Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla RZGW Kraków wraz ze strategiczna oceną oddziaływania na środowisko dotyczącą zaplanowanych w tym programie działao Etap I - pkt. a) do d) Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Warszawa, Gliwice, listopad 2013 r.
1
Pracę wykonał zespół w składzie: inż. Katarzyna Banaszak dr inż. Szymon Cios mgr inż. Monika Gajda mgr inż. Jakub Grabowski dr Grzegorz Grzywaczewski mgr inż. Agnieszka Hobot inż. Karolina Hubert mgr inż. Łukasz Kołbut inż. Marcin Kutera mgr inż. Leszek Łata mgr inż. Joanna Mutryn mgr inż. Magdalena Kinga Skuza mgr inż. Agnieszka Stachura Węgierek mgr Joanna Trela mgr inż. Waldemar Mlaś Adam Woźniak mgr Leszek Ziółkowski 2
Spis treści 1. Wstęp... 4 2. Cel pracy... 4 3. Podstawy prawne realizacji Programu... 5 4. Harmonogram prac... 7 5. Charakterystyka obszaru międzywala (doliny) rzeki Wisły... 8 5.1. Obszar opracowania... 8 5.2. Położenie administracyjne... 9 5.3. Charakterystyka hydrograficzna i hydrologiczna... 13 5.3.1 Ogólna charakterystyka zagrożeo powodziowych... 16 5.4. Zagospodarowanie terenu... 17 5.5. Struktura użytkowania gruntów... 23 5.6. Formy ochrony przyrody... 29 5.7. Formy korzystania z wód w międzywalu... 41 5.8. Struktura własnościowa gruntów... 43 5.9. Zabudowa hydrotechniczna rzek... 48 5.9.1 Obwałowania... 53 6. Analiza uwarunkowao formalno-prawnych... 63 6.1. Uwarunkowania wynikające z aktów prawnych dot. obszarów chronionych położonych w obszarze międzywala.... 71 7. Inwentaryzacja terenowa... 80 8. Wstępna ocena zdolności przepustowej terenów zalewowych.... 85 9. Wstępne wytypowanie obszarów roślinności do usunięcia... 95 10. Projekt obwieszczenia... 97 11. Literatura oraz materiały wykorzystane przy realizacji opracowania... 98 12. Spis tabel...100 13. Spis rysunków...100 14. Spis załączników...100 3
1. Wstęp Opracowanie pn. Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla RZGW Kraków wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko dotyczącą zaplanowanych w tym programie działao Etap I pkt. a) do d) zostało zrealizowane na zlecenie Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie, reprezentowanego przez Regionalny Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie, zgodnie z umową nr 946/UW/2013 z dnia 8 października 2013 r. Projekt ten jest finansowany ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Wykonawcą przedmiotowej pracy jest konsorcjum firm: DHI Polska Sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie lider konsorcjum oraz Pectore-Eco Sp. z o.o. z siedzibą w Gliwicach. Zakres opracowania został wykonany zgodnie z warunkami opisanymi w SIWZ. 2. Cel pracy Celem pracy jest opracowanie Programu wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla RZGW Kraków wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko dotyczącą zaplanowanych w tym programie działao, zwanego w dalszej części Programem. Program będzie spełniał rolę wytycznych w zakresie utrzymania właściwych warunków przepływu wód powodziowych na odcinku rzeki Wisły (od Oświęcimia do Annopola) oraz na ujściowych odcinkach głównych dopływów rzeki Wisły tj. rzeki Raby do m. Gawłów, rzeki Dunajec do m. Tarnów, rzeki Wisłoki do m. Mielec oraz rzeki San do m. Pysznica. Program będzie obejmował wskazanie optymalnego zasięgu porostu roślinnością w międzywalu dla zapewnienia bezpiecznego przepuszczania wezbrao powodziowych. Zostaną skonkretyzowane działania w zakresie wycinki drzew i krzewów na podstawie szczegółowych prac studialnych (w tym modelowania) oraz prac inwentaryzacyjnych w terenie (w tym rozpoznania przyrodniczego). Niniejszy dokument, zgodnie z umową z Zamawiającym, stanowi wykonanie umowy w zakresie Etapu I pkt 1, 2, 3 a) do d), czyli: - podanie do publicznej wiadomości informacji o przystąpieniu do opracowania projektu dokumentu i jego przedmiocie; - opracowanie harmonogramu realizacji zamówienia; - opracowanie projektu programu wycinki drzew i krzewów obejmującego: charakterystykę obszaru międzywala (położenie administracyjne, struktura własnościowa, powierzchnia, zagospodarowanie terenu, struktura użytkowania, formy ochrony przyrody, charakterystyka przyrodnicza, hydrograficzna i hydrologiczna); obwałowania (rzędne, ocena stanu) z uwzględnieniem robót modernizacyjnych planowanych do wykonania w najbliższych latach, zabudowa hydrotechniczna; - przeprowadzenie w terenie własnej inwentaryzacji przyrodniczej, uwzględniającej aspekt przepustowości koryta i doliny rzeki; - wstępna ocena zdolności przepustowej terenów zalewowych; - wstępne wytypowanie obszarów roślinności do usunięcia. 4
Powyższe prace, zostały wykonane w oparciu o dane przekazane przez Zamawiającego, inwentaryzację w terenie przeprowadzoną przez Wykonawcę tj. obszarów roślinności wskazanej przez Zamawiającego do usunięcia oraz dane pozyskane we własnym zakresie przez Wykonawcę. 3. Podstawy prawne realizacji Programu Koniecznośd opracowania Programu nie wynika wprost z zapisów prawa, jednak jest ważnym elementem realizacji obowiązków Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie, jako wykonującego prawa właścicielskie wód w imieniu Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, wynikających z ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r. nr 0 poz. 145), w szczególności art. 26: Do obowiązków właściciela śródlądowych wód powierzchniowych należy: ( ) 4) zapewnienie swobodnego spływu wód powodziowych oraz lodów; ( ) Aspekt usuwania drzew oraz krzewów utrudniających przepływ wód powodziowych na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią reguluje bezpośrednio zapis art. 88l ust 7 tejże ustawy, który daje dyrektorowi regionalnego zarządu gospodarki wodnej możliwośd wydania decyzji nakazującej ich usunięcie, gdy nastąpi taka koniecznośd: 7. Na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią, w celu zapewnienia właściwych warunków przepływu wód powodziowych, dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej może, w drodze decyzji: ( ) 2) nakazad usunięcie drzew lub krzewów. Opracowywany Program będzie dokumentem dającym podstawy do wydawania takich decyzji. Ponadto, obowiązek poddania Programu procedurze strategicznej oceny oddziaływania na środowiskowo, wynika bezpośrednio z zapisów ustawy z dnia 3 października 2008r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeostwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. nr 199 poz. 1227), która w art. 46 nakłada obowiązek przeprowadzenia takiej oceny dla wszystkich dokumentów w nim wymienionych: Przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko wymagają projekty: 1) koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, studium uwarunkowao i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, planów zagospodarowania przestrzennego oraz strategii rozwoju regionalnego; 2) polityk, strategii, planów lub programów w dziedzinie przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania terenu, opracowywanych lub przyjmowanych przez organy administracji, wyznaczających ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięd mogących znacząco oddziaływad na środowisko; 3) polityk, strategii, planów lub programów innych niż wymienione w pkt 1 i 2, których realizacja może spowodowad znaczące oddziaływanie na obszar Natura 2000 jeżeli nie są one bezpośrednio związane z ochroną obszaru Natura 2000 lub nie wynikają z tej ochrony 5
Opracowywany dokument spełnia zarówno przesłanki zawarte w punkcie 2 cytowanego artykułu, jako wyznaczający ramy dla działao polegających na wylesieniu (przedsięwzięcie mogące znacząco oddziaływad na środowisko zgodnie z 3 ust.1 pkt 86 i 87 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięd mogących znacząco oddziaływad na środowisko), jak również punktu 3, jako że obejmuje obszar na którym zlokalizowane są obszary Natura 2000. 6
4. Harmonogram prac Harmonogram prac został przygotowany w oparciu o terminy realizacji poszczególnych etapów, wynikające z umowy pomiędzy Zamawiającym a Wykonawcą, dostępny jest również w wersji pliku Excel stanowiąc załącznik nr 1 do niniejszej pracy. 7
5. Charakterystyka obszaru międzywala (doliny) rzeki Wisły 5.1. Obszar opracowania Obszar poddany analizie wyznaczono, jako obszar ograniczony wałami lub wysokim brzegiem, na długości rzek określonej przez Zamawiającego, nazywany międzywalem. Opracowaniem objęto obszar międzywala rzeki Wisły na odcinku 295,2km oraz jej głównych obwałowanych dopływów tj. rzeki Raby, rzeki Dunajec, rzeki Wisłoki oraz rzeki San. Analizowane cieki administrowane są przez RZGW w Krakowie. Całkowita powierzchnia obszaru objętego opracowaniem wynosi 227,25 km 2. Analizowany odcinek rzeki Wisły ma swój początek w miejscu ujścia Przemszy (Oświęcim), kooczy się z kolei w miejscu ujścia rzeki Sanny (Annopol) i w całości położony jest w regionie wodnym Górnej Wisły. Rzeka Raba na analizowanym odcinku ma długośd ok 15,5 km i zaczyna się w miejscowości Gawłów (gmina Bochnia), w pobliżu ujścia Młynówki. Analizowany odcinek rzeki Dunajec rozpoczyna się w Tarnowie i ma długośd 36 km. Analizowany odcinek rzeki Wisłoki ma swój początek w Mielcu, w pobliżu ujścia Potoku Kiełkowskiego, skąd do ujścia do Wisły osiąga długośd ok 28 km. Rzeka San na analizowanym odcinku osiąga długośd ok 29 km, a swój początek ma w miejscowości Pysznica, w pobliżu ujścia rzeki Pyszenki. Dla celów niniejszej pracy, obszar opracowania podzielono na 14 mniejszych obszarów, które poddano szczegółowej analizie. Międzywale rzeki Wisły podzielono na 10 części, na dopływach: Rabie, Dunajcu, Wisłoce i Sanie, wyznaczono po jednym obszarze. Charakterystykę przedmiotowych obszarów przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela 1. Podział obszaru opracowania Nr Nazwa Długośd cieku *km+ Powierzchnia międzywala *km 2 ] 1 Wisła od Oświęcimia do Brzeźnicy 39,8 16,02 2 Wisła od Brzeźnicy do Krakowa 32,3 9,64 3 Wisła od Krakowa do Niepołomic 25,1 9,63 4 Wisła od Niepołomic do ujścia Raby 32,8 13,57 5 Raba od m. Gawłów Nowy do ujścia do Wisły 15,5 3,19 6 Wisła od Raby do Dunajca 25,7 13,1 7 Dunajec od Tarnowa do ujścia do Wisły 36 22,54 8 Wisła od ujścia Dunajca do Szczucina 33,1 22,48 9 Wisła od Szczucina do ujścia Wisłoki 33,2 24,24 10 Wisłoka od Mielca do ujścia do Wisły 28 11,75 11 Wisła od ujścia Wisłoki do Tarnobrzega 28,3 25,17 12 Wisła od Tarnobrzega do ujścia Sanu 24,5 20,55 13 San od m. Pysznica do ujścia do Wisły 29 18,48 8
14 Wisła od ujścia Sanu do Annopola 15,5 16,89 Powierzchnia całkowita międzywala 227,25 (źródło: opracowanie własne na podstawie warstwy międzywala przekazanej przez Zamawiającego) Analizy przedstawione w niniejszej charakterystyce zostaną odniesione do każdego z 14 obszarów z osobna, jak również w odniesieniu do całości obszaru opracowania. 5.2. Położenie administracyjne Rzeka Wisła na odcinku objętym opracowaniem wraz z jej głównymi dopływami na analizowanych odcinkach, położone są w granicach województw: małopolskiego, świętokrzyskiego, podkarpackiego oraz w niewielkiej części lubelskiego (gmina Annopol). Szczegółowy podział na gminy wraz z odniesieniem do powiatów i województw 14 obszarów międzywala przedstawiono w tabelach poniżej. Określono w nich również powierzchnię analizowanego międzywala w granicach danej gminy, wyrażoną w hektarach. Tabela 2. Gminy w zasięgu odcinków międzywala Powierzchnia Lp. Gmina Województwo Powiat międzywala *ha+ 1. Wisła od Oświęcimia do Brzeźnicy 1 Chełmek małopolskie oświęcimski 60.54 2 Oświęcim małopolskie oświęcimski 197.28 3 Oświęcim - miasto małopolskie oświęcimski 162.50 4 Libiąż - obszar wiejski małopolskie chrzanowski 227.31 5 Przeciszów małopolskie oświęcimski 52.21 6 Babice małopolskie chrzanowski 207.01 7 Zator - obszar wiejski małopolskie oświęcimski 180.00 8 Alwernia - obszar wiejski małopolskie chrzanowski 124.53 9 Spytkowice małopolskie wadowicki 96.71 10 Czernichów małopolskie krakowski 161.61 11 Brzeźnica małopolskie wadowicki 132.00 2. Wisła od Brzeźnicy do Krakowa 1 Czernichów małopolskie krakowski 210.88 2 Brzeźnica małopolskie wadowicki 37.86 3 Skawina - obszar wiejski małopolskie krakowski 217.21 4 Skawina - miasto małopolskie krakowski 5.43 5 Liszki małopolskie krakowski 165.05 6 M. Kraków małopolskie krakowski 327,78 3. Wisła od Krakowa do Niepołomic 1 M. Kraków małopolskie krakowski 806.47 2 Wieliczka - obszar wiejski małopolskie wielicki 77.77 3 Niepołomice - miasto małopolskie wielicki 78.67 4. Wisła od Niepołomic do ujścia Raby 1 M. Kraków małopolskie M. Kraków 10.96 2 Niepołomice - miasto małopolskie wielicki 27,40 3 Niepołomice małopolskie wielicki 272.70 9
Lp. Gmina Województwo Powiat Powierzchnia międzywala *ha+ 4 Igołomia-Wawrzeoczyce małopolskie krakowski 338.54 5 Drwinia małopolskie bocheoski 463.43 6 Nowe Brzesko małopolskie proszowski 217.98 7 Koszyce małopolskie proszowski 17,46 5. Raba od m. Gawłów Nowy do ujścia do Wisły 1 Bochnia małopolskie bocheoski 140.82 2 Drwinia małopolskie bocheoski 138.55 3 Szczurowa małopolskie brzeski 39.67 6. Wisła od Raby do Dunajca 1 Koszyce małopolskie proszowski 357,86 2 Szczurowa małopolskie brzeski 460.37 3 Wietrzychowice małopolskie tarnowski 171.68 4 Opatowiec świętokrzyski buski 312,78 5 Gręboszów małopolskie dąbrowski 16,03 7. Dunajec od Tarnowa do ujścia do Wisły 1 Wietrzychowice małopolskie tarnowski 276,97 2 Gręboszów małopolskie dąbrowski 89,96 3 Żabno małopolskie tarnowski 850,89 4 Radłów małopolskie tarnowski 407,40 5 Wierzchosławice małopolskie tarnowski 458,43 6 Tarnów małopolskie tarnowski 68,24 7 M. Tarnów małopolskie M. Tarnów 101,72 8. Wisła od ujścia Dunajca do Szczucina 1 Opatowiec świętokrzyski buski 128.47 2 Gręboszów małopolskie dąbrowski 416,76 3 Nowy Korczyn świętokrzyski buski 566,48 4 Bolesław małopolskie dąbrowski 399,82 5 Mędrzechów małopolskie dąbrowski 282.44 6 Pacanów świętokrzyskie buski 310,26 7 Szczucin małopolskie dąbrowski 143,22 9. Wisła od Szczucina do ujścia Wisłoki 1 Pacanów świętokrzyskie buski 187,73 2 Szczucin małopolskie dąbrowski 611,85 3 Łubnice świętokrzyskie staszowski 425.63 4 Czermin podkarpackie mielecki 147.55 5 Połaniec obszar wiejski świętokrzyskie staszowski 327.77 6 Połaniec - miasto świętokrzyskie staszowski 100.16 7 Borowa podkarpackie mielecki 478.10 8 Gawłuszowice podkarpackie mielecki 141,10 9 Osiek - obszar wiejski świętokrzyskie staszowski 3,75 10. Wisłoka od Mielca do ujścia do Wisły 1 Mielec podkarpackie mielecki 158.50 2 Borowa podkarpackie mielecki 243.77 3 Gawłuszowice podkarpackie mielecki 324.73 4 Mielec podkarpackie mielecki 430.47 10
Powierzchnia Lp. Gmina Województwo Powiat międzywala *ha+ 5 Przecław podkarpackie mielecki 17.80 11. Wisła od ujścia Wisłoki do Tarnobrzega 1 Gawłuszowice podkarpackie mielecki 53,60 2 Osiek - obszar wiejski świętokrzyskie staszowski 593,33 3 Osiek - miasto świętokrzyskie staszowski 0.53 4 Padew Narodowa podkarpackie mielecki 431.48 5 Baranów Sandomierski - miasto podkarpackie tarnobrzeski 103.87 6 Baranów Sandomierski - obszar wiejski podkarpackie tarnobrzeski 361.63 7 Łoniów świętokrzyskie sandomierski 504.53 8 Koprzywnica - obszar wiejski świętokrzyskie sandomierski 244,31 9 M. Tarnobrzeg podkarpackie tarnobrzeski 223,46 12. Wisła od Tarnobrzega do ujścia Sanu 1 Koprzywnica - obszar świętokrzyskie sandomierski 174,73 wiejski 2 M. Tarnobrzeg podkarpackie tarnobrzeski 570,11 3 Samborzec świętokrzyskie sandomierski 351.21 4 Sandomierz świętokrzyskie sandomierski 342.65 5 Gorzyce podkarpackie tarnobrzeski 276.44 6 Dwikozy świętokrzyskie sandomierski 340,64 13. San od m. Pysznica do ujścia do Wisły 1 Stalowa Wola podkarpackie stalowowolski 297.07 2 Pysznica podkarpackie stalowowolski 133.09 3 Radomyśl nad Sanem podkarpackie stalowowolski 639.64 4 Zaleszany podkarpackie stalowowolski 599.84 5 Gorzyce podkarpackie tarnobrzeski 178.31 14. Wisła od ujścia Sanu do Annopola 1 Dwikozy świętokrzyskie sandomierski 135,50 2 Radomyśl nad Sanem podkarpackie stalowowolski 406.37 3 Zawichost - miasto świętokrzyskie sandomierski 489.31 4 Zawichost - obszar świętokrzyskie sandomierski 203.36 wiejski 5 Annopol - obszar wiejski lubelskie kraśnicki 453.44 (źródło: opracowanie własne na podstawie Paostwowego rejestru granic i powierzchni jednostek podziałów terytorialnych kraju udostępnionego na geoportal.gov.pl) Zobrazowanie lokalizacji obszaru międzywala względem jednostek podziału administracyjnego (województwa, powiaty, gminy) przedstawiono na Rysunku nr 1. 11
Rysunek 1. Obszar opracowania na tle podziału administracyjnego. 12
5.3. Charakterystyka hydrograficzna i hydrologiczna Obszar opracowania obejmuje międzywale rzeki Wisły od ujścia Przemszy do ujścia Sanny wraz z ujściowymi, obwałowanymi odcinkami Raby, Dunajca, Wisłoki i Sanu. Łączna długośd cieków objętych analizą wynosi około 405 km, z czego: Wisła 295,2 km, Raba 15,7 km, Dunajec 36 km, Wisłoka 28,3 km San 29,1 km. Powierzchna zlewni Wisły do ujścia Sanny (wraz z nią) wynosi około 51 460 km 2, natomiast powierzchnia zlewni od ujścia Przemszy do ujścia Sanny włącznie (region wodny Górnej Wisły) wynosi 47 515 km 2. Zestawienie powierzchni zlewni dopływów Wisły objętych opracowaniem zamieszczono w poniższej tabeli. W tabeli podano również kilometr ujścia danego dopływu do Wisły, zgodnie z przyjętym kilometrażem, w którym punkt 0+000 wyznacza ujście Przemszy do Wisły. Tabela 3. Charakterystyka dopływów Wisły objętych opracowaniem Nazwa cieku Powierzchnia Udział w powierzchni regionu Km ujścia do zlewni [km 2 ] wodnego Górnej Wisły *%+ Wisły Raba 1537,1 3,2 134,7 Dunajec 6804,0 14,3 160,6 Wisłoka 4110,2 8,7 226,9 San 16861,3 35,5 279,7 Obszar objęty opracowaniem rozpoczyna się od ujścia Przemszy do Wisły w km 0+000. Niewiele poniżej tego miejsca zlokalizowane są prawobrzeżne dopływ - Soła (km 1+800) i Skawa (km 22+700). Na tym odcinku, aż do Krakowa, Wisła płynie rowem tektonicznym pomiędzy Pogórzem Wilamowickim na południu, a Garbem Tenczyoskim na północy. W samym Krakowie koryto rzeki zostało w dużej mierze uregulowane, a pierwsze prace datuje się na okres średniowiecza. Na odcinku od stopnia wodnego Dwory (km 4+900) do stopnia wodnego Przewóz (km 92+150) koryto Wisły zostało przekształcone w ramach budowy drogi wodnej, składającej się z 6 stopni wodnych oraz kanału. Poniżej Krakowa Wisła tworząc liczne meandry płynie Doliną Nadwiślaoską wzdłuż granicy Puszczy Niepołomickiej, podcinając wzniesienia Płaskowyżu Proszowickiego na północy. Na tym odcinku swoje ujście mają trzy duże dopływy: Raba (km 134+700) i Dunajec (160+600) na prawym brzegu oraz Nida (km 175+400) na lewym brzegu. Poniżej ujścia Dunajca, dolinę Wisły wypełniają czwartorzędowe osady rzeczne. W km 222+000 uchodzi lewobrzeżny dopływ Czarna, a niewiele poniżej na prawym brzegu uchodzi Wisłoka (km 226+900). Na dalszym odcinku, w okolicach Tarnobrzegu krajobraz doliny Wisły został przekształcony w wyniku eksploatacji złóż siarki. Następnie Wisła przyjmując coraz bardziej północny kierunek, przepływa wzdłuż południowo-wschodniej krawędzi Wyżyny Sandomierskiej, która stanowi wysoki, lewy brzeg rzeki. Na prawym niskim brzegu w km 279+700 zlokalizowane jest ujście Sanu największego na tym odcinku dopływu Wisły. Obszar objęty analizą kooczy się w km 295+200, gdzie swoje ujście posiada prawobrzeżny dopływ Sanna. 13
Rzeki odwadniające obszar zlewni Górnej Wisły charakteryzują się dużą zmiennością reżimu w wyniku bardzo dużego zróżnicowania środowiska geograficznego. Rzeki Karpat, przede wszystkim ze względu na mało przepuszczalne podłoże i małe zdolności retencyjne dorzeczy, cechuje: znaczne, lecz nierównomiernie rozłożenie w czasie i przestrzeni zasobów wodnych, częste i znaczne zmiany stanów wody nawet w poszczególnych dniach, znaczny potencjał powodziowy, z przewagą wezbrao letnich nad zimowymi, znaczne procesy erozyjne koryta, brzegów i dna wynikające między innymi z częstych zmian przepływu. Rzeki odwadniające Wyżynę Małopolską, będące jednocześnie lewobrzeżnymi dopływami Wisły mają inną charakterystykę. Zlewnie tych cieków posiadają duże możliwości infiltracyjne wód, a także charakteryzują się znacznie mniejszymi opadami. Reżimy tych rzek cechują: przeciętne zasoby wodne, mniejsza i powolniejsza zmiennośd przepływów w stosunku do rzek karpackich, przewaga roztopowych wezbrao wiosennych nad letnimi, małe nasilenie procesów erozji koryt. Trzecim obszarem są Kotliny Podkarpackie, gdzie główną rolę odgrywają drenujące obszar, dolne odcinki dużych rzek karpackich o cechach charakterystycznych dla rzek z tamtego obszaru. Mniejsze rzeki charakteryzują się natomiast reżimem zbliżonym do rzek Wyżyny Małopolskiej. Podsumowując, największy wpływ na kształtowanie się przepływów w Wiśle na odcinku objętym opracowaniem mają dopływy karpackie. Najzasobniejszymi w wodę dopływami są Dunajec oraz San. Wisłoka oraz Raba charakteryzują się już znacznie mniejszym średnim przepływem. Jednolite części wód powierzchniowych W obrębie obszaru opracowania znajduje się 98 jednolitych części rzek (tabela 4). Większośd z nich to ujściowe fragmenty dopływów Wisły. Pod względem abiotycznej typologii rzek przeważają cieki w dolinach wielkich rzek nizinnych (typ 26). Następną najliczniejszą grupę stanowią rzeki średnie na utworach staroglacjalnych (typ 19), a także małe cieki wyżynne na podłożu lessowym oraz rzeki małe na utworach staroglacjalnych (typ 17). Większośd rzek (49) w obrębie obszaru opracowania posiada charakter naturalny (NAT). Dużą grupę (40) stanowią również silnie zmienione jednolite części rzek (HMWB). Pozostałe 9 to cieki sztuczne (AWB). Tabela 4. Wykaz jednolitych części rzek znajdujących się w obrębie obszaru opracowania Kod Nazwa Stan ekologiczny Typ Długośd *km+ RW200002133529 Kanał żeglowny Dwory AWB 0 7,1 RW200002135594 Kanał Łączaoski (Kanał Łączany-Skawina) AWB 0 17,5 RW20001021699 Nida od Cieku od Korytnicy do ujścia HMWB 10 80,7 RW200014214899 Biała od Rostówki do ujścia HMWB 14 34,4 RW200015213299 Soła od zb. Czaniec do ujścia HMWB 15 30,9 RW200015213499 Skawa od Klęczanki bez Klęczanki do ujścia HMWB 15 18,7 RW2000162135129 Zmornica ze starorzeczem Wisły NAT 16 8,9 14
RW20001621353899 Brodawka NAT 16 13,4 RW2000162135569 Sosnowianka NAT 16 14,9 RW200016213572 Sidzinka NAT 16 8,5 RW200016213592 Potok Kostrzecki NAT 16 6,0 RW2000162137299 Wilga HMWB 16 31,7 RW2000162137769 Podłężanka NAT 16 22,3 RW20001621529 Młyoska NAT 16 20,3 RW2000162154 Wigołąbka NAT 16 9,8 RW20001621992 Pryped NAT 16 6,0 RW2000172139989 Kisielina HMWB 17 93,0 RW200017218969 Potok Kiełkowski AWB 17 15,4 RW200017218974 Dopływ z Nowego Rydzowa AWB 17 6,8 RW2000172189899 Stary Breo HMWB 17 79,1 RW200017219299 Babulówka HMWB 17 110,6 RW200017219898 Sanna NAT 17 10,0 RW200017229329 Pyszenka HMWB 17 13,8 RW20001722952 Dopł. spod Rozwadowa NAT 17 5,4 RW20001722969 Łukawica NAT 17 83,2 RW20001722989 Jodłówka NAT 17 37,3 RW20001722992 Stary San NAT 17 14,2 RW2000172312 Rzeka Strachocka NAT 17 15,0 RW20001723154 Dopł. z Chwałowic NAT 17 11,6 RW20001921339 Wisła od Przemszy bez Przemszy do Skawy HMWB 19 21,4 RW2000192135599 Wisła od Skawy do Skawinki HMWB 19 34,9 RW2000192135699 Skawinka od Głogoczówki do ujścia HMWB 19 14,9 RW2000192137759 Wisła od Skawinki do Podłężanki HMWB 19 35,5 RW200019213799 Wisła od Podłężanki do Raby HMWB 19 37,7 RW20001921389999 Raba od Zb. Dobczyce do ujścia HMWB 19 60,6 RW200019213949 Gróbka od Potoku Okulickiego (bez Potoku) HMWB 19 11,1 RW200019213969 Uszwica od Niedźwiedzia do ujścia HMWB 19 26,5 RW20001921499 Dunajec od zbiornika Czchów do ujścia HMWB 19 69,8 RW200019217499 Breo - Żabnica od Żymanki do ujścia NAT 19 30,3 RW200019217699 Strumieo (Kanał Strumieo) od Rząski do ujścia NAT 19 29,2 RW20001921895 Wisłoka od Rzeki do Pot. Kiełkowskiego HMWB 19 22,2 RW20001921899 Wisłoka od pot. Kiełkowskiego do ujścia HMWB 19 27,3 RW200019219499 Koprzywianka od Modlibórki do ujścia HMWB 19 57,1 RW200019219699 Trześniówka od Karolówki do ujścia HMWB 19 29,2 RW200019219899 Łęg od Murynia do ujścia HMWB 19 47,9 RW200019229499 Bukowa od Rakowej do ujścia NAT 19 39,0 RW2000192329 Sanna od Stanianki do ujścia HMWB 19 40,4 RW200021213999 Wisła od Raby do Dunajca HMWB 21 25,6 RW20002121799 Wisła od Dunajca do Wisłoki HMWB 21 74,0 RW20002121999 Wisła od Wisłoki do Sanu HMWB 21 52,8 RW20002122999 San od Rudni do ujścia HMWB 21 51,3 RW2000212319 Wisła od Sanu do Sanny HMWB 21 18,9 RW20002321492 Rów Klikowski AWB 23 9,0 RW200026213369 Bachorz HMWB 26 17,7 RW200026213514 Dopływ z Grodziska NAT 26 8,4 RW2000262135189 Bachówka (Potok Spytkowicki) NAT 26 8,4 RW200026213558 Stracha NAT 26 7,4 RW2000262137749 Serafa HMWB 26 34,4 RW20002621379899 Drwinka z dopływami NAT 26 68,0 15
RW2000262138998 Młynówka NAT 26 11,1 RW2000262139949 Kanał Jadownicki AWB 26 14,7 RW20002621498 Stara Kisielina NAT 26 7,3 RW20002621569 Wiślina NAT 26 17,5 RW20002621729 Kanał Zyblikiewicza AWB 26 29,7 RW20002621732 Rów Odmęcki NAT 26 11,7 RW20002621734 Dopływ z Maniowa AWB 26 7,4 RW20002621752 Kineta NAT 26 9,6 RW20002621792 Ciek od Okrągłej NAT 26 6,6 RW200026219112 Kanał Kliszowski NAT 26 10,1 RW2000262191149 Kanał Chorzelowski NAT 26 29,3 RW2000262191169 Ciek od Turska NAT 26 8,6 RW20002621932 Kanał Piaseczno AWB 26 8,6 RW20002621938 Piskorzeniec NAT 26 8,7 RW20002621952 Dopływ spod Sielca NAT 26 7,6 RW20006213329 Potok Gromiecki NAT 6 6,1 RW20006213349 Chechło od Ropy bez Ropy do ujścia NAT 6 21,5 RW20006213389 Płazanka NAT 6 14,8 RW20006213529 Regulka NAT 6 20,4 RW20006213789 Potok Kościelnicki z dopływami NAT 6 28,4 RW200062137929 Igołomski Potok NAT 6 17,0 RW200062137949 Ropotek NAT 6 20,5 RW200062137969 Rudnik NAT 6 8,1 RW2000621772 Śmierdziączka NAT 6 10,4 RW2000621912 Strzegomka NAT 6 16,3 RW2000621914 Dopływ z Piskowoli NAT 6 14,7 RW20006219169 Zawidzianka NAT 6 24,8 RW20006219349 Dopływ od Jezior NAT 6 17,6 RW2000623152 Smugi NAT 6 5,8 RW2000623169 Czyżówka NAT 6 39,2 RW20007213549 Rudno HMWB 7 16,6 RW20007213589 Sanka HMWB 7 41,3 RW20009213699 Rudawa od Racławki do ujścia HMWB 9 22,0 RW20009213749 Prądnik od Garliczki (bez Garliczki) do ujścia HMWB 9 10,0 RW20009213769 Dłubnia od Minóżki (bez Minóżki) do ujścia HMWB 9 28,0 RW2000921392999 Szreniawa od Piotrówki do ujścia HMWB 9 64,2 RW20009213989 Nidzica od Nidki do ujścia HMWB 9 45,0 RW2000921789 Czarna od zbiornika Chaocza do ujścia HMWB 9 46,2 RW20009231499 Opatówka od Żychawy do ujścia HMWB 9 26,7 5.3.1 Ogólna charakterystyka zagrożeo powodziowych Na obszarze objętym opracowaniem występują dwa podstawowe typy wezbrao roztopowe oraz opadowe. Najgroźniejsze w skutkach są wezbrania opadowe powstałe w wyniku opadów rozlewnych, które charakteryzują się dużą intensywnością i czasem trwania wynoszącym kilka dni. Wezbrania te obejmują zazwyczaj duży obszar. Podczas ich trwania występują wysokie kulminacje fal, często występujące w tym samym czasie na znacznych odcinkach rzek. Tego typu wezbrania wystąpiły w dorzeczu Górnej Wisły między innymi w lipcu 1934, lipcu 1997, lipcu 2001 oraz maju i czerwcu 2010 roku. Drugim typem wezbrao opadowych są wezbrania powstałe w wyniku opadów nawalnych, które charakteryzują się 16
bardzo dużą intensywnością i krótkim czasem trwania. Powodzie tego typu są bardzo gwałtowne i krótkotrwałe, a zasięg terytorialny jest niewielki. Wezbrania roztopowe występują pod wpływem gwałtownego tajania śniegów zgromadzonych w okresie zimowym. Występują zazwyczaj w marcu lub kwietniu, chod znane są przypadki takich powodzi w styczniu i lutym. Charakteryzują się one niższymi kulminacjami oraz dłuższym czasem trwania od wezbrao opadowych. Wezbraniom wiosennym mogą towarzyszyd deszcze, które przyspieszają topnienie śniegów i zwiększają odpływ. Na obszarze dorzecza Górnej Wisły wezbrania tego typu występują regularnie na wiosnę, jednakże są dużo łagodniejsze od wezbrao opadowych. Na sytuację powodziową na początkowym odcinku objętym opracowaniem największy wpływ ma rzeka Soła oraz rzeki stanowiące źródłowy odcinek Wisły (zlewnia Małej Wisły). Fale powodziowe pochodzące ze zlewni Małej Wisły są w dużej mierze redukowane przez zbiornik retencyjny w Goczałkowicach, który posiada dużą rezerwę przeciwpowodziową. Natomiast Soła posiada drugi po Dunajcu potencjał powodziowy wśród karpackich dopływów Wisły. Jej wpływ łagodzony jest przez istniejącą kaskadę zbiorników retencyjnych Czaniec, Porąbka i Tresna. Kolejnym ważnym pod względem powodziowym dopływem Wisły jest Skawa. Fale powodziowe występujące na tej rzece często wyprzedzają falę Wisły, co sprawia, iż kulminacja Skawy spotyka się ze stosunkowo niskimi przepływami Wisły. W takim przypadku powstaje nowa kulminacja Wisły wcześniejsza o około 3-15 godzin od kulminacji z górnej części zlewni. Wpływ na sytuację powodziową na Skawie będzie miał zbiornik retencyjny Świnna Poręba, który pełną funkcjonalnośd ma osiągnąd w 2014 r. Podobną charakterystykę posiada Raba. Fale powodziowe tej rzeki wyprzedzają najczęściej fale Wisły przeciętnie o 18 godzin. Wywołują one często przyspieszenie kulminacji Wisły lub wpływają jedynie na kształt fali wiślanej. Na Rabie zlokalizowany jest zbiornik Dobczyce pełniący między innymi funkcje przeciwpowodziowe. Największy potencjał powodziowy wśród karpackich dopływów Wisły posiada Dunajec. Jego ujście to najważniejszy punkt, w którym może dojśd do modyfikacji fali na Wiśle. Przykładowo podczas powodzi w 1934 r. maksymalne zaobserwowane przepływy wynosiły odpowiednio 4500 m 3 /s na Dunajcu i 3100 m 3 /s na Wiśle przy ujściu Dunajca. Przebieg fali powodziowej Dunajca regulowany jest między innymi przez zespół zbiorników wodnych Rożnów-Czchów, umożliwiając rozdzielenie kulminacji Wisły i Dunajca w czasie. Wisłoka nie odgrywa większej roli w kształtowaniu fali wezbraniowej Wisły. Natomiast rzeka San posiada odrębny reżim wodny od pozostałych rzek karpackich. Często wezbrania na Wiśle i Sanie nie występują równocześnie. Na Sanie większą rolę odgrywają wiosenne wezbrania roztopowe. 5.4. Zagospodarowanie terenu Analizę zagospodarowania powierzchni ziemi dla analizowanego obszaru przeprowadzono w oparciu o dane z projektu CORINE Land Cover 2006 (CLC 2006). Projekt ten jest realizowany przez Europejską Agencję Środowiska (EEA). Jednostką odpowiedzialną za realizację projektu CLC 2006 w Polsce jest Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, pełniący rolę Krajowego Punktu Kontaktowego ds. współpracy z EEA, natomiast bezpośrednim wykonawcą prac był Instytut Geodezji i Kartografii. Środki finansowe przeznaczone na realizację projektu krajowego CLC 2006 pochodziły ze źródeł Europejskiej Agencji Środowiska i Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 17
Dane zgromadzone w bazach CLC 2006 to dane powierzchniowe o minimalnej powierzchni 25 ha i szerokości co najmniej 100 m, dotyczące pokrycia terenu w podziale na 44 klasy. Pokrycie terenu kartowane jest metodą wizualnej interpretacji zdjęd satelitarnych dostarczonych przez satelity Landsat, SPOT i IRS. Dane są zorganizowane hierarchicznie w trzech poziomach. Pierwszy poziom obejmuje pięd głównych typów pokrycia terenu, tj. tereny antropogeniczne, obszary rolnicze, tereny leśne i półpustynne, mokradła oraz wody, na drugim poziomie zostało wyróżnionych 15 form pokrycia terenu, z kolei na trzecim 44. W Polsce spośród 44 klas pokrycia terenu występuje 31. Analiza zagospodarowania terenu międzywala rzeki Wisły na odcinku od km 0+000 do km 295+200 oraz głównych obwałowanych dopływów tj. rzeki Raby do m. Gawłów, rzeki Dunajec do m. Tarnów, rzeki Wisłoki do m. Mielec, rzeki San do m. Pysznica, została przeprowadzona w odniesieniu do pięciu głównych typów pokrycia terenu (pierwszy poziom). Dla przedmiotowego obszaru analiza odnosiła się do występujących na nim form pokrycia, tj. terenów zantropogenizowanych, terenów rolnych, lasów oraz terenów wodnych. W poniższej tabeli przestawiono powierzchnie poszczególnych form pokrycia terenu w granicach wydzielonych odcinków międzywala wraz z określeniem ich udziału. Tabela 5. Zagospodarowanie terenu międzywala w podziale na odcinki oraz w ujęciu całościowym Forma pokrycia terenu 1. Wisła od Oświęcimia do Brzeźnicy Powierzchnia w obszarze odcinka międzywala *km 2 ] Udział formy pokrycia w odcinku międzywala *%+ tereny zantropogenizowane 5.24 0.33 tereny rolne 1142.35 71.32 lasy 10.88 0.68 tereny wodne 443.21 27.67 2. Wisła od Brzeźnicy do Krakowa tereny zantropogenizowane 14.24 1.48 tereny rolne 599.64 62.19 lasy 37.82 3.92 tereny wodne 312.50 32.41 3. Wisła od Krakowa do Niepołomic tereny zantropogenizowane 35.67 3.70 tereny rolne 619.47 64.33 lasy 2.49 0.26 tereny wodne 305.28 31.70 4. Wisła od Niepołomic do ujścia Raby tereny zantropogenizowane 0.48 0.04 tereny rolne 961.45 70.86 lasy 2.40 0.18 tereny wodne 392.46 28.93 5. Raba od m. Gawłów Nowy do ujścia do Wisły tereny zantropogenizowane 0.40 0.13 tereny rolne 318.65 99.87 6. Wisła od Raby do Dunajca tereny zantropogenizowane 1.07 0.08 tereny rolne 935.00 71.36 18
Powierzchnia w obszarze Udział formy pokrycia w Forma pokrycia terenu odcinka międzywala *km 2 ] odcinku międzywala *%+ lasy 5.18 0.40 tereny wodne 368.97 28.16 7. Dunajec od Tarnowa do ujścia do Wisły tereny zantropogenizowane 3.51 0.16 tereny rolne 1452.73 64.46 lasy 46.72 2.07 tereny wodne 750.66 33.31 8. Wisła od ujścia Dunajca do Szczucina tereny zantropogenizowane 0.19 0.01 tereny rolne 1236.20 55.00 lasy 311.45 13.86 tereny wodne 699.78 31.13 9. Wisła od Szczucina do ujścia Wisłoki tereny zantropogenizowane 4.11 0.17 tereny rolne 1139.33 47.01 lasy 520.49 21.48 tereny wodne 759.61 31.34 10. Wisłoka od Mielca do ujścia do Wisły tereny zantropogenizowane 4.63 0.39 tereny rolne 1029.30 87.58 lasy 141.33 12.03 11. Wisła od ujścia Wisłoki do Tarnobrzega tereny zantropogenizowane 5.18 0.21 tereny rolne 1642.08 65.25 tereny wodne 869.51 34.55 12. Wisła od Tarnobrzega do ujścia Sanu tereny zantropogenizowane 16.09 0.78 tereny rolne 872.41 42.46 lasy 542.40 26.40 tereny wodne 623.97 30.37 13. San od m. Pysznica do ujścia do Wisły tereny zantropogenizowane 31.17 1.69 tereny rolne 1306.51 70.70 lasy 129.52 7.01 tereny wodne 380.74 20.60 14. Wisła od ujścia Sanu do Annopola tereny zantropogenizowane 0.38 0.02 tereny rolne 233.77 13.84 lasy 959.16 56.79 tereny wodne 495.59 29.34 Powierzchnia całkowita międzywala tereny zantropogenizowane 122.36 0.54 tereny rolne 13488.89 59.36 lasy 2709.84 11.93 tereny wodne 6402.28 28.17 (źródło: opracowanie własne na podstawie CORINE Land Cover 2006) 19
Na podstawie powyższego zestawienia wnioskuje się, iż na terenie analizowanego obszaru, główną formą użytkowania terenu jest rolnicze zagospodarowanie. Obszary rolnicze stanowią niecałe 60% powierzchni całego obszaru opracowania. Najniższy udział terenów rolnych obserwuje się na obszarze Wisła od ujścia Sanu do Annopola (14) ok. 14%, gdzie zdecydowaną większośd zajmują lasy (ok. 57% - co stanowi najwyższy udział lasów spośród analizowanych obszarów), z kolei najwyższy udział terenów rolnych w powierzchni obszaru obserwuje się na odcinku Raba od m. Gawłów Nowy do ujścia do Wisły (5), gdzie stanowi on prawie 100%. Oczywistym, ze względu na charakter analizowanego obszaru jest udział terenów pod wodami w powierzchni analizowanych obszarów, który w przypadku 12 z 14 odcinków kształtuje się w granicach 20 30%. Dla dwóch z 14 odcinków - Raba od m. Gawłów Nowy do ujścia do Wisły (5) oraz Wisłoka od Mielca do ujścia do Wisły (10) nie wskazuje się na występowanie takich obszarów, co spowodowane jest założenia projektu CORINE Land Cover, w ramach którego, jak wspomniano wcześniej, gromadzone są dane powierzchniowe o minimalnej powierzchni 25 ha i szerokości co najmniej 100 m. W przypadku rzek Raby i Wisłoki powierzchnia zwierciadła, czy też szerokośd koryta uwieczniona na zdjęciach satelitarnych, musiała byd niewystarczająca, by zidentyfikowad dany teren jako teren wodny. Udział terenów zantropogenizowanych w międzywalu Wisły oraz jej głównych obwałowanych dopływów przeważnie nie przekracza 1%, jedynie w przypadku dwóch odcinków Wisły, które przepływają przez Kraków (2. Wisła od Brzeźnicy do Krakowa oraz 3. Wisła od Krakowa do Niepołomic) oraz analizowanego odcinka Sanu (13. San od m. Pysznica do ujścia do Wisły), obserwuje się większe udziały obszarów zantropogenizowanych, wynoszące od 1,5 do ok. 4% (głównie są to tereny sportowe i wypoczynkowe oraz zabudowa luźna). Na Rysunkach nr 2 i 3 zobrazowano rozmieszczenie poszczególnych form zagospodarowania terenu w analizowanym międzywalu rzek. 20
Rysunek 2. Formy zagospodarowania terenu na obszarze opracowania częśd 1. 21
Rysunek 3. Formy zagospodarowania terenu na obszarze opracowania częśd 2. 22
5.5. Struktura użytkowania gruntów Analiza struktury użytkowania gruntów na analizowanym obszarze została zrealizowana, podobnie jak analiza zagospodarowania terenu, w oparciu o projekt CORINE Land Cover 2006, jednak w odniesieniu do bardziej szczegółowej struktury zagospodarowania. Analizy obejmowały użytkowanie terenów na cele rolnicze, leśne i terenów antropogenicznych, w zakresie wydzieleo: tereny użytkowane przez rolnictwo: grunty orne (21), sady i plantacje (222), łąki (231), strefy upraw mieszanych (24), w tym złożone systemy upraw i działek (242) oraz tereny głównie zajęte przez rolnictwo z dużym udziałem roślinności naturalnej (243); lasy: lasy liściaste (311), lasy iglaste (312), lasy mieszane (313), lasy w stanie zmian (324); tereny zantropogenizowane: strefy zurbanizowane, w zakresie: zabudowa zwarta (111) oraz zabudowa luźna (112), strefy przemysłowe lub handlowe (121), miejskie tereny zielone, w zakresie: miejskie tereny zielone (141) oraz tereny sportowe i wypoczynkowe (142); Analizę struktury pokrycia terenu formami rolniczymi zaprezentowano w tabeli poniżej: Tabela 6. Struktura pokrycia terenu formami rolniczymi. Kod pokrycia terenu 1. Wisła od Oświęcimia do Brzeźnicy Struktura użytkowania gruntu Powierzchnia wydzielenia w granicach międzywala [km 2 ] tereny rolne w granicach obszaru 1142.35 Udział wydzielenia w terenach rolnych obszaru [%] 21 Grunty orne 198.18 17.35 231 Łąki 754.74 66.07 242 Złożone systemy upraw i działek 159.08 13.93 243 Tereny głównie zajęte przez rolnictwo z dużym udziałem roślinności naturalnej 30.34 2.66 2. Wisła od Brzeźnicy do Krakowa tereny rolne w granicach obszaru 599.64 21 Grunty orne 319.31 53.25 231 Łąki 240.39 40.09 242 Złożone systemy upraw i działek 16.12 2.69 23
Kod pokrycia terenu Struktura użytkowania gruntu Powierzchnia wydzielenia w granicach międzywala [km 2 ] Udział wydzielenia w terenach rolnych obszaru [%] 243 Tereny głównie zajęte przez rolnictwo z dużym udziałem roślinności naturalnej 23.84 3.98 3. Wisła od Krakowa do Niepołomic tereny rolne w granicach obszaru 619.47 21 Grunty orne 243.32 39.28 231 Łąki 249.75 40.32 242 Złożone systemy upraw i działek 64.4 10.40 243 Tereny głównie zajęte przez rolnictwo z dużym udziałem roślinności naturalnej 61.99 10.01 4. Wisła od Niepołomic do ujścia Raby tereny rolne w granicach obszaru 961.45 21 Grunty orne 18.14 1.89 231 Łąki 936.77 97.43 242 Złożone systemy upraw i działek 6.54 0.68 5. Raba od m. Gawłów Nowy do ujścia do Wisły tereny rolne w granicach obszaru 318.65 211 Grunty orne poza zasięgiem urządzeo nawadniających 62.12 19.49 231 Łąki 255.4 80.15 242 Złożone systemy upraw i działek 1.13 0.35 6. Wisła od Raby do Dunajca tereny rolne w granicach obszaru 935 21 Grunty orne 29.63 3.17 231 Łąki 835.57 89.37 242 Złożone systemy upraw i działek 7.08 0.76 243 Tereny głównie zajęte przez rolnictwo z dużym udziałem roślinności naturalnej 62.67 6.70 7. Dunajec od Tarnowa do ujścia do Wisły tereny rolne w granicach obszaru 1452.73 21 Grunty orne 581.9 40.06 231 Łąki 696.95 47.98 242 Złożone systemy upraw i działek 61.49 4.23 243 Tereny głównie zajęte przez rolnictwo z dużym udziałem roślinności naturalnej 112.4 7.74 8. Wisła od ujścia Dunajca do Szczucina tereny rolne w granicach obszaru 1236.2 21 Grunty orne 324.62 26.26 231 Łąki 356.67 28.85 242 Złożone systemy upraw i działek 26.07 2.11 243 Tereny głównie zajęte przez rolnictwo z dużym udziałem roślinności naturalnej 528.85 42.78 9. Wisła od Szczucina do ujścia Wisłoki tereny rolne w granicach obszaru 1139.33 21 Grunty orne 363.5 31.90 24
Kod pokrycia terenu Struktura użytkowania gruntu Powierzchnia wydzielenia w granicach międzywala [km 2 ] Udział wydzielenia w terenach rolnych obszaru [%] 231 Łąki 322.83 28.34 242 Złożone systemy upraw i działek 37.24 3.27 243 Tereny głównie zajęte przez rolnictwo z dużym udziałem roślinności naturalnej 415.76 36.49 10. Wisłoka od Mielca do ujścia do Wisły tereny rolne w granicach obszaru 1029.3 21 Grunty orne 394.08 38.29 231 Łąki 490.39 47.64 242 Złożone systemy upraw i działek 58.5 5.68 243 Tereny głównie zajęte przez rolnictwo z dużym udziałem roślinności naturalnej 86.32 8.39 11. Wisła od ujścia Wisłoki do Tarnobrzega tereny rolne w granicach obszaru 1642.08 21 Grunty orne 231.38 14.09 222 Sady i plantacje 7.24 0.44 231 Łąki 1115.07 67.91 242 Złożone systemy upraw i działek 32.78 2.00 243 Tereny głównie zajęte przez rolnictwo z dużym udziałem roślinności naturalnej 255.61 15.57 12. Wisła od Tarnobrzega do ujścia Sanu tereny rolne w granicach obszaru 872.41 21 Grunty orne 80.57 9.24 222 Sady i plantacje 80.08 9.18 231 Łąki 666.49 76.40 242 Złożone systemy upraw i działek 8.34 0.96 243 Tereny głównie zajęte przez rolnictwo z dużym udziałem roślinności naturalnej 36.92 4.23 13. San od m. Pysznica do ujścia do Wisły tereny rolne w granicach obszaru 1306.51 21 Grunty orne 499.87 38.26 222 Sady i plantacje 35.89 2.75 231 Łąki 345.06 26.41 242 Złożone systemy upraw i działek 87.32 6.68 243 Tereny głównie zajęte przez rolnictwo z dużym udziałem roślinności naturalnej 338.37 25.90 14. Wisła od ujścia Sanu do Annopola tereny rolne w granicach obszaru 233.77 21 Grunty orne 60.24 25.77 222 Sady i plantacje 60.42 25.85 231 Łąki 109.57 46.87 242 Złożone systemy upraw i działek 3.54 1.51 (źródło: opracowanie własne na podstawie CORINE Land Cover 2006) 25
Na podstawie powyższego zestawienia, można wnioskowad, iż formą rolniczą najpowszechniej występującą w międzywalu analizowanych rzek są łąki. Występują one w większości dla odcinków: Wisła od Oświęcimia do Brzeźnicy (1), Wisła od Krakowa do Niepołomic (3), Wisła od Niepołomic do ujścia Raby (4), Raba od m. Gawłów Nowy do ujścia do Wisły (5), Wisła od Raby do Dunajca (6), Dunajec od Tarnowa do ujścia do Wisły (7), Wisłoka od Mielca do ujścia do Wisły (10), Wisła od ujścia Wisłoki do Tarnobrzega (11), Wisła od Tarnobrzega do ujścia Sanu (12) oraz Wisła od ujścia Sanu do Annopola (14). Największy udział obserwuje się na odcinku Wisła od Niepołomic do ujścia Raby (4), gdzie łąki stanowią ok. 97% powierzchni gruntów użytkowanych przez rolnictwo. Kolejną dominującą formą zagospodarowania rolniczego są grunty orne, największy ich udział, wynoszący ponad 53% obserwuje się w obszarze międzywala odcinka Wisły Wisła od Brzeźnicy do Krakowa (2). Analizę struktury pokrycia terenu przez lasy zaprezentowano w tabeli poniżej: Tabela 7. Struktura pokrycia terenu przez lasy. Kod pokrycia terenu Struktura użytkowania gruntu Powierzchnia wydzielenia w granicach międzywala *km 2 ] Udział wydzielenia w powierzchni lasów obszaru *%+ 1. Wisła od Oświęcimia do Brzeźnicy lasy w granicach obszaru 10.88 311 Lasy liściaste 10.88 100 2. Wisła od Brzeźnicy do Krakowa lasy w granicach obszaru 37.82 311 Lasy liściaste 37.82 100 3. Wisła od Krakowa do Niepołomic lasy w granicach obszaru 2.49 311 Lasy liściaste 2.49 100 4. Wisła od Niepołomic do ujścia Raby lasy w granicach obszaru 2.4 311 Lasy liściaste 2.4 100 6. Wisła od Raby do Dunajca lasy w granicach obszaru 5.18 311 Lasy liściaste 5.18 100 7. Dunajec od Tarnowa do ujścia do Wisły lasy w granicach obszaru 46.72 311 Lasy liściaste 46.72 100 8. Wisła od ujścia Dunajca do Szczucina lasy w granicach obszaru 311.45 311 Lasy liściaste 311.45 100 9. Wisła od Szczucina do ujścia Wisłoki lasy w granicach obszaru 520.49 311 Lasy liściaste 498.98 95.87 324 Lasy w stanie zmian 21.51 4.13 10. Wisłoka od Mielca do ujścia do Wisły lasy w granicach obszaru 141.33 26
Kod pokrycia terenu Struktura użytkowania gruntu Powierzchnia wydzielenia w granicach międzywala *km 2 ] Udział wydzielenia w powierzchni lasów obszaru *%+ 311 Lasy liściaste 108.22 76.57 324 Lasy w stanie zmian 33.11 23.43 12. Wisła od Tarnobrzega do ujścia Sanu lasy w granicach obszaru 542.4 311 Lasy liściaste 542.4 100 13. San od m. Pysznica do ujścia do Wisły lasy w granicach obszaru 129.52 311 Lasy liściaste 129.52 100 14. Wisła od ujścia Sanu do Annopola lasy w granicach obszaru 959.16 311 Lasy liściaste 894.67 93.28 312 Lasy iglaste 0.58 0.06 313 Lasy mieszane 63.91 6.66 (źródło: opracowanie własne na podstawie CORINE Land Cover 2006) Zdecydowanie najczęściej występującą leśną formą zagospodarowania są lasy liściaste, których udział wynoszący 100% obserwuje się na 9 z 14 odcinków międzywala. Na obszarach międzywala odcinków Wisła od Szczucina do ujścia Wisłoki (9) oraz Wisłoka od Mielca do ujścia do Wisły (10) obserwuje się poza lasami liściastymi, inną formę, tj. lasy w stanie zmian, których udział nie przekracza 24%.Dla odcinka Wisła od ujścia Sanu do Annopola (14), dla którego udział terenów leśnych w całkowitej powierzchni jest największy, obserwuje się ich zróżnicowaną strukturę. Prócz lasów liściastych, zajmujących tu ok. 93%, obserwuje się również lasy iglaste (ok. 0,1%) oraz lasy mieszane (ok. 7%). Obecny stan pokrycia roślinnością w bardziej szczegółowym ujęciu, został przedstawiony w rozdziale dotyczącym charakterystyki przyrodniczej obszaru. Analizę struktury pokrycia terenu formami antropogenicznymi zaprezentowano w tabeli poniżej: Tabela 8. Struktura pokrycia tereny zantropogenizowane. Kod pokrycia terenu Struktura użytkowania gruntu 1. Wisła od Oświęcimia do Brzeźnicy Powierzchnia wydzielenia w granicach międzywala [km 2 ] tereny zantropogenizowane w granicach obszaru 5.24 Udział wydzielenia w terenach zantropogenizowanych obszaru [%] 112 Zabudowa luźna 5.24 100.00 2. Wisła od Brzeźnicy do Krakowa tereny zantropogenizowane w granicach obszaru 14.24 142 Tereny sportowe i wypoczynkowe 0.75 5.27 112 Zabudowa luźna 13.36 93.82 111 Zabudowa zwarta 0.13 0.91 3. Wisła od Krakowa do Niepołomic tereny zantropogenizowane w granicach obszaru 35.67 27
Kod pokrycia terenu Struktura użytkowania gruntu Powierzchnia wydzielenia w granicach międzywala [km 2 ] Udział wydzielenia w terenach zantropogenizowanych obszaru [%] 141 Miejskie tereny zielone 0.12 0.34 121 Strefy przemysłowe lub handlowe 6.61 18.53 142 Tereny sportowe i wypoczynkowe 0.12 0.34 112 Zabudowa luźna 28.19 79.03 111 Zabudowa zwarta 0.63 1.77 4. Wisła od Niepołomic do ujścia Raby tereny zantropogenizowane w granicach obszaru 0.48 112 Zabudowa luźna 0.48 100.00 5. Raba od m. Gawłów Nowy do ujścia do Wisły tereny zantropogenizowane w granicach obszaru 0.4 112 Zabudowa luźna 0.4 100.00 6. Wisła od Raby do Dunajca tereny zantropogenizowane w granicach obszaru 1.07 112 Zabudowa luźna 1.07 100.00 7. Dunajec od Tarnowa do ujścia do Wisły tereny zantropogenizowane w granicach obszaru 3.51 121 Strefy przemysłowe lub handlowe 0.01 0.28 112 Zabudowa luźna 3.5 99.72 8. Wisła od ujścia Dunajca do Szczucina tereny zantropogenizowane w granicach obszaru 0.19 112 Zabudowa luźna 0.19 100.00 9. Wisła od Szczucina do ujścia Wisłoki tereny zantropogenizowane w granicach obszaru 4.11 121 Strefy przemysłowe lub handlowe 4.11 100.00 10. Wisłoka od Mielca do ujścia do Wisły tereny zantropogenizowane w granicach obszaru 4.63 142 Tereny sportowe i wypoczynkowe 0.78 16.85 112 Zabudowa luźna 3.85 83.15 11. Wisła od ujścia Wisłoki do Tarnobrzega tereny zantropogenizowane w granicach obszaru 5.18 112 Zabudowa luźna 5.18 100.00 12. Wisła od Tarnobrzega do ujścia Sanu tereny zantropogenizowane w granicach obszaru 16.09 121 Strefy przemysłowe lub handlowe 9.9 61.53 112 Zabudowa luźna 6.19 38.47 13. San od m. Pysznica do ujścia do Wisły tereny zantropogenizowane w granicach obszaru 31.17 142 Tereny sportowe i wypoczynkowe 31.16 99.97 112 Zabudowa luźna 0.01 0.03 14. Wisła od ujścia Sanu do Annopola tereny zantropogenizowane w granicach obszaru 0.38 112 Zabudowa luźna 0.38 100.00 (źródło: opracowanie własne na podstawie CORINE Land Cover 2006) 28
Wśród terenów zantropogenizowanych na terenie międzywala najczęściej występującą formą jest zabudowa luźna. Stanowi ona 100% terenów tego typu dla międzywala odcinków Wisła od Oświęcimia do Brzeźnicy (1), Wisła od Niepołomic do ujścia Raby (4), Raba od m. Gawłów Nowy do ujścia do Wisły (5), Wisła od Raby do Dunajca (6), Wisła od ujścia Dunajca do Szczucina (8), Wisła od ujścia Wisłoki do Tarnobrzega (11) oraz Wisła od ujścia Sanu do Annopola (14). Dla obszaru o najwyższym udziale terenów zantropogenizowanych, tj. Wisła od Krakowa do Niepołomic (3) obserwuje się znacznie bardziej złożoną strukturę użytkowania terenów zantropogenizowanych. Największy udział osiągają tu obszary o zabudowie luźnej, jednak obserwuje się również formy związane z zabudową miejską, tj. strefy przemysłowe lub handlowe (ok. 19% udziału), zabudowa zwarta (ok. 1,8%), tereny sportowe i wypoczynkowe oraz miejskie tereny zielone (po 0,34%). Podobną sytuację obserwuje się dla odcinka Wisła od Brzeźnicy do Krakowa (2) tu prócz zabudowy luźnej zlokalizowane są również tereny sportowe i wypoczynkowe (ok. 5%) oraz zabudowa zwarta (ok. 1%) - co spowodowane jest faktem, iż te dwa odcinki przepływają przez największy ośrodek miejski na tym odcinku Wisły, czyli Kraków. W przypadku analizowanego odcinka Sanu (13. San od m. Pysznica do ujścia do Wisły), gdzie również obserwowano stosunkowo wysoki udział obszarów zantropogenizowanych, struktura użytkowania tej formy kształtuje się zgoła inaczej największy udział osiągają tereny sportowe i wypoczynkowe, tj. prawie 100%. 5.6. Formy ochrony przyrody Głównym aktem prawnym, regulującym system ochrony przyrody w Polsce jest Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U. z 2013 r. poz. 627 tj. z późn. zm.). Zgodnie z jej zapisami, formami ochrony przyrody w Polsce są: parki narodowe; rezerwaty przyrody; parki krajobrazowe; obszary chronionego krajobrazu; obszary Natura 2000; pomniki przyrody; stanowiska dokumentacyjne; użytki ekologiczne; zespoły przyrodniczo-krajobrazowe; ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów. Parki krajobrazowe, ustanawiane w celu ochrony wartości przyrodniczych, historycznych, kulturowych i krajobrazowych, tworzy się na drodze uchwały sejmiku wojewódzkiego/wojewody. Na terenie analizowanego obszaru zlokalizowane są trzy parki krajobrazowe, utworzone w celu ochrony terenów cennych przyrodniczo: Nadnidziaoski Park Krajobrazowy Utworzony został 19 grudnia 1986 r. Położony jest w województwie świętokrzyskim na odcinku międzywala Wisła od ujścia Dunajca do Szczucina, gdzie zajmuje powierzchnię 45,14 ha. 29