AN ASSESSMENT OF THE PHYSICAL ACTIVITY OF ADULTS RESIDING IN THE ŚWIĘTOKRZYSKIE REGION

Pol. J. Sort Tourism 015,, 8-93 8 1 AN ASSESSMENT OF THE PHYSICAL ACTIVITY OF ADULTS RESIDING IN THE ŚWIĘTOKRZYSKIE REGION 1 ANDRZEJ JOPKIEWICZ, JACEK GAWRON Jan Kochanowski University in Kielce, Faculty of Pedagogy and Art, Deartment of Auxology Kielce University of Technology, Sort Centre Mailing address: Andrzej Jokiewicz, Faculty of Pedagogy and Art, Deartment of Auxology, 11 Krakowska Street, 5-09 Kielce, tel.: + 8 1 3973, fax: + 8 1 3978, e-mail: ajokiewicz@oczta.onet.l Abstract Introduction. The aim of the study is to assess the hysical activity of adults residing in the Świętokrzyskie region in Poland with relation to age, gender, and socioeconomic factors such as the level of education, lace of residence, and financial situation. Material and methods. The survey questionnaire used to assess hysical activity was reared by the Deartment of Auxology of Jan Kochanowski University in Kielce. The study grou involved a total of 1,03 ersons, aged 0-59 years, including 517 women and 515 men. The results of the study were subjected to statistical analysis. Two tests were carried out to determine the correlations between variables: Searman's rank correlation coefficient was calculated and the nonara- metric chi-square test (x ) was used. Results. It was found that the leisure-time hysical activity of the adults residing in the Świętokrzyskie region who articiated in the study was insufficient and remained at a low level. Particularly alarming is the fact that a low level of leisure-time hysical activity was found for young ersons, both male and female, aged 0-39 years. This low level of activity also revailed in the older age grous. Aart from age, gender, and the level of education, the lace of residence and financial situation significantly imacted the hysical activity of the adults. Conclusions. It was observed that the hysical activity of men and women aged 0-59 years in their leisure time was the greater the bigger the size of the agglomeration they resided in, the higher their level of education, and the better their financial situation. Key words: hysical activity, socioeconomic factors, adults Introduction Physical activity is the basis of a healthy lifestyle and is strongly associated with other comonents of this lifestyle such as nutrition, slee, ersonal hygiene, dealing with stress, abstinent behaviour, otimism, etc. It fundamentally influences health and well-being. Hence, movement accomanies us throughout our lives; thanks to it we develo hysically, exlore our surroundings, learn the limits of our caabilities, and work rofessionally. Physical activity is treated not only as one of the most imortant comonents of human health but also as its ositive indicator [1, ]. The term hysical activity usually refers to body movement caused by the contraction of skeletal muscles that significantly raises energy exenditure. When it comes to health, it is best when this energy exenditure, above the basal metabolic rate, amounts to aroximately 3,000 kcal er week, taking into account all leisure-time activities, exercise, sorts, occuational work, and other everyday activities [3, ]. The low level of hysical activity of members of modern society is a relevant social roblem because the 1st century is a eriod of technological rogress that has caused us to send most of the time in sitting osition. Our work has become more monotonous, we are increasingly hysically inactive, and we live in a constant rush. The raid ace of social changes has led to a reduction in leisure-time hysical activity and a gradual decline in sychological resilience. However, roviding a recise definition of the level of hysical activity in oulation studies is very difficult; hence, some estimation needed to be made. The aim of this study is to attemt to assess the hysical activity of adults residing in the Świętokrzyskie region with relation to age, gender, and socioeconomic factors such as the level of education, lace of residence, and financial situation. Material and methods The survey study was conducted in the Świętokrzyskie region in the sring of 010 based on urosive random samling, with riority given to the following randomly selected facilities: universities in Kielce that offer art-time courses, units of the Świętokrzyskie Vocational Education Centre (ŚZDZ). The survey questionnaire used to assess hysical activity was reared by the Deartment of Auxology of Jan Kochanowski University in Kielce. The questions covered references related to lifestyle, ways of sending leisure time, leisure-time hysical activity, and walking activity. The validation of the questionnaire showed that the reliability coefficient (Cronbach's alha) amounted to 0.81; therefore, the questionnaire could be used in cross-sectional studies [5]. The study involved a total of 1,03 ersons, aged 0-59 years, including 515 men and 517 women who were classified according to different features. First of all, the articiants were divided into four age grous: ersons aged 0-9, 30-39, 0-9, and 50-59 years, with similar average ages of the men and women in the grous, which were., 3.9,.8, and 5., resectively Coyright 015 by Józef Piłsudski University of Physical Education in Warsaw, Faculty of Physical Education and Sort in Biała Podlaska

85 Pol. J. Sort Tourism 015,, 8-93 Jokiewicz and Gawron: AN ASSESSMENT OF THE PHYSICAL... (tab. 1). The choice of these age cohorts made it ossible to erform various comarisons. Table 1. Age of the articiants of the study Age grou 0-9 30-39 0-9 50-59 Average age in the grou N % N % N % x 15 1 11 11 517 5.8 51.0 5.9 8.3 50.1 13 117 139 1 515 5. 9.0.1 51.7 9.9 301 39 55 3 103 9. 3.,7.9. 3.9.8 5. 39. As far as education is concerned, the subjects were divided into four grous deending on whether they had: rimary and basic vocational education (these two grous were joined due to a small number of resondents with rimary education); secondary education; incomlete higher education, which was comrised of various forms of ost-secondary education; or higher education. The grou consisting of ersons with secondary education was the most numerous (tab. ). Table. Level of education of the articiants of the study Education Primary and basic vocational Secondary Incomlete higher education Higher N % N % N % 151 18 5 91 517 9. 151 9.3 30 9.. 171 33. 390 37.8 10.8 8 1.3 10 13. 17. 109 515 1. 00 103 19. The results in the form of figures and ercentages were tested statistically. To ensure a higher level of reliability, two tests were used to determine correlations between variables: Searman's rank correlation coefficient and the nonarametric chi-square test (x) []. All the calculations were erformed using STATIS- TICA 8.0 and statistical significance was determined at the level of < 0.01 and < 0.05. Results The women who articiated in the study declared they had a considerably lower level of hysical activity than did the men (fig. 1); both on the basis of the chi-square test and Searman's rank correlation, significant correlations were found with regard to gender (<0.01). In the grou of women, age did not determine hysical activity and the ercentages of women declaring different levels of leisure-time hysical activity in secific age grous were at a similar level (fig. ). Moreover, it was found that the declared level of leisure-time hysical activity of the men declined steadily with age (fig. 3). 9 8 7 5 3 1 high average Figure 1. Level of hysical activity of the articiants of the study (%) low As for the urbanisation variable, three social environments were distinguished that constituted the resondents' ermanent lace of residence, i.e. rural areas, small towns, and large cities (having over 00 inhabitants). Persons living in rural areas reresented the largest ercentage of resondents (tab. 3). It should be noted that the results of the study for the lace of residence largely reflect the structure of the oulation of the Świętokrzyskie region. When it comes to the resondents' financial situation, the study grou was strongly dominated by ersons who declared their financial situation was average, and a similar ercentage of the study articiants described their financial situation as good and below average. Table 3. Place of residence of the articiants of the study Place of residence N % N % N % Rural area Small town Large city 57 158 10 517 9.7 30. 19.7 180 179 15 515 35.0 3.8 30.3 37 337 58 103.3 3.7 5.0 % 9 8 7 5 3 1 0-9 30-39 0-9 50-59 0-59 High lavel hysical activity Sedentary lifestyle Average lavel hysical activity Figure. Percentage of women characterised by articular levels of leisure-time hysical activity in secific age grous

Jokiewicz and Gawron: AN ASSESSMENT OF THE PHYSICAL... Pol. J. Sort Tourism 015,, 8-93 8 9 8 7 5 3 1 0-9 30-39 0-9 50-59 0-59 High lavel hysical activity Average lavel hysical activity Sedentary lifestyle 5 3 1 high average below average Figure 5. Percentage of articiants declaring articular levels of hysical activity in their everyday life Figure 3. Percentage of men characterised by articular levels of leisure-time hysical activity in secific age grous Another tye of data that were gathered was the number of times (days) in a week ( times or more, 1-3 times, or none) [7] in which the study articiants walked on foot for 0 minutes. Based on the results, the women were determined to have a higher level of walking activity than the men (fig. ). More than half of the men and women who articiated in the study declared that in everyday life they refer average hysical activity in their leisure time and every third woman and every fourth man referred a sedentary lifestyle (fig. 5). The women referred watching television and videos or listening to the radio and using a comuter, which ranked second, in their leisure-time. As for the men, their most favourite leisuretime activity was using a comuter and then watching television and videos or listening to the radio. Both the women and men sent the same amount of time sitting still mainly in front of the TV or a comuter (fig. ). 7 5 3 1 and more 1-3 times 0 times in a week Figure. Percentage of articiants declaring they walked for 0 minutes a articular number of times during the week (%) 35.0% 3 5.0% 15.0% 1 5.0% comuter TV reading walking-bike Figure. Percentage of articiants declaring they referred articular ways of sending their leisure time The results of the chi-square test revealed a relevant correlation between the level of education, lace of residence, and financial situation of both the men and women and their leisure-time hysical activity. However, only in the women age was not a factor strongly influencing hysical activity (tab. ). Searman's rank correlation coefficients also indicated that there was a correlation between leisure-time hysical activity and not only age but also the level of education and financial situation of the men and women studied. These were statistically significant correlations with a ositive sign: the level of leisure-time hysical activity was directly roortional to the level of education and financial situation of the adults (tab. 5). Only the lace of residence did not imact their hysical activity, which seems quite understandable. sort domestic activities Table. Results of the chi-square indeendence test indicating the correlations between leisure-time hysical activity and age and socioeconomic factors all and nothing Variables x Age Level of education Place of residence Financial situation 9.999 13.183 18.873 1.895 f 1 0.1378 0.00 0.000 0.0051 x f 1 0.139 3.73 9.58 31.05 * 0.083 * Statistically significant differences and correlations are in bold.

87 Pol. J. Sort Tourism 015,, 8-93 Jokiewicz and Gawron: AN ASSESSMENT OF THE PHYSICAL... Table 5. Searman's rank correlation coefficients indicating the correlations between leisure-time hysical activity and age and socioeconomic factors Variables Age Level of education Place of residence Financial situation R t R t 0.1071 0.1015.383.3090 0.0151 0.01 0.0 0.55 5.793 5.9100 0.5590 1.00 0.05 0.035 1.00 0.150 0.1 3.357 0.0009 0.1 5.137 * Statistically significant differences and correlations are in bold. Regarding walking activity, the results of the chi-square test indicated that in the women it correlated not only with age but also with the level of education and lace of residence. On the other hand, in men only age was not a factor that influenced their walking activity (tab. ). This confirms the observations mentioned above concerning small differences in walking activity between men in different age grous. Table. Results of the chi-square test indicating the correlations between walking activity and age and socioeconomic factors Variables x Age Level of education Place of residence Financial situation 7.3.959 13.797 5.1315 f 1 0.0079 0.70 Searman's rank correlation coefficients also indicated that there was a correlation between the lace of residence, level of education, and walking activity of the women. This means the larger the agglomeration which was the ermanent lace of residence and the higher the level of education were, the greater the level of walking activity of the women was. As for the men, all of the analysed variables correlated with the level of walking activity. However, for the men's financial situation this correlation was inversely roortional, which meant that the better their financial situation was, the lower their level of walking activity was (tab. 7). Discussion x f 1.390 5.8381 18.77 33.1 * Statistically significant differences and correlations are in bold. Variables Age Level of education Place of residence Financial situation 0.33 0.0009 Table 7. Searman's rank correlation coefficients indicating the correlations between walking activity and age and socioeconomic factors R t R t 0.053 0.18 0.11 0.878 3.8710.000 0.370 0.0001 0.0095 0.05 0.831 0.1880 0.571.7.3090 0.57 0.090 1.1050 0.79 0.18 5.030 * Statistically significant differences and correlations are in bold. In cross-sectional studies hysical activity is usually assessed using different tyes of questionnaires because they do not need secialised equiment, laboratory conditions, or gathering resondents in laces where the research is carried out. Such questionnaires can be used regardless of a erson's age, gender, or health condition. In this study a grou administered survey was conducted, using a questionnaire with a sufficient reliability coefficient, and one of the authors took art in administering it. Comaring hysical activity in different oulations and establishing its determining factors and causes of differences between subjects is very difficult. This is roblematic due to concetual and terminological differences, the variety of tools used to assess hysical activity, and the different kinds of recommendations made. It is worth mentioning at this oint that research has found that health benefits can be achieved by ersons who undertake regular moderate-intensity hysical activity [8]. Haskell et al. [8] emhasise that the total sum of hysical activity should amount to at least 00 kilocalories er day, hence every adult erson should accumulate 30 minutes or more of moderate-intensity hysical activity on most, or referably all, days of the week. Many other recommendations have been offered with regard to daily hysical activity. A team of secialists set u by the Centers for Disease Control and Prevention and the American College of Sorts Medicine in the United States stresses that to maintain and romote health, all adults need moderate-intensity hysical activity for a minimum of 30 minutes on five days each week or vigorous-intensity hysical activity for a minimum of 0 minutes on three days each week [9]. The recommended daily 30 minutes of hysical activity can be accumulated during shorter eriods. Therefore, the intensity is not as imortant as the volume of activity and thus the general energy exenditure of the organism. This may comrise the hysical activity involved in day-to-day activities, e.g. climbing the stairs instead of using a lift, intense walking instead of travelling a short distance by car, riding a stationary bike while watching TV, gardening, domestic chores, dancing, etc. The intensity of such effort has to be the same as that of brisk walking. It is recommended that ersons who undertake such hysical activity should erform it frequently and for a long time [9]. Physical activity lays a significant role in health revention [, 10, 11]. Unfortunately, the amount of hysical recreation erformed by Polish eole is not satisfactory, the main reason for this being the lack of time, as stated by resondents of surveys [1]. Physical activity is one of the most imortant factors influencing health, life exectancy, and well-being. The lack of hysical activity is one of the main reasons for the incidence of the so-called diseases of civilisation, among which cardiovascular diseases, obesity, diabetes, and cancer are the most common [11, 13, 1, 15, 1]. The research of Drygas et al. [7] that was carried out in several Euroean countries shows that while the inhabitants of Finland and Sain are among those who undertake a high level of hysical activity the most willingly, as these ersons account for 30.% and 3.7% of the oulation, resectively; however, in Poland this figure is only.%. Recreational hysical activity is frequently engaged in by 9.9% of Finns, 19.9% of Germans, and only 5.9% of Poles. Similar results were obtained in the current study, and they are directly comarable to those of the research conducted by Drygas et al. [7], since a similar categorisation of hysical activity was used in this study. The alarming finding that a high ercentage of adults residing in the Świętokrzyskie region have a sedentary lifestyle corresonds with the results of the research of Drygas et al. [7]. The study found that 7 of Poles did not undertake any hysical activity and in the current study this ercentage was 70.5% (79.1% of the women and 1.9% of the men). A sedentary lifestyle was referred by a definitely higher ercentage of women than men and these differences were more visible in older age grous. The men were characterised by a slightly higher level of

Jokiewicz and Gawron: AN ASSESSMENT OF THE PHYSICAL... Pol. J. Sort Tourism 015,, 8-93 88 hysical activity than the women, with a sharer tendency for this activity to be reduced in older age grous. As 70.5% of all the ersons surveyed were characterised by a sedentary lifestyle, the current research can be seen as evidence confirming that an overwhelming number of Poles do have such a lifestyle. On the other hand, some more otimistic results were obtained concerning walking activity, because 1.9% of the resondents exhibited a high level of this activity (they walked and more times a week for more than 1 hour), a result which is notably different from the one obtained by Drygas et al. [7] in this resect: while.1% of our resondents did not engage in walking activity, this figure was as high as 95.1% in the research of Drygas et al. [7]. Preference for a high level of hysical activity in everyday life was declared by 15.7% of the articiants of the study, which was only to a small extent confirmed by their answers to other questions. The high ercentage (5.%) of ersons declaring average hysical activity also aears to be overestimated. The most favourite leisure-time activity of the articiants (aroximately 30 ercent of them), as is the case with the majority of Poles, was watching TV or listening to the radio and using the comuter, which corresonds with the high ercentage of adults having a sedentary lifestyle. The small interest in sort and recreation is reflected in the low usage of the sorts-recreational base available in the Świętokrzyskie region by its inhabitants. The vast majority (1.1%) of the articiants of this study did not use sorts equiment at all, 5.7% used it soradically, and only 1.9% of them declared they used it systematically. It is worth mentioning that a study conducted by the Polish Public Oinion Research Centre (CBOS) [17] showed that the sorts-recreational base in Poland was used the most frequently by young eole (78%), by ersons residing in big cities (8%), by ersons who were better educated (79%), and those who were in a better financial osition (1%). Conclusions 1. The leisure-time hysical activity of men and women residing in the Świętokrzyskie region is not sufficient and remains a low level. Alarming is also the fact that young eole, both women and men aged 0-39 years, were characterised by a low level of leisure-time hysical activity.. The inhabitants of the Świętokrzyskie region who articiated in the study declared they engaged in a significant amount of walking activity, because almost 17% of both men and women walked to work from home or home from work for more than 0 minutes every day. Only every fourth erson declared a lack of walking activity. 3. Socioeconomic factors had a significant imact on the leisure-time hysical activity of the adult female and male articiants of the study. The leisure-time hysical activity of women and men aged 0-59 years was the greater the larger the agglomeration they lived in, the higher their level of education, and the better their financial situation.. Age had a significant influence on the leisure-time hysical activity of the men, and it imacted the walking activity of the women only to a small extent. This is arguably related to a very low level of hysical activity of the women and also to adverse changes which have occurred in modern civilisation, causing a reduction of both leisure-time hysical activity and walking activity of different ersons already at an early age. 1.. 3.. 5.. 7. 8. 9. 10. 11. 1. 13. 1. 15. 1. 17. Literature Jokiewicz A., Suliga E. (011). Biomedical basis of develoment and education. Radom-Kielce: ITE-PIB. [in Polish] Jokiewicz A., Wróblewski P. (010). Physical activity and health. In: A. Jokiewicz (ed.), Auxology and health romotion (. 59-79). Kielce-Warszawa: KTN i ALMAMER. [in Polish] Ronikier A. (008). Physiology of sort, hysiotheray and recreation. Warszawa: COS. [in Polish] Howley E.T., Franks B.D. (007). Fitness Professional s Handbook. Chamaign, Illinois: Human Kinetics. Niemierko B. (1999). Educational measurement. Warszawa: WSiP. [in Polish] Ferguson A.G. (1999). Statistical analysis in sychology and edagogy. Warszawa: PWN. [in Polish] Drygas W., Skiba A., Białecki W., Puska. P. (00). Assessment of hysical activity of oulations of Euroean countries under the,,bridging East-West Health Ga roject. Medycyna Sortowa 18(5), 19-17. Haskell W.L., Lee I.M., Pate R.R., Powell K.E., Blair S.N., Franklin B.A. et al. (007). Physical activity and ublic health: udated recommendation for adults from the American College of Sorts Medicine and the American Heart Association. Medicine and Science in Sorts and Exercise 39(8), 13-13. Pate R.R., Pratt M., Blair S.N., Haskell W.L., Macera C.A., Bouchard C. et al. (1995). Physical activity and ublic health. A recommendation from the Centers for Disease Control and Prevention and the American College of Sorts Medicine. Journal of the American Medical Association 73, 0-07. Sorenson J.B., Skovgaard T., Puggard L. (00). Exercise on rescrition in general ractice: a systematic overview. Scandinavian Journal of Primary Health Care, 9-7. Szeklicki R. (007). Habitual hysical activity among men over 0 years old: morhologic and metabolic consequences and social determinants. Poznań: AWF. [in Polish] Drygas W., Piotrowicz R., Jegier A., Koeć G., Podolec P. (008). Physical activity among healthy eole. Forum Profilaktyki 3, 1-3. [in Polish] Warburton D., Nicol C.W., Bredin S. (00). Prescribing exercise as reventive theray. Canadian Medical Association Journal 17, 91-97. Corbin C.B. (00). Physical activity for everyone: What every hysical educator should know about romoting lifelong hysical activity. Journal of Teaching in Physical Education 1, 18-1. Mynarski W., Rozara M., Królikowska B., Puciato D., Graczkowska B. (01). Qualitative and quantitative asects of hysical activity. Oole: Politechnika Oolska. [in Polish] Corbin C.B., Welk G.J., Corbin W.R., Welk K.A. (007). Fitness and Wellness. Shae, agility, health. Poznań: Zysk i Sółka. [in Polish] Centrum Badania Oinii Sołecznej. (005). Culinary tastes, consumtion habits and consumer behaviours of Poles. Warszawa: CBOS. [in Polish] Submitted: October 1, 01 Acceted: May 13, 015

89 Pol. J. Sort Tourism 015,, 8-93 PRÓBA OCENY AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ OSÓB DOROSŁYCH Z WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO 1 ANDRZEJ JOPKIEWICZ, JACEK GAWRON 1 Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Wydział Pedagogiczny i Artystyczny, Instytut Edukacji Szkolnej, Zakład Auksologii Politechnika Świętokrzyska w Kielcach, Centrum Sortu Adres do koresondencji: Andrzej Jokiewicz, Wydział Pedagogiczny i Artystyczny, Zakład Auksologii, ul. Krakowska 11, 5-09 Kielce, tel.: 1 3973, fax: 1 3978, e-mail: ajokiewicz@oczta.onet.l Streszczenie Wrowadzenie. Celem racy jest ocena aktywności fizycznej osób dorosłych zamieszkałych na terenie woj. świętokrzyskiego, w odniesieniu do wieku i łci oraz takich czynników sołeczno-ekonomicznych jak: oziom wykształcenia, miejsce zamieszkania i sytuacja materialna. Materiał i metody. Do oceny aktywności fizycznej wykorzystano kwestionariusz ankiety oracowany rzez Zakład Auksologii UJK w Kielcach. Badaniami objęto 103 osoby w wieku 0-59 lat, w tym 517 kobiet i 515 mężczyzn. W obliczeniach wykorzystano dane liczbowe i rocentowe, a dla określenia związków między zmiennymi zastosowano dwa testy: wsółczynnik korelacji rang Searmana oraz test niearametryczny chi-kwadrat (x ). Wyniki. Stwierdzono, że aktywność fizyczna w czasie wolnym osób dorosłych z woj. świętokrzyskiego jest niewystarczająca i ozostaje na niskim oziomie. Nieokojące jest zwłaszcza to, że niskim oziomem aktywności fizycznej w czasie wolnym charakteryzują się młode osoby, zarówno kobiety jak i mężczyzn w wieku w wieku 0-39 lat. Tak niski oziom utrzymuje się również w starszych gruach wiekowych. Orócz wieku i łci, także oziom wykształcenia, miejsce zamieszkania i sytuacja materialna są czynnikami silnie różnicującymi aktywność fizyczną osób dorosłych. Wnioski. Zaobserwowano, że wraz ze wzrostem urbanizacji, oziomu wykształcenia i oleszenia sytuacji materialnej, zwiększa się aktywność fizyczna w czasie wolnym kobiet i mężczyzn w wieku 0-59 lat. Słowa kluczowe: aktywność fizyczna, czynniki sołeczno-ekonomiczne, osoby dorosłe Wstę Aktywność fizyczna jest odstawą zdrowego stylu życia człowieka i ściśle wiąże się z ozostałymi składnikami tego stylu, takimi jak odżywianie, sen, higiena osobista, radzenie sobie ze stresem, zachowania abstynenckie, otymizm życiowy it. Wływa w zasadniczy sosób na zdrowie i ogólne dobre samooczucie człowieka. Stąd też ruch towarzyszy nam rzez całe życie i to dzięki niemu rozwijamy się fizycznie, oznajemy otoczenie, uczymy się granic naszych możliwości, racujemy zawodowo. Aktywność fizyczna jest traktowana nie tylko jako jeden z ważnych składników zdrowia człowieka, ale także jako ozytywny jego miernik [1, ]. Zwykle od ojęciem aktywności fizycznej rozumie się ruch ciała sowodowany skurczem mięśni szkieletowych, który znacząco odnosi wydatek energetyczny. Przy czym z myślą o zdrowiu najleiej jest, gdy ten wydatek onad odstawową rzemianę materii, wynosi rzynajmniej ok. 3000 kcal tygodniowo, biorąc od uwagę wszystkie zajęcia w czasie wolnym, ćwiczenia, sorty, racę zawodową i inne codzienne czynności [3, ]. Niska aktywność fizyczna sołeczeństwa jest obecnie ważnym roblemem, bowiem wiek XXI jest wiekiem ostęu technicznego, który rowadzi do sędzania większości czasu w ozycji siedzącej, gdyż z jednej strony wzrasta monotonia racy i brak ruchu, a z drugiej ciągły ośiech w nadążaniu za stale uciekającą nowoczesnością. Szybkie temo rzemian sołecznych dorowadziło do tego, że obserwujemy obniżenie aktywności fizycznej w czasie wolnym oraz coraz mniejszą odorność sychiczną. Jednak recyzyjne określenie oziomu aktywności fizycznej w badaniach oulacyjnych jest bardzo trudne, stąd też działania w tej kwestii muszą na razie ozostać w sferze szacowania. Celem racy jest ocena aktywności fizycznej osób dorosłych, zamieszkałych na terenie województwa świętokrzyskiego, zarówno w odniesieniu do wieku i łci, jak i czynników sołeczno-ekonomicznych, takich jak: oziom wykształcenia, miejsce zamieszkania i sytuacja materialna. Materiał i metody Badania ankietowe rzerowadzono na terenie województwa świętokrzyskiego w okresie wiosennym 010 roku z zastosowaniem doboru celowo-losowego, rzy czym w ierwszej kolejności wybrano losowo lacówki sośród: kieleckich uczelni wyższych kształcących studentów na studiach niestacjonarnych, jednostek Świętokrzyskiego Zakładu Doskonalenia Zawodowego (ŚZDZ). Kwestionariusz ankiety został oracowany rzez Zakład Auksologii UJK w Kielcach. Pytania dotyczyły referencji związanych z trybem życia, sosobów sędzania czasu wolnego, aktywności fizycznej w czasie wolnym, a także aktywności komunikacyjnej. Walidacja tego kwestionariusza wykazała, że wsółczynnik rzetelności alfa Cronbacha wyniósł 0.81, co kwalifikuje go do wykorzystania w badaniach rzekrojowych [5]. Badaniami objęto 103 osoby w wieku 0-59 lat, w tym 517 kobiet i 515 mężczyzn, rerezentujących różne układy stratyfikacyjne. Wydzielono cztery gruy wiekowe: 0-9 lat, 30-39 lat, 0-9 lat i 50-59 lat, w których średnia wieku kobiet Coyright 015 by Józef Piłsudski University of Physical Education in Warsaw, Faculty of Physical Education and Sort in Biała Podlaska

Jokiewicz and Gawron: PRÓBA OCENY AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ... Pol. J. Sort Tourism 015,, 8-93 90 i mężczyzn była odobna i wynosiła ogółem odowiednio:,; 3,9;,8 oraz 5, lat (tab. 1). Wybór tych kohort wiekowych umożliwia dokonywanie różnych orównań. Tabela 1. Charakterystyka liczbowa badanych kobiet i mężczyzn Gruy wiekowe 0-9 30-39 0-9 50-59 Ogółem Mężczyźni Ogółem Średni wiek w gruie N % N % N % x 15 5,8 13 5, 301 9,, 1 51,0 117 9,0 39 3, 3,9 11 5,9 139,1 55,7,8 11 8,3 1 51,7 3,9 5, 517 50,1 515 9,9 103 39, W zakresie wykształcenia wyróżniono cztery gruy: wykształcenie odstawowe i zasadnicze zawodowe (te dwie gruy ołączono ze względu na małą liczebność osób osiadających wykształcenie odstawowe), wykształcenie średnie, ółwyższe, do którego zaliczano różne formy wykształcenia omaturalnego, oraz wyższe. Wśród badanych najliczniejszą gruę stanowiły osoby osiadające wykształcenie średnie (tab. ). Tabela. Poziom wykształcenia badanych osób Wykształcenie Podstawowe i zasad. zaw. Średnie Półwyższe (omaturalne) Wyższe Ogółem Mężczyźni Ogółem N % N % N % 151 18 5 91 517 9, 151 9,3 30 9,, 171 33, 390 37,8 10,8 8 1,3 10 13, 17, 109 515 1, 00 103 19, W obrębie zmiennej urbanizacyjnej wyróżniono trzy środowiska sołeczne, stanowiące miejsce stałego zamieszkania badanych osób, tzn. wieś, miasto małej wielkości oraz duże miasto (owyżej 100 tys. mieszkańców). Wśród badanych osób mieszkańcy wsi stanowili największy odsetek (tab. 3), co w znacznym stoniu odzwierciedla strukturę ludności województwa świętokrzyskiego od względem miejsca zamieszkania. W zakresie sytuacji materialnej zdecydowanie dominowały osoby deklarujące rzeciętną sytuację materialną, natomiast dobrą i oniżej rzeciętną odobne odsetki. Tabela 3. Miejsce zamieszkania badanych osób Miejsce Mężczyźni Ogółem zamieszkania N % N % N % Wieś Małe miasto Duże miasto Ogółem 57 158 10 517 9,7 30, 19,7 180 179 15 515 35,0 3,8 30,3 37 337 58 103,3 3,7 5,0 W obliczeniach wykorzystano dane liczbowe i rocentowe, a dla określenia związków między zmiennymi zastosowano, ze względu na większą rzetelność dwa testy: wsółczynnik korelacji rang Searmana oraz test niearametryczny chi-kwadrat (x ) Wszystkie obliczenia wykonano rzy omocy rogramu STATISTICA 8.0, a istotność statystyczną określano na oziomie < 0,01 i < 0,05. Wyniki deklarowały wyraźnie mniejszą aktywność fizyczną niż mężczyźni (ryc. 1) i zarówno na odstawie testu chi-kwadrat, jak i korelacji rang Searmana, stwierdzono znamienne związki z łcią (<0,01). Przy czym w odniesieniu do kobiet wiek nie był czynnikiem różnicującym i odsetki kobiet, deklarujących różną aktywność fizyczną w czasie wolnym w oszczególnych gruach wiekowych, były na zbliżonym oziomie (ryc. ). Natomiast aktywność fizyczna w czasie wolnym deklarowana rzez mężczyzn wyraźnie zmniejszała się wraz z wiekiem (ryc. 3). 9 8 7 5 3 1 10 9 8 7 5 3 1 Mężczyżni Razem duża średnia niska Rycina 1. Poziom aktywności fizycznej badanych osób (%) 0-9 30-39 0-9 50-59 0-59 Duża aktywność fizyczna Sedentryjny tryb życia Średnia aktywność fizyczna Rycina. Odsetki kobiet charakteryzujących się różną aktywnością fizyczną w czasie wolnym w oszczególnych gruach wiekowych

91 Pol. J. Sort Tourism 015,, 8-93 Jokiewicz and Gawron: PRÓBA OCENY AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ... 9 8 7 5 3 1 0-9 30-39 0-9 50-59 0-59 Duża aktywność fizyczna Sedentryjny tryb życia Średnia aktywność fizyczna Rycina 3. Odsetki mężczyzn charakteryzujących się różną aktywnością fizyczną w czasie wolnym w oszczególnych gruach wiekowych Biorąc od uwagę liczbę dni w tygodniu (5 dni lub więcej, 1- dni, lub wcale) [7], odczas których badani okonywali drogę ieszo trwającą onad 0 minut dziennie, dużą aktywnością komunikacyjną charakteryzowały się częściej kobiety niż mężczyźni (ryc. ). Ponad ołowa badanych kobiet i mężczyzn deklarowała referowanie w życiu codziennym w czasie wolnym rzeciętną aktywność fizyczną, a co trzecia kobieta i co czwarty mężczyzna sedenteryjny tryb życia (ryc. 5). referowały w czasie wolnym oglądanie telewizji, filmów video i słuchanie radia, a nastęnie korzystanie z komutera, natomiast mężczyźni siedzenie rzed komuterem, a nastęnie oglądanie telewizji, filmów video i słuchanie radia. Zarówno kobiety, jak i mężczyźni, oświęcali więc tyle samo czasu siedząc w bezruchu głównie rzed telewizorem i komuterem (ryc. ). 7 5 3 1 Mężczyżni Razem i więcej 1-3 razy 0 razy w tyg. Rycina. Aktywność komunikacyjna badanych osób (%) 5 3 1 35,0% 3 5,0% 15,0% 1 5,0% komutery Mężczyżni Razem duża RTV czytelnictwo rzeciętna sacer-rower Rycina. Odsetki badanych osób referujących różne sosoby sędzania czasu wolnego Wyniki testu chi-kwadrat wykazały istotny związek oziomu wykształcenia, miejsca zamieszkania i sytuacji materialnej, zarówno kobiet, jak i mężczyzn, z aktywnością fizyczną w czasie wolnym. Przy czym jedynie u kobiet wiek nie był czynnikiem istotnie różnicującym ich aktywność fizyczną (tab. ). Również wsółczynniki korelacji rang Searmana wskazują na związek aktywności fizycznej w czasie wolnym nie tylko z wiekiem, ale także z oziomem wykształcenia i sytuacją materialną badanych kobiet i mężczyzn. Są to związki istotne statystycznie o znaku dodatnim, wskazujące na związki wrost roorcjonalne, co oznacza, że wraz z rzechodzeniem od niższego do wyższej oziomu wykształcenia i leszą sytuacją materialną osób dorosłych, ma miejsce wyższy oziom aktywności fizycznej w czasie wolnym (tab. 5). Tylko miejsce zamieszkania, co wydaje się zrozumiałe, nie było czynnikiem różnicującym ich aktywność fizyczną. sort oniżej rzeciętnej Rycina 5. Odsetki badanych osób deklarujących różną aktywność fizyczną w życiu codziennym Mężczyżni Razem race domowe wszystko i nic Tabela. Wyniki testu niezależności chi-kwadrat dotyczące związków aktywności fizycznej w czasie wolnym z analizowanymi czynnikami sołeczno-ekonomicznymi Variables x Wiek Poziom wykształcenia Miejsce zamieszkania Sytuacja materialna 9,999 13,183 18,873 1,895 f 1 * Związki istotne statystycznie wytłuszczono. 0,1378 0,00 0,000 0,0051 Mężczyźni x f 1 0,139 3,73 9,58 31,05 * 0,083

Jokiewicz and Gawron: PRÓBA OCENY AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ... Pol. J. Sort Tourism 015,, 8-93 9 Tabela 5. Wsółczynniki korelacji rang Searmana dotyczące związków aktywności fizycznej w czasie wolnym z wiekiem i różnymi czynnikami sołeczno-ekonomicznymi Zmienne Wiek Poziom wykształcenia Miejsce zamieszkania Sytuacja materialna Mężczyźni R t R t 0,1071 0,1015,383,3090 0,0151 0,01 0,0 0,55 5,793 5,9100 0,5590 1,00 0,05 0,035 1,00 0,1 3,357 0,0009 0,1 5,137 * Związki istotne statystycznie wytłuszczono. W zakresie aktywności komunikacyjnej, wyniki testu chikwadrat wskazują u kobiet na jej związek nie tylko z wiekiem, ale także z oziomem wykształcenia i miejscem zamieszkania, natomiast u mężczyzn jedynie wiek nie był czynnikiem różnicującym ich aktywność komunikacyjną (tab. ). Stanowi to otwierdzenie wcześniejszych sostrzeżeń, wskazujących na niewielkie różnicowanie aktywności komunikacyjnej mężczyzn w różnych gruach wiekowych. Tabela. Wyniki testu chi-kwadrat wskazujące na związki aktywności komunikacyjnej z różnymi czynnikami sołecznoekonomicznych Zmienne x Wiek Poziom wykształcenia Miejsce zamieszkania Sytuacja materialna 7,3,959 13,797 5,1315 f 1 * Związki istotne statystycznie wytłuszczono. Zmienne Wiek Wykształcenie Miejsce zamieszkania Sytuacja materialna Dyskusja 0,0079 0,70,390 5,8381 18,77 33,1 0,150 Mężczyźni x f 1 Tabela 7. Wsółczynniki korelacji rang Searmana aktywności komunikacyjnej kobiet i mężczyzn z czynnikami sołecznoekonomicznymi * Związki istotne statystycznie wytłuszczono. 0,33 0,0009 Mężczyźni R t R t 0,053 0,18 0,11 0,878 3,8710,000 0,370 0,0001 0,0095 0,05 0,831 0,1880 0,571,7,3090 0,57 0,090 1,1050 0,79 0,18 5,030 W badaniach rzekrojowych ocena aktywności fizycznej dokonywana jest zwykle na odstawie różnego rodzaju kwestionariuszy, gdyż nie wymagają one secjalistycznego srzętu, zaewnienia warunków laboratoryjnych, czy gromadzenia osób w miejscach rzerowadzania badania. Ponadto są one możliwe do zastosowania niezależnie od wieku, łci czy stanu zdrowia. Stąd też w badaniach tych zastosowano technikę ankiety audytoryjnej, w której ankieterem był jeden z autorów, wykorzystując kwestionariusz mający dostateczny wsółczynnik rzetelności. Porównanie aktywności fizycznej różnych oulacji, a także określenie warunkujących ją czynników i rzyczyn zróżnicowania jest trudne. Problemem są zarówno różnice ojęciowe i terminologiczne, oraz różne narzędzia stosowane do oceny aktywności fizycznej, jak i różnego rodzaju wskazania i rekomendacje. W tym względzie należy wsomnieć, że korzyści zdrowotne są możliwe do osiągnięcia rzez osoby, które odejmują się regularnej aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności [8]. Haskell i in. [8] odkreślają, że suma aktywności fizycznej owinna wynosić rzynajmniej 00 kilokalorii dziennie, stąd też każda dorosła osoba owinna zgromadzić sumę trzydziestu minut lub większą umiarkowanej aktywności fizycznej, najleiej każdego dnia w tygodniu. W tym względzie istnieje wiele rekomendacji. Zesół secjalistów owołany rzez Centrum Zaobiegania i Kontroli Chorób oraz Akademię Medycyny Sortowej w Stanach Zjednoczonych odkreślił, że utrzymanie i kształtowanie zdrowia rzez dorosłe osoby, wymaga aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności urawianej rzez co najmniej 30 min., rzez 5 dni w tygodniu lub aktywności o wysokiej intensywności, urawianej rzez co najmniej 0 min. w 3 dni w tygodniu [9]. Zalecana codzienna 30 min. aktywność fizyczna może zostać zsumowana z części krócej trwających. Ważna jest więc nie tyle intensywność, co rzede wszystkim objętość, a więc ogólny wydatek energetyczny organizmu. W jego skład może wchodzić aktywność fizyczna o charakterze codziennych czynności, n. wchodzenie o schody zamiast jazdy windą, intensywny sacer zamiast jazdy samochodem na krótsze odległości, jazda na stacjonarnym rowerze odczas oglądania TV, race w ogrodzie, race domowe, taniec it. Intensywność tych wysiłków musi być taka, jak energicznego marszu. Dlatego też osoby odejmujące taką aktywność fizyczną owinny wykonywać ją częściej i rzez możliwie dłuższy okres [9]. W rofilaktyce zdrowia wyjątkową rolę rzyisuje się właśnie aktywności fizycznej [, 10, 11]. Niestety, w sołeczeństwie olskim udział i zasięg urawiania rekreacji ruchowej nie jest owszechny, a najczęstszą rzyczyną takiego stanu, odawaną rzez resondentów, jest brak wolnego czasu [1]. Aktywność fizyczna należy bowiem do najważniejszych czynników wływających na zdrowie, jakość i długość życia, czy samooczucie człowieka. Natomiast brak aktywności fizycznej jest jedną z głównych rzyczyn zachorowalności na tzw. choroby cywilizacyjne, wśród których rym wiodą choroby układu krążenia, otyłość, cukrzyca i choroby nowotworowe [11, 13, 1, 15, 1]. Z badań Drygasa i in. [7], rzerowadzonych w kilku krajach euroejskich wynika, że do najchętniej odejmujących dużą aktywność fizyczną należą mieszkańcy: Finlandii 30,%, i Hiszanii 3,7%, natomiast Polski zaledwie,%. Rekreacyjną aktywność fizyczną referuje na wysokim oziomie: 9,9 % Finów, 19,9% Niemców i tylko 5,9% Polaków. Bardzo odobne sostrzeżenia, dające się orównać ze względu na odobny odział aktywności fizycznej jak w badaniach Drygasa [7], zaobserwowano w badaniach własnych. Nieokojąco wysoka klasyfikacja siedzącego trybu życia, osób dorosłych z woj. świętokrzyskiego, okrywa się także z wynikami badań Drygasa i in. [7]. Wynika z nich bowiem, że 7 Polaków nie odejmuje żadnej aktywności fizycznej, a w badaniach własnych 70,5% (79,1% kobiet i 1,9% mężczyzn). Przy czym sedenteryjny tryb życia referuje zdecydowanie większy odsetek kobiet niż mężczyzn i różnice te wyraźniej zaznaczają się w starszych gruach wiekowych. Mężczyźni charakteryzują się nieco większą aktywnością fizyczną niż kobiety, rzy wyraźnej tendencji do jej obniżania w starszych gruach wiekowych. Przerowadzone badania wykazały, że siedzący tryb życia jest domeną Polaków, gdyż 70,5% badanych rzez nas osób charakteryzowało się takim stylem życia. Otymistyczne wyniki dotyczą natomiast aktywności komunikacyjnej, gdyż wysoką aktywnością ( i więcej razy w tygodniu > 1 godz.) w tym względzie charakteryzowało się 1,9% osób, co w orównaniu z badaniami Drygasa i in. [7], stanowi wyraźną różnicę. Przy czym brak aktywności komunikacyjnej wykazywało,1% badanych rzez nas osób, a aż 95,1% w badaniach Drygasa i in. [7].

93 Pol. J. Sort Tourism 015,, 8-93 Jokiewicz and Gawron: PRÓBA OCENY AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ... Preferowanie dużej aktywności fizycznej w życiu codziennym deklarowało 15,7% badanych osób, co tylko w niewielkim stoniu zostało otwierdzone rzez odowiedzi na inne ytania. Również wysoki rocent (5,%) deklarujących rzeciętną aktywność fizyczną zdaje się być rzeszacowany. Oczywiście, ulubionym zajęciem w czasie wolnym badanych osób, odobnie jak większości Polaków, jest oglądanie TV, słuchanie radia i siedzenie rzed komuterem (ok. 30%), co okrywa się z wysokim odsetkiem osób dorosłych referujących siedzący tryb życia. Małe zainteresowanie sortem i rekreacją uwidacznia się w niewielkim wykorzystywaniu bazy rekreacyjno-sortowej rzez mieszkańców woj. świętokrzyskiego. Zdecydowana większość (1,1%) nie korzysta bowiem w ogóle z urządzeń i srzętu sortowego, soradycznie 5,7 %, a systematyczne korzystanie z takiej bazy deklaruje tylko 1,9% mieszkańców woj. świętokrzyskiego. Także z badań CBOS [15] wynika, że z bazy rekreacyjno-sortowej najczęściej korzystają ludzie młodzi (78%), zamieszkujący duże miasta (8%), leiej wykształceni (79%) oraz leiej oceniający swoje możliwości materialne (1%). Wnioski 1. Aktywność fizyczna w czasie wolnym kobiet i mężczyzn z woj. świętokrzyskiego jest niewystarczająca i ozostaje na niskim oziomie. Nieokojące jest także to, że niski oziom aktywności fizycznej w czasie wolnym charakteryzuje młode osoby, zarówno kobiety jak i mężczyzn w wieku 0-39 lat.. Mieszkańcy woj. świętokrzyskiego charakteryzują się znaczną aktywnością komunikacyjną, gdyż rawie 17% zarówno kobiet jak i mężczyzn, codziennie rzez onad 0 min okonuje ieszo drogę z domu do racy oraz z racy do domu. Natomiast brak aktywności komunikacyjnej deklaruje tylko niesełna co czwarta osoba. 3. Czynniki sołeczno-ekonomiczne istotnie różnicują aktywność fizyczną w czasie wolnym dorosłych kobiet i mężczyzn z woj. świętokrzyskiego. Wraz ze wzrostem urbanizacji, wyższym oziomem wykształcenia i leszą sytuacją materialną, zwiększa się aktywność fizyczna w czasie wolnym kobiet i mężczyzn w wieku 0-59 lat.. Wiek jest czynnikiem istotnie różnicującym aktywność fizyczną w czasie wolnym mężczyzn i tylko w niewielkim stoniu aktywność komunikacyjną kobiet. Jest to zaewne związane z bardzo niskim oziomem aktywności fizycznej kobiet, a także z niekorzystnymi zmianami zachodzącymi w cywilizacji wsółczesnej, owodującymi ograniczanie zarówno aktywności fizycznej w czasie wolnym, jak i aktywności komunikacyjnej różnych osób, już w młodym wieku.. Jokiewicz A., Wróblewski P. (010). Aktywność fizyczna i zdrowie. W A. Jokiewicz (red.), Auksologia i romocja zdrowia (s. 59-79). Kielce-Warszawa: KTN i ALMAMER. 3. Ronikier A. (008). Fizjologia wysiłku w sorcie, fizjoteraii i rekreacji. Warszawa: COS.. Howley E.T., Franks B.D. (007). Fitness Professional s Handbook. Chamaign, Illinois: Human Kinetics. 5. Niemierko B. (1999). Pomiar wyników kształcenia. Warszawa: WSiP.. Ferguson A.G. (1999). Analiza statystyczna w sychologii i edagogice. Warszawa: PWN. 7. Drygas W., Skiba A., Białecki W., Puska. P. (00). Ocena aktywności fizycznej mieszkańców sześciu krajów euroejskich. Projekt,,Bridging East-West Health Ga. Medycyna Sortowa 18(5), 19-17. 8. Haskell W.L., Lee I.M., Pate R.R., Powell K.E., Blair S.N., Franklin B.A. et al. (007). Physical activity and ublic health: udated recommendation for adults from the American College of Sorts Medicine and the American Heart Association. Medicine and Science in Sorts and Exercise 39(8), 13-13. 9. Pate R.R., Pratt M., Blair S.N., Haskell W.L., Macera C.A., Bouchard C. et al. (1995). Physical activity and ublic health. a recommendation from the Centers for Disease Control and Prevention and the American College of Sorts Medicine. The Journal of the American Medical Association 73, 0-07. 10. Sorenson J.B., Skovgaard T., Puggard L. (00). Exercise on rescrition in general ractice: a systematic overview. Scandinavian Journal of Primary Health Care, 9-7. 11. Szeklicki R. (007). Habitualna aktywność fizyczna mężczyzn o 0 roku życia: konsekwencje morfologiczne i metaboliczne oraz uwarunkowania sołeczne. Poznań: AWF. 1. Drygas W., Piotrowicz R., Jegier A., Koeć G., Podolec P. (008). Aktywność fizyczna u osób zdrowych. Forum Profilaktyki 3, 1-3. 13. Warburton D., Nicol C.W., Bredin S. (00). Prescribing exercise as reventive theray. Canadian Medical Association Journal 17, 91-97. 1. Corbin C.B. (00). Physical activity for everyone: What every hysical educator should know about romoting lifelong hysical activity. Journal of Teaching in Physical Education 1, 18-1. 15. Mynarski W., Rozara M., Królikowska B., Puciato D., Graczkowska B. (01). Jakościowe i ilościowe asekty aktywności fizycznej. Oole: Politechnika Oolska. 1. Corbin C.B., Welk G.J., Corbin W.R., Welk K.A. (007). Fitness i Wellness. Kondycja, srawność, zdrowie. Poznań: Zysk i Sółka. 17. Centrum Badania Oinii Sołecznej. (005). Uodobania kulinarne, nawyki żywieniowe i zachowania konsumenckie Polaków. Warszawa: CBOS. 1. Piśmiennictwo Jokiewicz A., Suliga E. (011). Biomedyczne odstawy rozwoju i wychowania. Radom-Kielce: ITE-PIB. Otrzymano: 1.10.01 Przyjęto: 19.05.015