. ULGI W KOMUNIKACJI MIEJSKIEJ W KRAKOWIE.................138 6.13. ULGI W PKP I PKS............................................144 7. INSTYTUCJE ŚWIADCZĄCE POMOC NA RZECZ OSÓB CHORYCH PSYCHICZNIE................. 151 8. ORGANIZACJE POZARZĄDOWE DZIAŁAJĄCE NA RZECZ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH................. 169 9. PRZYDATNE ADRESY.................................. 179 9.1. INSTYTUCJE I ORGANIZACJE....................................179 9.2. WYPOŻYCZALNIE SPRZĘTU ORTOPEDYCZNEGO I POMOCNICZEGO..186 9.3. PEŁNOMOCNICY REKTORÓW DS. OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH....187 9.4. BIURA DS. OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH KRAKOWSKICH UCZELNI.. 189 9.5. DOSTĘPNOŚĆ BUDYNKÓW URZĘDU MIASTA KRAKOWA DLA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH..............................190 9.6. PRZYDATNE STRONY WWW....................................191 9.7. WYKAZ OGÓLNODOSTĘPNYCH TOALET MIEJSKICH DOSTOSOWANYCH DO POTRZEB OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ..192
1.1.2 orzekanie o stopniu niepełnosprawności Powiatowy Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Krakowie wydaje orzeczenia o stopniu niepełnosprawności dla osób po ukończeniu 16 roku życia, na wniosek osoby zainteresowanej lub jej przedstawiciela ustawowego, 1. ORZECZNICTWO albo za ich zgodą na wniosek ośrodka pomocy społecznej. Wniosek o wydanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności zawiera: Dane osobowe osoby zainteresowanej lub jej przedstawiciela ustawowego albo opiekuna prawnego, w przypadku osoby 1.1. niepełoletniej; ORZECZNICTWO DLA CELÓW POZARENTOWYCH Adres zamieszkania lub pobytu, serię i numer dokumentu 1.1.1. potwierdzającego Instytucje orzekające tożsamość oraz wprowadzenie numer PESEL; Określenie celu dla którego niezbędne jest uzyskanie orzeczenia; Do orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności powołane Dane dotyczące sytuacji społecznej i zawodowej osoby są Powiatowe Zespoły do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności jako organy zainteresowanej; I instancji oraz Wojewódzkie Zespoły do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności działające Oświadczenia jako II osoby instancja zainteresowanej odwoławcza. lub przedstawiciela Orzekanie o niepełnosprawności i stopniu ustawowego/opiekuna niepełnosprawności prawnego jest orzecznictwem w przypadku osoby dla celów niepełnoletniej, pozarentowych, w o celu prawdziwości korzystania danych z ulg i uprawnień zawartych przysługujących we wniosku. na podstawie odrębnych Do przepisów. wniosku o wydanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności dołącza się zaświadczenie Właściwość miejscową lekarskie Powiatowego o stanie zdrowia i Wojewódzkiego wydane dla potrzeb Zespołu zespołu do Spraw do Orzekania spraw orzekania o Niepełnosprawności o niepełnosprawności ustala się zawierające: według miejsca opis rozpoznanych stałego pobytu chorób osoby zainteresowanej zasadniczych i współistniejących. lub dziecka w rozumieniu Musi być przepisów ono wydane o ewidencji (nie ludności wcześniej i dowodach niż osobistych. na 30 dni przed W przypadku dniem złożenia osób bezdomnych, wniosku) przez przebywających lekarza, pod poza opieką miejscem którego stałego osoba pobytu zainteresowana ponad dwa pozostaje. miesiące ze W analogiczny względów rodzinnych sposób lub dołączyć zdrowotnych, można przebywających także inne posiadane w zakładach dokumenty karnych medyczne i poprawczych, oraz wszelką w domach posiadaną pomocy społecznej dokumentację i ośrodkach medyczną wsparcia mogącą w mieć rozumieniu wpływ przepisów na ustalenie o pomocy stopnia społecznej, niepełnosprawności. właściwość miejscową ustala się według ich miejsca pobytu. Wydanie W przypadku orzeczenia osób o stopniu zameldowanych niepełnosprawności na terenie następuje Gminy Miejskiej na posiedzeniu Kraków lub składu przebywających orzekającego, na po jej przeprowadzonym terenie z powodów uprzednio wskazanych badaniu powyżej, lekarskim. właściwym Osoba miejscowo zainteresowana jest Powiatowy zawiadamiana Zespół do jest Spraw o terminie Orzekania badania o Niepełnosprawności lekarskiego i w posiedzenia Krakowie składu funkcjonujący orzekającego w strukturze listownie, Urzędu na co najmniej Miasta 14 Krakowa dni przed z siedzibą jego przy datą ulicy i nie Stachowicza później niż 18 w ciągu w Krakowie 1 miesiąca tel. od daty 12 616 złożenia 52 12, wniosku. 12 616 52 17, Natomiast fax 12 616 w 52 przypadku 14. spraw szczególnie skomplikowanych w terminie do dwóch Zespół miesięcy przyjmuje od daty osoby złożenia zainteresowane wniosku. od poniedziałku do piątku Skład w godzinach orzekający 7.30 wydaje 15.30. orzeczenie o stopniu niepełnosprawności zaliczające Druki niezbędne osobę zainteresowaną do ubiegania do jednego się o wydanie z trzech orzeczenia stopni o niepełno- niepełnosprawności: lub stopniu znacznego, niepełnosprawności umiarkowanego albo udostępniane lekkiego. są osobom zainteresowanym w siedzibie Zespołu lub pobrać je można ze strony Miejskiej Prezentacji Internetowej Magiczny Kraków www.krakow.pl lub strony Biuletynu Informacji Publicznej Urzędu Miasta Krakowa www.bip.krakow.pl. 7 7
1.1.2. Orzekanie o stopniu niepełnosprawności Powiatowy Zespół do spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Krakowie wydaje orzeczenia o stopniu niepełnosprawności dla osób po ukończeniu 16 roku życia, na wniosek osoby zainteresowanej lub jej przedstawiciela ustawowego, albo za ich zgodą na wniosek ośrodka pomocy społecznej. 1. orzecznictwo Wniosek o wydanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności zawiera: dane osobowe osoby zainteresowanej lub dziecka oraz jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna prawnego, adres zamieszkania lub pobytu, serię i numer dokumentu potwierdzającego tożsamość, numer PESEL, 1.1 określenie orzecznictwo celu dla którego dla niezbędne celów jest uzyskanie pozarentowych orzeczenia, dane dotyczące sytuacji społecznej i zawodowej osoby zainteresowanej lub dziecka, 1.1.1 instytucje orzekające wprowadzenie oświadczenia osoby zainteresowanej lub przedstawiciela ustawowego Do dziecka, orzekania opiekuna o niepełnosprawności prawnego o prawdziwości i stopniu danych niepełnosprawności zawartych we powołane wniosku. są Do Powiatowe wniosku Zespoły o wydanie do orzeczenia Spraw Orzekania o stopniu o Niepełnosprawności niepełnosprawności dołącza się jako dokumentację organy I instancji medyczną, oraz Wojewódzkie w tym: zaświadczenie Zespoły do Spraw lekarskie Orzekania o stanie zdrowia o Niepełnosprawności zawierające opis działające stanu zdrowia, jako II instancja rozpoznanie odwoławcza. chorób zasadniczych Orzekanie i współistniejących, o niepełnosprawności wydane i stopniu (nie wcześniej niepełnosprawności niż na 30 dni jest przed orzecznictwem dniem złożenia dla wniosku) celów pozarentowych, przez lekarza, pod w celu opieką korzystania którego osoba z ulg i zainteresowana uprawnień. lub dziecko pozostaje, W przypadku a także osób inne zameldowanych posiadane dokumenty na podstawie medyczne odrębnych mogące przepisów mieć wpływ na na ustalenie terenie Gminy stopnia Miejskiej niepełnosprawności. Kraków lub na jej terenie przebywających, właściwym Wydanie miejscowo, orzeczenia w celu o stopniu uzyskania niepełnosprawności orzeczenia jest Powiatowy następuje Zespół na posiedzeniu do Spraw Orzekania składu orzekającego o Niepełnosprawności po przeprowadzonym w Krakowie, uprzednio funkcjonujący badaniu lekarskim. w strukturze Osoba Urzędu zainteresowana Miasta Krakowa, zawiadamiana z siedzibą przy jest ulicy o terminie Stachowicza badania 18 lekarskiego w Krakowie i posiedzenia tel. 12 616-52-12, składu orzekającego 12 616-52-17, listownie, fax. 12 na 616-52-14. co najmniej 14 dni przed Zespół jego przyjmuje datą, nie osoby później zainteresowane niż w ciągu 1 miesiąca w poniedziałek, od daty w złożenia godzinach wniosku, 9.30 a w 16.30 przypadku oraz od spraw wtorku szczególnie do piątku skomplikowanych w godzinach 8.00 w 15.00. terminie do dwóch miesięcy od daty złożenia wniosku. Druki niezbędne do ubiegania się o wydanie omawianego orzeczenia Skład orzekający wydaje orzeczenie o stopniu niepełnosprawności dostępne są w siedzibie Zespołu lub pobrać je można ze strony Miejskiej zaliczające osobę zainteresowaną lub dziecko do jednego z trzech stopni Prezentacji Internetowej Magiczny Kraków www.krakow.pl lub strony niepełnosprawności znacznego, umiarkowanego lub lekkiego. Biuletynu Informacji Publicznej Urzędu Miasta Krakowa Do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną www.bip.krakow.pl sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do 8 6
pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającą czasowej albo 1.1.2 orzekanie o stopniu niepełnosprawności częściowej pomocy innych w celu pełnienia ról społecznych. Powiatowy Do lekkiego Zespół stopnia do Spraw niepełnosprawności Orzekania o Niepełnosprawności zalicza się osobę w Krakowie o naruszonej wydaje sprawności orzeczenia organizmu, o stopniu powodującej niepełnosprawności w sposób dla istotny osób obniżenie po ukończeniu zdolności 16 do roku wykonywania życia, na wniosek pracy, w osoby porównaniu zainteresowanej do zdolności, lub jej jaką przedstawiciela wykazuje osoba ustawowego, o podobnych albo kwalifikacjach za ich zgodą zawodowych na wniosek ośrodka z pełną pomocy sprawnością społecznej. psychiczną Wniosek i fizyczną, o wydanie lub mającą orzeczenia ograniczenia o stopniu w pełnieniu niepełnosprawności ról dające się zawiera: kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub Dane środki osobowe techniczne. osoby zainteresowanej lub jej przedstawiciela ustawowego Stopień niepełnosprawności albo opiekuna prawnego, orzekany w jest przypadku na stałe osoby jeżeli według wiedzy medycznej niepełoletniej; stan zdrowia nie rokuje poprawy, albo na okres jeżeli według wiedzy Adres medycznej zamieszkania może lub nastąpić pobytu, serię poprawa i numer stanu dokumentu zdrowia. Każde orzeczenie o potwierdzającego stopniu niepełnosprawności tożsamość zawiera oraz numer cyfrowo-literowe PESEL; określenie symbolu przyczyny Określenie niepełnosprawności, celu dla którego niezbędne a także wskazania jest uzyskanie dotyczące orzeczenia; w szczególności: odpowiedniego Dane dotyczące zatrudnienia, sytuacji społecznej szkolenia, i zawodowej zatrudnienia osoby w zakładzie aktywności zawodowej, zainteresowanej; uczestnictwa w terapii zajęciowej, zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne Oświadczenia i środki osoby zainteresowanej pomocnicze, korzystania lub przedstawiciela z systemu środowiskowego wsparcia ustawowego/opiekuna w samodzielnej prawnego egzystencji, w przypadku konieczności osoby stałej niepełnoletniej, lub długotrwałej opieki o prawdziwości lub pomocy danych innej osoby zawartych w związku we wniosku. ze znacznie ograniczoną możliwością Do samodzielnej wniosku o wydanie egzystencji, orzeczenia konieczności o stopniu stałego niepełnosprawności współudziału dołącza opiekuna się prawnego zaświadczenie dziecka w lekarskie procesie o jego stanie leczenia, zdrowia rehabilitacji wydane dla i edukacji, potrzeb zespołu korzystania do z karty spraw parkingowej. orzekania o niepełnosprawności zawierające: opis rozpoznanych chorób Od zasadniczych orzeczenia i współistniejących. Powiatowego Zespołu Musi być ono do wydane Spraw (nie Orzekania wcześniej o Niepełnosprawności niż na 30 dni w przed Krakowie dniem zaliczającego złożenia wniosku) do jednego przez lekarza, z trzech pod stopni opieką niepełnosprawności którego osoba zainteresowana przysługuje odwołanie pozostaje. do W analogiczny Wojewódzkiego sposób Zespołu dołączyć spraw można Orzekania także inne o Niepełnosprawności posiadane dokumenty w Krakowie, medyczne za oraz pośrednictwem wszelką posiadaną Zespołu, który dokumentację orzeczenie medyczną wydał w terminie mogącą 14 mieć dni wpływ od daty na jego ustalenie odbioru. stopnia Z kolei niepełnosprawności. orzeczenie Wojewódzkiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Krakowie może być zaskarżone w terminie 30 dni od Wydanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności następuje na posiedzeniu daty jego doręczenia do Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie. składu orzekającego, po przeprowadzonym uprzednio badaniu lekarskim. Postępowanie w sprawach odwoławczych wolne jest od kosztów i opłat Osoba zainteresowana zawiadamiana jest o terminie badania lekarskiego sądowych. i posiedzenia składu orzekającego listownie, na co najmniej 14 dni przed jego datą i nie później niż w ciągu 1 miesiąca od daty złożenia wniosku. Natomiast 1.1.3. Orzekanie w przypadku o stopniu spraw szczególnie niepełnosprawności skomplikowanych o wskazaniach w terminie do do dwóch ulg i uprawnień miesięcy od daty złożenia wniosku. Skład orzekający wydaje orzeczenie o stopniu niepełnosprawności zaliczające Powiatowy osobę Zespół zainteresowaną do Spraw Orzekania do jednego o Niepełnosprawności z trzech stopni w Krakowie niepełnosprawności: wydaje orzeczenia znacznego, o stopniu niepełnosprawności umiarkowanego albo o lekkiego. wskazaniach do ulg i uprawnień na wniosek osoby zainteresowanej posiadającej ważne orzeczenie o zaliczeniu do jednej z grup inwalidów lub niezdolności do pracy. 9 7
Wniosek o wydanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności o wskazaniach do ulg i uprawnień zawiera: dane osobowe osoby zainteresowanej, adres zamieszkania lub pobytu, serię i numer dokumentu potwierdzającego tożsamość, numer PESEL, 1. orzecznictwo określenie celu dla którego niezbędne jest uzyskanie orzeczenia, dane dotyczące sytuacji społecznej i zawodowej osoby zainteresowanej, oświadczenia osoby zainteresowanej o prawdziwości danych zawartych we wniosku. Do wniosku o wydanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności o 1.1 wskazaniach orzecznictwo do ulg i uprawnień dla celów dołącza pozarentowych się posiadaną przez osobę zainteresowaną dokumentację medyczną, orzeczenie o inwalidztwie lub niezdolności do pracy oraz inne posiadane dokumenty mogące mieć wpływ na 1.1.1 ustalenie instytucje wskazań orzekające do ulg i uprawnień. wprowadzenie W postępowaniu w sprawach, o których mowa powyżej, stopień niepełnosprawności Do orzekania o niepełnosprawności określa się na i stopniu podstawie niepełnosprawności przedłożonych orzeczeń, powołane a są wskazania Powiatowe zawarte Zespoły w do orzeczeniu Spraw Orzekania ustala o się Niepełnosprawności stosownie do naruszonej sprawności jako organy I organizmu instancji oraz i Wojewódzkie ograniczeń Zespoły funkcjonalnych do Spraw uzasadniających Orzekania korzystanie o Niepełnosprawności z ulg i uprawnień działające na podstawie jako II instancja odrębnych odwoławcza. przepisów. Orzekanie o niepełnosprawności Od wydanego przez i stopniu Powiatowy niepełnosprawności Zespół do jest Spraw orzecznictwem Orzekania dla o celów Niepełnosprawności pozarentowych, w w Krakowie celu korzystania orzeczenia z ulg o stopniu i uprawnień. niepełnosprawności o W wskazaniach przypadku osób do ulg zameldowanych i uprawnień nie na przysługuje, podstawie zgodnie odrębnych z obowiązującymi przepisów przepisami na terenie odwołanie. Gminy Miejskiej Kraków lub na jej terenie przebywających, właściwym miejscowo, w celu uzyskania orzeczenia jest Powiatowy Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Krakowie, funkcjonujący 1.1.4. Orzekanie o niepełnosprawności w strukturze Urzędu Miasta Krakowa, z siedzibą przy ulicy Stachowicza 18 w Powiatowy Krakowie tel. Zespół 12 616-52-12, do Spraw 12 616-52-17, Orzekania fax. 12 o Niepełnosprawności 616-52-14. w Zespół Krakowie przyjmuje wydaje osoby orzeczenia zainteresowane o niepełnosprawności w poniedziałek, w dla godzinach osób przed 9.30 ukończeniem 16.30 oraz od 16 wtorku roku życia, do piątku na w wniosek godzinach przedstawiciela 8.00 15.00. ustawowego dziecka lub jego opiekuna prawnego, albo za ich zgodą na wniosek ośrodka Druki niezbędne do ubiegania się o wydanie omawianego orzeczenia pomocy społecznej. dostępne są w siedzibie Zespołu lub pobrać je można ze strony Miejskiej Prezentacji Wniosek o Internetowej wydanie orzeczenia Magiczny o niepełnosprawności Kraków www.krakow.pl dziecka lub zawiera: strony Biuletynu dane osobowe Informacji osoby Publicznej dziecka oraz Urzędu jego Miasta przedstawiciela Krakowa ustawowego lub www.bip.krakow.pl opiekuna prawnego, adres zamieszkania lub pobytu, serię i numer dokumentu potwierdzającego tożsamość, numer PESEL dziecka i jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna prawnego, określenie celu dla którego niezbędne jest uzyskanie orzeczenia, dane dotyczące sytuacji społecznej i szkolnej dziecka, 10 6
oświadczenia przedstawiciela ustawowego dziecka lub opiekuna prawnego 1.1.2 orzekanie o stopniu niepełnosprawności o prawdziwości danych zawartych we wniosku. Powiatowy Do wniosku Zespół do o wydanie Spraw Orzekania orzeczenia o Niepełnosprawności o niepełnosprawności w Krakowie dołącza wydaje się dokumentację orzeczenia o stopniu medyczną, niepełnosprawności w tym: zaświadczenie dla osób po lekarskie ukończeniu o stanie 16 zdrowia roku życia, zawierające na wniosek opis osoby stanu zainteresowanej zdrowia, rozpoznanie lub jej chorób przedstawiciela zasadniczych ustawowego, i współistniejących, albo za wydane ich zgodą (nie na wcześniej wniosek niż ośrodka na 30 pomocy dni przed społecznej. dniem złożenia Wniosek wniosku) o przez wydanie lekarza orzeczenia pod opieką o stopniu którego niepełnosprawności osoba zainteresowana zawiera: lub dziecko pozostaje, Dane osobowe a także osoby inne posiadane zainteresowanej dokumenty lub jej medyczne przedstawiciela mogące mieć wpływ na ustawowego ustalenie niepełnosprawności, albo opiekuna prawnego, a także w przypadku formularz osoby informacji o uczniu wypełniany niepełoletniej; przez pedagoga szkolnego lub wychowawcę klasy. Wydanie orzeczenia o niepełnosprawności następuje na posiedzeniu Adres zamieszkania lub pobytu, serię i numer dokumentu składu orzekającego po przeprowadzonym uprzednio badaniu lekarskim. potwierdzającego tożsamość oraz numer PESEL; Przedstawiciel ustawowy dziecka lub opiekun prawny zawiadamiany jest o Określenie terminie badania celu dla lekarskiego którego niezbędne i posiedzenia jest uzyskanie składu orzekającego orzeczenia; listownie, na Dane co najmniej dotyczące 14 sytuacji dni przed społecznej jego datą, i zawodowej nie później osoby niż w ciągu 1 miesiąca od daty zainteresowanej; złożenia wniosku, a w przypadku spraw szczególnie skomplikowanych w Oświadczenia terminie do 2 osoby miesięcy zainteresowanej od daty złożenia lub wniosku. przedstawiciela ustawowego/opiekuna Ocena niepełnosprawności prawnego dziecka w przypadku dokonywana osoby niepełnoletniej, jest na podstawie przewidywanego o prawdziwości okresu danych trwania zawartych upośledzenia we wniosku. stanu zdrowia przekraczającego Do okres wniosku 12 o wydanie miesięcy, orzeczenia niezdolności o stopniu do niepełnosprawności zaspokajania podstawowych dołącza się potrzeb zaświadczenie życiowych lekarskie takich o jak stanie samoobsługa, zdrowia wydane samodzielne dla potrzeb poruszanie zespołu się, do komunikowanie spraw orzekania się o niepełnosprawności z otoczeniem, powodującej zawierające: konieczność opis rozpoznanych zapewnienia chorób stałej opieki zasadniczych lub pomocy, i współistniejących. w sposób przewyższający Musi być ono zakres wydane opieki (nie nad zdrowym wcześniej dzieckiem niż w na danym 30 dni wieku, przed dniem albo złożenia znacznego wniosku) zaburzenia przez funkcjonowania lekarza, pod opieką organizmu, którego wymagającego osoba zainteresowana systematycznych pozostaje. i częstych W analogiczny zabiegów sposób leczniczych dołączyć i rehabilitacyjnych można także w domu inne posiadane i poza domem. dokumenty medyczne oraz wszelką posiadaną Orzeczenie dokumentację zaliczające medyczną dziecko mogącą do osób mieć niepełnosprawnych wpływ na ustalenie stanowić stopnia może podstawę niepełnosprawności. do uzyskania zasiłku pielęgnacyjnego i/lub świadczenia Wydanie pielęgnacyjnego, orzeczenia zaopatrzenia o stopniu niepełnosprawności w przedmioty ortopedyczne, następuje na środki posiedzeniu pomocnicze składu i pomoce orzekającego, techniczne po ułatwiające przeprowadzonym funkcjonowanie, uprzednio a badaniu także korzystania lekarskim. z karty Osoba parkingowej. zainteresowana zawiadamiana jest o terminie badania lekarskiego i posiedzenia Od orzeczenia składu orzekającego Powiatowego listownie, Zespołu na co najmniej do 14 Spraw dni przed Orzekania jego o Niepełnosprawności datą i nie później niż w Krakowie ciągu 1 miesiąca zaliczającego od daty dziecko złożenia do wniosku. osób niepełnosprawnych w przypadku przysługuje spraw odwołanie szczególnie do Wojewódzkiego skomplikowanych Zespołu w terminie do Spraw Natomiast do Orzekania dwóch miesięcy o Niepełnosprawności od daty złożenia wniosku. w Krakowie, za pośrednictwem Zespołu, który orzeczenie wydał w terminie 14 dni od daty jego odbioru. Skład orzekający wydaje orzeczenie o stopniu niepełnosprawności Z kolei orzeczenie Wojewódzkiego Zespołu do Spraw Orzekania zaliczające osobę zainteresowaną do jednego z trzech stopni o Niepełnosprawności w Krakowie może być zaskarżone w terminie 30 dni od niepełnosprawności: znacznego, umiarkowanego albo lekkiego. daty jego doręczenia do Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie. Postępowanie w sprawach odwoławczych wolne jest od kosztów i opłat sądowych. 11 7
1.1.5. Legitymacje osoby niepełnosprawnej Orzeczenia wydawane przez Powiatowy Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Krakowie stanowią podstawę do przyznania ulg i uprawnień przysługujących na podstawie odrębnych przepisów. Dokumentem potwierdzającym status osoby niepełnosprawnej jest legitymacja 1. orzecznictwo osoby niepełnosprawnej wydawana z upoważnienia Prezydenta Miasta Krakowa przez Przewodniczącą lub Sekretarza Powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Krakowie. Wniosek o wydanie legitymacji osoba zainteresowana lub przedstawiciel ustawowy bądź opiekun prawny dziecka składa w Zespole dołączając do niego, w przypadku osób po ukończeniu 16 roku życia dwa aktualne zdjęcia, kserokopie 1.1 orzecznictwo orzeczenia o stopniu dla niepełnosprawności celów pozarentowych lub grupie inwalidzkiej (oryginał orzeczenia i dowód osobisty do wglądu przy składaniu wniosku), a w przypadku osób przed ukończeniem 16 roku życia kserokopię orzeczenia o 1.1.1 niepełnosprawności instytucje orzekające (oryginał orzeczenia wprowadzenie i dowód osobisty przedstawiciela ustawowego dziecka lub opiekuna prawnego do wglądu przy składaniu wniosku). Do orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności powołane Na wniosek osoby zainteresowanej lub przedstawiciela ustawowego lub są Powiatowe Zespoły do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności opiekuna prawnego dziecka, w legitymacji wpisywany jest symbol przyczyny jako organy I instancji oraz Wojewódzkie Zespoły do Spraw Orzekania niepełnosprawności. o Niepełnosprawności działające jako II instancja odwoławcza. Orzekanie Legitymacja wydawana jest w ciągu 7 dni od daty złożenia wniosku o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności jest orzecznictwem dla a postępowanie w sprawie o jej wydanie jest wolne od opłat. celów pozarentowych, w celu korzystania z ulg i uprawnień. W przypadku osób zameldowanych na podstawie odrębnych przepisów na terenie Gminy Miejskiej Kraków lub na jej terenie przebywających, 1.2. właściwym ORZECZNICTWO miejscowo, w celu DLA uzyskania CELÓW orzeczenia RENTOWYCH jest Powiatowy Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Krakowie, funkcjonujący Orzekaniem o niezdolności do pracy do celów rentowych zajmuje się lekarz w strukturze Urzędu Miasta Krakowa, z siedzibą przy ulicy Stachowicza 18 orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Ocenia on stopień niezdolności w Krakowie tel. 12 616-52-12, 12 616-52-17, fax. 12 616-52-14. do pracy oraz wydaje orzeczenie, na podstawie którego ZUS podejmuje decyzje Zespół w przyjmuje sprawie świadczeń osoby zainteresowane rentowych. Lekarze w poniedziałek, orzecznicy w działają godzinach w każdym 9.30 oddziale 16.30 ZUS. oraz od wtorku do piątku w godzinach 8.00 15.00. Druki Prezes niezbędne ZUS, w terminie do ubiegania 14 dni się od o wydanie dnia wydania omawianego orzeczenia, orzeczenia może zgłosić zarzut dostępne wadliwości są w siedzibie orzeczenia Zespołu i przekazać lub pobrać sprawę je można do ze rozpatrzenia strony Miejskiej komisji lekarskiej, Prezentacji o czym Internetowej osoba zainteresowana Magiczny Kraków jest niezwłocznie www.krakow.pl zawiadamiana. lub strony Biuletynu Osoba ubiegająca Informacji Publicznej się o rentę Urzędu z tytułu Miasta niezdolności Krakowa do pracy składa wniosek www.bip.krakow.pl o rentę we właściwym terenowo inspektoracie lub oddziale ZUS. Z wnioskiem o wydanie orzeczenia występuje właściwa komórka organizacyjna oddziału ZUS. Orzeczenie lekarza orzecznika stanowi dla organu rentowego podstawę do wydania decyzji w sprawie świadczeń (np. renty), do których prawo uzależnione jest od stwierdzenia niezdolności do pracy. Lekarz orzecznik 12 6
wydaje orzeczenie na podstawie bezpośredniego badania osoby ubiegającej 1.1.2 orzekanie o stopniu niepełnosprawności się o świadczenie oraz posiadanej dokumentacji. Powiatowy Przed wydaniem Zespół do Spraw orzeczenia Orzekania lekarz o orzecznik Niepełnosprawności może zlecić w uzupełnienie Krakowie wydaje dokumentacji, orzeczenia w szczególności o stopniu niepełnosprawności o opinię lekarza dla konsultanta osób po ukończeniu lub psychologa 16 albo roku o wyniki życia, na badań wniosek dodatkowych osoby zainteresowanej lub obserwacji lub szpitalnej. jej przedstawiciela ustawowego, Lekarz orzecznik albo za wydaje ich zgodą orzeczenie na wniosek o niezdolności ośrodka pomocy do pracy. społecznej. Oznacza to, Wniosek że odpowiednio o wydanie do: orzeczenia stanu zdrowia, o stopniu sprawności niepełnosprawności organizmu, wieku, zawiera: zawodu, wykonywanej pracy, możliwości dalszego wykonywania pracy zarobkowej, a także Dane osobowe możliwości osoby przywrócenia zainteresowanej zdolności lub jej przedstawiciela do pracy przez leczenie, rehabilitację ustawowego lub albo przekwalifikowanie opiekuna prawnego, zawodowe, w przypadku kwalifikuje osoby osobę jako: niepełoletniej; 1) całkowicie niezdolną do pracy oraz samodzielnej egzystencji, Adres zamieszkania lub pobytu, serię i numer dokumentu 2) potwierdzającego całkowicie niezdolną tożsamość do pracy, oraz numer PESEL; 3) Określenie częściowo celu niezdolną dla którego do pracy. niezbędne jest uzyskanie orzeczenia; Dane ZUS dotyczące nie ma sytuacji wpływu społecznej na ewentualne i zawodowej wykonywanie osoby pracy przez ubezpieczonego, zainteresowanej; co do którego orzeczono o niezdolności do pracy. Może jedynie Oświadczenia zawiesić osoby rentę zainteresowanej w całości lub w części, lub przedstawiciela w zależności od uzyskiwanego dochodu. ustawowego/opiekuna Osoba o orzeczeniach prawnego wymienionych w przypadku osoby w punktach niepełnoletniej, 1 i 2 może podjąć o prawdziwości pracę w warunkach danych zawartych pracy chronionej we wniosku. pod warunkiem wydania opinii Do pozytywnej wniosku o przez wydanie lekarza orzeczenia medycyny o stopniu pracy. niepełnosprawności dołącza się zaświadczenie Orzeczona niezdolność lekarskie do o pracy, stanie ze zdrowia względu wydane na czas dla jej potrzeb trwania, zespołu może być: do okresowa, spraw orzekania o niepełnosprawności zawierające: opis rozpoznanych chorób trwała. zasadniczych i współistniejących. Musi być ono wydane (nie wcześniej niż na 30 dni przed dniem złożenia wniosku) przez lekarza, pod opieką Warunki którego jakie należy osoba zainteresowana spełnić, aby otrzymać pozostaje. rentęw analogiczny sposób dołączyć Samo można orzeczenie także o inne niezdolności posiadane do dokumenty pracy nie jest medyczne równoznaczne oraz wszelką z prawem posiadaną do renty. dokumentację Prawo renty medyczną ma osoba, mogącą która mieć spełni wpływ jednocześnie na ustalenie następujące stopnia warunki: niepełnosprawności. Wydanie 1) jest niezdolna orzeczenia do o pracy, stopniu niepełnosprawności następuje na posiedzeniu składu 2) ma orzekającego, wymagany okres po przeprowadzonym zatrudnienia (składkowy uprzednio i nieskładkowy) badaniu lekarskim. warunek Osoba ten zainteresowana nie jest wymagany zawiadamiana od ubezpieczonego, jest o terminie którego badania niezdolność lekarskiego do pracy i posiedzenia jest spowodowana składu orzekającego wypadkiem listownie, w drodze na do co pracy najmniej lub z 14 pracy, dni przed jego datą i nie później niż w ciągu 1 miesiąca od daty złożenia wniosku. Natomiast 3) niezdolność w przypadku do pracy spraw powstała szczególnie w skomplikowanych czasie zatrudnienia w lub terminie w okresie do dwóch równorzędnym miesięcy od z okresem daty złożenia zatrudnienia wniosku. albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. Skład orzekający wydaje orzeczenie o stopniu niepełnosprawności zaliczające Staż ubezpieczeniowy osobę zainteresowaną do jednego z trzech stopni niepełnosprawności: Okres ubezpieczenia znacznego, wymagany umiarkowanego do przyznania albo renty lekkiego. uzależniony jest od wieku osoby, w którym powstała niezdolność do pracy. Okres ten wynosi: 1 rok, jeśli niezdolność powstała przed ukończeniem 20 lat, 13 7
2 lata w wieku 20 22 lat, 3 lata w wieku 22 25 lat, 4 lata w wieku 25 30 lat, 5 lat w wieku powyżej 30 lat. 1. Okres orzecznictwo wymaganych 5 lat w odniesieniu do osób powyżej 30. roku życia musi przypadać w ciągu ostatniego 10-lecia przed dniem zgłoszenia wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy. Jeżeli ubezpieczony nie osiągnął wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego, warunek posiadania wymaganego okresu uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony został zgłoszony do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat albo w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki w szkole ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej 1.1 orzecznictwo lub w szkole dla wyższej celów oraz pozarentowych do dnia powstania niezdolności do pracy miał bez przerwy lub z przerwami nie przekraczającymi 6 miesięcy okresy składkowe i nieskładkowe. 1.1.1 instytucje orzekające wprowadzenie Rodzaje świadczeń z tytułu niezdolności do pracy: Do orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności powołane są renta Powiatowe stała jeżeli Zespoły niezdolność do Spraw do Orzekania pracy jest o trwała, Niepełnosprawności jako renta organy okresowa I instancji jeżeli oraz niezdolność Wojewódzkie do Zespoły pracy do jest Spraw okresowa, Orzekania renta ta o przysługuje Niepełnosprawności przez okres działające wskazany jako w decyzji II instancja organu rentowego, odwoławcza. Orzekanie o renta niepełnosprawności szkoleniowa i stopniu jeżeli niepełnosprawności wobec tej osoby jest orzeczono orzecznictwem celowość dla celów przekwalifikowania pozarentowych, zawodowego, w celu korzystania ponieważ z ulg i uprawnień. może ona pracować W w przypadku dotychczasowym osób zameldowanych zawodzie, renta na podstawie szkoleniowa odrębnych przysługuje przepisów przez na 6 miesięcy, terenie Gminy z możliwością Miejskiej przedłużenia, Kraków lub na ale jej nie terenie dłużej niż przebywających, o 30 miesięcy (o ile właściwym jest to niezbędne miejscowo, do przekwalifikowania w celu uzyskania orzeczenia się). jest Powiatowy Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Krakowie, funkcjonujący Inne świadczenia z ZUS: w strukturze Urzędu Miasta Krakowa, z siedzibą przy ulicy Stachowicza 18 w zasiłek Krakowie chorobowy tel. 12 616-52-12, dla ubezpieczonego, 12 616-52-17, którego fax. 12 niezdolność 616-52-14. do pracy spowodowana została wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, Zespół przyjmuje osoby zainteresowane w poniedziałek, w godzinach 9.30 świadczenie 16.30 oraz od rehabilitacyjne wtorku do piątku dla w ubezpieczonego, godzinach 8.00 który 15.00. po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub Druki niezbędne do ubiegania się o wydanie omawianego orzeczenia rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy, dostępne są w siedzibie Zespołu lub pobrać je można ze strony Miejskiej Prezentacji zasiłek wyrównawczy Internetowej Magiczny dla ubezpieczonego Kraków www.krakow.pl będącego pracownikiem, lub strony Biuletynu którego wynagrodzenie Informacji Publicznej uległo obniżeniu Urzędu Miasta wskutek Krakowa stałego lub długotrwałego www.bip.krakow.pl uszczerbku na zdrowiu, renta rodzinna dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty uprawnionego do renty z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, renta socjalna przysługuje osobie pełnoletniej całkowicie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało: 14 6
1) przed ukończeniem 18 lat, 1.1.2 orzekanie o stopniu niepełnosprawności 2) w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej przed ukończeniem 25 lat, Powiatowy 3) w trakcie Zespół studiów do doktoranckich Spraw Orzekania lub o aspirantury Niepełnosprawności naukowej. w Krakowie wydaje orzeczenia o stopniu niepełnosprawności dla osób po ukończeniu O terminie wstrzymania wypłaty oraz o warunkach przywrócenia prawa 16 roku życia, na wniosek osoby zainteresowanej lub jej przedstawiciela do renty z tytułu okresowej niezdolności do pracy, organ rentowy pisemnie ustawowego, albo za ich zgodą na wniosek ośrodka pomocy społecznej. zawiadamia osobę uprawnioną nie później niż na 3 miesiące przed ustaniem Wniosek prawa do o wydanie renty. Osoba orzeczenia zainteresowana o stopniu dalszym niepełnosprawności pobieraniem zawiera: renty powinna złożyć Dane wniosek osobowe o przywrócenie osoby zainteresowanej do niej prawa lub jej wraz przedstawiciela z zaświadczeniem o stanie zdrowia ustawowego wydanym albo przez opiekuna lekarza prawnego, opiekującego w przypadku się tą osobą, osoby zależnie od rodzaju niepełnosprawności. niepełoletniej; Adres zamieszkania lub pobytu, serię i numer dokumentu Tryby odwoływania się od decyzji orzecznika: potwierdzającego tożsamość oraz numer PESEL; 1) od orzeczenia lekarza orzecznika osobie zainteresowanej przysługuje Określenie celu dla którego niezbędne jest uzyskanie orzeczenia; sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego Dane dotyczące sytuacji społecznej i zawodowej osoby orzeczenia, zainteresowanej; 2) sprzeciw wnosi się za pośrednictwem jednostki organizacyjnej ZUS Oświadczenia osoby zainteresowanej lub przedstawiciela właściwej ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej, ustawowego/opiekuna prawnego w przypadku osoby niepełnoletniej, 3) o od prawdziwości decyzji organu danych rentowego zawartych przysługują we wniosku. osobie zainteresowanej środki Do wniosku odwoławcze o wydanie określone orzeczenia w odrębnych o stopniu przepisach; niepełnosprawności osoba zainteresowana, dołącza się niezgadzająca zaświadczenie się lekarskie z wydaną o stanie decyzją, zdrowia ma wydane prawo dla potrzeb wnieść zespołu odwołanie, do spraw w terminie orzekania miesiąca o niepełnosprawności od dnia doręczenia zawierające: decyzji, do okręgowego opis rozpoznanych sądu pracy chorób i ubezpieczeń zasadniczych społecznych; i współistniejących. odwołanie Musi wnosi być się ono za pośrednictwem wydane (nie organu wcześniej rentowego, niż na który 30 dni wydał przed decyzję. dniem złożenia wniosku) przez lekarza, pod opieką którego osoba zainteresowana pozostaje. W analogiczny sposób dołączyć można także inne posiadane dokumenty medyczne oraz wszelką posiadaną dokumentację medyczną mogącą mieć wpływ na ustalenie stopnia niepełnosprawności. Wydanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności następuje na posiedzeniu składu orzekającego, po przeprowadzonym uprzednio badaniu lekarskim. Osoba zainteresowana zawiadamiana jest o terminie badania lekarskiego i posiedzenia składu orzekającego listownie, na co najmniej 14 dni przed jego datą i nie później niż w ciągu 1 miesiąca od daty złożenia wniosku. Natomiast w przypadku spraw szczególnie skomplikowanych w terminie do dwóch miesięcy od daty złożenia wniosku. Skład orzekający wydaje orzeczenie o stopniu niepełnosprawności zaliczające osobę zainteresowaną do jednego z trzech stopni niepełnosprawności: znacznego, umiarkowanego albo lekkiego. 7
1.3. ODPOWIADAJĄCE SOBIE ORZECZENIA STOPNIA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI WYDANE PRZEZ RÓŻNE ZESPOŁY ORZEKAJĄCE 1. orzecznictwo Odpowiadające sobie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności Dawny system orzecznictwa Obecny system orzecznictwa 1.1 orzecznictwo dla celów pozarentowych Orzeczenie Komisji Orzeczenia Lekarskich ds. Powiatowych Orzecznictwo Orzeczenia lekarzy Inwalidztwa Zespołów ds. rentowe dla orzeczników ZUS 1.1.1 i Zatrudnienia instytucje orzekające wprowadzenie Orzekania o Stopniu rolników KRUS MON oraz MSWiA Niepełnosprawności Do orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności powołane są Powiatowe Zespoły do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności Stała lub jako organy I instancji Całkowita oraz Wojewódzkie Zespoły do Spraw długotrwała Orzekania o Niepełnosprawności niezdolność działające jako II instancja odwoławcza. niezdolność Orzekanie do pracy o niepełnosprawności I grupa Znaczny stopień do i stopniu pracy niepełnosprawności jest orzecznictwem w gospodarstwie dla inwalidzka niepełnosprawności celów pozarentowych, oraz samodzielnej w celu korzystania z ulg i uprawnień. rolnym, połączona W przypadku osób zameldowanych egzystencji na podstawie odrębnych z prawem przepisów do zasiłku pielęgnacyjnego na terenie Gminy Miejskiej Kraków lub na jej terenie przebywających, właściwym miejscowo, w celu uzyskania orzeczenia jest Powiatowy Zespół Całkowita Umiarkowany do Spraw II grupa Orzekania o Niepełnosprawności w Krakowie, funkcjonujący niezdolność stopień Brak w strukturze inwalidzkaurzędu Miasta do pracy Krakowa, niepełnosprawności z siedzibą przy ulicy Stachowicza 18 w Krakowie tel. 12 616-52-12, 12 616-52-17, fax. 12 616-52-14. Zespół przyjmuje osoby zainteresowane w poniedziałek, w godzinach 9.30 Stała lub 16.30 oraz od wtorku Częściowa do piątku w godzinach 8.00 15.00. długotrwała niezdolność Druki niezbędne do ubiegania się o wydanie omawianego niezdolność orzeczenia do pracy III grupa do pracy, Lekki stopień dostępne w gospodarstwie inwalidzka są w siedzibie celowość Zespołu lub niepełnosprawności pobrać je można ze strony Miejskiej Prezentacji Internetowej rolnym bez przekwalifikowania Urzędu Miasta Krakowa Magiczny Kraków www.krakow.pl lub strony Biuletynu Informacji Publicznej prawa do zasiłku www.bip.krakow.pl pielęgnacyjnego 6
wybór oferty kształcenia wybór przedszkola/szkoły, to niezwykle istotny moment, w którym decydujecie Państwo, czy Wasze dziecko dostanie szanse na rozwój swoich możliwości, czy też zamknie je w sobie pod ciężarem, którego nie będzie mogło udźwignąć. 2. CHARAKTERYSTYKA SZKOLNICTWA SPECJALNEGO I INTEGRACYJNEGO pamiętajcie państwo, że wybieracie przedszkole/szkołę dla swojego dziecka a nie dla siebie! Dokonując wyboru oferty kształcenia, wychowania i opieki w przedszkolu/ szkole: 2.1. SZKOLNICTWO SPECJALNE Specjalnej; Integracyjnej; Kształceniem specjalnym obejmuje się dzieci i młodzież niepełnosprawną Ogólnodostępnej. oraz niedostosowaną społecznie oraz zagrożoną niedostosowaniem społecznym, należy uwzględnić wyniki, diagnozy i opinie specjalistów, pamiętając wymagającą stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy. Kształcenie to że zawsze istnieje możliwość przejścia np. ze szkoły specjalnej do może być prowadzone w formie nauki w szkołach ogólnodostępnych, szkołach lub ogólnodostępnej lub z ogólnodostępnej do specjalnej. choć nie bez oddziałach integracyjnych, albo specjalnych i w specjalnych ośrodkach szkolnowychowawczych. W zależności od stopnia niepełnosprawności uczniowie znaczenia jest kierunek i czas tego przejścia. Podstawą realizują różne do podjęcia podstawy decyzji programowe. o wyborze przedszkola Uczniowie czy upośledzeni szkoły dla umysłowo Państwa w stopniu dziecka lekkim powinna realizują być podstawę rzetelna programową diagnoza. Ważne taką jest samą, zatem jak uczniowie aby dziecko, w szkołach jak najwcześniej ogólnodostępnych, trafiło do uczniowie odpowiednich upośledzeni specjalistów, umysłowo którzy w stopniu dokonają umiarkowanym rzetelnej lub i kompleksowej znacznym realizują diagnozy. odrębną Poradnie podstawę psychologicznopedagogiczne Podstawą do objęcia zapewniają ucznia każdemu kształceniem dziecku specjalnym wielospecjalistyczną jest orzeczenie pomoc o potrzebie programową. dostosowaną kształcenia specjalnego do jego potrzeb. wydane przez publiczne poradnie psychologicznopedagogiczne, do dokonaniu w tym poradnie wyboru specjalistyczne. właściwej edukacji są: Kryteriami Aktualny poziom rozwoju i wynikające z niego potrzeby dziecka; Liczba Możliwości uczniów wyznaczone w oddziale poziomem szkolnym powinna intelektualnym wynosić: i funkcjonowaniem zmysłów dla upośledzonych wzroku i słuchu umysłowo oraz w dotychczasowy stopniu lekkim postęp od 10 dydaktyczny do 16 uczniów, ucznia. dla upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym lub znacznym od Odpowiedzialni 6 do 8 uczniów, i kompetentni specjaliści pomogą we wskazaniu właściwej ścieżki edukacyjnej dla państwa dziecka tj. dokonać wyboru pomiędzy szkołą dla niewidomych ogólnodostępną, i słabowidzących integracyjną lub od specjalną. 8 do 10 uczniów, W podjęciu właściwej decyzji dla niesłyszących niezwykle istotna i słabosłyszących jest państwa rola. od 6 do Możecie 8 uczniów, państwo uzyskiwać rzetelne dla uczniów informacje z chorobą o możliwościach przewlekłą i od osiągnięciach 10 do 16 uczniów, szkolnych dziecka, uczestniczyć dla uczniów w z podejmowaniu zaburzeniami psychicznymi decyzji o wyborze od 6 odpowiedniej do 8 uczniów, dla niego formy kształcenia oraz mieć możliwość udziału w ocenie skuteczności dla uczniów z autyzmem i niepełnosprawnościami sprzężonymi od 2 do 4 przebiegu procesu edukacyjnego. uczniów, Każdy przypadek ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia dla niepełnosprawnych ruchowo od 8 do 12 uczniów, specjalnego winien być rozpatrywany indywidualnie, dlatego też ścieżka edukacyjna dla niedostosowanych ucznia kształcenie społecznie, ogólnodostępne, zagrożonych integracyjne uzależnieniem lub specjalne jest i z wyborem zaburzeniami adekwatnym zachowania do możliwości od 10 do 16 i jego uczniów. potrzeb. 17 15
Orzeczenia Dla niedostosowanych o potrzebie społecznie, kształcenia zagrożonych specjalnego, uzależnieniem a także o i potrzebie z zajęć zaburzeniami rewalidacyjno-wychowawczych zachowania od 10 wydają do 16 uczniów. zespoły orzekające, działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych, w tym orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, a także o potrzebie w poradniach specjalistycznych. Orzeczenie o potrzebie kształcenia zajęć rewalidacyjno wychowawczych wydają zespoły orzekające, specjalnego określa zalecane formy kształcenia specjalnego, z uwzględnieniem działające w publicznych poradniach psychologiczno pedagogicznych, rodzaju niepełnosprawności, stopnia upośledzenia umysłowego lub w tym w poradniach specjalistycznych. Orzeczenie o potrzebie innego zaburzenia. Kształcenie dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz kształcenia specjalnego określa zalecane formy kształcenia specjalnego, niedostosowanych społecznie w szkołach specjalnych jest prowadzone nie z uwzględnieniem rodzaju niepełnosprawności, stopnia upośledzenia dłużej niż do ukończenia przez ucznia: umysłowego lub innego zaburzenia. Kształcenie 18 roku życia dzieci w przypadku i młodzieży szkoły niepełnosprawnych podstawowej, oraz niedostosowanych społecznie 21 roku życia w szkołach w przypadku specjalnych gimnazjum, jest prowadzone nie dłużej niż do ukończenia 24 roku życia przez w ucznia; przypadku szkoły ponadgimnazjalnej. 18 roku życia - w przypadku szkoły podstawowej; Natomiast uczniowie upośledzeni umysłowo w stopniu głębokim realizują obowiązek 21 roku szkolny życia - w formie przypadku zajęć gimnazjum; rewalidacyjno-wychowawczych, które mogą być 24 organizowane roku życia - od w 3 przypadku do 25 roku szkoły życia. ponadgimnazjalnej. Natomiast uczniowie upośledzeni umysłowo w stopniu głębokim realizują obowiązek szkolny w formie zajęć rewalidacyjno wychowawczych, które 2.1.1. Zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze dla dzieci i młodzieży mogą być organizowane od 3 do 25 roku życia. upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim 2.1.1 Zajęcia zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze rewalidacyjno wychowawcze są formą dla realizacji dzieci obowiązku szkolnego i młodzieży przez upośledzonych dzieci i młodzież umysłowo z upośledzeniem w stopniu umysłowym głębokim. w stopniu głębokim w wieku od 3 do 25 lat w szkołach specjalnych. Mogą być prowadzone indywidualnie Zajęcia rewalidacyjno wychowawcze lub zespołowo. Minimalny są formą wymiar realizacji zajęć, obowiązku w zależności od możliwości szkolnego przez psychofizycznych dzieci i młodzież oraz z specyficznych upośledzeniem potrzeb umysłowym rewalidacyjnych w stopniu uczestników głębokim w zajęć, wieku wynosi: od 3 do 25 lat w szkołach specjalnych. Mogą być prowadzone indywidualnie lub zespołowo. Minimalny 20 godzin tygodniowo, wymiar zajęć, nie w więcej zależności niż 6 od godzin możliwości dziennie psychofizycznych w przypadku zajęć oraz specyficznych zespołowych (2-4 potrzeb osób), rewalidacyjnych uczestników zajęć, wynosi: 1020 godzin godzin tygodniowo, nie nie więcej więcej niż niż 4 godziny 6 godzin dziennie dziennie w - przypadku w przypadku zajęć indywidualnych. zajęć zespołowych (2-4 osób); Godzina 10 godzin zajęć tygodniowo, trwa 60 minut. nie więcej Nie niż wyodrębnia 4 godziny się dziennie etapów - w edukacyjnych przypadku i klas, zajęć uczestnicy indywidualnych. zajęć nie podlegają przepisom w sprawie oceniania, klasyfikowania Nie wyodrębnia i się promowania, etapów edukacyjnych nie otrzymują i klas, świadectw, uczestnicy zajęć nie obowiązuje nie ich podlegają żadna przepisom podstawa w programowa. sprawie oceniania, Zajęcia klasyfikowania prowadzone i promowania, są w oparciu o nie indywidualny otrzymują świadectw, program opracowany nie obowiązuje przez ich prowadzącego żadna podstawa je nauczyciela programowa. we współpracy Zajęcia prowadzone z psychologiem, są w oparciu na podstawie o indywidualny wskazań program zawartych opracowany w orzeczeniu o przez potrzebie prowadzącego zajęć rewalidacyjno-wychowawczych, je nauczyciela we współpracy wydawanych z psychologiem, na okres do pięciu na podstawie lat. wskazań zawartych w orzeczeniu o potrzebie zajęć rewalidacyjno wychowawczych, wydawanych na okres do pięciu lat. 18 14
2.2. SZKOLNICTWO INTEGRACYJNE wybór oferty kształcenia wybór Szkoły przedszkola/szkoły, integracyjne przeznaczone to niezwykle są dla istotny uczniów moment, posiadających w którym orzeczenie decydujecie uprawniające Państwo, do kształcenia czy Wasze specjalnego dziecko dostanie w formie szanse kształcenia na rozwój integracyjnego. swoich możliwości, Dzieci niepełnosprawne czy też zamknie uczą je w sobie się razem pod ciężarem, ze swoimi którego pełnosprawnymi nie będzie mogło rówieśnikami. udźwignąć. Klasa integracyjna liczy od 15 do 20 uczniów, w tym od 3 do 5 uczniów z różnymi rodzajami niepełnosprawności. W klasie integracyjnej pamiętajcie państwo, że wybieracie przedszkole/szkołę dla swojego wymaga się ścisłej współpracy nauczyciela wspomagającego z nauczycielem dziecka a nie dla siebie! przedmiotu. W czasie prowadzenia lekcji nauczyciel wspomagający bierze w nich Dokonując udział i pomaga wyboru w oferty nauce kształcenia, osobom niepełnosprawnym. wychowania i opieki Nauczyciele w przedszkolu/ układają szkole: program edukacyjno-terapeutyczny. Klasy integracyjne umożliwiają dzieciom niepełnosprawnym Specjalnej; rozwój w warunkach typowej grupy rówieśniczej. Ponadto dzieci Integracyjnej; zdrowe uczą się tolerancji, niesienia pomocy, wzajemnej współpracy oraz Ogólnodostępnej. demokracji w odniesieniu do swoich niepełnosprawnych koleżanek należy i kolegów. uwzględnić Inną formą wyniki, kształcenia diagnozy integracyjnego i opinie specjalistów, jest włączanie pamiętając pojedynczych że uczniów zawsze niepełnosprawnych istnieje możliwość przejścia w ogólnodostępnych np. ze szkoły specjalnej oddziałach do przedszkoli ogólnodostępnej i szkół. Za zgodą organu lub z ogólnodostępnej prowadzącego liczba do specjalnej. dzieci, w tym choć niepełnosprawnych, bez znaczenia w oddziale jest przedszkola kierunek integracyjnego i czas tego przejścia. i w oddziale integracyjnym w przedszkolu ogólnodostępnym oraz liczba uczniów, w tym niepełnosprawnych, w oddziale Podstawą do podjęcia decyzji o wyborze przedszkola czy szkoły dla szkoły integracyjnej i w oddziale integracyjnym szkoły ogólnodostępnej może Państwa dziecka powinna być rzetelna diagnoza. Ważne jest zatem aby być niższa. dziecko, jak najwcześniej trafiło do odpowiednich specjalistów, którzy dokonają rzetelnej i kompleksowej diagnozy. Poradnie psychologicznopedagogiczne 2.3. WYBÓR zapewniają OFERTY każdemu KSZTAŁCENIA dziecku wielospecjalistyczną pomoc dostosowaną do jego potrzeb. Wybór przedszkola/szkoły, to niezwykle istotny moment, w którym Kryteriami decydujecie do Państwo, dokonaniu czy wyboru Wasze właściwej dziecko dostanie edukacji szanse są: na rozwój swoich możliwości, Aktualny poziom czy też rozwoju zamknie i wynikające je w sobie z pod niego ciężarem, potrzeby którego dziecka; nie będzie mogło Możliwości udźwignąć. wyznaczone poziomem intelektualnym i funkcjonowaniem zmysłów Pamiętajcie wzroku Państwo, i słuchu że oraz wybieracie dotychczasowy przedszkole/szkołę postęp dydaktyczny dla swojego dziecka ucznia. a nie dla siebie! Odpowiedzialni Dokonując wyboru i kompetentni oferty kształcenia, specjaliści wychowania pomogą we wskazaniu i opieki w przedszkolu/ właściwej ścieżki szkole: edukacyjnej dla państwa dziecka tj. dokonać wyboru pomiędzy szkołą specjalnej, ogólnodostępną, integracyjną lub specjalną. W podjęciu właściwej decyzji niezwykle istotna jest państwa rola. Możecie państwo uzyskiwać integracyjnej, rzetelne informacje o możliwościach i osiągnięciach szkolnych dziecka, uczestniczyć ogólnodostępnej w podejmowaniu decyzji o wyborze odpowiedniej dla niego formy należy kształcenia uwzględnić oraz wyniki, mieć diagnozy możliwość i opinie udziału specjalistów w ocenie pamiętając, skuteczności że istnieje przebiegu możliwość procesu przejścia edukacyjnego. ze szkoły specjalnej do ogólnodostępnej, jeżeli przewiduje Każdy to orzeczenie przypadek o potrzebie ucznia posiadającego kształcenia specjalnego orzeczenie o lub potrzebie z ogólnodostępnej kształcenia do specjalnego specjalnej, choć winien bez być znaczenia rozpatrywany jest kierunek indywidualnie, i czas tego dlatego przejścia. też ścieżka edukacyjna Podstawą ucznia do podjęcia kształcenie decyzji ogólnodostępne, o wyborze przedszkola integracyjne czy szkoły lub specjalne dla Państwa jest dziecka wyborem powinna adekwatnym być rzetelna do możliwości diagnoza. Ważne i jego potrzeb. jest zatem aby dziecko, jak 19 15
najwcześniej Dla niedostosowanych trafiło do odpowiednich społecznie, specjalistów, zagrożonych którzy uzależnieniem dokonają i rzetelnej z i kompleksowej zaburzeniami diagnozy. zachowania Poradnie od psychologiczno-pedagogiczne 10 do 16 uczniów. zapewniają każdemu dziecku wielospecjalistyczną pomoc dostosowaną do jego potrzeb. orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, a także o potrzebie Kryteriami do dokonaniu wyboru właściwej edukacji są: zajęć rewalidacyjno wychowawczych wydają zespoły orzekające, działające aktualny poziom w publicznych rozwoju poradniach i wynikające psychologiczno z niego potrzeby pedagogicznych, dziecka, w możliwości tym w poradniach wyznaczone specjalistycznych. poziomem intelektualnym Orzeczenie o potrzebie i funkcjonowaniem kształcenia zmysłów wzroku specjalnego i słuchu określa oraz dotychczasowy zalecane formy postęp kształcenia dydaktyczny specjalnego, ucznia. z uwzględnieniem Odpowiedzialni i rodzaju kompetentni niepełnosprawności, specjaliści pomogą stopnia we wskazaniu upośledzenia właściwej ścieżki umysłowego edukacyjnej lub innego dla Państwa zaburzenia. dziecka tj. dokonać wyboru pomiędzy szkołą ogólnodostępną, Kształcenie dzieci integracyjną i młodzieży lub niepełnosprawnych specjalną. W podjęciu oraz niedostosowanych właściwej decyzji niezwykle społecznie istotna w szkołach jest rola specjalnych rodziców. jest Możecie prowadzone Państwo nie dłużej uzyskiwać niż do rzetelne informacje ukończenia o przez możliwościach ucznia; i osiągnięciach szkolnych dziecka, uczestniczyć w podejmowaniu 18 roku życia decyzji - w przypadku o wyborze szkoły odpowiedniej podstawowej; dla niego formy kształcenia oraz mieć 21 możliwość roku życia udziału - w przypadku w ocenie skuteczności gimnazjum; przebiegu procesu edukacyjnego. Każdy przypadek ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia 24 roku życia - w przypadku szkoły ponadgimnazjalnej. specjalnego winien być rozpatrywany indywidualnie, dlatego też ścieżka Natomiast uczniowie upośledzeni umysłowo w stopniu głębokim realizują edukacyjna ucznia kształcenie ogólnodostępne, integracyjne lub specjalne obowiązek szkolny w formie zajęć rewalidacyjno wychowawczych, które jest wyborem adekwatnym do możliwości i jego potrzeb. mogą być organizowane od 3 do 25 roku życia. Więcej informacji na stronie internetowej: 2.1.1 zajęcia rewalidacyjno wychowawcze dla dzieci www.portaledukacyjny.krakow.pl/index.phptype=spec_pomoc_edu&action =news&id=4 i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim. Zajęcia rewalidacyjno wychowawcze są formą realizacji obowiązku szkolnego przez dzieci i młodzież z upośledzeniem umysłowym w stopniu 2.4. głębokim WIZYTA w wieku W od PORADNI 3 do 25 lat PSYCHOLOGICZNO- w szkołach specjalnych. Mogą być prowadzone indywidualnie lub zespołowo. PEDAGOGICZNEJ Minimalny wymiar zajęć, w zależności od możliwości psychofizycznych oraz Na terenie Miasta Krakowa funkcjonuje 8 poradni psychologicznopedagogicznych w tym 4 poradnie rejonowe (obejmujące swoim zasięgiem specyficznych potrzeb rewalidacyjnych uczestników zajęć, wynosi: rejony 20 godzin Podgórza, tygodniowo, Śródmieścia, nie więcej Krowodrzy niż 6 godzin i Nowej dziennie Huty) - w i przypadku 4 poradnie specjalistyczne. zajęć zespołowych (2-4 osób); 10 godzin tygodniowo, nie więcej niż 4 godziny dziennie - w przypadku Uwaga: zajęć indywidualnych. Nie Korzystanie wyodrębnia z się pomocy etapów edukacyjnych udzielanej przez i klas, poradnie uczestnicy jest zajęć dobrowolne nie i nieodpłatne podlegają przepisom oraz nie wymaga w sprawie skierowania! oceniania, klasyfikowania i promowania, nie otrzymują świadectw, nie obowiązuje ich żadna podstawa programowa. Zajęcia Z wnioskiem prowadzone o objęcie są pomocą w oparciu psychologiczno-pedagogiczną o indywidualny program opracowany może wystąpić rodzic przez lub prowadzącego prawny opiekun je nauczyciela dziecka, a we w współpracy przypadku ucznia z psychologiem, pełnoletniego on sam na podstawie lub osoba przez wskazań niego zawartych upoważniona. w orzeczeniu Może się o potrzebie okazać, że zajęć dziecko będzie potrzebowało rewalidacyjno stosownej wychowawczych, opinii lub orzeczenia wydawanych dla zapewnienia na okres do pięciu najwłaściwszej lat. formy kształcenia uwzględniającej stan zdrowia i potrzeby dziecka. Takie opinie 20 14